Od szczoteczki do chusteczki... Różne oblicza pracy wychowawczej

INFORMACJE § OPINIE § PROPOZYCJE
2/2014
Od szczoteczki do chusteczki...
RÓ¯NE OBLICZA PRACY WYCHOWAWCZEJ
Jako wychowawca grupy w internacie Specjalnego Oœrodka Szkolno-Wychowawczego w Damnicy
z ponad 10-letnim sta¿em, pozna³am funkcjonowanie
wychowanków niepe³nosprawnych umys³owo i ich rodzin. Doœwiadczenia zawodowe da³y mi mo¿liwoœæ konfrontacji i zweryfikowania wielu teorii pedagogicznych.
By³y one wielokrotnie modyfikowane, poprzez ró¿norodne sytuacje wychowawcze czy niepowtarzalne osobowoœci wychowanków.
Kanon podstawowych wartoœci nie uleg³ jednak
zmianie. Poprzez obserwacjê zapozna³am siê z potrzebami, zainteresowaniami oraz problemami moich wychowanków. Od kilku lat maj¹c pod opiek¹ tê sam¹ grupê
dziewcz¹t, jeszcze bardziej mog³am okreœliæ ich potrzeby i mo¿liwoœci psychorozwojowe. W ubieg³ym roku
zrodzi³ siê pomys³ napisania w³asnego programu, którego tematykê podsunê³a mi codzienna obserwacja dziewcz¹t. Wychodz¹c naprzeciw zainteresowaniom na temat pielêgnacji cia³a i wszelkich w¹tpliwoœci, zwi¹zanych
z okresem dojrzewania, postanowi³am opracowaæ cykl
zajêæ z zakresu higieny i w³aœciwego dbania o swoje
zdrowie i cia³o. Moja obserwacja pokaza³a równie¿, jak
niska jest œwiadomoœæ zdrowotna wœród wychowanek
oraz jak ³atwo ulegaj¹ negatywnym wp³ywom œrodowiska, jak czêsto lekcewa¿¹ podstawowe czynnoœci higieniczne.
Spor¹ barier¹ na pewno by³a tu niepe³nosprawnoœæ
umys³owa w stopniu umiarkowanym, a tak¿e inne czynniki, które negatywnie wp³ywaj¹ na rozwój m³odego
cz³owieka, w tym na jego kulturê zdrowotn¹. Czêsto
spotyka³am siê ze z³ymi warunkami mieszkaniowo-higienicznymi, niskim poziomem kultury higienicznej rodziców, niezrozumieniem roli prawid³owego od¿ywiania,
nieodpowiedni¹ postaw¹ opiekuñczo-wychowawcz¹
(np. alkoholizmem) itp. Dlatego moim wychowankom
niepe³nosprawnym umys³owo jak najczêœciej w sposób
praktyczny uœwiadamia³am koniecznoœæ dbania o w³asne cia³o i zdrowie.
Za³o¿eniem programu by³o wyposa¿enie wychowanek w odpowiedni¹ wiedzê na temat w³aœciwego przestrzegania higieny, prawid³owego wypoczynku, dbania
o zdrowie. Program zawiera³ liczne informacje, dotycz¹ce higienicznego i estetycznego stylu ¿ycia, ukazywa³ potrzebê systematycznego dbania o siebie oraz zachêca³ do „zaprzyjaŸnienia siê” z czynnoœciami,
zabiegami pielêgnacyjnymi.
Koñcz¹c realizacjê rozpoczêtego w ubieg³ym roku
programu, zatytu³owanego „Od szczoteczki … do chu-
44
steczki – czyli dbam o swoje cia³o i swój wygl¹d”, chcia³abym dokonaæ krótkiego podsumowania. Zajêcia realizowa³am œrednio dwa, trzy razy w miesi¹cu, pracuj¹c
z grup¹ wychowawcz¹ w internacie. Dziewczêta w wieku 12-21 lat, niepe³nosprawne intelektualnie w stopniu
umiarkowanym, utrwala³y nawyki higieniczne, nabywa³y umiejêtnoœci potrzebnych do utrzymania zdrowia, w³aœciwej kondycji fizycznej i estetycznego wygl¹du.
Celem pracy opiekuñczo-wychowawczej z wychowankami niepe³nosprawnymi umys³owo jest ich wszechstronny rozwój, zgodny z mo¿liwoœciami psychofizycznymi, ich potrzebami oraz przystosowanie do ¿ycia i do
pracy w spo³eczeñstwie ludzi pe³nosprawnych.
Aspekt higieniczno-zdrowotny, który poruszy³am
w swoim programie, to sposób spêdzania czasu wolnego, wyraŸnie wp³ywaj¹cy na odprê¿enie psychofizyczne organizmu. Organizm uwolniony zostaje od nadmiaru wysi³ku intelektualnego, jak równie¿ nierzadko
z bardzo niekorzystnej sytuacji higieniczno-zdrowotnej,
jaka jest w domach rodzinnych. Bardzo czêsto, my wychowawcy, jesteœmy jedynymi osobami, na których le¿y
odpowiedzialnoϾ nauczenia i wyrobienia higienicznych
nawyków wœród naszych podopiecznych, co jest bardzo trudne, gdy wspó³praca z rodzicami nie jest zadawalaj¹ca.
Dzia³alnoœæ rewalidacyjn¹ w zorganizowanych zajêciach pozalekcyjnych cechowa³ szczególny dynamizm,
ró¿norodnoœæ i atrakcyjnoœæ. Aby zajêcia by³y skuteczne, odpowiada³am na potrzeby wychowanek. Nie zawsze wszystkie dziewczêta by³y obecne, w wyniku czego
przek³ada³am niekiedy termin zajêæ, dopasowywa³am tak
godziny, aby dla wszystkich by³o jak najkorzystniej. Niektóre wychowanki, zmêczone po godzinach lekcyjnych,
domaga³y siê chwili dla siebie, chcia³y porozmawiaæ z innymi mieszkañcami internatu, jak równie¿ najzwyczajniej potrzebowa³y snu, b¹dŸ nie by³y dyspozycyjne, by
uczestniczyæ w zajêciach, z uwagi na z³y stan samopoczucia.
Zaplanowane przeze mnie zajêcia nie wymaga³y od
wychowanek szczególnej koncentracji czy wysokiej
aktywnoœci. Celem spotkañ by³o m.in. zrelaksowanie,
przypomnienie o prozaicznych czynnoœciach dnia codziennego, dotycz¹cych utrzymywania higieny i zdrowia, które przecie¿ wychowanki wykonuj¹ na co dzieñ,
bez wzglêdu na to, czy program realizuj¹, czy nie. Liczy³o siê g³ównie wpojenie dobrych nawyków. A jeœli
przy tym wys³ucha³y, dowiedzia³y siê czegoœ ciekawego, a co niektórym uda³o siê zapamiêtaæ dodatkowe in-
INFORMATOR OSWIATOWY
2/2014
INFORMACJE § OPINIE § PROPOZYCJE
formacje np. o budowie i nazewnictwie zêbów, czy rodzajach i sposobie dbania o cerê, czym jest p³askostopie, b¹dŸ krótkowzrocznoœæ, to by³ to podwójny sukces.
Aby utrwaliæ przekazywan¹ wiedzê, wraca³am do tematu w formie zadawanych pytañ. Na przyk³ad, podczas mycia zêbów prosi³am, aby wychowanki pokaza³y,
jak prawid³owo szczotkowaæ zêby, pyta³am, jak nazywamy przednie zêby, przypomina³am, ¿e schodz¹c na
posi³ek, b¹dŸ wychodz¹c z toalety, muszê umyæ rêce.
Pyta³am, w jaki sposób mo¿na odci¹¿yæ przemêczony
wzrok, dlaczego nale¿y unikaæ ha³asu, jak¹ jednostk¹
mierzymy poziom ha³asu. Samodzielne, poprawnie udzielone odpowiedzi, b¹dŸ uzupe³nione podpowiedzi¹ kole¿anki, da³y mi sygna³, ¿e informacje w jakimœ stopniu zosta³y zakodowane.
Jeszcze bardziej cieszy³ fakt, kiedy wychowanki bez
mojej ingerencji nawzajem siê pilnowa³y i jedna drugiej
zwraca³a uwagê lub pomaga³a kole¿ance w codziennych
czynnoœciach. Wiêkszoœæ zamierzonych w programie
celów osi¹gnê³am. Ewaluacjê zrealizowanych zajêæ,
prowadzi³am na bie¿¹co. Narzêdzia, które wykorzystywa³am: wywiady, testy wiadomoœci i umiejêtnoœci (wœród
4-ech wychowanek), weryfikacja zastosowanych metod i œrodków dydaktycznych, zachowanie dziewcz¹t,
da³y mi obraz rezultatów realizacji programu. Ka¿de
zajêcia wspólnie omawia³am z wychowankami. Ocenia³am ich pracê indywidualnie za pomoc¹ symboli.
Dziewczeta otrzymywa³y 1 z 3 obrazków (1– przedstawiaj¹cy lekki uœmiech z du¿ymi ubytkami w uzêbieniu,
oznaczaj¹cy s³ab¹ aktywnoœæ, 2 – uœmiech z jednym
ubytkiem w uzêbieniu, oznaczaj¹cy œredni¹ aktywnoœæ,
3 – szeroki uœmiech z piêknym uzêbieniem, oznaczaj¹cy
wysok¹ aktywnoœæ). Dziewczêta mia³y mo¿liwoœæ wgl¹du do tabeli ewaluacyjnej.
Elementem, który doœæ dobrze siê sprawdzi³ i zosta³ entuzjastycznie przyjêty przez moje wychowanki
w trakcie realizacji programu, by³o przeprowadzenie doœwiadczeñ. Przyk³adem mo¿e tu byæ kilkudniowe doœwiadczenie, maj¹ce pokazaæ znaczenie fluoru dla szkliwa zêbów. Wykorzystane jajko, którego dwie po³ówki
by³y poddane ró¿nym zabiegom, pokaza³o efekty oddzia³ywania fluoru zawartego w paœcie do zêbów na wapienn¹ skorupkê. Ostatecznym wnioskiem by³o wyjaœnienie pojêcia fluoryzacji zêbów oraz ukazanie
koniecznoœci systematycznego ich mycia. Innym ciekawym doœwiadczeniem by³o „badanie p³askostopia” wœród
wychowanków internatu. Dziewczêta, w formie zabawowej, za pomoc¹ farb, wykonywa³y odciski stóp i dokonywa³y oceny ich prawid³owoœci, b¹dŸ nieprawid³owoœci. Dokonuj¹c analizy „przeprowadzanego badania”,
wychowanki sugerowa³y siê ilustracjami zdrowej stopy
oraz stopy z p³askostopiem. Przydzielone zadanie wychowanki potraktowa³y bardzo powa¿nie i z pe³nym profesjonalizmem, przejête ocen¹ badanej stopy, dok³adnie
sprawdza³y wykonane odciski. Uczestniczy³y tak¿e
w æwiczeniach, maj¹cych na celu usprawnienie stopy
oraz zapobieganie p³askostopiu.
„Eksperymentowanie” na swoim ciele, doœwiadczanie oraz refleksja i dyskusja, bêd¹ca koñcowym elementem zajêæ, nale¿¹ do tych metod pracy, które nie by³y
biernie przyjête przez wychowanki. U dziewcz¹t z takim rodzajem niepe³nosprawnoœci, odwo³ywanie siê do
w³asnych zasobów wiedzy, doœwiadczeñ i prze¿yæ oraz
uczenie siê poprzez s³uchanie i podpatrywanie innych,
daje efekty. Proponowane zajêcia uœwiadomi³y wychowankom, jak wa¿ne s¹ zachowania prozdrowotne w ¿yciu cz³owieka. Zauwa¿y³am, ¿e bardziej intensywnie
dbaj¹ o higienê swojego cia³a, odzie¿y, czêœciej kontroluj¹ swoje codzienne czynnoœci. Jestem przekonana, ¿e
podjête przeze mnie w ramach programu dzia³ania, w du¿ej mierze wzbogaci³y wiedzê wychowanek w dziedzinie zdrowia. Umo¿liwi³y im nabycie okreœlonych umiejêtnoœci oraz pozwoli³y utrwaliæ prawid³owe przyzwyczajenia i nawyki higieniczno-zdrowotne.
INFORMATOR OSWIATOWY
Iwona B³a¿ewicz
wychowawca SOSW Damnica
LITERATURA:
§ Dudkiewicz K., Edukacja zdrowotna, „¯ycie Szko³y” 2004,
§ Wrona-Wolny W., Makowska B., Wypisy z wychowania
zdrowotnego, cz. I, Wybór i opracowanie, Kraków2000
§ Ploch L., Jak organizowaæ czas wolny dzieci i m³odzie¿y,
WSiP, Warszawa 1992.
Agata Lasocka
SOSW w S³upsku, , klasa 5 3
Gdzie jest mój dom?
Dom dziecka to mój rodzinny dom.
Nie by³o tak zawsze.
Jest we mnie ¿al.
Mamo, kocham Ciê i têskniê.
Tato, nie wiem, gdzie jesteœ.
Jestem dzieckiem.
Gdzie jest mój prawdziwy dom?
Z tomu „ Piórem poznajê siebie ”, s.143
45