Warszawa Mirona Bialoszewskiego_scenariusz gry miejskiej

Warszawa Mirona Białoszewskiego
Cele gry:
* poznanie biografii i fragmentów twórczości Mirona Białoszewskiego
* poznanie Warszawy poprzez miejsca związane z Białoszewskim
* próba odczytania związków między przestrzenią miejską, a literaturą
* porównanie Warszawy z czasów przedwojennych, z lat 80-tych i współcześnie
* Czas trwania: ok. 3 godz.
Przebieg gry:
•
Uczestników gry dzielimy na ok. 10-osobowe zespoły. Uczestnicy zaczynają grę w
tym samym miejscu, dlatego warto pamiętać o 20-25 minutowych odstępach
czasowych;
• Na starcie (w okolicy, gdzie urodził się Białoszewski) grupy otrzymują kopertę z
pierwszą częścią mapy i wskazówkami, w którą stronę się kierować;
• Uczestnicy docierają do kolejnych punktów - miejsc, w których mieszkał bądź bywał
Białoszewski – dzięki wskazówkom z kopert, a także znakom narysowanym kredą
na chodnikach, dźwiękom (muzyka, nagrania z głosem Białoszewskiego).
W trakcie gry uczniowie zbierają archiwalne zdjęcia Warszawy;
• Gra kończy się na podwórku kamienicy na ul. Hożej – miejscu, gdzie zmarł
Białoszewski.
Co będzie potrzebne:
Długopisy
Koperty z kartami, mapami i zdjęciami
Mapa Warszawy, która jest połączonym planem miasta z roku 1947 i aktualnym
Dodatkowo:
Materiały archiwalne – fotografie, nagrania głosu Białoszewskiego
Sprzęt do odtwarzania nagrań (laptop, magnetofon itp.)
1
Bibliografia:
„Miron. Wspomnienia o poecie” Hanna Kirchner
„Szumy, zlepy, ciągi” Miron Białoszewski
Wprowadzenie
„Kiedy Miron mi opowiadał, co za oknem, co na spacerze – niemal to widziałam. Była to
rzeczywistość przetworzona jego wyobraźnią. I ożywiała moją wyobraźnię. Początkowo
zdumiewało mnie to. Potem przywykłam patrzeć jego oczyma” – wspomina przyjaciółka
Białoszewskiego, Jadwiga Stańczakowa. W opowieściach innych jego znajomych czy
bliskich wielokrotnie pojawiają się też opisy wspólnych spacerów po Warszawie,
przywoływane są podwórka starych kamienic, place czy ulice, w których okolicy mieszkał
Białoszewski. Te realne miejsca znalazły swoje odzwierciedlenie w jego tekstach.
Kamienice, bloki czy inne budynki zyskują nowe historie, puste place okazują się kiedyś
miejscami zamieszkałymi – fikcja przenika się z rzeczywistością, a historia z
teraźniejszością. Czytając utwory Białoszewskiego możemy zwiedzić stolicę próbując
spojrzeć na nią „jego oczami”, a dzięki temu zobaczyć miasto, które już nie istnieje, a które
zachowało się właśnie we wspomnieniach.
ZADANIE 1 – ulica Ogrodowa
Gra zaczyna się na ulicy Ogrodowej, obok skrzyżowania ulic Okopowej z al. Solidarności – w
tym właśnie rejonie urodził się Miron Białoszewski. Jego matka wspominała, że kiedy
Białoszewski był małym chłopcem, musiała mu podczas spacerów czytać szyldy sklepów,
napisy umieszczane na wystawach itp. Niech będzie to pierwsza wskazówka mająca pomóc
w przejściu całej trasy gry. Na jej szlaku uczniowie będą otrzymywać koperty ze
wspomnieniami przyjaciół Białoszewskiego, które ich pokierują w kolejne miejsca
Warszawy
oraz
szyfry
–
ciąg
wyrazów
bądź
zdjęć,
które
odnoszą
się
do
charakterystycznych punktów mijanych na trasie gry.
• Uczniowie dostają koperty z pierwszym zadaniem. W kopercie znajduje się mapa, na
której zaznaczone są wszystkie punkty gry, ale bez podanej kolejności. Do tego
2
dołączony jest fotograficzny szyfr, który ma poprowadzić uczniów w kierunku
kolejnego punktu – na ulicę Chłodną 40.
• Gdy pierwsza grupa rusza, druga wykonuje zadanie „rozsypankę” – uczniowie
otrzymują karteczki ze słowami pochodzącymi z utworów Białoszewskiego i mają z
nich ułożyć nowe wiersze. Później porównują stworzone przez siebie teksty z
oryginalnymi wierszami Białoszewskiego – mają dzięki temu okazję zobaczyć, jak
różne fragmenty tekstów mogą się ze sobą łączyć i tworzyć nowe znaczenia. Zabawa
ta zajmuje ok. 20 min. – to czas niezbędny, żeby dwie grupy biorące udział w
warsztacie uniknęły spotkania na kolejnych punktach gry miejskiej.
ZADANIE 2 – ul. Chłodna 40
Przed wejściem na podwórko przy ulicy Chłodnej 40 uczniowie znajdują kolejną kopertę z
podpowiedzią. Jest w niej wspomnienie przyjaciela Białoszewskiego (Stanisława
Prószyńskiego), który opowiada, że podczas okupacji wielokrotnie zatrzymywali się przed
sklepem muzycznym, żeby słuchać ulubionych, trudno dostępnych utworów. Drugą
wskazówką jest fragment opowiadania „Nadzwyczajnosteczki”, w którym mowa o
unoszeniu się nad ziemią [plik do pobrania]. Wskazówki te mają pokierować uczniów w
głąb podwórka. Dodatkową pomocą jest muzyka (VI Symfonia Pastoralna Beethovena, o
której mowa w otrzymanym przez uczniów fragmencie wspomnień) puszczana przez
wolontariusza opiekującego się tym punktem. Wolontariusz czeka na uczniów na pagórku
znajdującym się na podwórku – stąd wskazówka o unoszeniu się nad ziemią.
Chłodna 40 to miejsce, gdzie znajdowała się kamienica, w której Białoszewski mieszkał
podczas II wojny światowej. Dziś znajduje się tutaj tylko pusty plac. Pamięć o tym miejscu
została przechowana w tekstach Białoszewskiego i wspomnieniach jego przyjaciół. Zadanie
w tym miejscu polega więc na zebraniu kartek ze wspomnieniami przyjaciół
Białoszewskiego [plik do pobrania] – mogą być poukrywane w różnych miejscach placu, ale
też np. wisieć na drzewach.
Uczniowie otrzymują również kopertę z kolejną wskazówką mówiącą, gdzie mają dalej iść.
To zestaw złożony z wiersza „Na Chłodnej” oraz szyfru – fotografii napisów, znaków
drogowych, tablic pamiątkowych, które uczniowie zobaczą idąc do kolejnego punktu – pod
3
pomnik upamiętniający mur getta, który znajdował się m.in. na ulicy Chłodnej. W kopercie
znajduje się również fragment opowiadania „1939” o przeprowadzkach, tułaczkach, które
były znakiem czasu wojny, ale również praktyką bliską Mironowi Białoszewskiemu.
ZADANIE 3 – Punkt przy pomniku Getta
W tym punkcie warto zwrócić szczególną uwagę na miejsce, w którym mieszkał
Białoszewski. Dom przy ulicy Chłodnej 40 (obok skrzyżowania z ulica Wronią) mieścił się
bardzo blisko bram getta. Zaledwie kilkaset metrów od niego, przy skrzyżowaniu ulicy
Żelaznej z Chłodną zbudowano w 1942 roku drewniany wiadukt, który łączył duże i małe
getto. Była to bardzo wysoka, sięgająca drugiego piętra konstrukcja, którą Żydzi
przemieszczali się między częściami getta. Białoszewski napisał o tym, co codziennie
widział w tym miejscu, kilkunastoczęściowy poemat pt. „Jerozolima” (jest to jeden z
pierwszych zachowanych jego tekstów). Utwór ten można odczytywać jako formę
dokumentu osobistego, zapis miasta widzianego oczami zaledwie 21-letniego mężczyzny, a
także jako literacki obraz tego fragmentu Warszawy.
Zadanie:
Uczniowie otrzymują fragmenty tekstu „Jerozolimy” oraz ramki wycięte z kartonu (mniej
więcej formatu a4), następnie próbują nimi „wykadrować” widoki ulic tak, żeby zilustrować
otrzymane fragmenty „Jerozolimy”. Uczniowie wykonują to zadanie w parach, a następnie
rozmawiają o tekście i wybranym widoku z inną parą, opowiadając, o czym mówi ich tekst,
dlaczego „wykadrowali” taki fragment miasta itp.
ZADANIE 4 – ul. Poznańska 37
Z punktu przy pomniku getta uczniowie są kierowani na ulicę Poznańską 37. Znajduje się
tam mieszkanie, do którego Białoszewski przeprowadził się po wojnie. Uczniowie słuchają
fragmentu opowiadania „Poznańska” (czytanego przez Białoszewskiego) oraz dostają tekst
ze wspomnień Ireny Prudil (przyjaciółki Białoszewskiego), która opowiadała o tym miejscu.
[plik do pobrania]
Na podstawie nagrania i tekstu uczniowie przygotowują „mapę atmosfery” – wypisują na
planszach cechy charakterystyczne dotyczące warunków mieszkania tuż po wojnie,
4
wynotowują, co najbardziej doskwierało bohaterom. Warto też zwrócić uwagę, że przy
całym ubóstwie, braku podstawowych wygód, kłopotach z sublokatorami, które wynikały z
braku mieszkań w jeszcze nieodbudowanej, powojennej Warszawie, zawarto w tych dwóch
relacjach wspomnienie o praktyce odwiedzania się, przychodzenia z wizytą, czy spędzania
czasu w gronie wspólnych znajomych i przyjaciół. Czasy, kiedy Białoszewski mieszkał na
Poznańskiej to przecież też moment, w którym utrwalało się towarzystwo ludzi wokół
niego skupionych.
Uczniowie otrzymują też kolejną kopertę z fragmentem opowiadania „1945”, w którym
Białoszewski opisuje swoją wspinaczkę na szczyt „Prudentialu” – dzisiejszego Hotelu
„Warszawa”. Jest to kolejny punkt gry.
ZADANIE 5 – Hotel Warszawa (dawny Prudential)
Uczniowie otrzymują wydruki archiwalnego numeru „Wieczoru Warszawy” z artykułem, w
którym Białoszewski opisuje swoją wspinaczkę na szczyt zrujnowanego po wojnie
budynku. Dostają też zdjęcia wykonane po wojnie, które ułatwią im wyobrażenie sobie, jak
wyglądała Warszawa w tamtym okresie. Uczniowie mogą porównać tekst opowiadania i
tekstu prasowego, następnie przeprowadzają ankietę (przygotowaną na podstawie
artykułu i opowiadania) wśród przechodniów. Przykładowe pytania to:
1. Jakie nazwy nosił Plac Powstańców Warszawy przed II wojną światową?
2. Co mieściło się kiedyś (przed II wojną światową) w budynku Hotelu Warszawa? I jak potocznie
nazywano budynek?
3. Kim był Miron Białoszewski?
Ad. 1. Plac Napoleona, Plac Warecki
Ad. 2. Była to siedziba angielskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Prudential. Prudential, czyli „przezorność”
Ad. 3. Poetą, prozaikiem
Po przeprowadzeniu ankiet uczniowie zostają pokierowani na pl. Dąbrowskiego – było to
kolejne miejsce, w którym mieszkał Białoszewski (pl. Dąbrowskiego 7 m. 13, w latach 1958-
5
76). Otrzymują też informację, że następnie mają się udać na ulicę Hożą 72, gdzie odbędzie
się zakończenie gry.
ZADANIE 6 – pl. Dąbrowskiego
W tym miejscu czekają na uczniów pocztówki porozwieszane w różnych miejscach placu, na
drzewach itp. Ten punkt jest dopełnieniem zadania, które uczniowie mieli wykonać na ulicy
Chłodnej 40. Na pocztówkach znajdują się zdjęcia i krótkie informacje o znajomych
Białoszewskiego, autorach wspomnień (jeszcze niepodpisanych), które uczniowie zbierali
na wcześniejszym etapie gry. Na pocztówkach znajdują się też kolejne zdania będące
dopełnieniem wspomnień. Zadanie polega na dopasowaniu pocztówek ze wspomnieniami.
Zadanie to ma miejsce pod koniec gry, dopiero w tym momencie uczniowie „poznają” osoby,
których wspomnienia prowadziły ich do kolejnych punktów gry. Jest to też okazja, żeby
zwrócić uwagę, jakie osoby wchodziły w skład środowiska związanego z Mironem
Białoszewskim (np. Profesor Maria Janion, pisarze i poeci – np. Wanda Chotomska,
Małgorzata Baranowska, Kazimierz Brandys, Józef Baran itd.)
[kartki do pobrania]
ZADANIE 7 – ul. Hoża 72
• To ostatni punkt gry. Ponieważ grupy zachowują dystans czasowy narzucony na
początku gry, jedna z nich dotrze do tego punktu wcześniej. Może wtedy wykonać
zadanie „rozsypankę”, które wcześniej było zrobione przez pierwszą grupę na
początku gry .
W mieszkaniu na ul. Hożej 72 m. 2 żyła przyjaciółka Białoszewskiego, Jadwiga Stańczakowa.
Rozpoczęliśmy grę na ul. Ogrodowej – w rejonie, w którym Białoszewski się urodził, a
kończymy w miejscu, gdzie zmarł. Podczas podsumowania gry uczniowie mogą wysłuchać
fragmentu wywiadu przeprowadzonego z Białoszewskim. „Jestem nadziany przeszłością” –
mówi Białoszewski na początku tej rozmowy. Dalej opowiada o tym, że jego życie jest
jednocześnie literackim projektem, w którym praktyka pisania łączy się z praktyką
chodzenia po mieście, „nieprzerwanym ciągiem przypominania sobie” różnych miejsc i
6
wydarzeń. Stanowi to formę uniezależnienia się od czasu. Na pytanie, od czego się zaczęło
jego pisanie, Białoszewski odpowiada, że nie ma początku i nie powinno być końca, bo „to
tak, jak z wiecznością. Nie przeżyłem początku i nie przeżyję też śmierci”. Stawia znak
równości między swoim życiem a pisaniem, a dalej łączy to z odbywanymi przez siebie
wędrówkami. Trasa gry miejskiej jest próbą odbycia takiej wędrówki „śladami Mirona”,
gdzie przewodnikiem są jego teksty oraz wspomnienia przyjaciół i innych bliskich mu ludzi.
7