Acta nr 1 - streszczenia

„ACTA BYTHONIENSIA” NR 1/2006
Streszczenia
CZĘŚĆ I
PROBLEMATYKA MIĘDZYNARODOWA
Ireneusz C. Kamiński
„Europa brukselska” i „Europa strasburska”
przed i po wschodnim rozszerzeniu z 1 maja 2004 r.
We współczesnej Europie istnieją różne instytucjonalne formy współpracy. Pośród
nich, wg autora artykułu, największą rolę pełnią dwie: „brukselska” Unia
Europejska/Wspólnoty Europejskie i „strasburska” Rada Europy. W artykule omówiono
uprawnienia obu instytucji, ich dotychczasowe zależności oraz potencjalny wpływ na
wzajemne relacje ostatniego rozszerzenia Unii Europejskiej i łączącymi się z tym
wydarzeniem propozycjami reform, zwłaszcza widocznymi w projekcie Konstytucji
Europejskiej, przygotowanej przez tzw. Drugi Konwent pracujący pod przewodnictwem
byłego prezydenta Francji – Valery’ego Giscarda d’Estaing.
Małgorzata Lorencka
Reforma regionalnego prawa wyborczego we Włoszech
Powolny proces transformacji ustrojowej we Włoszech rozpoczęły zmiany w prawie
wyborczym. W artykule wspomniano kilka aktów prawnych mających wpływ na reformę
regionalnego prawa wyborczego we Włoszech, jak np. ustawa z dnia 25 marca 1993
o bezpośrednim wyborze burmistrza, przewodniczącego prowincji oraz wyborach do rad
gminnych i prowincjonalnych, czy nowa ordynacja w wyborach parlamentarnych do Izby
Deputowanych i Senatu z dnia 4 sierpnia 1993 roku. Szerzej omówiona została ustawa z dnia
23 lutego 1995 roku o wyborze rad regionalnych w regionach o statucie zwykłym.
Michał Kaczmarczyk
Idea zjednoczonej Europy w doktrynie Richarda Coudenhove-Kalergi
W artykule przedstawiono postać austriackiego polityka Richarda Nicolasa
Coudenhove–Kalergi, autora książki pt. „Pan-Europa”. Coudenhove-Kalergi oparł swoje
koncepcje integracji na dwóch zasadniczych filarach. Z jednej strony postulował ścisłą
współpracę handlową w ramach europejskiego związku celnego, z drugiej – budowę
spójnego, ponadpaństwowego systemu instytucjonalnego z dwuizbowym parlamentem na
czele. Najwyższa władza ustawodawcza miała składać się z Izby Narodów, której
przedstawiciele byliby wybierani w wyborach powszechnych oraz Izby Państw składającej się
z delegatów poszczególnych krajów. Stany Zjednoczone Europy miały posiadać własną
konstytucję, trybunał, wspólną armię i system monetarny. Za naczelne zasady w stosunkach
między państwami wchodzącymi w skład wspólnoty uznano równość i poszanowanie
suwerenności. Stworzoną przez Kalergiego i jego kontynuatorów koncepcję idei
ogólnokontynentalnej integracji i współpracy należy zaliczyć do najważniejszych doktryn
dyplomatycznych minionego stulecia i uznać za jedną z idei, które legły u podstaw
współczesnych procesów integracji europejskiej.
Anna Kuczyńska
Odpowiedzialność prezydenta V Republiki Francuskiej w układzie koabitacji
W artykule omówiona została instytucja prezydenta V Republiki Francuskiej. Ustrój
polityczny Francji V Republiki (określony w Konstytucji z 4 października 1958 r.) może
funkcjonować w systemach prezydencjalistycznych lub rządów gabinetowych, gdyż poddaje
się naciskom zmiennych czynników pozakonstytucyjnych. W zależności od zmiennych
pozakonstytucyjnych prezydent pełni funkcję szefa większości parlamentarnej stojącego na
czele egzekutywy lub funkcję „kontr-władzy” („contre-pouvoir”), „arbitra politycznego”,
zaangażowanego po stronie opozycji parlamentarnej, jako niejednokrotnie jej lider –
w warunkach koabitacji.
Marek Wieczorke
Problem Algierii w polityce francuskiej i jego konsekwencje
Problem Algierii, francuskiej kolonii w Afryce Północnej (uznanej w 1848 r. za
integralną część metropolii), wstrząsnął po II wojnie światowej strukturami francuskiego
państwa i przyczynił się do upadku systemu politycznego IV Republiki. Choć najbardziej
widoczną przyczyną rozbudzenia algierskich aspiracji niepodległościowych była
kompromitacja Francji w czasie II wojny światowej i wynikające z tej klęski osłabienie jej
pozycji międzynarodowej w okresie powojennym, to przyczyny algierskiego konfliktu są
związane z wieloma czynnikami, przede wszystkim z polityką francuskiej metropolii wobec
tej kolonii. W artykule przedstawiono problem Algierii w polityce francuskiej i jego
konsekwencje.
CZĘŚĆ II
NARODY I NARODOWOŚCI
Mieczysław Stolarczyk
Czynnik narodowy w polityce zagranicznej państwa a procesy globalizacji i integracji
W kontekście procesów globalizacji i integracji bardzo często pojawiają się pytania
o ich wpływ na ewolucję tradycyjnych funkcji państwa narodowego, które pozostają
w czasach współczesnych regułą światową. Kluczowa dla tematu opracowania jest próba
odpowiedzi na pytanie: czy w warunkach globalizacji i integracji można jeszcze w ogóle
mówić o istnieniu interesu narodowego? Autor pragnie wykazać słuszność tezy, że także na
obecnym etapie procesów globalizacji i integracji regionalnej czynnik narodowy odgrywa
wiodącą rolę, w mniejszym bądź większym stopniu, w kształtowaniu polityki zagranicznej
państw uczestniczących w tych procesach. Prezentowane opracowanie jest bardziej
sygnalizacją problemu niż jego omówieniem.
Joachim Liszka
Problemat nacjonalny Niemiec
W artykule poruszono problemat nacjonalny Niemiec. Na wstępie pracy zamieszczony
został opis dwóch mechanizmów kulturowych: kultury tekstu i kultury treści-reguł. Zdaniem
autora, zagadnienie narodowe należy do tych zjawisk, które w procesie historycznym
podlegają tzw. ideologizacji. W swej tekstowej formie objawia się jako ostateczne
objawienie, nienaruszalny tekst do wierzenia podany. Jest to zjawisko dotykające wszelkich
struktur społecznych, w tym politycznych i narodowych. Inaczej ma się rzecz
z mechanizmem kultury treści-reguł. Charakterystycznym dla tego wyrazu kulturowego są
stroje demokratyczne. Kultura treści jest systemem otwartym na otoczenie, nie stanowi dla
niego zagrożenia, redukuje – dopóki jest dominująca – tekstowe dewiacje. Problemat
nacjonalny zagraża otoczeniu, jeśli jest tekstem politycznie zadanym. Współcześnie
problemat narodowy Niemców mieści się również w mechanizmie kultury treści i dojrzewa w
warunkach procesu demokratycznego; w tej części jest otwarty na Europę i świat. Temu
dojrzewaniu towarzyszą kontrowersje, jednak póki Niemcy są państwem demokratycznym,
związanym z Europą, narodowy problemat Niemców nie będzie zagrażał otoczeniu.
Roman Bäcker
Typologia współczesnych europejskich nacjonalizmów
Przedstawione w artykule rozmaite kryteria klasyfikacyjne myśli nacjonalistycznej
mogą być znaczącą pomocą dla tworzenia siatki kategorii teoretycznych przydatnych dla
opisu dowolnych nurtów europejskiej myśli zarówno globalistycznej, imperialnej, narodowej,
jak i antyokcydentalistycznej, przedstawiania stopnia ich bliskości i oddalenia oraz
wykrywania ewentualnych filiacji. Autor omawia nacjonalizmy etniczne, kulturowe
i statokratyczne. Wspomina także o tradycji jako kryterium klasyfikacji nacjonalizmów.
Porusza też kwestie takie jak: nacjonalizm a religia, nacjonalizm a typy myślenia
politycznego, nacjonalizm a dominująca kultura. Zwrócić należy uwagę na to, iż
w prezentowanym tekście słowo nacjonalizm rozumie się bardziej w sensie angielskiego
słowa nationalism niż polskiego odpowiednika. Chodzi tu o wszelki sposób myślenia, dla
którego najcenniejszą (lub jedną z najcenniejszych) wartości jest własny naród. Nie oznacza
to zatem automatycznie traktowania innych narodów w sposób pomniejszający ich znaczenie,
deprecjonujący ich wartość.
Heinrich Hubert Jendroszek
Kurdowie w Niemczech
Autor w oparciu o literaturę, jak i własne badania oraz osobiste doświadczenia próbuje
odpowiedzieć na pytanie: kim są Kurdowie. W dużym skrócie przedstawia trzy grupy
wyznaniowe najliczniej reprezentowane na emigracji w Niemczech, czyli: Kurdów
pierwotnych wyznania yezidzkiego (tzw. Kurdowie Yezidzi), Kurdów muzułmanów z odłamu
schiickiego (tzw. Alevici-Bektaschici) oraz Kurdów muzułmanów sunnitów; schiitów
i innych odłamów islamu (zwani Kurdami). Te trzy grupy mimo to, że są to Kurdowie, to
wzajemnie się izolują od siebie i podkreślają swoją odrębność wyznaniową. Jedno jednak jest
dla nich wspólne, to że są Kurdami i tego nie ukrywają.
Natalia Galica-Orzechowska
Nacjonalizm albański. Geneza, historia i współczesne oblicze
W artykule przedstawiono zagadnienia dotyczące nacjonalizmu albańskiego.
Wspomniano o historii jako czynniku kształtującym tożsamość narodową i oblicze
psychiczne narodu, jak również o relacji między religią a specyfiką narodu albańskiego.
Poruszono także aspekt etnograficzny narodu oraz kwestie prawa zwyczajowego jako formy
integracji narodu. Autorka omawia również albański nacjonalizm romantyczny oraz
koncepcję Wielkiej Albanii.
Małgorzata Myśliwiec
Kulturowe zjednoczenie Europy
Rozszerzenie Unii Europejskiej na Wschód po raz kolejny skłania do refleksji nad
przyszłością Starego Kontynentu. Przystąpienie nowych członków do elitarnego klubu
politycznego i gospodarczego oznacza jeszcze większe zróżnicowanie kulturowe tego
organizmu. I o ile wielostronne zainteresowanie stworzeniem wspólnego rynku nie budzi
większych emocji, o tyle dużo trudniej odpowiedzieć na pytanie, czy możliwe będzie
przekształcenie Europy w jedną i trwałą strukturę polityczną. Zdaniem autorki, najbardziej
wątpliwą wydaje się perspektywa kulturowego zjednoczenia Europy. W artykule omówiono
przyczyny zróżnicowania kulturowego i gospodarczego, dzielącego poszczególne regiony
Europy. Wspomniano o znanych w Europie formach politycznych (jak: cesarstwo, miasto
Kościół, monarchia) oraz o ruchach nacjonalistycznych (nacjonalizm polityczny
i nacjonalizm kulturowy). Wszystkie te nurty, jak również języki narodowe przyczyniły się
w zdecydowany sposób do utrwalenia silnych podziałów w Europie na państwa narodowe.
CZĘŚĆ III
SPRAWY POLSKIE
Mirosław Czapka, Antoni Molenda
Wychowanie fizyczne i inne zajęcia w szkolnictwie rejencji katowickiej w latach 1939-1944
W artykule przedstawiono problematykę dotyczącą wychowania i kształcenia dzieci
i młodzieży w latach okupacji hitlerowskiej na terenie rejencji katowickiej. Dla właściwego
zrozumienia tematu, krótko omówiono także charakterystyczne cechy odróżniające ten region
od innych okupowanych ziem polskich. Specyfika ta dotyczy spraw narodowościowych oraz
faktu uprzemysłowienia obszaru Górnego Śląska, co miało wpływ na hitlerowskie władze
okupacyjne i na nieco inne traktowanie dzieci i młodzieży, a także odrębny stosunek do
systemu szkolnego na tym terenie.
Peter Chmiel
Dzieje Górnego Śląska bez emocji? Dylemat nie tylko dla historyka
Autor opisuje kontrowersje jakie wywołał artykuł Bartosza Wielińskiego pt. Wieża bez
mitu? Zapis relacji niemieckiego dowódcy wojsk wkraczających 3 września 1939 roku do
Katowic opublikowany w „Gazecie Wyborczej, Katowice - Bielsko-Biała” 31 października
2003.
Mariusz Tomczak
Roman Dmowski jako pisarz polityczny
W artykule przedstawiono sylwetkę Romana Dmowskiego jako pisarza politycznego,
autora publikacji związanych z formowaniem idei narodowej (Myśli nowoczesnego Polaka i
Kościół, Naród i Państwo), prac poświęconych polskiej polityce zagranicznej (Niemcy, Rosja
i kwestia polska, Polityka polska i odbudowanie państwa), dzieł traktujących o przyszłości
świata, Europy i Polski oraz poświęcone głębokiemu kryzysowi ekonomicznemu i
moralnemu (Świat powojenny i Polska, Przewrót) oraz szkiców poświęconych polityce
wewnętrznej (Upadek myśli konserwatywnej w Polsce).
Robert Radek
Koncepcje i inicjatywy współpracy transgranicznej na pograniczu zachodnim RP
w nowej sytuacji geopolitycznej po roku 1989
Autor przedstawia koncepcje i inicjatywy współpracy na pograniczu polskoniemieckim, zarówno ze strony niemieckiej, jak i polskiej. Wszystkie te koncepcje, z których
w zasadzie żadna nie została w całości wdrożona w życie, łączy wiele elementów wspólnych
dotyczących problemów, celów, barier i środków współpracy na pograniczu. Coraz wyraźniej
zatem rysować się zaczęły możliwości powstania wspólnego programu bilateralnych działań.
Wiele z propozycji zaczęto wykorzystywać, przystosowując je do realiów sąsiedzkiej
współpracy. W konsekwencji intensywnie zaczęły rozwijać się na pograniczu polskoniemieckim euroregiony, które dały początek nowej, dotąd nie znanej w Polsce, formie
współpracy transgranicznej.