Wykopaliska o muzyce celtyckiej

Co mówią
Wykopaliska
o muzyce celtyckiej
Król Artur i rycerze okrągłego stołu, Tristan i Izolda − postaci te narodziła celtycka
wyobraźnia, a rozpowszechnili po świecie związani z druidami bardowie, gawędziarze
i pieśniarze w jednej osobie, przekazując przy wtórze melodii z pokolenia na
pokolenie historię ich czynów czy miłości.
Choć powszechnie uwa−
żamy, że Celtowie byli bar−
dzo silnie związani z muzy−
ką, to brak na to mocnych
dowodów, które by to prze−
konanie zdecydowanie po−
twierdzały. Niestety nie
zachowały się do dzisiaj z
ich starożytnego repertuaru
ani melodie, ani pieśni. Po−
zostały tylko nieliczne, ale
za to bardzo wymowne, do−
wody na uprawianie muzyki
przez Celtów. Chodzi tu
przede wszystkim o instru−
menty muzyczne zarówno
te zachowane w całości, jak
i te, które zachowały się
tylko we fragmentach. Li−
czniejszymi dowodami są
wyobrażenia malarskie czy
figuralne muzykujących po−
staci interpretowanych przez
uczonych jako Celtowie. O
zagadnieniach związanych z
muzyką Celtów pisali też
niektórzy pisarze greccy i
rzymscy.
Wśród Celtów najbar−
dziej popularne były począt−
kowo instrumenty struno−
we − liry. Korpus tych ins−
trumentów przypominał w
kształcie literę “U” lub “V”.
Na najstarszych lirach za−
czepiano zazwyczaj 4 stru−
ny, które podczas gry były
szarpane palcami muzyka.
Uczeni sądzą, że liry nie
były używane jako instru−
menty solowe, lecz towa−
rzyszyły, akompaniowały,
opowiadaniom czy histo−
riom. Słodkie lub niepoko− ciane, w których wywierco− piszczałki osadzano stroik,
jące brzmienie lir uzależnio− no przeważnie 3 otwory który wkładano do ust. Po−
ne było od dramaturgii opo− dźwiękowe. Na takich pi− budzanie strumieniem po−
wiadania. Liry towarzyszyły szczałkach grano podobnie, wietrza listki stroika wpra−
także uroczystym procesjom jak na współczesnych fujar− wiały w drgania słup powie−
albo przygrywały do tańca. kach ludowych. Głos takich trza zamknięty w piszczałce.
Dowodzi tego tematyka piszczałek był miły dla ucha, Zmiany wysokości dźwięku
ozdób niektórych waz oraz a skala omawianego instru− uzyskiwano zamykaniem lub
otwieraniem palcami
przedstawień malar−
kilku otworów melo−
skich.
dycznych wyciętych w
Celtowie chętnie
korpusie piszczałki. In−
muzykowali na flet−
strumenty stroikowe
niach Pana. Były to in−
wydawały bardzo do−
strumenty dęte składa−
nośne dźwięki. Do gru−
jące się z kilku, zazwy−
py instrumentów stro−
czaj pięciu piszczałek.
ikowych należą także
Każda z nich wydawała
dudy zwyczajowo przy−
zapewne tylko jeden
pisywane Celtom. Jed−
dźwięk, a wysokość te−
nak gra na tym instru−
go dźwięku uzależnio−
mencie przez ten lud
na była przede wszys−
potwierdzona jest w
tkim od długości pisz−
okresie starożytnym
czałki. Im była ona dłu−
tylko bardzo rzadkimi
ższa, tym dźwięk był
wyobrażeniami na ów−
niższy. Wydaje się więc,
cześnie bitych mone−
że instrument o pięciu
tach.
piszczałkach wydawał 5
Celtowie słynęli z
dźwięków, zapewne w
Brązowa figurka postaci grającej na
skali pentatonicznej. fletach (znalezisko z miejscowości tego, iż byli niezwy−
kle mężnymi wojow−
Takie instrumenty, lub Szazhalombatta na Węgrzech)
nikami. Jak przystało
ich wyobrażenia, są naj−
częściej obserwowane przez mentu mogła wynosić okta− na takich herosów, zagrze−
uczonych. Najbardziej zna− wę lub nawet dwie. Celtowie wali się do walk dźwiękiem
ną fletnią Pana odkrytą pod− potrafili też wytwarzać z trąb (instrument dęty ustni−
czas prac wykopaliskowych gliny flety naczyniowe, któ− kowy) zwanych carnyxami.
są tzw. multanki z Przeczyc rych wysokie dźwięki były Niektóre z nich miały
kształt pyska smoka z otwar−
na Śląsku. Instrument skła− mocno przenikliwe.
dał się z 9 piszczałek. Wy−
Celtowie grali chętnie tą paszczą. Grano na nich
dobyto go z grobu szamana. również na pojedynczych trzymając te paszcze skiero−
Podczas prac wykopalis− lub podwójnych piszczał− wane do góry. Inne trąby
kowych na stanowiskach cel− kach stroikowych, trochę wykonane najprawdopodo−
tyckich odkrywane są rów− podobnych do aulosów gre− bniej z rogów bydlęcych
nież fletowe piszczałki koś− ckich. W jednym z końców lub metalu były podtrzy−
To nie Obelix, niesiony na tarczy po zdetronizowaniu
Wercyngoteryksa. To celtycki wódz Wiesławix (po łacinie
nazywany Imperator Biskupiniensis), którego rozkazów nie
tylko Galia cała słucha, ale i karne legiony rzymskie.
fot. Jacek Mielcarzewicz
mywane w czasie gry hory−
zontalnie. Jedna z takich
trąb celtyckich, wykonana
z brązu, co prawda bez czary
− paszczy smoka, wydobyta
została niedawno w Polsce,
z rzeki Nogat, na jednym z
etapów tzw. "szlaku burszty−
nowego". Potwierdzeniem
szerokiego zastosowania
trąb wśród wojowników
celtyckich są również liczne
znaleziska figurek wojow−
ników dmących np. w proste
trąby. Celtowie wykazywa−
li zresztą wielką inwencję w
wymyślaniu coraz to no−
wych kształtów tych instru−
mentów. Wiele z nich nada−
wało się wyłącznie do sy−
gnalizowania różnych roz−
kazów wojskowych. Tylko
na nielicznych można było
zagrać jakieś melodie.
Interesujący jest zapew−
ne fakt, że wśród znanych
zabytków celtyckich zwią−
zanych z muzyką nie od−
kryto takich, które mówi−
łyby nam o wykorzystywa−
niu w starożytnej muzyce
celtyckiej instrumentów dę−
tych.
Jak widać z powyższego
krótkiego przeglądu, wach−
larz używanych przez Cel−
tów instrumentów muzycz−
nych nie był wcale wąski. Z
pewnością było ich o wiele
więcej, a przyszłe prace wy−
kopaliskowe zapewne to po−
twierdzą.
DOROTA POPŁAWSKA
Gazeta Biskupińska
Biskupińska, Adres redakcji: Biskupin, półwysep, tel. (052) 30−25−280; Wydawca: Wydawnictwo
Dominika Księskiego "Wulkan", Pałuki, pismo lokalne, Żnin, pl. Wolności 7; Redaktor naczelny: Dominik
Księski; Anioł Stróż: Roksana Chowaniec. Reporterzy: Sara Matuszewska, Maciej Urbanowski, Jacek
Mielcarzewicz, Alicja Duzyk−Witkowska, Tomasz Rogacz. Skład i łamanie: Ewa Pawlicka; Korekta: Zbigniew
Meller.. Opracowanie graficzne: Leszek Malak.