Społeczne uwarunkowania edukacji międzykulturowej. Problemy

Drohiczyński Przegląd Naukowy
Wielokulturowe Studia Drohiczyńskiego Towarzystwa Naukowego
Nr 6/2014
Emilia Żyłkiewicz-Płońska
Karol Konaszewski
Katedra Edukacji Międzykulturowej
Wydział Pedagogiki i Psychologii
Uniwersytet w Białymstoku
Rec.: Społeczne uwarunkowania edukacji
międzykulturowej. Problemy praktyki oświatowej,
tom II, praca zbiorowa pod redakcją Tadeusza
Lewowickiego, Aliny Szczurek-Boruty, Barbary
Grabowskiej, Wydawnictwo Adam Marszałek,
Toruń 2009, ss. 362
Recenzowana książka stanowi trzydziesty piąty tom w pracach z serii „Edukacja Międzykulturowa” przygotowywanej przez Społeczny Zespół
Badań Kultury i Oświaty Pogranicza oraz Zakład i Katedrę Pedagogiki
Ogólnej Uniwersytetu Śląskiego, Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji
w Cieszynie, przy współpracy Wyższej Szkoły Pedagogicznej Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie. Ponadto, publikacja ukazała się
w dwudziestym roku funkcjonowania grupy badawczej, formalnie skupionej
wokół Zespołu i Katedry Pedagogiki Ogólnej Wydziału Etnologii i Nauk
o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Jubileuszowy charakter publikacji
zwartej skłania do refleksji nad kierunkami zmian, jakie dokonały się na
przestrzeni minionych lat w aspekcie założeń teoretycznych i treści edukacji
międzykulturowej oraz praktyki oświatowej realizowanej przy pomocy wypracowanych metod, technik i form pracy w warunkach i środowiskach
zdywersyfikowanych kulturowo.
Skoro jest to drugi tom książki, warto zasygnalizować, że tom
pierwszy został poświęcony teoretycznym aspektom zmian społecznych
i konieczności ewaluacji założeń edukacji międzykulturowej we współczesnych dynamicznych warunkach. W tomie drugim, przewodnim zagadnie-
454
Emilia Żyłkiewicz-Płońska, Karol Konaszewski
niem okazują się problemy praktyki oświatowej, w tym wypracowanie sposobów ewaluacji i konieczności zmian w praktyce stosowania i korzystania
z edukacji międzykulturowej, w celu jej dostosowania do ewoluujących potrzeb współczesnych społeczeństw.
Wątek przewodni pracy stanowią procesy migracyjne wywołane sytuacją społeczno-polityczno-ekonomiczną w Polsce i innych krajach europejskich. Ponadto, poruszona została tematyka oscylująca wokół praktykowania edukacji międzykulturowej w szkołach, organizacjach pozarządowych i innych instytucjach edukacyjnych. Problemami związanymi z wielokulturowością społeczeństw i funkcjonowaniem na pograniczach, (których
doświadczają podmioty funkcjonujące w powyższych placówkach) są brak
zrozumienia i chęci współpracy, ksenofobia, źle rozumiany patriotyzm czy
marginalizacja. Na podkreślenie zasługuje również przesłanie wynikające
z treści publikacji o konieczności podejmowania inicjatyw i działań praktycznych mających na celu kształtowanie kompetencji do komunikacji międzykulturowej oraz wspieranie inicjatyw uwrażliwiających młode pokolenie
na wartość dialogu w teraźniejszych zdywersyfikowanych społeczeństwach.
Wartość pracy stanowi fakt, że została napisana przez specjalistów
zajmujących się problematyką edukacji międzykulturowej, którzy podjęli
trud wejścia w przestrzeń praktyków. Na podstawie tych doświadczeń
z sukcesem został opisany sposób postrzegania przez nauczycieli obecnego
potencjału edukacji międzykulturowej, w kontekście których zostały sformułowane zalecenia metodyczne wzbogacające proces kształcenia, jak również współczesną koncepcją edukacji międzykulturowej w Polsce.
Konstrukcyjnie książka Społeczne uwarunkowania edukacji międzykulturowej. Problemy praktyki oświatowej zbudowana jest z wprowadzenia,
następnie artykułów tematycznie zgromadzonych w ośmiu częściach, wykazu publikacji w serii „Edukacja Międzykulturowa” oraz informacji o autorach. W pierwszej części Strategie edukacyjne − przykłady zaczerpnięte
z polityki i nauk społecznych, Wiktor Rabczuk podejmuje dyskusje w zakresie różnorodności politycznych sposobów integracji imigrantów na płaszczyźnie edukacyjnej oraz wypracowanych dyrektyw obowiązujących na terenie Unii Europejskiej w rozumieniu Komisji Europejskiej, Rady Europy
czy Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD/OCDE).
Okazuje się, że Unia Europejska prowadzi przychylną politykę wobec dzieci legalnych imigrantów, zapewniając im analogiczne prawa w dostępie do
edukacji, jak autochtonom, dostrzegając humanistyczny aspekt migracji, polegający na kulturowym wzbogaceniu społeczeństw europejskich. Konieczność życia w społeczeństwie wielokulturowym inspiruje, jak podkreśla Jo-
Rec.: „Społeczne uwarunkowania edukacji wielokulturowej…”
455
lanta Miluska do stawiania pytań o skuteczne metody służące rozwijaniu,
jakże współcześnie potrzebnych, kompetencji międzykulturowych. Autorka
akcentuje, że watro zwrócić uwagę na metodę interkulturowego czynnika
uwrażliwiającego, nazywanego strategią asymilatora kulturowego, która to
polega na wykorzystaniu krytycznego epizodu w celu wyeliminowania nieporozumień powstających pomiędzy przedstawicielami odmiennych kultur.
Część drugą otworzył Zenon Jasiński, który w artykule poruszył tematykę społecznych konsekwencji migracji zarobkowych w kontekście eurosieroctwa dzieci na przykładzie Opolszczyzny. Kolejny, ważny wątek
rozważań dotyczy próby udzielenia odpowiedzi przez Katarzynę Gebel na
pytanie o zmiany tożsamościowe młodych ludzi, w sytuacji emigracji, ze
szczególnym uwzględnieniem narodowego elementu tożsamości. Dodatkowo, przedstawione zostały rezultaty badań młodych Polaków, przebywających co najmniej sześć miesięcy na emigracji w Irlandii. Okazuje się, że pozostawanie w izolacji od kultury kraju pochodzenia oraz pozorne uczestniczenie w kulturze kraju goszczącego, powoduje, że osoby badane czują się
silnie związane w kulturą kraju pochodzenia.
W części trzeciej Alina Szczurek-Boruta skupiła się na problematyce
dobrze funkcjonujących oraz zaniedbanych i zaniechanych obszarów edukacji w szkole w kontekście zadań rozwojowych uczniów. Z kolei Anna
Gajdzica opisała możliwości i sposoby kształtowania tożsamości dzieci klas
I-III poprzez adekwatne konstruowanie programów nauczania. Ponadto,
Gabriel Piechaczek-Ogierman przedstawił przykład wieloletniej współpracy
i realizacji edukacji kulturalnej na przykładzie miast partnerskich Jastrzębie
Zdrój i Tourcoing. Jako kolejny element, omówione zostały przez Jolantę
Suchodolską formy wyrażania społecznego Ja (siebie) przez dziecko z zaburzeniami rozwojowymi.
Analizy i interpretacje w czwartej części, Nauczyciele wobec wielokulturowości ogniskują się wokół potrzeby budowania kompetencji nauczycieli w zakresie edukacji międzykulturowej. Ewa Ogrodzka-Mazur zaprezentowała możliwości i faktyczne sposoby realizacji edukacji regionalnej
i europejskiej w szkołach i innych placówkach oświatowych na Śląsku Cieszyńskim. Na szczególną uwagę zasługują następujące zagadnienia, które
poruszyła autorka: występowanie i rola, jaką pełnią elementy edukacji regionalnej i europejskiej występujące w programach nauczania na różnych
etapach kształcenia formalnego, metody, formy i sposoby transmisji zagadnień związanych z regionem i szerzej z Europą do praktyki edukacyjnej,
przeszłe i obecnie prowadzone i przygotowywane programy o tematyce
edukacji regionalnej i europejskiej, oraz sposoby i formy uczestnictwa
456
Emilia Żyłkiewicz-Płońska, Karol Konaszewski
uczniów, studentów i nauczycieli w programach edukacyjnych oferowanych
przez Unię Europejską. Małgorzata Gil i Jose da Costa, opisali formalne
i praktyczne rozwiązania dotyczące przeciwdziałania przemocy w szkołach
wobec uczniów niepełnosprawnych, którymi dysponują organizatorzy procesu kształcenia w szkołach masowych na przykładzie prowincji Alberta.
Katarzyna Janas natomiast skupiła się na analizowaniu opinii nauczycieli
cieszyńskich szkół ponadgimnazjalnych wobec stereotypów płci. Wnioski,
które wypracowała autorka są dość smutne, wskazują na brak wprowadzania do treści zajęć zagadnień związanych ze stereotypami płci i co z tego dalej wynika, konieczności kształcenia nauczycieli w zakresie rozumienia różnic kulturowych i dywersyfikacji sposobów pełnienia ról społecznych przez
kobiety i mężczyzn. Oddziaływania edukacyjne miałyby przyczyniać się do
kształtowania społeczno-kulturowej tożsamości płci uczniów.
Część piątą, Studenci wobec edukacji międzykulturowej otwiera tekst
Barbary Chojnackiej-Synaszko. Autorka porusza aktualny i ważny problem
edukacji szkolnej ukierunkowanej w stronę oswajania dzieci z Innością.
Analiza scenariuszy zajęć pozwoliła autorce dostrzec pozytywy, jak również
błędy w myśleniu i działaniu studentów. Opracowywanie ćwiczeń, konspektów sprzyja ulepszaniu edukacji międzykulturowej, jak również w większym stopniu pomaga kreować tożsamość dziecka. Beata Kozieł w swoim
artykule przedmiotem zainteresowań uczyniła problem dyskryminacji Innych, w którym stara się udzielić odpowiedzi na pytania: czy osadzeni
w zróżnicowanym pod względem kulturowo środowisku, mając możliwości
poznawcze, spotykając się, na co dzień z Innymi są bardziej otwarci na dialog, szanują odmienność, dążą do współistnienia i współpracy? Czy w życiu
kierują się stereotypami, uprzedzeniami, które prowadzą do dyskryminacji?
Tomasz Gebel w tekście na temat postaw studentów wobec romskiej grupy
etnicznej, rozpoczyna od wyjaśnienia pojęć – stereotypy i postawy. Następnie analizuje sytuację Romów w kontekście historycznym i współczesnym.
Rozdział zamyka artykuł Katarzyny Gebel, w którym autorka szuka odpowiedzi na pytanie: co należy zrobić, aby Inny nie był dla nas obcym, wrogiem i żebyśmy My nie byli uważani za obcych. Jednym z rozwiązań może
być edukacja międzykulturowa, ucząca tolerancji i życia w społeczności
wielokulturowej.
Rozdział VI rozpoczyna artykuł Wiesławy Korzeniowskej, w którym
autorka analizuje ogół zagadnień związanych ze szkolnictwem polskim na
obszarze polsko-czeskim w świetle polskiej prasy Księstwa Cieszyńskiego
– do 1918 roku. Tadeusz Kania z kolei porusza rzadko przytaczany wątek
dotyczący zagadnienia losów i znaczenia relacji wspomnieniowych na przy-
Rec.: „Społeczne uwarunkowania edukacji wielokulturowej…”
457
kładzie rodziny nadolziańskiej. Dariusz Wojakowski natomiast koncentruje
swe rozważania wokół znaczenia zinstytucjonalizowanej edukacji, jako jednego z potencjalnych uwarunkowań pogranicznej „amplitudy postaw i zachowań społecznych”. Celem rozmyślań jest rola szkoły w określaniu postaw wobec międzykulturowości pogranicza na przykładzie losów i przekonań mieszkańców pogranicza polsko-ukraińskiego.
Część VII otwierają interesujące rozważania Jolanty Muszyńskiej
koncentrujące się wokół edukacji międzykulturowej w dobie zmian społecznych. Autorka szuka odpowiedzi na pytanie „w jaki sposób w sytuacji
wszechobecnie panujących zmian – w sytuacji społeczeństw obarczonych
ryzykiem (zarówno w sferze ekonomii, jak i wartości), gdzie wszechobecnie
panująca ideologia konsumpcjonizmu prowadzi do założenia, że tylko ważne są te dobra, które w znacznym stopniu wpływają na poczucie spełnienia
współczesnego człowieka i dają mu poczucie wolności wyboru z podkreśleniem, iż jest to wolność «od», której nie określa i nie nadzoruje żadna władza ani wola – realizować założenia edukacji międzykulturowej?” (s. 287).
Przemysław Paweł Grzybowski w artykule Skok do sieci – współczesny kontekst edukacji międzykulturowej porusza bardzo aktualną problematyką dotyczącą edukacji w Internecie. Autor wymienia najbardziej interesujące
w kontekście upowszechniania idei międzykulturowości portale internetowe
jak również blogi i inne strony, które mogą służyć, jako źródło pomocy naukowych dla nauczycieli, którzy chcieliby urozmaicić lekcje wychowawcze
czy nawet zajęcia obowiązkowe. Część VII zamyka tekst Barbary Grabowskiej, w którym przedmiotem zainteresowań badawczych uczyniono polską
mniejszość narodową żyjącą w Republice Czeskiej, na Zaolziu. Autorka
przygląda się interakcjom między mniejszością i większością oraz stara się
znaleźć odpowiedź na następujące pytanie: czy ostatnie dwadzieścia lat
przeobrażeń polityczno-społecznych, znajduje odbicie w funkcjonowaniu tej
grupy etnicznej?
Ostatnią część publikacji otwierają bardzo interesujące wyniki badań
przedstawione przez Anielę Różańską, w których autorka prezentuje związek pomiędzy religijnością własną młodzieży, rolą, jaką religia odgrywa
w jej życiu, a postrzeganiem Innego religijnie. Terenem badań jest Śląsk
Cieszyński, zarówno jego polska, jak i czeska część, natomiast grupę badaną stanowiła młodzież ucząca się w szkołach średnich po obu stronach granicy. Urszula Klajmon-Lech, z kolei analizuje znaczenie dialogu i spotkania
międzywyznaniowego w edukacji międzykulturowej oraz formułuje następujące problemy badawcze: jak badana młodzież rozumie dialog międzykulturowy? czy młodzież bierze udział w spotkaniach ekumenicznych?
458
Emilia Żyłkiewicz-Płońska, Karol Konaszewski
Recenzowaną książkę zamyka wykaz publikacji w serii „Edukacja
Międzykulturowa” przygotowanej przez Społeczny Zespół Badań Kultury
i Oświaty Pogranicza oraz Zakład i Katedrę Pedagogiki Ogólnej Uniwersytetu Śląskiego, Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie, przy
współpracy Wyższej Szkoły Pedagogicznej Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie. O wartości pracy stanowią także liczne odwołania do
monografii i artykułów naukowych w zakresie edukacji międzykulturowej,
takich autorów jak: Tadeusza Lewowickiego, Jerzego Nikitorowicza, Pawła
Boskiego, Zenona Jasińskiego, Ewy Ogrodzkiej-Mazur oraz Mirosława Sobeckiego i Aliny Szczurek-Boruta.
Publikacja w całości jest bardzo wartościowa i ciekawa − z całą
pewnością może pełnić funkcje użyteczne zarówno dla studentów jak i nauczycieli edukacji międzykulturowej. Odznacza się tym, że kreuje postawę
akceptacji różnic, uczy poszanowania innych, a także przygotowuje do dialogu międzykulturowego. Praca doniośle wpływa na poszerzenie horyzontów intelektualnych, może być również przydatna osobom, które pasjonują
się ideą międzykulturowości. Pozycja może stanowić inspirację dla praktyki
edukacyjnej, kształtuje w jednostkach tożsamość pluralistyczną oraz prowokuje do refleksji i przyczynia się do umocnienia zainteresowania wyżej
opisaną problematyką.