Skarpa Góry Zamkowej w Dobrzyniu

Skarpa Góry Zamkowej w Dobrzyniu
Sierpc
Lokalizacja:
województwo kujawsko-pomorskie
powiat lipnowski
gmina Dobrzyñ nad Wis³¹
miejscowoœæ: Dobrzyñ nad Wis³¹
Pi³a
Lipno
Rejon geograficzny:
Pojezierza Po³udniowoba³tyckie
Pojezierze Che³miñsko-Dobrzyñskie
Pojezierze Dobrzyñskie
5836
Jednostka geologiczna:
antyklinorium kujawsko-pomorskie
niecka brze¿na
4386
Dobrzyñ to niewielkie miasto po³o¿one na skarpie nadwiœlañskiej, na pó³nocnym brzegu Zbiornika
W³oc³awskiego, oko³o 20 km na wschód od W³oc³awka.
Wody Wis³y spiêtrzone w Zbiorniku W³oc³awskim podmywaj¹ strome zbocza Zamkowej Góry, po³o¿onej w obrêbie
miasta Dobrzyñ. W czynnej, odnawianej aktywnymi osuwi1 skami skarpie u podnó¿a Zamkowej Góry na dystansie oko³o
200 m ods³aniaj¹ siê utwory, które s¹ charakterystyczne dla
znacznych obszarów Polski œrodkowej i siêgaj¹ na zachód
poza granice naszego kraju.
S¹ to osady neogenu (23 do 5 mln lat temu) reprezentowanego przez formacjê brunatnowêglow¹ oraz formacjê
poznañsk¹. Formacja brunatnowêglowa zbudowana jest
g³ównie z osadów piaszczysto-pylastych z cienkimi w
tej czêœci Polski wk³adkami wêgli brunatnych. Ca³kowita
2 mi¹¿szoœæ tych osadów wynosi oko³o 48 m. Formacja
poznañska wykszta³cona jest typowo dla przewa¿aj¹cej
czêœci Polski i reprezentowana jest przez i³y i i³y pylaste z
cienkimi wk³adkami piasków pylastych.
Osady neogenu s¹ œciête erozyjnie i przykryte przez
osady czwartorzêdowe, reprezentowane g³ównie przez
cztery poziomy glin zwa³owych. Dwa ni¿sze zaliczono do
osadów zlodowaceñ œrodkowopolskich, natomiast dwa
górne do zlodowacenia Wis³y. Te dwa kompleksy rozdzielaj¹
piaski i ¿wiry deponowane przez rzeki fluwioglacjalne oraz
zastoiskowe osady drobnoziarniste, najczêœciej ilaste.
W skarpie mo¿emy obserwowaæ, obok typowego
wykszta³cenia osadów neogenu i czwartorzêdu, tak¿e zaburzenia glacitektoniczne. Zjawiska tego typu zachodz¹ podczas
ruchu mas lodowych l¹dolodu po s³abo skonsolidowanych i
zwykle silnie zawodnionych osadach pod³o¿a. Powstaj¹ wtedy
– szczególnie w osadach drobnoziarnistych (a takimi s¹ i³y
poznañskie) – deformacje podobne do struktur tektonicznych. Najczêœciej s¹ to asymetryczne fa³dy, ³uski i diapiry; w
ods³oniêciu widzimy szereg takich zaburzeñ, w obrêbie których
osady s¹ dodatkowo zbrekcjonowane i poprzemieszczane.
42
4388
W utworach wystêpuj¹cych w skarpie u podnó¿a Góry
Zamkowej w Dobrzyniu w osadach formacji poznañskiej spotykamy ponadto skupienia mineralne w postaci konkrecji ¿elazistych, wêglanowych oraz szczotek krystalicznego gipsu.
Na zboczach skarpy w Dobrzyniu mo¿emy tak¿e
obserwowaæ ca³y czas trwaj¹ce ruchy masowe, powoduj¹ce
okresowe zape³zywanie ods³oniêæ. Po obu stronach skar- 3
py rozwiniête s¹ nisze osuwiskowe o szerokoœci 100 m
i d³ugoœci 150 m. Wysokoœæ skarpy wynosi oko³o 50 m i
zmienia siê w zale¿noœci od poziomu wody w zbiorniku.
Szerokoœæ ods³oniêæ podzielonych na czêœci osuwaj¹cym
siê materia³em wynosi w sumie oko³o 150 m. Procesy
osuwiskowe maj¹ charakter naturalny, a spowodowane s¹
skomplikowan¹ budow¹ geologiczn¹ oraz bezpoœrednim,
niszcz¹cym wp³ywem wód Wis³y i wód gruntowych.
Spiêtrzenie wód w Zbiorniku W³oc³awskim spowodowa³o
intensyfikacjê tych procesów, które s¹ przedmiotem ci¹g³ych
obserwacji i badañ.
Opisana skarpa w Dobrzyniu nad Wis³¹ to jedno z
nielicznych miejsc, gdzie mo¿emy obserwowaæ dobrze
ods³oniête osady neogenu z rozwiniêtymi strukturami glacitektonicznymi. Tego typu zjawiska s¹ czêsto dobrze widoczne w czynnych kopalniach wêgla brunatnego, ale turyœci nie
mog¹ ich ogl¹daæ ze wzglêdów bezpieczeñstwa. W skarpie
mo¿emy te¿ obserwowaæ aktywne ruchy masowe i dobrze
rozwiniête formy z nimi zwi¹zane (nisze osuwiskowe).
Mo¿emy wreszcie znaleŸæ ciekawe nagromadzenia mineralne, takie jak wspomniane szczotki kryszta³ów gipsowych
czy konkrecje ¿elaziste.
Dojœcie do skarpy prowadzi z rynku w Dobrzyniu oko³o
100 metrów na pó³noc w kierunku krzy¿a na skarpie i
strom¹, trudn¹ do zejœcia w czasie opadów, œcie¿k¹ w dó³.
Dobry dostêp do ods³oniêcia na skarpie jest od strony
zbiornika, gdzie mo¿na dop³yn¹æ i wysi¹œæ na brzeg.
Pierwsza wzmianka o Dobrzyniu (Dobrin) pochodzi z 1065 r. Na Górze Zamkowej znajduj¹ siê œlady
Dobrzyñ
po wczesnoœredniowiecznym grodzisku. W 1228 roku
ksi¹¿ê Konrad Mazowiecki sprowadzi³ do Dobrzynia
„Braci Dobrzyñskich” - zakon Rycerzy Chrystusowych
- Krzy¿aków. Prawa miejskie Dobrzyñ otrzyma³ w 1239
roku i sta³ siê g³ównym oœrodkiem ziemi dobrzyñskiej. W
koñcu XIII i na pocz¹tku XIV w. znajdowa³a siê tu siedziba
udzielnych ksi¹¿¹t dobrzyñskich. Dobrzyñ nad Wis³¹ by³
wielokrotnie zagarniany przez Krzy¿aków, co by³o przyczyn¹
d³ugotrwa³ych konfliktów. Do Polski przy³¹czony zosta³ ostatecznie na mocy I pokoju toruñskiego w 1411 r. W XVI i
XVII wieku by³ wa¿nym oœrodkiem handlowym nad Wis³¹.
The scarp of the Castle Hill in Dobrzyñ
Dobrzyñ is a historical town built on the Vistula River
valley scarp, at the northern shore of the W³oc³awek Reservoir, some 20 kilometers east of W³oc³awek town. Waters
from the reservoirs scour the scarp causing landslides. The
active mass movements exposed 200-meters-long succession of Neogene sediments. Two stratigraphic units were
distinguished: the Brown-coal Formation and the Poznañ
Formation.
The Brown-coal Formation includes sands and silts with
thin brown-coal seams. The Poznañ Formation is typically
developed as clays and silty clays with thin intercalations of
silty sands.
The Neogene succession is truncated by erosion surface
and covered by Quaternary sediments, mostly by four horizons of boulder clays. Two lower horizons were ascribed to
the Mid-poland glacial period and two younger – to the Vistula
1
River glacial period. These two members are separated by
fluvioglacial sands and gravels as well as by varve clays.
The Neogene strata are strongly folded due to glacitectonic
events. Such processes result from the basal sliding of glacier ice
over the surface of poorly consolidated and water-saturated
bedrock. Usually, Pleistocene sediments are deformed but
older strata can also be affected, e.g., Neogene, Paleogene
and even Cretaceous. Fine-grained sediments are particularly
susceptible for such deformations, e.g. clays of the Poznañ
Formation. Most common deformations are asymmetric
folds, slice-folds and diapirs. Several such folds, which axes
trend NW-SE, are exposed in the scarp. Folded sediments
are commonly brecciated and displaced. In the sediments of
the Poznañ Formation ferruginous and carbonate concretions
are abundant along with crystalline gypsum druses.
On both sides of the scarp in Dobrzyñ the landslide
niches form, some being 100 meters wide and 150 meters
long. The sliding is a natural process, resulting from complicated geological structure and from riverbank erosion as well
as from groundwater action. The appearance of reservoir
waters has accelerated erosional processes, which are under
continuous control.
Dobrzyñ is and interesting historical site, first mentioned in 1065. Atop the Castle Hill ruins of early Medieval
castle can be visited. In 1228 Prince Konrad of Mazowsze
established here the Teutonic Knights. In 1239 the town
was granted the statute and has become the capital of the
Dobrzyñ district. In the XVIth and XVIIth centuries Dobrzyñ
was an important trade center at the Vistula River.
2
Wybrana literatura: 40, 61, 205, 273, 467
3
Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:
R. Soko³owski (2005)
43