D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Katowicach

Sygn. akt : II AKa 473/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 stycznia 2015 r.
Sąd Apelacyjny w Katowicach w II Wydziale Karnym w składzie:
Przewodniczący
SSA Bożena Summer-Brason
Sędziowie
SSA Beata Basiura
SSA Robert Kirejew (spr.)
Protokolant
Agnieszka Przewoźnik
przy udziale Prokuratora Prok. Apel. Andrzeja Kuklisa
po rozpoznaniu w dniu 29 stycznia 2015 r. sprawy
wnioskodawcy S. G.
- w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania na skutek apelacji pełnomocnika wnioskodawcy
od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 15 września 2014 r.
sygn. akt. V Ko 7/14
1. utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną;
2. kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.
Sygn. akt II AKa 473/14
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 15 września 2014 roku, sygn. akt V Ko 7/14, oddalił wniosek S. G.o
odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania w okresie od dnia 22 czerwca 2011
roku do 23 czerwca 2011 r. w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem uniewinniającym Sądu Rejonowego w
C.z dnia 27 stycznia 2014 r., sygn. akt (...), a kosztami postępowania w sprawie o odszkodowanie i zadośćuczynienie
obciążył Skarb Państwa.
Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawcy zarzucając:
1. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 555 k.p.k. poprzez jego błędną
wykładnię przejawiającą się w uznaniu, że w realiach przedmiotowej sprawy zarzut przedawnienia podniesiony przez
prokuratora jest uzasadniony i tym samym niesłuszne oddalenie wniosku;
2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia mający wpływ na jego treść a polegający na
tym, że sąd pierwszej instancji błędnie ustalił fakt, że wnioskodawca mógł w terminie przewidzianym w art. 555 k.p.k.
dochodzić odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie.
W związku z tymi zarzutami pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania
wnioskodawcy i zasądzenie na jego rzecz dochodzonego odszkodowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.
Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy była w oczywistym stopniu niezasadna i dlatego nie została uwzględniona.
Nie ulega wątpliwości, że S. G.jako podejrzany o popełnienie przestępstwa został zatrzymany przez Policję w dniu 22
września 2011 roku i zwolniony dnia następnego - tj. 23 września 2011 roku. Postępowanie karne, w ramach którego
doszło do tego zatrzymania, zakończyło się w pierwszej instancji wyrokiem Sądu Rejonowego wC.z dnia 27 stycznia
2014 r., sygn. akt (...) uniewinniającym wnioskodawcę od popełnienia zarzucanego mu przestępstwa. Wyrok ten stał
się prawomocny z dniem 30 maja 2014 r., po jego utrzymaniu w mocy przez sąd odwoławczy.
S. G. w dniu 4 marca 2014 r. złożył wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie za opisane powyżej niewątpliwie
niesłuszne zatrzymanie. W toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Katowicach prokurator podniósł zarzut
przedawnienia, który sąd I instancji uwzględnił, wobec czego oddalił w całości wniosek S. G..
Zgodnie z przepisem art. 555 k.p.k. roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie związane z niewątpliwie
niesłusznym zatrzymaniem przedawniają się z upływem roku od daty zwolnienia. Złożenie zatem wniosku przez S.
G. prawie po trzech latach od daty zwolnienia z zatrzymania w oczywisty i wyraźny sposób przekroczyło termin
przedawnienia.
Pełnomocnik wnioskodawcy podniósł w drugim z zarzutów zawartych w apelacji, że S. G., wbrew ustaleniom sądu I
instancji, nie mógł wcześniej skierować swego żądania o odszkodowanie i zadośćuczynienie do właściwego sądu, gdyż
pozostawał w uprawnionym według pełnomocnika przekonaniu, że nie może tego uczynić z uwagi na niezakończone
jeszcze postępowanie w przedmiocie jego odpowiedzialności karnej za zarzucany czyn, w związku z którym doszło
do zatrzymania. Pełnomocnik podniósł ponadto, że zgodnie z zasadą lojalności procesowej wnioskodawca winien
zostać prawidłowo pouczony, w myśl art. 16 k.p.k., o przysługującym roszczeniu odszkodowawczym i terminie do jego
wniesienia, co nie nastąpiło, wobec czego w apelacji wyrażono pogląd, że roczny termin powinien być w tym przypadku
liczony od prawomocnego orzeczenia o niewinności S. G..
Przytoczone tezy i poglądy pełnomocnika wnioskodawcy, ujęte w apelacji, sąd odwoławczy uznał za całkowicie
nietrafne i bezpodstawne. Przepis art. 555 k.p.k. precyzyjnie i wystarczająco jasno różnicuje moment początkowy
biegu terminu przedawnienia określając, że jedynie w przypadku roszczeń związanych z niewątpliwie niesłusznym
tymczasowym aresztowaniem należy go wiązać z datą uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w
sprawie, natomiast w przypadku niewątpliwie niesłusznego zatrzymania istotna jest tylko i wyłącznie data zwolnienia
zatrzymanego. Literalne brzmienie tego przepisu nie budzi żądnych wątpliwości i nie pozwala na jego interpretację
prowadzącą do odsunięcia w czasie początku biegu terminu przedawnienia roszczeń związanych z zatrzymaniem do
prawomocności orzeczenia kończącego całe postępowanie w sprawie, w której doszło do zatrzymania. Niedochowanie
przez S. G. terminu do zgłoszenia roszczeń odszkodowawczych wynikających z niewątpliwie niesłusznego zatrzymania
przed upływem okresu przedawnienia wynikać mogło więc jedynie z nieznajomości treści przepisu art. 555 k.p.k. przez
wnioskodawcę.
Podkreślić następnie należy, że sądy prowadzące postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej S. G. nie
były w oparciu o przepis art. 16 k.p.k. obowiązane pouczać go o ewentualnie przysługujących mu roszczeniach
odszkodowawczych związanych z toczącym się postępowaniem karnym oraz o obowiązujących przy tym terminach.
Aktualne pozostają w tym zakresie poglądy Sądu Najwyższego wyrażone już w postanowieniu z dnia 14 grudnia 1979
r. (IV KZ 149/79, OSNKW z 1980 r., z. 1 poz. 19) i akceptowane pod rządami obecnie obowiązującego Kodeksu
postępowania karnego (np. w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 11 lipca 2002 r., sygn. IV KK 172/02, OSNKW z 2003
r., z. 1-2, poz. 19), że organy prowadzące postępowanie karne winny dokonywać pouczeń jedynie o czynnościach
procesowych ściśle związanych z prowadzonym postępowaniem, a nie dotyczących postępowań odrębnych, np.
odszkodowawczych.
Trzeba więc stwierdzić, że sąd I instancji nie dopuścił się żadnego błędu przyjmując, że S. G. mógł z roszczeniem
odszkodowawczym wystąpić w terminie odpowiednim do art. 555 k.p.k., zaś jego niedochowanie leżało z przyczyn
leżących po stronie wnioskodawcy, skutkujących zastosowaniem wywodzącej się jeszcze z prawa rzymskiego zasady
ignorantia iuris nocet.
Nie był także trafny pierwszy z zarzutów ujętych w środku odwoławczym pełnomocnika S. G.. Sąd I instancji dokonał
prawidłowej wykładni i właściwie zastosował w tym przypadku przepis art. 555 k.p.k. uwzględniając wniesiony na jego
podstawie przez prokuratora zarzut przedawnienia.
W apelacji podnoszono, że możliwość uzyskania odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, czy
tymczasowe aresztowanie ma charakter konstytucyjny. Zaznaczyć więc wypada, że przepis art. 555 k.p.k. poddany
był ocenie konstytucyjności przez Trybunał Konstytucyjny, który wyrokiem z dnia 11 października 2012 r. (sygn.
SK 18/10, OTK-A 2012/9/105) stwierdził, iż wymieniony przepis w zakresie, w jakim wprowadza roczny termin
przedawnienia dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa w wypadku niewątpliwie
niesłusznego tymczasowego aresztowania jest zgodny z art. 41 ust. 5 Konstytucji RP.
Niczego nie zmienia argument, że w przyszłym stanie prawnym termin przedawnienia dochodzenia roszczeń z art.
555 k.p.k. ma zostać wydłużony, gdyż sąd rozpatrujący tę sprawę musiał uwzględniać stan prawny obowiązujący w
chwili orzekania.
Nie dopuścił się też sąd meriti obrazy przepisów prawa uznając, że podniesienie zarzutu przedawnienia w tym
przypadku nie było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i z tego względu nie znajduje zastosowania przepis
art. 5 k.c. We względnie bogatym orzecznictwie dotyczącym tej materii (np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19
lutego 1997 r., sygn. I KZP 38/96, OSNKW z 1997 r., z. 3-4, poz. 18; wyrok SN z dnia 6 lutego 20014 r., sygn. WA
67/03, OSNwSK 2004/1/271; czy ostatnio wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 kwietnia 2013 r., sygn.
II AKa 73/13, LEX nr 1314891 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 maja 2013 r., sygn. II AKa 70/13, LEX
nr 1321971) wskazywano na szereg wyjątkowych okoliczności mogących uzasadniać odwołanie się do klauzuli z art. 5
k.c. przy podnoszonym zarzucie przedawnienia, tj. np. długotrwałą obłożną chorobę, upadek sił, chorobę psychiczną,
ubezwłasnowolnienie, czy długotrwały pobyt za granicą połączony z niemożnością nawiązania kontaktu z krajem. W
rozpatrywanej sprawie żadna z takich wyjątkowych okoliczności po stronie wnioskodawcy nie wystąpiła, natomiast
apelujący nie był w stanie wskazać, jaką konkretnie zasadę współżycia społecznego miałoby naruszać podniesienie i
uwzględnienie w toku postępowania odszkodowawczego w tej sprawie zarzutu przedawnienia.
Dlatego, stwierdzając zupełną nietrafność zarzutów podniesionych w środku odwoławczym oraz argumentów
przedstawionych w jego uzasadnieniu, Sąd Apelacyjny utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie uznając apelację za
bezzasadną w stopniu oczywistym.