docDlaczego doĂwiadczenia Tajwanu sČ interesujČce dla
download 
Reklamacja Transkrypt
Dlaczego doĂwiadczenia Tajwanu sČ interesujČce dla
Dlaczego doĂwiadczenia Tajwanu sÈ interesujÈce dla mieszkañców Europy ¥rodkowo-Wschodniej? Tomasz Ochinowski Mirosïaw Przygoda PoczynajÈc od roku 1949 Tajwan dokonaï w ciÈgu ĝycia dwóch pokoleñ niespotykanego rozwoju gospodarczego. Z obszaru zacofanego pod wzglÚdem ekonomicznym staï siÚ jednym z dwudziestu najbardziej rozwiniÚtych krajów Ăwiata. Tajwan ze wzglÚdu na swoje wyjÈtkowe poïoĝenie geograficzne od dawna przyciÈgaï uwagÚ zarówno azjatyckich sÈsiadów, jak i Europejczyków. Juĝ u samego zarania dziejów tego obszaru wchodziï w krÈg zainteresowania Chin. Od XVII wieku zabiegaïy o wyspÚ najpierw Holandia, potem Hiszpania i Portugalia, a jeszcze póěniej Japonia. Jednakĝe, siÚgajÈca korzeniami odlegïej historii, potÚga polityczna i ekonomiczna Pañstwa ¥rodka sprawia, ĝe Tajwan postrzegany jest w tym kontekĂcie czÚsto jako jeden najwaĝniejszych elementów skomplikowanej chiñskiej ukïadanki (zob. np. Sïawiñski 2001, 2002, 2006, Fairbank: 2004, Patek, Rydel i WÚc 1997, Maik 1999). Tajwan i Chiny kontynentalne przypominajÈ KsiÚĝyc i ZiemiÚ. Dwa ciaïa niebieskie odsuniÚte od siebie, w peïni samoistne, aczkolwiek wzajemnie sobie potrzebne, a poprzez wiele czynników nierozerwalnie i na staïe zwiÈzane. PrzyjmujÈc Ărodkowoeuropejski punkt widzenia – a wiÚc perspektywÚ regionu „skazanego” na wielowarstwowe procesy transformacje, a zarazem tradycyjnie przypisywanego do obszaru Ăwiatowych „peryferii” – dynamiczne przemiany gospodarcze na Tajwanie ïÈczono najczÚĂciej z fenomenem rozwoju ekonomicznego grupy pañstw okreĂlanych wspólnym mianem „azjatyckich tygrysów”. PrzyczynÈ takiego stanu rzeczy byïy przede wszystkim: prÚdkoĂÊ wzrostu gospodarczego, poïoĝenie geograficzne, a nastÚpnie stosunkowo maïy obszar terytorialny i liczba ludnoĂci plasujÈca Tajwan, wedïug standardów europejskich, w grupie Ărednich. Jednakĝe nawet pobieĝne przyjrzenie siÚ skali przemian dokonanych na wyspie, obranym metodom i prowadzonej przez 116 wïadze polityce, nakazuje Tajwan stawiaÊ w jednym szeregu z czoïowymi pañstwami tego regionu, to znaczy: z JaponiÈ i z KoreÈ PoïudniowÈ. Do przyjÚcia takiego stanowiska upowaĝniajÈ przede wszystkim podobieñstwa zastosowanych zaïoĝeñ i rozwiÈzañ. Najwaĝniejsze z nich to: promowanie przez pañstwo polityki proeksportowej, dominujÈca dla gospodarki rola banku centralnego i agend rzÈdowych, sposób i zakres prowadzenia polityki oĂwiatowej i ochrony Ărodowiska, uznanie za priorytetowe dziedzin kapitaïooszczÚdnych z jednoczesnym postawieniem na rozwój nowoczesnych gaïÚzi przemysïu takich jak elektronika i produkty elektryczne, inĝynieria genetyczna, chemia i tekstylia oraz co waĝne, wprowadzenie opartej na dïugookresowych planach gospodarki rynkowej. Republika Chiñska, jak inaczej nazywany jest oficjalnie Tajwan, moĝe poszczyciÊ siÚ imponujÈcymi wynikami ekonomicznymi. Warto przytoczyÊ tu najwaĝniejsze z nich1: – produkt krajowy brutto: 286 miliarda dolarów amerykañskich, – produkt narodowy brutto: 295,6 miliarda dolarów amerykañskich, – produkt narodowy brutto na jednego mieszkañca: 13 139 dolarów amerykañskich, – wskaěnik wzrostu gospodarczego: 3,33% pkb, – przemysï: 30,57% pkb, – rolnictwo: 1,80% pkb, – usïugi: 67,63% pkb, – ogólna suma wymiany handlowej: 271,5 miliarda dolarów amerykañskich, – wielkoĂÊ eksportu: 144,2 miliarda dolarów amerykañskich, – wielkoĂÊ importu: 127,3 miliarda dolarów amerykañskich, – wieloĂÊ rezerw dewizowych: 235 miliardów dolarów amerykañskich ( trzecie co do wielkoĂci na Ăwiecie), – stopa bezrobocia: 4,14%. Studia i Materiaïy – Wydziaï ZarzÈdzania UW Dla krajów europejskich, a szczególnie dla grupy krajów byïego bloku wschodniego przeprowadzajÈcych transformacjÚ polityczno – gospodarczÈ, Tajwan sïuĝyÊ moĝe, jako wyjÈtkowo pouczajÈcy przykïad sukcesu strukturalnej przebudowy w kierunku peïnej integracji z gospodarkÈ ĂwiatowÈ. Przypadek tej wyspy daje obraz skutecznej likwidacji zacofania i opóěnienia cywilizacyjnego oparty na rynkowym mechanizmie rozwojowym. Tajwañski interwencjonizm pañstwowy stosujÈcy, ogólnie dostÚpne w kaĝdym kraju narzÚdzia ekonomiczne, moĝe tworzyÊ wzór wyjÈtkowo przemyĂlanego, skutecznego i efektywnego dziaïania w obrÚbie gospodarki. Zrozumiaïe jest wiÚc, iĝ analizy „tajwañskiej drogi gospodarczej” oraz moĝliwoĂci relacji ekonomicznych z tym krajem przeprowadzane sÈ równieĝ w Polsce. PamiÚtajÈc o wciÈĝ wstÚpnym i przyczynkarskim charakterze opracowañ zwiÈzanych ze wspomnianÈ tematykÈ, warto wskazaÊ na przykïad – jako punkt wyjĂcia do dalszych, systematycznych studiów – kluczowÈ, zdaniem autorów niniejszego tekstu, pracÚ Olgierda Giedymina (1999) oraz równie istotnÈ, kompleksowÈ publikacjÚ pod redakcjÈ Marka J. Malinowskiego i Marcelego Burdelskiego (2006), stanowiÈcÈ pokïosie polsko – tajwañskiego sympozjum, które przed dwoma laty zorganizowaï Uniwersytet Gdañski. Najbardziej interesujÈce z empirycznego punktu widzenia sÈ pewne zauwaĝalne sprzecznoĂci ekonomiczne czyniÈce ze wzrostu ekonomicznego Tajwanu zjawisko unikalne i wyjÈtkowe w skali globalnej. W pierwszej linii naleĝy tu zwróciÊ uwagÚ na nastÚpujÈce fakty (Giedymin 1999: 143): 1) Wysokiemu Ăredniemu tempu wzrostu PKB w latach 1952–1994 (realnie 8,37%), towarzyszyïo zwiÚkszanie siÚ udziaïu nowoczesnej, pracooszczÚdnej produkcji. Powinno to prowadziÊ do wzrostu bezrobocia. Tymczasem i tak poczÈtkowo niewielkie bezrobocie malaïo stopniowo aĝ do poziomu 1,6 % w 1994 roku. 2) W wiÚkszoĂci krajów dynamiczny wzrost gospodarczy uwaĝany jest za przyczynÚ powstawania nierównoĂci dochodowych w spoïeczeñstwie. Jednakĝe na wyspie to najbiedniejsi skorzystali najwiÚcej. Innymi sïowy proces ten przebiegaï na Tajwanie dokïadnie odwrotnie niĝ w teorii. 2/2007 3) Typowym zjawiskiem przy bardzo wysokim tempie wzrostu w dïugich okresach jest tendencja do wystÚpowania wysokiej inflacji. W przypadku Tajwanu inflacja przez caïy czas przemian byïa niewielka. 4) Przy niskich podatkach, intensywna polityka wydatków rzÈdowych prowadzi czÚsto do napiÚÊ w budĝecie, prowadzÈcych do deficytu. W omawianym przypadku niemaïe wydatki rzÈdowe (chociaĝby na utrzymanie potÚĝnej armii) finansowane byïy czÚsto z uzyskanych nadwyĝek budĝetowych. 5) Silna ingerencja wïadz pañstwa w gospodarkÚ i towarzyszÈce temu zapotrzebowanie na Ărodki finansowe niezbÚdne do realizacji intensywnej polityki makroekonomicznej zmuszajÈ na ogóï rzÈd do nakïadania wysokich podatków i walki z „szarÈ strefÈ”. W przypadku Tajwanu podatki byïy zawsze bardzo niskie, a „szara strefa” tolerowana. 6) Przy przeprowadzeniu intensywnej modernizacji gospodarki czÚsto notowane jest nawet znaczne, ujemne saldo obrotów handlowych. W przypadku Tajwanu juĝ w latach 70. XX wieku miaïo ono niewielkÈ wartoĂÊ ujemnÈ, natomiast lata 80. wykazywaïy juĝ saldo dodatnie, które ogromnie wzrosïo jeszcze w latach 90. 7) W przypadku gdy dochody przedsiÚbiorstw i ludnoĂci sÈ wysokie i nadal rosnÈ, moĝna zauwaĝyÊ ogólnÈ tendencjÚ do zmniejszania siÚ skïonnoĂci do oszczÚdzania. Na Tajwanie poczÈwszy juĝ od lat 60. XX wieku wskaěnik oszczÚdnoĂci (relacja oszczÚdnoĂci do PKB) stale siÚ zwiÚkszaï, osiÈgajÈc w latach 90. bardzo wysoki poziom okoïo 40%. Wspomniana nietypowoĂÊ, a zarazem efektywnoĂÊ tajwañskich rozwiÈzañ stanowi istotny bodziec do refleksji takĝe nad ksztaïtem polskich reform. Skïania równoczeĂnie do wzbogacenia perspektywy ĂciĂle ekonomicznej o aspekty spoïeczne i kulturowe. Warto w kontekĂcie doĂwiadczeñ Tajwanu – oczywiĂcie przy precyzyjnym uwzglÚdnieniu zasadniczych róĝnic – niejako „na nowo” wziÈÊ pod uwagÚ pojawiajÈce siÚ od czasu do czasu sugestie dotyczÈce potrzeby dostosowania scenariuszy przemian gospodarczych do kulturowej specyfiki naszego kraju. Wobec sytuacji lapidarnie okreĂlonej przez Johna Graya (2006: 67) jako koniec 117 „bardzo krótkiej historii globalnego rynku” wspomniany problem nabiera szczególnej, znacznie szerszej niĝ lokalna aktualnoĂci. JednÈ z niewielu ekonomicznych refleksji na ten temat zaprezentowaï ponad dwadzieĂcia lat temu Phillip E. Giffin, który jako stypendysta Fulbrighta obserwowaï poczÈtki transformacji w Polsce (1989–90). Amerykañski badacz, szukajÈc punktów odniesienia do ówczesnej polskiej sytuacji, przywoïywaï (obok Planu Marshalla) doĂwiadczenia sprzed 1960 roku gospodarek Japonii oraz Hongkongu, Poïudniowej Korei i wïaĂnie Tajwanu. Uwaĝaï on, iĝ dziaïania gospodarcze nie koncentrowaïy tam siÚ przede wszystkim wokóï leseferyzmu i prywatyzacji. WrÚcz przeciwnie, zdaniem Giffina, rozwój wymienionych krajów miaï Ăcisïy zwiÈzek z „uwaĝnym zarzÈdzaniem” (careful management) oraz regulacjami rynków. Cytowany ekonomista sformuïowaï radykalnÈ tezÚ, iĝ „terapia szokowa” („bing bang” approach) nie tylko ignoruje doĂwiadczenia pïynÈce z historii, ale wrÚcz przeszkadza w tworzeniu spoïecznych i gospodarczych warunków koniecznych do wprowadzenia wolnego rynku. KonkludujÈc, Giffin radziï, by Polska staraïa siÚ iĂÊ „trzeciÈ drogÈ”, której kierunek trudno byïo wówczas okreĂliÊ. Niemiej jednak chodziïo o kierunek „zestrojony z polskim spoïeczeñstwem i jego historiÈ” (Giffin 1994: 51). O rzeczywistym szukaniu inspiracji do takich rozwiÈzañ przez polskich ekonomistów takĝe na Tajwanie ĂwiadczyÊ moĝe choÊby cytowana obszernie w niniejszym artykule praca Gedymina (1999). Ostatnio Richard Sennet na marginesie analiz „nowej kultury kapitalizmu”, poĂrednio przypomniaï trudnoĂci, na jakie trafiïa w Polsce realizacja postulatów Giffina i jemu podobnych autorów. Zdaniem Senneta Polska po rozpadzie imperium sowieckiego staïa siÚ (podobnie jak Rosja) polem dziaïañ zachodnich ekspertów, którzy nie ponoszÈc odpowiedzialnoĂci za swe decyzje, starali siÚ doprowadzaÊ do demontaĝu lub prywatyzacji instytucji rzÈdowych. Na przykïad Jeffrey Sachs miaï uwaĝaÊ nasz kraj za „wolnorynkowy eksperyment”, po którym polska gospodarka „wciÈĝ próbuje odzyskaÊ siïy” (Sennet 2006: 57–58). Dyskusja radykalnych tez Giffina i Senneta przekracza oczywiĂcie ramy niniejszego artykuïu. Jednak opisane przez cytowanych badaczy kontrowersje, niezaleĝnie od 118 zasadnoĂci zawartych w nich racji, wyraěnie pokazujÈ, iĝ nadal – równieĝ dla Polski – doĂwiadczenia takich krajów jak Tajwan mogÈ byÊ inspirujÈce. Dotyczy to przede wszystkim, choÊ nie tylko, roli pañstwa jako czynnika transformacji gospodarczej (w odniesieniu do krajów Wschodniej Azji powstaï w tym kontekĂcie termin „rozwojowe pañstwo”, ‘developmental state’) oraz znaczenia zagranicznych ekspertów, pociÈgajÈcego za sobÈ rozlegïÈ problematykÚ inkulturacji w stosunkach gospodarczych (silny wpïyw doradców amerykañskich na róĝnych etapach najnowszych dziejów Tajwanu opisujÈ np. Bregman 1968 i Sorman 2006). Tym bardziej, ĝe wyjaĂnienie mechanizmów „tajwañskiego cudu”, a szczególnie jego faz poczÈtkowych wciÈĝ jest przedmiotem zasadniczych dyskusji. Na przykïad Gay Sorman (2006: 220) wykorzystujÈc miÚdzy innymi badania Renè Daumonta dotyczÈce reformy rolnej na Tajwanie (1951–1953), w wyraěnej opozycji do punktu widzenia cytowanego juĝ wielokrotnie Giffina skïania siÚ ku nastÚpujÈcej konkluzji: „Recepta na ten cud (gospodarczy Tajwanu – uwaga TO i MP) byïa prosta: wïasnoĂÊ prywatna, otwartoĂÊ na Ăwiatowe rynki, swoboda inwestowania, umiarkowane podatki, stabilny pieniÈdz”. KilkanaĂcie lat temu Danny Lam i Cal Clark (1994) przeciwstawili znaczenie „rozwojowego pañstwa” na Tajwanie stosowanym tam praktykom „partyzanckiego kapitalizmu” („Guerrilla Capitalism”). WïaĂnie „partyzancki kapitalizm”, na który zïoĝyïy siÚ takie elementy jak agresywna, wrÚcz zuchwaïa pogoñ za moĝliwoĂciami „robienia biznesu”, skrajna elastycznoĂÊ w szybkiej realizacji nawet drobnych zleceñ, zwrócenie uwagi na jakoĂÊ i standardy (quality and design), ryzykowne licytowanie, dziaïanie w ramach kompleksowych sieci podwykonawców oraz tylko wybiórcze Ăledzenie najlepszych spoĂród uregulowañ rzÈdowych i wynikajÈcych z prawa miÚdzynarodowego, takich jak przepisy dotyczÈce wïasnoĂci intelektualnej, miaï – zdaniem cytowanych autorów – znacznie bardziej niĝ wpïyw pañstwa warunkowaÊ sukces tajwañskiej maïej i Ăredniej przedsiÚbiorczoĂci. A wïaĂnie te podmioty, warto przypomnieÊ, stanowiïy gïównÈ siïÚ napÚdowÈ gospodarki Republiki Chiñskiej od poczÈtku jej istnienia. Z kolei przyczynÚ umoĝliwiajÈcÈ rozwój „partyzanckiego kapitalizmu” Lam i Clark upatrujÈ w czynnikach kulturowych. Studia i Materiaïy – Wydziaï ZarzÈdzania UW Zarysowana powyĝej „przestrzeñ problemowa” niesie ze sobÈ szereg kwestii szczegóïowych do dalszych analiz porównawczych. Na przykïad mogÈ to byÊ problemy takie jak: a) Kwestia wspóïpracy pañstwowej biurokracji z przedsiÚbiorczoĂciÈ rodzinnÈ. Niezaleĝnie od przytoczonych wczeĂniej dyskusji na temat znaczenia kaĝdego z tych elementów w rozwoju gospodarczym kraju pozostaje faktem, iĝ wspóïpraca ta przynosi dobre efekty na Tajwanie, a wciÈĝ ěle funkcjonuje na terenie Polski i innych pañstw Europy ¥rodkowowschodniej. b) Fenomen „partyzanckiego kapitalizmu”. NiewÈtpliwie przynajmniej niektóre z jego elementów wystÚpowaïy na poczÈtku polskich przemian po 1989 roku (jakie?). Dlaczego nie spowodowaï trwaïego zdynamizowania maïej i Ăredniej przedsiÚbiorczoĂci w naszym regionie? c) Koszty transformacji napÚdzanej przez „partyzancki kapitalizm”. Czy nieuchronnie naleĝy do nich korupcja, bÚdÈca aktualnie problemem jednakowo trapiÈcym i Tajwan, i kraje Europy ¥rodkowoWschodniej? Czy w takim razie moĝliwy jest miÚdzycywilizacyjny transfer sposobów jej ograniczania? d) Rola „szarej strefy” w gospodarce. To takĝe zjawisko intensywnie wystÚpujÈce i na Tajwanie i w krajach Europy ¥rodkowo-Wschodniej. Najwyraěniej ma jednak róĝne znaczenie funkcjonalne, wydaje siÚ teĝ byÊ odmiennie traktowane przez wïadze pañstwowe. e) Na poziomie „mikro” warto podjÈÊ analizy porównawcze takich organizacji z obydwu krÚgów cywilizacyjnych, które odniosïy globalny sukces. Moĝe to byÊ na przykïad Chiñskie Centrum ProduktywnoĂci (China Productivity Center), jeden z najwaĝniejszych „autorów” tajwañskiego „cudu gospodarczego”, niemal podrÚcznikowy przykïad organizacji uczÈcej siÚ (Dryden i Vos 2003). Jako adekwatny „reprezentant” doĂwiadczeñ Ărodkowoeropejskich jawi siÚ w tym kontekĂcie akademickie Ărodowisko ksztaïcenia informatyków, skupione wokóï Wydziaïu Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego, kontynuujÈce tradycje Szkoïy Lwowsko-Warszawskiej równieĝ w zakresie konkurencyjnoĂci kompetencji intelektualnych na skalÚ globalnÈ. 2/2007 PowyĝszÈ, przykïadowÈ listÚ problemów poznawczych autorzy niniejszego tekstu traktujÈ nie tyle jako zamkniÚcie artykuïu, ile raczej jako zachÚtÚ do uczestnictwa w ich rozwiÈzywaniu i formuïowaniu nastÚpnych. Informacje o autorach Dr Tomasz Ochinowski – Katedra Teorii Organizacji, Zakïad Socjologii Orgnizacji, Wydziaï ZarzÈdzania Uniwersytetu Warszawskiego. E-mail: [email protected] Dr Mirosïaw Przygoda – Katedra Finansów i RachunkowoĂci, Pracownia ZarzÈdzania Finansami PrzedsiÚbiorstwa, Wydziaï ZarzÈdzania Uniwersytetu Warszawskiego. E-mail: [email protected]. Przypisy 1 Dane dotyczÈ roku 2003, na podstawie: http:// www.roc-tajwan.org.pl/glance/ch6.htm. Bibliografia Bregman, A. 1968. Rubieĝe wolnoĂci. Reportaĝe z pogranicza Ăwiata komunistycznego w Europie i Azji, Londyn: Oficyna Malarzy i Poetów. Dryden, G. i J. Vos. 2003. Rewolucja w uczeniu, Poznañ: Zysk i S-ka. Fairbank, J. K. 2004. Historia Chin. Nowe Spojrzenie, Gdañsk-Warszawa: Marabut. Giedymin, O. 1999. Strategie gospodarcze i drogi rozwoju, II Rzeczpospolita, Powojenne Niemcy, Tajwan, Chile, Biaïystok: Wyĝsza Szkoïa Finansów i ZarzÈdzania w Biaïymstoku. Giffin, P.E. 1994. Institutional Development in a Transition Europe: The Case of Poland. International Journal of Social Economics, vol. 21, nr 7, s. 35–55. Gray, J. 2006. Al-Kaida i korzenie nowoczesnoĂci, Warszawa: Fundacja Aletheia. Lam, D. i C. Clark. 1994. Beyond the Developmental State: The Cultural Roots of “Guerilla Capitalism” in Taiwan. Governance, vol. 7, nr 4, s. 412–430. Maik, W. (red.) 1999. Azja I, Poznañ: Wydawnictwo Kurpisz. Malinowski, M.J. i M. Burdelski (red.) 2006. Taiwan, Poland, Europe in the Age of Globalization, Toruñ: Wydawnictwo Adam Marszaïek. Patek, A., Rydel, J. i J.J. WÚc (red.) 1997. Najnowsza Historia ¥wiata 1945–1995, Kraków: Wydawnictwo Literackie. 119 Sennet, R. 2006. The Culture of the New Capitalism, New Haven&London: Yale University Press. Sïawiñski, R. (red.) 2006. The Modern History of China, Kraków: KsiÚgarnia Akademicka. Sïawiñski, R. 2001. Historia Tajwanu, Warszawa: Elipsa. Sorman, G. 2006. Rok Koguta. O Chinach, rewolucji i demokracji, Warszawa: Prószyñski i S-ka. Sïawiñski, R. 2002. Historia Chin i Tajwanu, Warszawa: Askan. Wyĝsza Szkoïa Handlu i Finasów. 120 Studia i Materiaïy – Wydziaï ZarzÈdzania UW
