metody wychowawcze stosowane przez kuratorów s¥dowych ds

Monika Pa³czyñska
Ewelina G³owacz*
METODY WYCHOWAWCZE STOSOWANE PRZEZ
KURATORÓW S¥DOWYCH DS. NIELETNICH
Kurator to s³uga ludzkoœci. Tej ludzkoœci, która cierpi sama i przez
swoje b³êdy powoduje cierpienie innych. Tê w³aœnie nieszczêœliw¹ ludzkoœæ – nieszczêœliw¹ i unieszczêœliwiaj¹c¹ – zmienia i ratuje uœwiadomiony kurator.
Viscont Samuel
Poszukiwania innowacyjnych rozwi¹zañ w dziedzinie postêpowania z wykolejonymi spo³ecznie dzieæmi i m³odzie¿¹ doprowadzi³y do wyodrêbnienia (na prze³omie XIX i XX wieku) s¹downictwa dla nieletnich.
W Polsce s¹downictwo dla nieletnich powsta³o w 1919 r. po zakoñczeniu
I wojny œwiatowej. Jednoczeœnie zostali ustanowieni opiekunowie s¹dowi, nazwani póŸniej kuratorami nieletnich, a nastêpnie kuratorami s¹dowymi dla nieletnich. W Polsce s¹dy dla nieletnich rozstrzyga³y pocz¹tkowo tylko tzw. sprawy karne, a wiêc te, w których nieletni byli sprawcami czynów zabronionych
ustaw¹. Praktyczna dzia³alnoœæ instytucji kuratora s¹dowego siêga drugiej po³owy XIX wieku, a jej formy prawne rozwinê³y siê w pocz¹tkach XX wieku1.
W latach 90. ubieg³ego stulecia nast¹pi³ wzrost przestêpczoœci, szczególnie zaœ wzros³y rozmiary przestêpstw z zastosowaniem agresji. Zwiêkszy³a siê
równie¿ proporcja nieletnich pope³niaj¹cych przestêpstwa wspólnie z doros³ymi, a tak¿e w m³odocianych grupach zorganizowanych. Wzros³a równie¿ liczba
pij¹cej i upijaj¹cej siê m³odzie¿y. Obni¿y³ siê natomiast dolny próg wiekowy
osób uzale¿nionych od narkotyków. Wszystkie te problemy wyznaczaj¹ konkretne potrzeby i zwi¹zane z nimi zadania w zakresie profilaktyki przestêpczoœci nieletnich. Bardzo wa¿n¹ instytucj¹ w systemie tej profilaktyki jest nadzór
kuratora s¹dowego2. Wed³ug oficjalnych danych ONZ i innych sprawozdañ oraz
* Monika Pa³czyñska, studentka II roku pedagogiki, Ewelina G³owacz studentka I roku pedagogiki, Studenckie Ko³o Naukowe M³odych Pedagogów, opiekun dr Beata Nowak.
1
M. Kalinowski, Vademecum rodzinnego kuratora s¹dowego, Instytut Wydawniczy Zwi¹zków
Zawodowych Warszawa 1984, s.36-37.
2
Z. Ostrihanska, A. Greczuszkin, Praca z indywidualnym przypadkiem w nadzorze rodzinnego kuratora s¹dowego, NORBERTINUM, Lublin 2000, s.5-6.
133
opisów, dozór kuratora zawdziêcza swe powstanie nie aktom prawnym, lecz
rezultatom postêpowych praktyk s¹dowych. Filozofia pracy kuratora s¹dowego
opiera siê na zasadach humanitarnych i egalitarnych, wœród których za podstawow¹ uznaje siê zasadê szacunku dla oddanego pod nadzór cz³owieka i jego
dobro. Zasady te wynikaj¹ z ogólnych, podstawowych norm moralnych, nakazuj¹cych poszanowanie drugiego cz³owieka ze wzglêdu na godnoœæ jego osoby, postuluj¹cych wzajemn¹ powszechn¹ ¿yczliwoœæ i s³u¿enie sobie pomoc¹.
Jednak¿e jednostka, która wesz³a w konflikt z prawem, znajduje siê czêsto w
sytuacji konfliktu z najbli¿szym otoczeniem i jest przez nie negatywnie oceniana i etykietowana. Taka reakcja spo³eczna mo¿e w konsekwencji pog³êbiæ jej
niedostosowanie3.
Nadzór kuratora s¹dowego w Polsce jest najczêœciej stosowanym œrodkiem
prawnym wobec nieletnich. Kurator pe³ni bardzo wa¿n¹ rolê w zapobieganiu przestêpczoœci nieletnich, gdy¿ prowadzi dzia³alnoœæ wychowawcz¹ (resocjalizacyjn¹)
w ich dotychczasowym œrodowisku rodzinnym, w miarê potrzeby udziela nadzorowanemu pomocy psychologicznej, spo³ecznej i materialnej, stwarza okazjê do
wzmocnienia wiêzi ze spo³ecznoœci¹ lokaln¹ oraz u³atwia w³¹czanie siê niedostosowanych spo³ecznie do spo³eczeñstwa. W szybko zmieniaj¹cych siê realiach ¿ycia spo³ecznego istnieje koniecznoœæ systematycznej aktualizacji wiedzy oraz sta³ego treningu umiejêtnoœci nabywanych w praktyce kuratorskiej. Zasadnoœæ tego postulatu potêguje tak¿e fakt, i¿ kuratela obejmuje bardzo szeroki
zakres spraw ludzkich i dzia³añ potrzebnych do ich rozwi¹zania4.
Zadaniem instytucji kuratora s¹dowego jest zrozumienie sytuacji spo³ecznej podopiecznych, ich sposobu odczuwania, a nastêpnie podjêcie dzia³añ interwencyjnych i ochronnych w zakresie zdiagnozowanych form niedostosowania spo³ecznego5. Inne zadania koncentruj¹ siê na zaplanowaniu oddzia³ywañ
profilaktyczno-resocjalizacyjnych i opiekuñczo-wychowawczych; udzielaniu
podopiecznym pomocy w organizowaniu nauki, pracy i czasu wolnego oraz
rozwi¹zywaniu trudnoœci ¿yciowych. Niemniej istotne jest kontrolowanie zachowañ podopiecznych w miejscu ich zamieszkania oraz wspó³dzia³anie z organizacjami, instytucjami, stowarzyszeniami i innymi podmiotami6. Pomoc
udzielana przez kuratora obejmuje tak¿e u³atwienie podopiecznym zrozumienie sytuacji, w jakiej siê znaleŸli, ustalenie i wskazanie na dostêpne œrodki
3
4
5
6
7
Z. Ostrihanska, A. Greczuszkin, Praca z indywidualnym..., op.cit.
Tam¿e.
M. Kalinowski, Vademecum rodzinnego..., op.cit.
Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 12 czerwca 2003.
M.Kopeæ-Chroœcicka, Kurator s¹dowy –zadania profilaktyczne i resocjalizacyjne, Warszawa 1984, s.42.
134
pomocy, roz³adowanie stanów stresowych oraz pomoc w podnoszeniu wiary
we w³asne si³y i mo¿liwoœci7.
Podstawow¹ metod¹ stosowan¹ w nadzorze kuratorskim jest praca z indywidualnym przypadkiem. Jest to metoda szczególnie wartoœciowa wobec m³odzie¿y spo³ecznie niedostosowanej. Umo¿liwia ona bezpoœrednie i holistyczne
oddzia³ywanie wychowawcze, stwarza mo¿liwoœæ nawi¹zania miêdzy nieletnim, a sprawuj¹cym nadzór kuratorem kontaktu osobistego, przyjacielskiego8.
Poszukiwanie najbardziej skutecznych metod postêpowania z m³odzie¿¹
nieprzystosowan¹ spo³ecznie obejmuje równie¿ zagadnienie selekcji nieletnich,
w obrêbie której dokonywane s¹ próby odpowiedzi na pytanie, jaki rodzaj postêpowania i w jakich formach nale¿y stosowaæ wobec poszczególnych grup i kategorii nieletnich przestêpców. Polityka selekcji nieletnich w s¹dach jest realizowana konsekwentnie od wielu lat, zaœ liczba umorzonych spraw karnych
osób nieletnich jest bardzo wysoka9.
Spoœród technik wychowawczych stosowanych w pracy kuratora s¹dowego
mo¿na wyró¿niæ dwie zasadnicze grupy: techniki stosowane w celu ukierunkowania aktywnoœci nieletnich, zawieraj¹ce elementy informowania, oraz techniki
podtrzymuj¹ce i intensyfikuj¹ce ukierunkowane zachowania tak, aby przekszta³ci³y siê one w sta³e cechy. Ukierunkowanie aktywnoœci podopiecznych opiera
siê g³ównie na stosowaniu ró¿nych form przekazywania decyzji, przy za³o¿eniu
istnienia dodatkowej wiêzi emocjonalnej miêdzy wydaj¹cym i odbieraj¹cym
decyzje10.
Zaprezentowany w tej pracy przegl¹d metod i technik wychowawczych nie
wyczerpuje wszystkich mo¿liwoœci w tym zakresie, gdy¿ wielu kuratorów –
praktyków kreatywnie wdra¿a autorskie sposoby oddzia³ywañ wychowawczych
lub stosuje miksy metod i technik.
8
Z. Ostrihanska, A. Greszuszkin, Praca z indywidualnym przypadkiem..., op.cit.
H. Ko³akowska-Prze³oniec, Selekcja nieletnich, Wyd. PAN, Wroc³aw 1990, s.7.
10
M. Kalinowski, Vademecum rodzinnego..., op.cit.
9
135