5. Przedstawienie roli mediatora, wpływu jego odpowiedniego

Dr Marta Janina Skrodzka
Przedstawienie roli mediatora, wpływu jego odpowiedniego przygotowania na
postępowanie mediacyjne
Wprowadzenie
Mediator jest bezstronną, neutralną osobą trzecią, która pomaga skonfliktowanym
stronom porozumieć się i osiągnąć konsensus, który będzie je satysfakcjonować. Od jego
profesjonalizmu zależy zatem, czy strony otworzą się na współpracę i czy zechcą – pracując
razem, znaleźć najlepsze rozwiązanie ich sytuacji konfliktowej. Mediator, często niedoceniany,
odgrywa w związku z tym, zasadniczą rolę w procesie mediacji, dlatego warto wskazać jakie
cele i zadania nakłada na niego wykształcona w wyniku praktyki, procedura postępowania
mediacyjnego. Aby jednak przedstawić rolę mediatora należy w pierwszej kolejności wyjaśnić,
że nierzadko zależy ona od stylu – sposobu mediacji, jaką przyjmie ten gwarant profesonalnego
postępowania mediacyjnego.
Mediacja facylitatywna
Podstawowym rodzajem mediacji jest mediacja klasyczna, tzw. facylitatywna. Jak
wskazuje M. Tański1, powstała w latach 60. i 70. XX wieku w Stanach Zjednoczonych i jest
najbardziej rozpowszechnionym stylem mediacji w Polsce i na świecie 2. W mediacji
facylitatywnej, mediator nie musi się znać na przedmiocie sporu i może mieć dowolne
wykształcenie (nie musi być w związku z tym prawnikiem, psychologiem, pedagogiem, itp.),
powinien jednak posiadać odpowiednie kwalifikacje do prowadzenia mediacji (wykształcenie
i umiejętności - przeszkolenie teoretyczne i praktyczne). Jego rolą w prowadzeniu mediacji
facylitatywnej jest pomoc stronom w rozwiązaniu problemu, tak aby potrafiły one znaleźć
satysfakcjonujące je rozwiązanie. W związku z tym mediator nadaje etapową strukturę
procesowi rozwiązywania sporu, podejmuje decyzje o sposobie pracy nad problemem,
wprowadza reguły prowadzenia spotkania, zadaje pytania, szuka głębokich interesów stron,
znajduje i nazywa w neutralny sposób kwestie negocjacyjne, z którymi do niego przyszły,
pomaga opracowywać możliwości rozwiązania sporu3. Mediator w tym przypadku jest
Mediator i trener umiejętności mediacyjnych, dyrektor Centrum Mediacji Gospodarczej.
M. Tański, mediacja facylitatywna, http://www.mediacje.lex.pl/czytaj/-/artykul/mediacja-facylitatywna
(15.3.2015 r.).
3
Jak wyżej.
1
2
zatem neutralnym pośrednikiem ułatwiającym komunikację, nie sugerującym własnych
opinii, czy rozwiązań. Dba o cały proces mediacji, tak by strony podejmowały racjonalne
decyzje oparte na zrozumieniu swojej sytuacji 4. Dzięki naciskowi mediatora na komunikację i
możliwość podejmowania decyzji wyłącznie przez strony, mają one poczucie całkowitej
kontroli nad przebiegiem mediacji oraz nad kształtem końcowego porozumienia.
Mediacja ewaluatywna
Drugim rodzajem postępowania mediacyjnego, rozpowszechnionym w latach 80-tych.
XX wieku (po wprowadzeniu instytucji mediacji do systemów prawnych różnych krajów, kiedy
to zaczęli się nią zajmować prawnicy), jest tzw. mediacja ocenna – ewaluatywna, której celem
jest przede wszystkim doprowadzenie skonfliktowanych stron od zawarcia ugody5. Zgodnie z
charakterem mediacji ewaluatywnej, głównym źródłem sporu jest brak właściwego rozeznania,
kto i do czego w danej sytuacji ma prawo. W związku z tym mediator, posiadający wiedzę
prawniczą lub ekspercką z zakresu prowadzonego sporu, nie tylko czuwa nad przebiegiem
procesu mediacji, zapewniając stron możliwość wypracowania własnego rozwiązania, ale
wnikliwie je analizuje, oceniając m.in. pod kątem zgodności z prawem. Zdarza się także, że
mediator sam wskazuje rozwiązanie, które byłoby korzystane dla obu stron, oceniając je ze
stronami w oparciu o ich satysfakcję ze wskazanego rozwiązania. Rolą mediatora w
przypadku mediacji ewaluatywnej jest zatem bezpośredni wpływ na proces mediacji i
rozwiązanie jakie ostatecznie uzgodnią skonfliktowane strony.
Rola mediatora w postępowaniu mediacyjnym
Bez względu jednak na rodzaj prowadzonej mediacji (facylitatywnej, czy
ewaluatywnej), mediator pełni w postępowaniu mediacyjnym kilka ról. Jest bowiem6:
- edukatorem, prezentującym i modelującym konstruktywne formy porozumiewania się (jak
m.in. aktywne słuchanie);
- gospodarzem procesu mediacji, odpowiedzialnym za przeprowadzenie jej uczestników przez
poszczególne jej fazy;
- specjalistą kreatywnego myślenia i procedur elastycznego poszukiwania rozwiązań;
Jak wyżej.
M. Tański, mediacja ewaluatywna, http://www.mediacje.lex.pl/czytaj/-/artykul/mediacja-ewaluatywna
(15.3.2015 r.).
6
D. Fedorowska, Role pełnione przez mediatora, http://www.mediacje.lex.pl/czytaj/-/artykul/role-pelnione-przezmediatora (15.3.2015 r.).
4
5
- słuchaczem, gotowym zapoznać się ze stanowiskiem i emocjami każdej ze stron, bez ich
oceniania;
- czy wreszcie osobą dającą poczucie wysłuchania.
Należy podkreślić, że rolą mediatora nie jest doradztwo prawne, prowadzenie
spotkania psychologicznego, czy rozsądzanie sporu. Mediator nie powinien (ze względu
na
obowiązek
przestrzegania
zasady
bezstronności
i
neutralności,
a
także
profesjonalizm)7:
- przewidywać wyniku mediacji, czy procesu sądowego w danej sprawie i dzielić się swoją
opinią na ten temat z którąś ze stron;
- zgadzać się głośno z postawami uczestników sporu np.: ma Pan/Pani rację;
- stawać po którejś ze stron i negocjować tylko z jedną stroną na rzecz drugiej, zamiast
mediować między uczestnikami;
- wprowadzać stronę konfliktu w zakłopotanie np.: adorowaniem;
- zalewać strony nadmiarem informacji np.: gadulstwem;
- oceniać, wydawać sądy np.: wydawać opinie, jako specjalista w danej dziedzinie;
- naruszać zasadę poufności np.: ujawniając informacje otrzymane w procesie mediacji;
- mieć uprzedzeń co do istoty sporu czy samych stron.
Oznacza to, że mediator jest przede wszystkim bezstronnym i neutralnym
profesjonalistą, który pomaga stronom w komunikacji, gwarantując swoją postawą do
przeprowadzenia sprawnie, w kontrolowanej atmosferze postępowania mediacyjnego, w
którym strony przestrzegając szacunku osiągną wypracowane wspólnie porozumienie.
Warto wskazać, że podczas każdego z etapów postępowania mediacyjnego rola
mediatora się zmienia, w ten sposób, że mediator kładzie nacisk na inne elementy istotne z
punktu widzenia danego kroku procesu mediacji. Zgodnie z 12-toma etapami postępowania
mediacyjnego Ch. Moore’a, mediator powinien8:
- nawiązując kontakt ze stronami sporu – skupić się przede wszystkim na: zbudowaniu
wiarygodności, wyjaśnieniu stronom istoty procesu, zmotywowaniu stron do podjęcia mediacji,
Jak wyżej.
Zobacz: strona internetowa Krajowego Stowarzyszenia
http://www.mediacje-ksm.pl/128/ (15.03.2015 r.).
7
8
Mediatorów,
dostępna
pod
adresem:
a w związku z tym zwiększenia ich zaangażowania w samą procedurę, podtrzymywaniu
kontaktu ze stronami;
- wybierając strategię prowadzenia mediacji - pomóc stronom w ocenie różnych sposobów
rozwiązania konfliktu i dokonania wyboru potrzebnego sposobu rozwiązania ich sytuacji
konfliktowej;
- zbierając i analizując podstawowe informacje – gromadzić i analizować istotne informacje o
osobach uczestniczących w konflikcie oraz dynamice i istocie konfliktu, weryfikować
dokładność danych i minimalizować wpływ nieścisłych i niedostępnych danych;
- sporządzając szczegółowy plan mediacji - ustalić strategię i wynikające z niej typowe
posunięcia, które umożliwią stronom zmierzanie w kierunku porozumienia, ustalić ewentualne
nietypowe interwencje odpowiadające specyfice konfliktu;
- budując zaufanie i współpracę – przygotować strony do udziału w negocjacjach na zasadnicze
tematy; kierować silnymi emocjami stron oraz sprawdzać ich percepcję, minimalizując wpływ
stereotypów, budować zaufanie i uznawać racje stron, poprzez wyjaśnianie, czy klaryfikację
wypowiedzi;
- rozpoczynając sesję mediacyjną - otwarzyć negocjacje pomiędzy stronami, stworzyć
pozytywną i otwartą atmosferę, ustalić podstawowe "reguły gry" i zasady zachowania, pomóc
stronom w wentylacji emocji, nakreślić obszary tematyczne i sprawy do dyskusji;
- definiując sprawy i ustalając plan - ustalić szeroki obszar tematów interesujących obie strony,
uzyskać zgodę stron na podjęcie określonych tematów w dyskusji, rozstrzygnąć o kolejności
omawiania poszczególnych spraw;
- odkrywając ukryte interesy stron - ustalić rzeczywiste, proceduralne i psychologiczne interesy
stron, uświadomić stronom ich wzajemne interesów;
- generując opcje rozwiązań - rozwijać świadomość stron dotyczącą potrzeby tworzenia
różnorodnych pomysłów rozwiązań, zmniejszać przywiązanie stron do swoich stanowisk i
jedynych pomysłów rozwiązań, tworzyć rozwiązania przy użyciu przetargu biorącego pod
uwagę stanowiska, jak również interesy stron;
- oceniając możliwości rozwiązań - dokonywać przeglądu interesów stron, oceniać, na ile
interesy stron mogą być zaspokojone w ramach dostępnych możliwości rozwiązań, oceniać
koszty i korzyści płynące z wybrania określonych opcji;
- przygotowując końcowe negocajce – pomóc osiągnąć stronom porozumienie w drodze
negocjacji poprzez stopniowe zbliżenie stanowisk, przejście do rozwiązań końcowych
łączących uzgodnienia szczegółowe; uzgodnić proceduralne środki osiągania porozumienia w
kwestiach merytorycznych; wypracować zasady akceptowane przez obie strony;
- osiągając formalne porozumienie - ustalić proceduralne kroki, pozwalające na formalizowanie
porozumienia, ustalić procedury pozwalające na ocenę i kontrolę zawartego porozumienia;
sformalizować porozumienie i stworzyć mechanizmy zapewniające wprowadzenie go w życie,
ustalić zasady gwarancji.
Zakończenie
Z przedstawionych informacji wynika, że to właśnie mediator i jego zachowanie oraz
zaangażowanie w proces mediacji, mają zasadniczy wpływ nie tylko ne jego przebieg i
ostateczny efekt, ale także na sposób w jaki pracują ze sobą skonfliktowane strony. To od
wyboru odpowiedniego mediatora – posiadającego kwalifikacje - wykształcenie i umiejętności
oraz doświadczenie w prowadzeniu mediacji – będzie w dużej mierze zależeć, czy strony
będące w sporze będą potrafiły efektywnie przejść przez postępowanie mediacyjne i rozwiązać
go w sposób je satysfakcjonujący. Warto o tym pamiętać kierując swój spór do mediacji,
dokonując wyboru ośrodka mediacyjnego, a przez to godząc się na reguły w nim panujące i
mediatorów, którzy są tymi regułami związani i którzy z danym ośrodkiem współpracują.