60 lat Zespołu Ochrony Lasu w Gdańsku

60 lat Zespołu Ochrony Lasu w Gdańsku.
Okrągła rocznica jest dobrą okazją do przypomnienia historii powstania tej placówki. Początkowo
zbiorem informacji do ustalania potrzeb w zakresie wykonywania zabiegów ochronnych oraz oceną
stanu sanitarnego i zdrowotnego drzewostanów zajmował się Zakład Ochrony Lasów Nizinnych w
Instytucie Badawczym Leśnictwa. Jednak powojenny szybki wzrost problemów natury ochrony lasu
wpłynął poważne na ograniczenie możliwości prowadzenia przez Instytut prac badawczych. Z
powyższego względu zarządzeniem ówczesnego Centralnego Zarządu Lasów Państwowych w
Warszawie z dnia 7 października 1954 roku zostały utworzone cztery zespoły ochrony lasu.
Usytuowano je przy następujących okręgach lasów państwowych: w Gdańsku, Krakowie, Opolu i
Poznaniu. Swoim zasięgiem terytorialnym pokrywały teren całej Polski za wyjątkiem rejonów lasów
państwowych, podległych okręgom w Lublinie, Łodzi i Siedlcach, gdzie funkcję tę nadal sprawował
IBL. Wraz z upływem czasu zmieniały się siedziby zespołów ochrony lasu, a z powodu zwiększania
zakresu obowiązków tworzono też nowe. ZOL Poznań w 1956 roku przeniesiono do Krzyża, a
następnie w 1983 roku do Szczecinka. ZOL Kraków czasowo stacjonował w Tarnowie, ZOL Gdańsk
do 1984 roku od początku miał siedzibę w budynku dzisiejszej RDLP w Gdańsku przy ul.
Rogaczewskiego, a w 1985 roku został przeniesiony do Oliwy na ul. Polanki. Nowe zespoły powstały
w następujących latach: w 1974 roku w Stanisławce, skąd rok później przeniesiono go do Radomia, w
1985 w Czerwonaku (później zmienił on lokalizację na Łopuchówko), a w 1992 roku powstały jeszcze
w Łodzi, Olsztynie i we Wrocławiu. Aktualnie na obszarze naszego kraju działa 9 zespołów ochrony
lasu, których siedziby są następujące: Gdańsk, Kraków, Łopuchówko, Łódź, Olsztyn, Opole, Radom,
Szczecinek i Wrocław. W przeszłości ZOL Gdańsk obsługiwał ówczesne 230 nadleśnictw położonych
w zasięgu czterech OZLP: Gdańsk, Toruń, Olsztyn i Białystok o łącznej powierzchni 1,5 miliona ha. W
latach 1975-78 nadleśnictwami OZLP Białystok krótko zajął się ZOL Radom, a w latach 1985-1991
nadleśnictwami OZLP Toruń zaopiekował się ZOL Czerwonak. Aktualnie zespoły ochrony lasu
poruszają się zwykle po nadleśnictwach dwóch RDLP (w tym ZOL Gdańsk), w jednym przypadku po
nadleśnictwach trzech RDLP i w dwóch przypadkach po nadleśnictwach jednej RDLP. W zespołach
ochrony lasu w sumie pracuje 40 osób. ZOL Gdańsk od 1992 roku działa na terenie 42 nadleśnictw,
położonych w granicach Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku i Toruniu. Jest też
konsultantem spraw ochrony lasu w Parku Narodowym „Bory Tucholskie”. Funkcję pierwszego
kierownika do lutego 1961 roku sprawował mgr inż. Zbigniew Korona. Po nim obowiązki kierownika
pełnił mgr inż. Klemens Stachurski, a od lipca 1962 roku kierownikiem został mgr inż. Zygmunt
Karpiński. Po jego przejściu na emeryturę funkcję tę w lipcu 1975 roku objął mgr inż. Aleksander
Fudała, a po jego odejściu na emeryturę, od stycznia 1993 roku kierownikiem jest mgr inż. Piotr
Gawęda. W Zespole Ochrony Lasu w Gdańsku od jego utworzenia pracowało 27 osób (7 kobiet i 20
mężczyzn). Największa liczba zatrudnionych tutaj osób wynosiła dziesięć. Od 20 lat niezmiennie na
stałych etatach pracuje czterech pracowników. W okresach wykonywania spiętrzonych zadań
terenowych (wiosenno-letnim lub jesiennych analiz), ZOL często korzystał z pomocy osób czasowo
oddelegowanych, w tym stażystów, którzy ćwiczyli rozpoznawanie owadów zebranych w trakcie
jesiennych poszukiwań szkodników pierwotnych sosny.
Od początku powstania zespołów ochrony lasu służbowo podlegały one Naczelnemu Inżynierowi w
Warszawie, a administracyjnie i ewidencyjnie wchodziły w skład działów zagospodarowania lasu w
okręgach lasów państwowych. W sprawach merytorycznych decydującym organem dla ZOL był IBL.
W latach 1981-85 pracowników ZOL zatrudniał Ośrodek Rozwojowo-Wdrożeniowy Lasów
Państwowych w Bedoniu koło Łodzi, a obsługę administracyjną ZOL Gdańsk w pewnym okresie
realizował Ośrodek Transportu Leśnego w Gdańsku. Od 1986 roku zespoły ponownie przeszły
bezpośrednio pod Naczelny Zarząd Lasów Państwowych w Warszawie. Podporządkowano je
Wydziałowi Zagospodarowania Lasu, który zmieniał nazwę na Wydział Ochrony Lasu, Dział
Gospodarki Leśnej czy Wydział Ochrony Ekosystemów Leśnych. Obecnie zespoły ochrony lasu
znajdują się w strukturze Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych w Warszawie pod Wydziałem
Ochrony Lasu. Obsługę administracyjną dla ZOL pełni RDLP w Gdańsku.
Podstawowe zadania dla zespołów ochrony lasu określały zarządzenia, zakresy działania i
instrukcje. Do podstawowych zadań należało: prognozowanie zagrożenia ze strony najgroźniejszych
dla lasu owadów, czuwanie nad organizacją ich obserwacji w terenie, wskazywanie powierzchni do
wykonania zabiegów ochronnych i uczestniczenie w ocenie ich skuteczności. W sytuacji zagrożenia
lasu ze strony owadów z grupy szkodników pierwotnych sosny w okresie wiosennym tworzono Stacje
Osłony Naukowej, którym przewodniczył pracownik IBL. Z czasem zespoły ochrony lasu uzyskały
pełną samodzielność i obecnie taka terenowa placówka nosi nazwę Terenowej Stacji Ochrony Lasu.
Zespoły ponadto świadczą usługi w zakresie diagnozowania sprawców szkód i udzielają stosownych
porad nadleśnictwom, sporządzają opinie o stanie sanitarnym i zdrowotnym drzewostanów, gromadzą
i przetwarzają dla bieżących potrzeb wyniki różnych analiz. Najstarsze zachowane tutaj dokumenty
pochodzą z lat czterdziestych minionego wieku. Ważnym aspektem działalności ZOL było
przeprowadzanie szkoleń. W latach 80-tych zespoły zajęły się dodatkowo fitopatologią –
mikroskopowym rozpoznawaniem chorób wywoływanych przez pasożytnicze grzyby. Od 1985 do
1993 roku przy ZOL Gdańsk funkcjonowała Pracownia Nematologii z siedzibą w Gdyni, prowadzona
przez dr inż. Andrzeja Skwiercza, który jako jeden z niewielu W Polsce rozpoznawał stopień
zagrożenia ze strony nicieni w szkółkach całej Polski.
W zespołach ochrony lasu pracowali pasjonaci, którzy wykonywali pracę często wykraczającą poza
nałożony zakres obowiązków. Do tradycji w ZOL Gdańsk należało dokumentowanie spraw ochrony
lasu nie tylko na kliszy fotograficznej, ale i też na taśmie filmowej. Obecnie fotografię tradycyjną
zastąpiła technika cyfrowa. Od 1993 roku pracę usprawniły komputery. Pracownicy ZOL spędzający
sporo czasu w terenie dawniej uskarżali się na niskie uposażenie, niemożność otrzymywania odzieży
ochronnej, czy korzystania jak inni z funduszu socjalnego. W okresie utworzenia Służby Leśnej
znaleźli się poza nią. Stopniowo wszystkie te kwestie zostały odpowiednio uregulowane. Pomimo
borykania się z niedogodnościami mieli jednak satysfakcję płynącą z faktu, że to właśnie oni jako
pierwsi sygnalizowali zaistnienie w terenie groźby niekontrolowanego rozwoju groźnych owadów. Tak
działo się choćby z największą gradacją brudnicy mniszki w latach 1978-1985. w historii nie tylko
polskiego, ale i europejskiego leśnictwa.
Do osiągnięć naszego ZOL w zakresie spraw merytorycznych można z pewnością zaliczyć
opracowanie skutecznej i łatwej do stosowania metody, służącej do prognozowania występowania
brudnicy mniszki na podstawie rejestrowania samic na dziesięciu drzewach. Kolejnym było w 2010
roku skuteczne zainicjowanie przeprowadzenia redukcji liczby pierwotnie istniejących partii
kontrolnych jesiennych poszukiwań (w Gdańsku o połowę), co było możliwe po wnikliwym
historycznym rozpoznaniu i odróżnieniu obszarów problemowych od nieproblemowych. Sporządzona
została na nośniku magnetycznym i przekazana nadleśnictwom oraz RDLP cała powojenna historia
występowania najważniejszych owadów oraz wykonanych zabiegów wraz z pokazaniem lokalizacji
wybranych gatunków na mapach. Ustawiono też prawidłowo liczby w tabeli, służącej do dokonywania
zagrażania drzewostanów w stopniach: słabym, średnim i silnym na podstawie owadów znajdowanych
w jesiennych poszukiwaniach, wykonanych według wprowadzonej nowej metody. Dysponujemy
również dużo większą niż poprzednio wiedzą o zjawiskach chorobowych i owadach, w tym o
najtrudniejszych do prognozowania borecznikach. Posiadaną wiedzą dzielimy się na łamach prasy
leśnej.
Specyfika pracy specjalisty ZOL, ochroniarza wykształconego w długim procesie czasowym,
polega na umiejętnym łączeniu fachowej wiedzy teoretycznej z terenową praktyczną. Dzięki bardzo
dobrej współpracy z jednostkami zewnętrznymi ZOL może w sprzyjającej atmosferze skupić się na
pracy merytorycznej dla dobra wspólnego, jakim jest dbanie o zachowanie trwałości naszych lasów.