Szkoła przyjaźnie wymagająca REFORMA

Szkoła przyjaźnie wymagająca
REFORMA PROGRAMOWA
Opis zmian potrzebnych
w systemie edukacji
Projekt do konsultacji
Warszawa, kwiecień 2008
Prosimy o opinie na stronie:
www.reformaprogramowa.men.gov.pl
Szanowni Państwo!
Chcemy, aby polska szkoła była przyjaźnie wymagająca – to znaczy
dająca wszystkim dzieciom równe szanse dostępu do edukacji,
zapewniająca uczniom poczucie bezpieczeństwa i sprzyjająca
rozwojowi ich indywidualnych zainteresowań, a takŜe klarownie
formułująca
wymagania,
których
spełnienie
przyniesie
satysfakcjonujące efekty kształcenia.
Proponowana reforma programowa została zaprojektowana przez
zespół ekspertów tak, by osiągnąć powyŜsze cele. Na stronie
internetowej www.reformaprogramowa.men.gov.pl znajdą Państwo
opis planowanych zmian organizacyjnych oraz obszerne fragmenty
przygotowywanego dokumentu: podstawa programowa kształcenia
ogólnego dla przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów i szkół
pogimnazjalnych, a takŜe narzędzie do zgłaszania uwag i opinii.
Serdecznie zapraszam do zapoznania się z projektem i wyraŜenia
o nim swojej opinii. Bardzo liczę na pomoc wszystkich środowisk,
którym leŜy na sercu jakość polskiej oświaty.
Katarzyna Hall
JAKA MA BYĆ POLSKA OŚWIATA?
RÓWNY START
Chcemy, aby polska szkoła była przyjaźnie wymagająca. Szczególnie zaleŜy nam na tym, aby
była bardziej przyjazna dla uczniów i ich rodziców. By zapewnić równy start wszystkim
dzieciom podejmującym naukę w rozpoczynających reformę programową klasach zadbamy
o to, by podręczniki były tam za darmo. Zakupimy podręczniki dla wszystkich pierwszaków
w szkole podstawowej i w gimnazjum. W naszych działaniach przygotowujących zmiany
zwracamy szczególną uwagę na równy dostęp do edukacji. Zamierzamy dać wszystkim
dzieciom równe szanse, chcemy zadbać o ich bezpieczeństwo i zapewnić dobre efekty
edukacyjne na wszystkich poziomach kształcenia.
Proponowana reforma programowa została zaprojektowana tak, by osiągnąć powyŜsze cele.
Jej głównymi przesłankami są:
•
Skuteczniejsze wyrównywanie szans edukacyjnych, poprzez zapewnienie lepszego
dostępu najmłodszych dzieci do edukacji.
•
Poprawa efektów kształcenia na dwóch ostatnich etapach edukacyjnych.
•
Podniesienie rangi nauczania języków obcych w polskich szkołach.
•
WdroŜenie
elastyczniejszego
modelu
kształcenia,
do indywidualnych potrzeb i zdolności uczniów.
lepiej
dopasowanego
WaŜnym celem naszych działań są zmiany dotyczące zerówek i szkół podstawowych, a więc
najmłodszych dzieci. Od paru lat dzieci sześcioletnie objęte są obowiązkiem nauki.
Przechodząc z zerówki do szkoły uczeń powtarza w pierwszej klasie prawie to samo, czego
uczył się w zerówce. Zmienimy to, aby uczniowie nie powtarzali juŜ zrealizowanego
materiału.
Rodzice obawiają się, czy dzieci w nowej szkole będą bezpieczne. Obecnie nie wszystkie
szkoły są przystosowane do tego, by dzieckiem, szczególnie małym, bezpiecznie się
opiekować. Rodzice sześciolatka będą mogli wystąpić o późniejsze pójście przez niego
do szkoły. Pozostawiamy tu rodzicom prawo decyzji. To rodzic będzie mógł decydować
o odroczeniu posłania sześciolatka do szkoły.
Skierowanie sześciolatków z obowiązkowych zerówek do klas pierwszych w szkołach
podstawowych będzie połączone z przeniesieniem do szkoły przedszkolnego standardu opieki
nad nimi. Chcemy, by wysokie standardy opieki nad małymi dziećmi obowiązywały we
wszystkich szkołach. Naszym priorytetem jest zapewnienie takiej samej jak w przedszkolu
opieki po zajęciach szkolnych nad najmłodszymi uczniami. Nowy standard opieki po
zajęciach będzie dostępny równieŜ dla dzieci starszych klas szkoły podstawowej,
Wzmocnienie funkcji opiekuńczej w szkole pozwoli to na istotne wsparcie rodziców
pracujących.
Chcemy takŜe złączyć programowo gimnazjum i szkołę pogimnazjalną. Celem tej zmiany jest
przede wszystkim unowocześnienie programu szkoły i uniknięcie powtórzeń treści
programowych.
ZaleŜy nam na zwiększeniu moŜliwości indywidualizacji nauki pozwalającej
na zróŜnicowanie programu w zaleŜności od zainteresowań ucznia. Chcemy stworzyć takie
rozwiązania organizacyjne, które będą sprzyjały systematycznemu wdraŜaniu młodego
człowieka do świadomego dokonywania wyboru. Uczniowie gimnazjum i szkoły
pogimnazjalnej powinni mieć większe moŜliwość uzupełniania obowiązkowych zajęć,
zarówno o zajęcia istotnie rozwijające ich indywidualne pasje i zainteresowania, jak i o
zajęcia dopełniające wiedzę szkolną z dziedzin nieobjętych rozszerzonym programem
kształcenia.
Naszym priorytetem jest teŜ doprowadzenie do sytuacji, w której – po raz pierwszy
w powojennej historii – uczeń kończący szkołę będzie posługiwał się na poziomie
zaawansowanym przynajmniej jednym językiem obcym. Ponadto od gimnazjum
obowiązkowe będzie nauczanie dwóch języków obcych, w tym jednego kontynuowanego.
Oczekujemy, Ŝe dzięki tym zmianom do roku 2015 edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna
będą harmonijnie przygotowywać uczniów do nauki szkolnej. Działania na rzecz jakości
edukacji zaowocują lepszym przygotowaniem uczniów do studiów i aktywności na rynku
pracy. Poprawimy równieŜ poziom kształcenia i wyniki polskich uczniów
w międzynarodowych badaniach porównawczych PISA. Zgodnie z potrzebami gospodarki
i rynku pracy podwoi się liczba maturzystów wybierających kierunki ścisłe i techniczne.
REFORMA PROGRAMOWA
JAKOŚĆ I ZAUFANIE
Główna zasada przyjęta w przedstawianej wizji programowej to JAKOŚĆ I ZAUFANIE.
Proponowane zmiany pozwolą kaŜdemu nauczycielowi polegać na tym, Ŝe ten, kto uczył
jego uczniów wcześniej, miał odpowiednie warunki i moŜliwości, by z troską o jakość
nauczyć ich przynajmniej tego, co jest wymagane. Jednocześnie sam będzie mógł
realizować swoje zadania tak, aby nauczyciel uczący na etapie następnym mógł liczyć
na efekty jego pracy. Reforma programowa przesunie dzisiejszy nacisk
z deklaratywnego określania treści, które w szkole powinny być nauczane, na ścisłe
zdefiniowanie standardów wiedzy i umiejętności, które wymagane na koniec danego
etapu edukacji.
Reforma programowa to pakiet działań, zmierzających do osiągnięcia:
1. spójnego programowo i organizacyjnie procesu kształcenia, opisanego w języku efektów
kształcenia, dostosowanego do moŜliwości ucznia i uwzględniającego zwiększone
aspiracje edukacyjne młodzieŜy, wyrównującego szanse edukacyjne, zharmonizowanego
zarówno z wychowaniem przedszkolnym, jak i z systemem szkolnictwa wyŜszego,
2. zapewniania wysokiej jakości polskiej oświaty.
Osiągnięcie wymienionych celów domknie strukturalną reformę systemu edukacji i polegać
będzie na:
- wdroŜeniu korekty programowej, uwzględniającej:
• obniŜenie wieku szkolnego do 6 lat oraz szersze objęcie edukacją przedszkolną dzieci
w wieku 3-5 lat,
• dąŜenie przewaŜającej części uczniów do zdobycia przynajmniej wykształcenia
średniego, prowadzące do masowego kształcenia ogólnego na tym poziomie,
• pogłębione kształcenie kaŜdego absolwenta szkoły kończącej się maturą w zakresie
wybranych przedmiotów, lepiej przygotowujące do nauki na wyŜszych uczelniach;
- dostosowaniu szkół do przyjęcia młodszych dzieci, zapewnieniu spójności między
edukacją przedszkolną i wczesnoszkolną, zapewnieniu w szkołach podstawowych pełnej
opieki nad najmłodszymi dziećmi;
- dostosowaniu systemu egzaminów zewnętrznych do pełnienia funkcji diagnostycznoprognostycznej wobec ucznia oraz funkcji mierzącej efektywność pracy szkoły;
- uelastycznieniu procesu dydaktycznego, w ramach zwiększonej autonomii szkoły, dzięki
jego lepszemu dostosowaniu do indywidualnych potrzeb ucznia, dla skuteczniejszego
osiągnięcia określonych w podstawie programowej efektów kształcenia;
- uproszczeniu prawa, poprzez zdefiniowanie w jednym dokumencie programowym
zarówno treści kształcenia, jak i standardów wymagań egzaminacyjnych,
sformułowanych językiem efektów kształcenia.
WdraŜanie tego planu rozpocznie się od roku szkolnego 2009/2010, co odpowiada
społecznym oczekiwaniom modernizacji szkoły. Realizacja reformy w 2009/2010 roku
pozwoli na moŜliwie łagodne i sprawne wprowadzenie do systemu szkolnego dodatkowego
rocznika uczniów. Odsunięcie jej wprowadzenia o kaŜdy kolejny rok byłoby coraz bardziej
kosztowne i mniej korzystne z uwagi na liczniejsze roczniki przyszłych pierwszoklasistów.
W związku z wymaganiami nowoczesnego rynku pracy przygotowywany jest takŜe plan
wprowadzenia zmian programowych i organizacyjnych w kształceniu zawodowym oraz
nowej formuły przeprowadzania zewnętrznego egzaminu potwierdzającego kwalifikacje
zawodowe. Będzie to kolejny etap wprowadzania zmian, który musi być przygotowany
szczególnie starannie, w sposób dobrze dopełniający kształcenie ogólne i którego rozpoczęcie
realizacji zaplanowane jest w 2012 roku.
Zmiany programowe mają wejść w Ŝycie we wrześniu 2009 roku, równolegle:
w pierwszej klasie szkoły podstawowej oraz w pierwszej klasie gimnazjum, a następnie –
w kolejnych latach – wkraczać do klas następnych. Uczniowie rozpoczynający naukę
w pierwszym roku reformy będą wyposaŜani przez wszystkie kolejne lata wdraŜania
zmian w bezpłatne podręczniki.
2008/2009 – ROK PRZEDSZKOLAKA
DLACZEGO SZEŚCIOLATKI MAJĄ IŚĆ DO SZKOŁY?
Sześciolatki są obecnie objęte prawnym obowiązkiem nauki w „zerówkach”. W małych
miejscowościach najczęściej uczą się w szkołach. Natomiast w największych miastach
znacząca część sześciolatków uczy się w przedszkolach. Pracujący rodzice obawiają się, Ŝe
szkoły nie zapewnią dzieciom opieki po lekcjach tak dobrej, jak w przedszkolu. W związku
z tym szkoła podstawowa powinna zapewniać dzieciom opiekę w bezpiecznym standardzie
przedszkolnym.
1. Obecnie:
- istnieje od dawna obowiązek wysyłania dzieci do zerówek;
- chaos – rodzice pozostawieni są z tym obowiązkiem sami sobie;
- opłaty – jedni musza płacić za zerówkę w przedszkolu;
- brak bezpieczeństwa – inni wysyłają sześciolatki do bezpłatnej ale słabo
przygotowanej na to szkoły;
- strata czasu – dzieci tracą rok na naukę w zerówce, Ŝeby w I klasie zacząć od nowa to
samo.
2. Po zmianach:
- bezpłatna edukacja dla wszystkich sześciolatków;
- równe szanse – dla wszystkich dzieci bez względu na zamoŜność;
- równy dostęp – ulga szczególnie dla rodzin wielodzietnych;
- bezpieczeństwo dla wszystkich – standardy opieki we wszystkich szkołach;
- normalna dostosowana do wieku edukacja – wkomponowana w program szkolny;
- ład i porządek – kaŜdy wie gdzie, kiedy i po co wysłać dziecko.
Jak chcemy uczyć najmłodszych uczniów?
Nauczanie początkowe, bliŜsze edukacji przedszkolnej, będzie zindywidualizowane,
połączone z zabawą i opieką. WyposaŜenie klas I będzie przypominać sale przedszkolne –
szkoła podstawowa zadba o bezpieczeństwo uczniów oraz o dobrą opiekę nad nimi
do momentu odebrania ich przez rodziców. Dla dzieci rodziców pracujących szkoła powinna
zapewniać posiłki i opiekę, tak jak w przedszkolu, przynajmniej do godziny 17.
Rodzice sześciolatka, wsparci fachową diagnozą przedszkolną dojrzałości szkolnej dziecka,
będą mogli wystąpić o odroczenie spełniania przez niego obowiązku szkolnego. Diagnoza
przedszkolna zacznie obowiązywać w roku szkolnym 2008/2009, ewentualne mieszanie
w klasach I dzieci z róŜnych roczników ma dotyczyć dzieci, które pomyślnie przeszły
diagnozę przedszkolną lub edukację w zerówkach. Przygotowywany jest program
informacyjny dla rodziców i wsparcie specjalistów.
Obecnie edukacja sześciolatków jest finansowana jako zadanie własne gminy, tak jak
przedszkola. Po objęciu obowiązkiem szkolnym edukacja sześciolatków w szkole
podstawowej będzie finansowana z subwencji oświatowej. Dla rodziców oznacza to, Ŝe dla
wszystkich dzieci sześcioletnich obowiązkowa nauka będzie bezpłatna. W roku 2009 rocznik
sześciolatków jest najmniej liczny, dlatego teraz jest najlepszy moment na objęcie
sześciolatków subwencją. Dzięki temu, gminy będą miały wolne środki, które wykorzystają
na tworzenie nowych miejsc w przedszkolach dla młodszych dzieci w wieku 3-5 lat.
W związku ze zmianami cywilizacyjnymi dzieci sześcioletnie są w większości intelektualnie
dojrzałe do nauki, a mając siedem lat, zamiast powtarzać to, czego uczyły się rok wcześniej
mogłyby kontynuować naukę stosownie do wieku. Nauczanie sześciolatków i siedmiolatków
moŜna zorganizować w sposób ułatwiający wyrównywanie szans edukacyjnych, wcześniejsze
rozpoznawanie i rozwój uzdolnień.
Dlaczego teraz?
400000
390000
380000
370000
360000
350000
340000
330000
320000
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Wykres 2. Liczba dzieci w wieku 6 lat w latach 2004-2015
Co będzie się działo w przedszkolach i w zerówkach?
1. Ogłaszamy rok szkolny 2008/2009 ROKIEM PRZEDSZKOLAKA i zachęcamy (równieŜ
finansowo) zarówno rodziców, jak i samorządy oraz organizacje pozarządowe
do zapewniania dzieciom edukacji przedszkolnej.
2. Budowanie wśród rodziców, nauczycieli oraz samorządów lokalnych i organizacji
obywatelskich przekonania o znaczeniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej, dzięki
temu w ciągu najbliŜszych lat przestaniemy zajmować ostatnie miejsce w Unii
Europejskiej, jeśli chodzi o wskaźnik upowszechnienia edukacji przedszkolnej.
3. Dzieci, które kończą 6 lat w roku 2008, w roku szkolnym 2008/2009 znajdą się – zgodnie
z prawem – w zerówkach.
4. Rodziców dzieci, które skończą 6 lat w roku 2009 zachęcamy, aby w roku szkolnym
2008/2009 skierowali je do edukacji przedszkolnej lub posłali razem z 6-latkami
do zerówek.
5. Na wiosnę 2009 zacznie obowiązywać przeprowadzona przez psychologa przedszkolna
procedura opiniowania dojrzałości szkolnej dziecka w skrócie nazywana „diagnozą
przedszkolną”, poprzedzająca pójście do szkoły. Ułatwi ona rodzicom podjęcie
właściwych decyzji dotyczących edukacji ich dzieci.
6. Na podstawie tej diagnozy rodzice będą mieli prawo wnioskować o odroczenie podjęcia
obowiązku szkolnego przez swoje dziecko.
7. Od roku szkolnego 2009/2010 wszystkie pięciolatki mają mieć prawo do edukacji
przedszkolnej, zaś gminy mają obowiązek taką edukację zorganizować na swoim terenie –
lub dotować w formach niepublicznych.
8. Od roku szkolnego 2009/2010 skończą swoje istnienie zerówki, przekształcając się
w miejsca edukacji przedszkolnej.
9. We wrześniu 2009/2010 do szkoły pójdą siedmiolatki oraz sześciolatki, których rodzice
nie wnioskowali o odroczenie posłania dziecka do szkoły.
10. W pierwszych latach reformy data rozpoczynania nauki będzie traktowana elastycznie;
i będzie zaleŜeć bardziej od oceny rodziców dojrzałości szkolnej dziecka niŜ od metryki
urodzenia. Jednak, tak jak obecnie, w roku, w którym dziecko kończy 7 lat – musi juŜ
rozpocząć naukę szkolną.
Dlaczego warto, aby dzieci korzystały z edukacji przedszkolnej?
Znacząca część moŜliwości intelektualnych kształtuje się w pierwszych latach Ŝycia.
Umiejętności wyniesione z przedszkola procentują w szkole. W przedszkolu moŜna postawić
diagnozę, co do potrzeby wyrównania ewentualnych deficytów dziecka lub rekomendowania
opóźnienia podjęcia nauki. Objęcie edukacją przedszkolną oraz wczesny kontakt grupami
rówieśniczymi ma pozytywny wpływ na rozwój emocjonalny i intelektualny dziecka. Badania
naukowe jednoznacznie potwierdzają, Ŝe najłatwiej jest wyrównywać szanse edukacyjne
u dzieci najmłodszych.
RÓWNY START W SZKOLE PODSTAWOWEJ
1. ZałoŜenia ogólne
Sześcioletnia szkoła podstawowa powinna zapewniać dzieciom moŜliwość wszechstronnego
i zharmonizowanego rozwoju wszystkich sfer osobowości. ZałoŜenia pracy szkoły
uwzględniają:
- dbałość o sferę intelektualną,
- kształcenie zmysłów,
- rozwijanie kontaktów społecznych,
- kształcenie postaw,
- rozwój fizyczny i ruchowy.
Szkoła podstawowa przede wszystkim wyposaŜa w podstawową wiedzę i umiejętności
niezbędne do samodzielnego, dalszego pogłębiania wiedzy, ale rozbudza takŜe ciekawość
poznawczą i motywację do kontynuowania nauki. Celem pracy edukacyjnej w szkole
podstawowej jest tworzenie odpowiednich warunków kształcenia i wychowania potrzebnych
do zaspokajania potrzeb i wykorzystywania moŜliwości rozwojowych kaŜdego ucznia.
Atmosfera Ŝyczliwej opieki i wsparcia w rozwoju mobilizować będzie do właściwego
realizowania zadań szkolnych przez uczniów.
Wychowanie w szkole jest jednym z warunków wspierających dobrą pracę dydaktyczną.
Dobra współpraca w tym zakresie z rodzicami uczniów moŜe zapewnić lepsze efekty
edukacji. Wspólnota na płaszczyźnie wychowania zapewnia warunki do rozwijania u ucznia
potencjalnych zdolności, zainteresowań, kształtowania osobowości i postaw. W procesie
kształcenia i wychowania w szkole indywidualne potrzeby rozwojowe uczniów są
najwaŜniejsze przy opracowywaniu odpowiedniego programu edukacji, który zaspokoi te
swoiste potrzeby.
Wymagania ogólne w klasach I-III
Uczeń:
- buduje swoją niepowtarzalną osobowość w procesie nawiązywania przyjaznych relacji
z ludźmi, z przyrodą i z wytworami kultury;
- odbiera i tworzy wypowiedzi oraz wykorzystuje zawarte w nich informacje;
- dostrzega i interpretuje związki przyczynowo-skutkowe;
- rozpoznaje i rozwiązuje problemy;
- wykorzystuje wiedzę w praktyce.
Wymagania ogólne w klasach IV-VI
Uczeń:
- odbiera i tworzy wypowiedzi oraz wykorzystuje zawarte w nich informacje;
- pozyskuje, selekcjonuje, przetwarza i wykorzystuje informacje;
- uczy się samodzielnie;
- rozumuje i argumentuje;
- planuje działania;
- tworzy strategie rozwiązywania problemów;
- posługuje się technologiami;
- bezpiecznie bierze udział w aktywności fizycznej i rozumie jej znaczenie dla zdrowia.
2. Organizacja pracy w szkole podstawowej
Klasy I-III
- Edukacja w klasach I-III odbywa się w zespołach klasowych liczących nie więcej niŜ
25 osób w formie kształcenia zintegrowanego, w wymiarze 25 godzin tygodniowo.
- Na wniosek rodziców, dziecko powinno mieć zapewnioną opiekę w szkole przez
dłuŜszy czas, niŜ obowiązkowe 25 godzin tygodniowo, z moŜliwością zjedzenia
gorącego posiłku (obiadu). Czas ten powinien być dobrze zaplanowany i wykorzystany
w celu stymulowania rozwoju dziecka, jego zainteresowań i uzdolnień.
- Zaleca się, aby pierwsze miesiące nauki w klasie pierwszej wypełnił okres
przygotowawczy, stanowiący łagodne przejście dziecka z przedszkola do szkoły.
- Sale lekcyjne powinny składać się z dwóch części: edukacyjnej – wyposaŜonej
w tablicę i stoliki; rekreacyjnej – przestrzeni wolnej, pokrytej dywanikiem lub
wykładziną dywanową. Zalecane jest dodatkowe wyposaŜenie w: sprzęt audiowizualny,
komputer z dostępem do internetu, projektor, mapy, gry i zabawki dydaktyczne,
tematyczne kąciki zabaw, biblioteczkę.
- Znaczna część zajęć z przyrody powinna odbywać się w terenie, w bezpośrednim
kontakcie z przyrodą.
- Przynajmniej część podręczników uczeń powinien zostawiać w szkole, by nie dźwigać
codziennie cięŜkiego tornistra.
- Zajęcia z wychowania fizycznego powinny odbywać się w sali gimnastycznej lub sali
dostosowanej do zajęć ruchowych, a w dni pogodne na boisku szkolnym lub w terenie.
- Ocena postępów ucznia ma charakter opisowy.
- W drugim semestrze klasy III moŜna wprowadzić nauczanie przedmiotowe.
Tygodniowy plan lekcji w klasie I i II – moŜliwe rozwiązania
1. 25 godzin dydaktycznych w tygodniu rozłoŜone w miarę równomiernie, najlepiej
po 5 godzin dziennie – dopuszczalne pojedyncze dni 4- i 6-godzinne, rozdzielne z czasem
świetlicowym (przykład: 8.00-12.30 – zajęcia nauczania początkowego, 12.30-16.00 czy
12.30-17.00 – moŜliwość korzystania z opieki w świetlicy).
2. 25 godzin dydaktycznych w tygodniu rozłoŜone w miarę równomiernie, najlepiej
po 5 godzin dziennie przeplatane czasem świetlicowym (przykład: czas pobytu dziecka
w szkole od 8.00 do 15.00, w którym to czasie ma zostać zrealizowane 5 godzin
nauczania początkowego dowolnie rozplanowane, pozostały czas to opieka, zabawa,
spoŜywanie posiłków, zajęcia wyrównawcze, przy czym moŜliwa typowa świetlica
w godzinach 7.00-8.00 oraz 15.00-16.00 czy 15.00-17.00).
Rozwiązania powyŜsze szkoły powinny dobierać w zaleŜności od warunków lokalowych
szkoły oraz zapotrzebowania rodziców. Rozwiązanie pierwsze będzie wygodniejsze dla
rodziców niepracujących i konieczne dla szkół pracujących w systemie dwuzmianowym.
Rozwiązanie drugie zainteresuje na pewno rodziców pracujących i szkoły o dobrych
warunkach lokalowych.
Wybrany sposób organizacji pracy warto konsultować z przedstawicielami rodziców.
Zagospodarowanie czasu dziecka powyŜej 5 godzin dziennie musi być nieobowiązkowe,
wybierane przez rodziców na podstawie odpowiednich deklaracji, zorganizowane w sposób
zapewniający interesujące spędzanie czasu, posiłki, pomoc w nauce (moŜliwość odrabiania
lekcji), przyjazną atmosferę i bezpieczeństwo – w grupach do 25 dzieci.
Liczba osób opiekujących się dziećmi w czasie świetlicowym wynika z pozostającej pod ich
opieką, zadeklarowanej liczby dzieci. Sposób organizacji ich pracy moŜe takŜe być bardzo
róŜny:
1. KaŜda konkretna grupa dzieci znajduje się pod opieką stałej opiekunki, realizującej
pewien plan spędzania przez nich czasu, odpowiednio podzielony na: posiłki, zabawę,
cichą naukę, spacery, rekreację ruchową.
2. Dzieci mają do wyboru sale i opiekunów oferujących poszczególne rodzaje aktywności,
jak: aktywność rekreacyjno-ruchowa, aktywność plastyczna, pomoc w nauce
z matematyki, pomoc w nauce z polskiego, tematyczne kąciki zabawowe (przy takim
rozwiązaniu konieczna jest osoba „kierująca ruchem”, świetnie się ono będzie sprawdzać
przy stosunkowo nieduŜej szkole).
3. Rozwiązanie pośrednie dopuszczające zarówno uczestnictwo uczniów w ofercie
dodatkowej szkoły, jak i stałą opiekunkę odpowiedzialną za konkretną grupę uczniów –
wówczas stale jakaś część z nich znajduje się na zajęciach wybranych.
Sale lekcyjne
KaŜda sala lekcyjna powinna składać się z dwóch części:
1. edukacyjna – wyposaŜona w tablicę i ławki;
2. rekreacyjna – przestrzeń wolna pokryta wykładziną dywanową, dywanem duŜym lub
dywanikami indywidualnymi, nie mniejsza niŜ część dydaktyczna.
JeŜeli sale w szkole nie spełniają wymagań co do wielkości, naleŜy znaleźć rozwiązanie, które
zagwarantuje dzieciom korzystanie z aktywności zarówno w przestrzeni klasowo lekcyjnej,
jak i rekreacyjnej (przykład: dwie małe sale – jedna edukacyjna, druga rekreacyjna,
nauczycielki prowadzące dwie klasy umawiają się, która klasa zajmuje salę dydaktyczną,
a która rekreacyjną i w jakim czasie). Dopuszczalny rozsądny podział to równieŜ przy trzech
klasach: 2 sale dydaktyczne i jedna relaksacyjna.
Organizacja nauczania w klasie III stanowi etap pośredni pomiędzy nauczaniem
z wykorzystaniem równieŜ przedszkolnych form i metod pracy, a typowym nauczaniem
klasowo-lekcyjnym w starszych klasach szkoły podstawowej. Organizacja nauczania w takiej
klasie ma zapewnić łagodne przejście dziecka z jednego etapu edukacyjnego do drugiego.
Dlatego mogą się tutaj znaleźć rozwiązania zarówno opisane dla klas I-II, jak i IV-VI. Na tym
etapie wskazane jest, aby sala posiadała część rekreacyjną, ale nie jest to juŜ bezwzględnie
konieczne i w związku z tym moŜe pozostać uzaleŜnione od moŜliwości lokalowych szkoły.
Uczniowie klasy III powinni mieć jednak nadal „swoją” salę lekcyjną.
Klasy IV-VI
- W klasach IV-VI obowiązuje system klasowo-lekcyjny z wyodrębnionymi godzinami
zajęć.
- Edukacja w klasach IV-VI odbywa się w zespołach klasowych, w formie kształcenia
przedmiotowego, w wymiarze 28 godzin tygodniowo.
- Klasą opiekuje się wychowawca klasy z jasno sprecyzowanymi obowiązkami w tym
zakresie.
- Zaleca się, aby pierwsze miesiące nauki w klasie czwartej wypełnił okres
przygotowawczy, stanowiący łagodne przejście dziecka z pierwszego do drugiego etapu
szkoły podstawowej.
- Zajęcia z poszczególnych przedmiotów powinny odbywać się w pracowniach
przedmiotowych dobrze wyposaŜonych w: pomoce dydaktyczne, sprzęt audiowizualny,
komputer z dostępem do internetu, projektor.
- Wiele zajęć naleŜy odbywać w terenie (wycieczki przyrodnicze, krajoznawcze, wyjścia
do muzeum, teatru, itp.).
- Zajęcia z wychowania fizycznego powinny odbywać się w sali gimnastycznej lub sali
dostosowanej do zajęć ruchowych, a w dni pogodne na boisku szkolnym lub w terenie.
Zajęcia rekreacyjno-sportowe powinny odbywać się częściowo w grupach
zainteresowań – zgodnie z wyborem dokonanym przez ucznia.
- Nauka języka obcego moŜe odbywać się w grupach zaawansowania – jeŜeli zaistnieje
taka potrzeba.
3. Opieka w szkole podstawowej w czasie ferii szkolnych
Uczniom szkół podstawowych, których rodzice zadeklarowali taką potrzebę, powinny być
zapewnione posiłki i opieka w czasie pracy rodziców, równieŜ w okresie ferii szkolnych.
Organizacyjnie, rozwiązania mogą być podobne, jak w przedszkolach. W okresie
wakacyjnym, zaleŜnie od zainteresowania rodziców, realizowanie opieki mogłoby odbywać
się tylko w wyznaczonych, dyŜurnych placówkach.
Takie rozwiązanie wymaga uczynienia szkoły podstawowej bliŜszej – swoim statusem
i organizacją pracy – przedszkolu, niŜ szkołom pracującym na kolejnych, wyŜszych etapach
edukacyjnych.
NOWOCZESNOŚĆ I INDYWIDUALIZACJA
W GIMNAZJACH I SZKOŁACH POGIMNAZJALNYCH
Reforma programowa na trzecim i czwartym etapie kształcenia wprowadza następujące
zasadnicze zmiany obejmujące:
• Złączenie programowe gimnazjum oraz szkoły pogimnazjalnej
Celem tej zmiany jest przede wszystkim uniknięcie powtórzeń treści programowych –
a poprzez to bardziej racjonalne zagospodarowanie sześcioletniego cyklu nauki.
• Wprowadzenie obowiązkowej nauki wszystkich podstawowych dziedzin
Celem kształcenia ogólnego, realizowanego przez trzy lata gimnazjum oraz, w głównej
mierze, w pierwszej klasie szkoły pogimnazjalnej, jest zapewnienie kaŜdemu uczniowi – bez
względu na to czy po gimnazjum kontynuuje naukę w liceum, technikum czy w szkole
zawodowej – solidnej bazy edukacyjnej pozwalającej na jego dalszy rozwój.
• Zwiększenie moŜliwości indywidualizacji kształcenia
Celem tej zmiany jest stworzenie rozwiązań organizacyjnych sprzyjających systematycznemu
wdraŜaniu młodego człowieka do świadomego dokonywania wyboru oraz brania
odpowiedzialności za ów wybór. Uczeń gimnazjum i szkoły pogimnazjalnej powinien mieć
moŜliwość uzupełniania obligatoryjnych zajęć edukacyjnych, zarówno o zajęcia istotnie
rozwijające jego indywidualne pasje i zainteresowania, jak i o zajęcia dopełniające wiedzę
szkolną z dziedzin nieobjętych rozszerzonym programem kształcenia.
• Profesjonalna nauka języka
Profesjonalne nauczanie języka obcego w szkole, tak Ŝe po ukończeniu edukacji uczeń będzie
potrafił posługiwać się na poziomie zaawansowanym przynajmniej jednym językiem obcym
Uczeń gimnazjum ma za sobą pierwszy i drugi etap edukacji, na których uzyskał
elementarną wiedzę i umiejętności potrzebne do rozwoju osobistego. Trzeci, gimnazjalny etap
edukacyjny, słuŜy przede wszystkim poszerzeniu i uporządkowaniu tych wiadomości oraz
wspieraniu ucznia w rozpoznaniu własnych predyspozycji i określeniu drogi dalszego
kształcenia.
Po skończeniu gimnazjum młodzieŜ ma do wyboru trzy formy kształcenia pogimnazjalnego:
- liceum, którego zasadniczym celem jest przygotowanie młodzieŜy do dalszego
kształcenia na wybranych kierunkach studiów,
- technikum, które łączy przygotowanie do wykonywania konkretnego zawodu z solidną
bazą kształcenia ogólnego przygotowującą do egzaminu maturalnego,
a następnie dalszego kształcenia na wybranych kierunkach studiów,
- szkoła zawodowa, przygotowująca przede wszystkim do wykonywania konkretnego
zawodu, dająca jednak podstawę kształcenia ogólnego, która zwiększa umiejętności
potrzebne na elastycznym rynku pracy i pozwala osobom zainteresowanym
kontynuować naukę w liceum uzupełniającym.
Bez względu na wybraną formę kształcenia, absolwent szkoły pogimnazjalnej sprawnie
posługuje się językiem polskim i wybranym językiem obcym oraz wykorzystuje technologię
informacyjną. Ma wiedzę i umiejętności pozwalające na:
- odbieranie, wyszukiwanie, gromadzenie informacji;
- rozumienie, porządkowanie i przetwarzanie informacji oraz wykorzystywanie ich
w działaniu;
- planowanie działania, dostrzeganie problemów, opracowanie strategii ich
rozwiązywania;
- ocenianie wartości i znaczenia informacji, interpretowanie, wyciąganie wniosków,
przewidywanie skutków;
- tworzenie informacji w języku właściwym dla danej dyscypliny.
A ponadto:
- wykazuje aktywną postawę wobec otoczenia;
- uczy się samodzielnie i potrafi korzystać ze zdobyczy nauki;
- jest przygotowany do podejmowania zadań samodzielnie i w zespole;
- nawiązuje i utrzymuje więzi z innymi ludźmi;
- respektuje prawo i przestrzega reguł Ŝycia społecznego;
- bierze pod uwagę dobro własne i innych, jest otwarty i tolerancyjny;
- dba o swoje zdrowie i sprawność fizyczną.
Absolwent gimnazjum
Absolwent gimnazjum posiada wiadomości, umiejętności i postawy opisane w podstawie
programowej kształcenia ogólnego. Poprzez realizowanie szeregu zajęć przez siebie
wybieranych, a takŜe poprzez kontakt z nauczycielem – doradcą zawodowym, jest
przygotowany do wyboru profilu klasy w liceum i kierunku dalszego kształcenia,
odpowiedniego ze względu na swoje zainteresowania i predyspozycje, lub do wyboru
technikum lub zasadniczej szkoły zawodowej, w których moŜe uzyskać przygotowanie do
wybranego zawodu.
Absolwent liceum
Absolwent liceum posiada wiadomości, umiejętności i postawy opisane w podstawie
programowej kształcenia ogólnego dla szkół pogimnazjalnych – w zakresie obowiązkowym.
Dwa lub trzy wybrane przez siebie przedmioty ogólnokształcące. absolwent zrealizował
w zakresie rozszerzonym. Dodatkowo realizował zajęcia uzupełniające – pogłębiające jego
wiedzę ogólną z dziedzin odległych od wybranego profilu kształcenia. Jest przygotowany,
po zdaniu egzaminu maturalnego, do kontynuacji nauki w szkole wyŜszej.
Absolwent technikum
Absolwent technikum posiada wiadomości, umiejętności i postawy opisane w podstawie
programowej kształcenia ogólnego dla szkół pogimnazjalnych – w zakresie obowiązkowym.
Dwa przedmioty ogólnokształcące, najbliŜsze treściowo nauczanemu zawodowi, absolwent
zrealizował w zakresie rozszerzonym, co stwarza moŜliwość, po zdaniu egzaminu
maturalnego, kontynuacji nauki w szkole wyŜszej.
Większość absolwentów technikum podejmuje zatrudnienie w wyuczonym zawodzie. Dobre
wykształcenie ogólne sprawia, iŜ sprawnie pełnią funkcje średniego personelu zarządzającego
i nawet, jeśli nie podejmą studiów, posiadane wykształcenie jest bazą do uczenia się przez
całe Ŝycie.
Absolwent zasadniczej szkoły zawodowej
Absolwent zasadniczej szkoły zawodowej posiada wiadomości, umiejętności i postawy
opisane w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół pogimnazjalnych,
wyłącznie w zakresie obowiązkowym. Nabyte wykształcenie ogólne nie tylko wspomaga
wykonywanie wyuczonego zawodu, lecz stanowi bazę do podnoszenia kwalifikacji
zawodowych, wielokrotnego przekwalifikowania, a nawet do zmiany zawodu i takŜe do
kontynuowania nauki w liceum uzupełniającym. Wykształcenie ogólne umoŜliwia
transformację wiedzy zawodowej od stanowiska do stanowiska pracy, przechodzenie z jednej
technologii produkcji na inną, bardziej nowoczesną.
Nauczanie języków obcych
Obligatoryjne w gimnazjum są dwa języki obce, w tym jeden kontynuowany ze szkoły
podstawowej. Bardzo waŜne jest zapewnienie nauki języka kontynuowanego w grupach
odpowiadających poziomowi zaawansowania.
W liceum są dwa języki obce, najlepiej jeden z nich realizowany w wersji rozszerzonej.
Bardzo waŜne jest zapewnienie nauki w grupach odpowiadających poziomowi
zaawansowania oraz zapewnienie kontynuacji nauki przynajmniej jednego języka obcego
z gimnazjum.
W technikum i zasadniczej szkole zawodowej równieŜ wymagane jest kontynuowanie
jednego języka obcego z gimnazjum, i takŜe rekomendowane nauczanie w grupach
odpowiadających poziomowi zaawansowania.
Wychowanie fizyczne
Na obu etapach edukacyjnych i we wszystkich typach szkół, poza zajęciami planowymi,
kaŜdy uczeń realizuje przynajmniej 2 godziny tygodniowo zajęć wybranych z puli
oferowanych przez szkołę sportowych zajęć fakultatywnych. KaŜdy uczeń musi wybrać
przynajmniej jedną formę aktywności fizycznej. Bardzo waŜne jest, by konstruując ofertę
fakultatywnych zajęć sportowych uwzględnić potrzeby osób o róŜnym poziomie sprawności
fizycznej i preferencjach ruchowych (jak np. gry zespołowe na poziomie bardziej
zaawansowanym i na poziomie rekreacyjnym). Zajęcia sportowe mają wspierać zdrowy styl
Ŝycia i pomóc w wyrobieniu stałych nawyków związanych z aktywną rekreacją.
1. ZałoŜenia organizacyjne gimnazjum
KaŜdy gimnazjalista uczestniczy w planowych zajęciach dydaktycznych obejmujących
obowiązkowe kształcenie ogólne, a ponadto ma obowiązek wybrania form aktywności z puli
zajęć rozwijających. Poza opisanymi wyŜej, wybieranymi zajęciami związanymi
z aktywnością fizyczn powinien takŜe mieć przynajmniej po 2 godziny wybranych przez
siebie zajęć artystycznych i technicznych.
Wprowadzenie modułów do wyboru wymaga od szkoły sprawności organizacyjnej. Przede
wszystkim naleŜy zastanowić się nad optymalną liczbą modułów do wyboru oferowanych
w szkole, tak aby przedstawić moŜliwie szeroki wachlarz propozycji, a jednocześnie, aby
przedstawiane propozycje były realne równieŜ od strony techniczno-organizacyjnej.
Część zajęć modułowych powinna być uwzględniona w planie zajęć, tak aby np. na jednej
godzinie lekcyjnej odbywały się modułowe zajęcia dla całego rocznika (podział rocznika na
grupy modułowe). Inne moduły, np. wymagające określonych warunków (dostęp do
komputerów, sprzętu sportowego, multimediów, pracowni plastycznej) mogą odbywać się po
zakończeniu podstawowych planowych lekcji. MoŜna takŜe proponować w godzinach
popołudniowych moduły (warsztaty, wykłady) dla grup łączących uczniów z róŜnych klas
i grup wiekowych. Interesujące moŜe być takŜe oferowanie i realizowanie takich zajęć poza
terenem szkoły – na przykład w gminnym ośrodku sportu i rekreacji czy miejskim domu
kultury lub teŜ na wycieczkach krajoznawczych.
Szkoła musi określić listę modułów, które z uwagi na swoje warunki kadrowe i organizacyjne
moŜe zaoferować, a następnie minimalną liczebność grup (dostosowaną do specyfiki szkoły
oraz modułu), która będzie skutkowała otwarciem grupy w danym module przy określonej
liczbie chętnych, sposób przyjmowania uczniów na dane moduły – czy będą obowiązywać
określone zasady rekrutacji, porządkujące liczebność i dostęp do konkretnych grup.
Uczeń składający zgodnie z wzorem ustalonym przez szkołę deklarację chęci uczestnictwa
w wybranych z podanej listy modułach przed początkiem roku szkolnego, uruchamia proces
planowania, zapewniającego jednocześnie – w miarę moŜliwości – zrealizowanie zamierzeń
ucznia i sprawną organizację pracy szkoły, oraz sposób zaliczania modułów.
2. ZałoŜenia organizacyjne liceum
KaŜdy licealista wybiera spośród przedmiotów maturalnych dwa lub trzy przedmioty
o programie istotnie rozszerzonym. Uczestniczy takŜe w zajęciach poszerzających
zainteresowania i zapewniających mu harmonijny, wszechstronny rozwój:
1 zapoznające z nowoczesnymi technologiami i przyrodą tych, co wybrali humanistykę;
2 rozwijające humanistycznie i społecznie tych, co wybrali nauki ścisłe i przyrodnicze;
3 zapewniające aktywną rekreację w formach do wyboru.
Klasa I
Podział na grupy klasowo-profilowe, nauczanie przedmiotowe zamykające cykl kształcenia
ogólnego z gimnazjum wzbogacone o elementy profilowania rozszerzającego wiedzę
z wybranych 2-3 przedmiotów kierunkowych dla danej klasy (3-4 h tygodniowo). MoŜliwość
modyfikacji profilu po I klasie.
Klasy II-III
Mocne profilowanie pod kątem przygotowania do egzaminu maturalnego i przyszłych
studiów. Przykładowe, mogące równieŜ zawierać o przedmiot mniej, zestawienia godzin
„profilowych” ułoŜone pod kątem najpopularniejszych wyborów uczniowskich
ze wskazaniem ewentualnych kierunków studiów:
Kierunki politechniczne oraz ścisłe kierunki uniwersyteckie
Matematyka (I – 5; II – 6, III – 6)
Fizyka (I – 2, II – 4, III – 4)
Informatyka (I – 2, II – 3, III- 3)
Kierunki przyrodnicze i medyczne
Biologia (I – 2, II – 4, III – 4)
Chemia (I – 2, II – 4, III – 4)
Fizyka (I – 2, II – 4, III – 4)
Kierunki społeczne i ekonomiczne
Matematyka (I – 5, II – 6, III – 6)
Geografia (I – 2, II – 4, III – 4) lub historia (I – 3, II – 4, III – 4)
WOS (I – 2, II – 3, III – 3)
Kierunki humanistyczne
Język polski (I – 5, II – 6, III – 6)
Historia (I – 3, II – 4, III – 4)
WOS (I – 2, II – 3, III – 3) lub historia sztuki (I – 0, II – 4, III – 4)
Przedmioty uzupełniające
Zadaniem przedmiotów uzupełniających jest z jednej strony umoŜliwienie uzupełnienia
kształcenia w sposób dostosowany do indywidualnych wyborów uczniowskich, a z drugiej
strony przedmioty uzupełniające powinny słuŜyć dopełnieniu edukacji ogólnej. W tym celu
waŜne jest, by stworzyć ofertę zajęć fakultatywnych rozwijających zainteresowania społeczne
i kulturowe uczniów czy teŜ pokazujące ciekawe aspekty nauk ścisłych i przyrodniczych.
Uczeń liceum moŜe uzupełnić swój profil o wybrany fakultet związany ze swoją dziedziną
przedmiotową oraz powinien zrealizować przynajmniej dwie godziny wybranych zajęć
fakultatywnych niezwiązanych bezpośrednio z profilem kształcenia.
3. ZałoŜenia organizacyjne technikum, zasadniczej szkoły zawodowej i uzupełniającego
liceum ogólnokształcącego
- Technikum oferuje równocześnie przygotowanie do wykonywania konkretnego
zawodu i dobre kształcenie ogólne, w tym naukę dwóch języków obcych. Ponadto,
programy nauczania dwóch przedmiotów ogólnokształcących, najbliŜszych treściowo
nauczanemu zawodowi, uwzględniają podstawę programową kształcenia ogólnego dla
tych przedmiotów w zakresie rozszerzonym, co umoŜliwia absolwentom, po zdaniu
egzaminu maturalnego, kontynuację nauki na wybranych kierunkach studiów.
- Zasadnicza szkoła zawodowa przygotowuje przede wszystkim do wykonywania
konkretnego zawodu, lecz daje równieŜ wykształcenie ogólne w analogicznych
przedmiotach, jak liceum ogólnokształcące czy technikum, jednakŜe bez moŜliwości ich
realizowania w zakresie rozszerzonym oraz z wyłączeniem nauki drugiego języka
obcego.
- Uzupełniające liceum ogólnokształcące dopełnia wykształcenie ogólne nabyte
w zasadniczej szkole zawodowej, oferuje naukę dwóch języków obcych i dwóch lub
trzech przedmiotów w zakresie rozszerzonym, co umoŜliwia, po zdaniu egzaminu
maturalnego, kontynuację nauki na wybranych kierunkach studiów.
Klasa I technikum i zasadniczej szkoły zawodowej
Organizacja procesu kształcenia jest analogiczna, jak w liceum ogólnokształcącym, z tym, Ŝe
niewielki dodatkowy wymiar godzin jest przeznaczony na naukę podstaw wybranego zawodu.
Klasa II-IV technikum
Istotnemu zwiększeniu ulega wymiar godzin przeznaczonych na kształcenie zawodowe. Dwa
przedmioty ogólnokształcące są realizowane w zakresie rozszerzonym.
Klasa II-III zasadniczej szkoły zawodowej
Istotnemu zwiększeniu ulega wymiar godzin przeznaczonych na kształcenie zawodowe.
Kształcenie zawodowe moŜe być prowadzone w szkole lub u pracodawcy na podstawie
umowy o naukę zawodu, którą pracodawca zawiera z uczniem klasy I przed terminem
klasyfikacji końcoworocznej.
Uzupełniające liceum ogólnokształcące
Organizacja kształcenia jest analogiczna, jak w klasach II-III liceum, z wyłączeniem dziedzin
juŜ zrealizowanych w zasadniczej szkole zawodowej.
PRZYJAŹNIE WSPIERAJĄCY
PROGRAM WYCHOWAWCZY
Podstawowym i naturalnym środowiskiem wychowawczym dla kaŜdego dziecka jest rodzina.
Rolą szkoły jest wspieranie rodziców w wychowywaniu dzieci.
Szkoła jest miejscem o szczególnym znaczeniu dla prawidłowego rozwoju ucznia. Wypełnia
znaczną część jego aktywnego Ŝycia. Jest miejscem intensywnego rozwoju w zakresie
funkcjonowania interpersonalnego i społecznego.
Edukacja szkolna ma za zadanie harmonijnie oddziaływać zarówno w zakresie przekazywania
wiedzy, jak i kształcenia umiejętności i postaw. Zadania te stanowią wzajemnie uzupełniające
się wymiary pracy nauczyciela.
Konstruowany w szkole program wychowawczy powinien:
- być spójny z programami nauczania,
- kształtować postawy i umiejętności,
- być budowany z udziałem uczniów, rodziców i nauczycieli,
- być osadzony w tradycji szkoły i lokalnej społeczności.
Opracowując program wychowawczy szkoły naleŜy brać pod uwagę:
- jakie wartości są szczególnie waŜne dla społeczności szkolnej,
- jakie cele sobie stawiamy,
- jakie zadania chcemy zrealizować,
- kto będzie realizatorem tych zadań.
Początkiem tworzenia szkolnego programu wychowawczego powinna być diagnoza
problemów wychowawczych w danej szkole. Sposoby diagnozowania mogą być
zróŜnicowane (ankiety, wywiady, rozmowy z uczniami, nauczycielami, rodzicami itp.)
Wnikliwa i kompetentna analiza zebranych informacji zmierzać ma do określenia zagadnień,
które powinny koniecznie znaleźć się w szkolnym programie wychowawczym.
Kolejnym etapem pracy nad budowaniem programu wychowawczego powinna być dyskusja
w gronie nauczycieli nad sposobami realizowania postawionych w programie celów.
Wspólne wypracowanie metod pracy da szansę spójności oddziaływań wychowawczych
w szkole. W planowaniu programu wychowawczego moŜna wykorzystać teŜ wizerunek
sylwetki absolwenta, która moŜe w duŜym stopniu wyznaczać kierunek pracy wychowawczej
szkoły. Powstały program wychowawczy z określonymi celami i metodami pracy powinien
być przedstawiony całej społeczności szkolnej.
Szkolny program wychowawczy charakteryzować mają:
- wypracowane przez społeczność szkolną wartości,
- tradycja szkolna, obyczaje i uroczystości,
- zagadnienia lub problemy, których rozwiązanie jest najbardziej godne uwagi z punktu
widzenia środowiska: uczniów, rodziców i nauczycieli.
Realizacja szkolnego programu wychowawczego, skuteczność stosowanych metod i środków,
powinna być monitorowana.
OCENIANIE SZKOLNE A SYSTEM EGZAMINACYJNY
Podstawa programowa a ocenianie
Podstawa programowa formułuje wymagania wobec osiągnięć szkolnych uczniów
kończących kolejne etapy kształcenia. Zadaniem szkół i systemu egzaminacyjnego jest
sprawdzanie rzeczywistych osiągnięć uczniów z punktu widzenia wymagań podstawy
programowej.
Ocenianie szkolne
Ocenianie szkolne jest głównym sposobem ciągłego sprawdzania wyników nauczania.
Wyniki oceniania szkolnego są jedyną podstawą wystawiania ocen semestralnych i na koniec
roku oraz podejmowania decyzji klasyfikacyjnych.
Ocenianie szkolne jest oparte na szkolnym systemie oceniania, który respektuje wymagania
zapisane w podstawie programowej, a takŜe uwzględnia dodatkową ofertę edukacyjną szkoły.
Ocenianie szkolne dąŜy do spełniania wymogu obiektywnego oceniania poprzez jasność
kryteriów i procedur oceny. KaŜda szkoła zobowiązana jest rozwijać standardy oceniania
słuŜące obiektywizacji oceny.
Ocenianie zewnętrzne
Egzaminy zewnętrzne dopełniają ocenianie szkolne. Dostarczają częściowej, ale za to wysoce
zobiektywizowanej oceny osiągnięć szkolnych ucznia na zakończenie szkoły podstawowej,
gimnazjum i szkoły pogimnazjalnej.
System centralnych egzaminów zewnętrznych umoŜliwia uŜycie ujednoliconych
i nowoczesnych procedur sprawdzania osiągnięć szkolnych. Egzaminy zewnętrzne, z racji
swoich ograniczeń, nie są uŜywane do sprawdzenia wszystkich szczegółowych wymagań
zapisanych w podstawie programowej. Dobrze dobrane zadania egzaminacyjne dają jednak
podstawę do syntetycznej oceny osiągnięć szkolnych ucznia.
Funkcje egzaminów zewnętrznych
Doniosłość egzaminów zewnętrznych wynika z ich funkcji. Główne funkcje egzaminów
zewnętrznych to:
1. ocena spełnienia przez ucznia wymagań zawartych w podstawie programowej,
2. prognoza przyszłych osiągnięć edukacyjnych pozwalająca podejmować racjonalne
decyzje rekrutacyjne na progu szkoły pogimnazjalnej i wyŜszej,
3. ewaluacja nauczania na poziomie całego systemu oświaty oraz elementów tego systemu
(szkoły, programy i podręczniki itp.).
System egzaminacyjny docelowo zapewni pełną porównywalność wyników egzaminów
w kolejnych rocznikach. Analiza średnio i długookresowych tendencji w całym systemie
oświaty będzie waŜną przesłanką polityki oświatowej. Konstrukcja egzaminów zewnętrznych
na kolejnych etapach docelowo zapewni informacje nie tylko o poziomie osiągnięć
absolwentów danej szkoły, lecz w odniesieniu do trzeciego i czwartego etapu, takŜe
o przyroście osiągnięć szkolnych, mierzonym na podstawie wyników egzaminu przed i po
danym etapie kształcenia.
Charakterystyka egzaminów zewnętrznych
Procedury i narzędzia egzaminacyjne podporządkowane są funkcjom tych egzaminów.
1. Sprawdzian i egzamin gimnazjalny. Nie są to egzaminy z konkretnych przedmiotów,
sprawdzają przede wszystkim syntetycznie rozumiane kompetencje umysłowe ucznia
będące wynikiem spełniania wymagań szczegółowych i ogólnych określonych
w podstawie programowej. Od roku 2009 wprowadza się obowiązkowy egzamin
gimnazjalny z języka obcego. Od roku 2015 planuje się teŜ wprowadzenie egzaminu
z języka obcego na zakończenie szkoły podstawowej.
2. Egzamin maturalny. Od roku 2010 wszyscy maturzyści obowiązkowo zdają
matematykę. Zmiany związane z wprowadzeniem obowiązkowej matematyki będą
ukierunkowane na rozwiązania docelowe (w pełni wprowadzone od roku 2015).
Docelowo matura składać się będzie z dwóch części: powszechnej i do wyboru.
a. Część powszechna obowiązywać będzie wszystkich uczniów szkoły pogimnazjalnej
kończącej się maturą i będzie zawierać pięć egzaminów: z języka polskiego (ustny
i pisemny), języka obcego (ustny i pisemny) i matematyki (pisemny). W tej części nie
będzie dotychczasowego zróŜnicowania poziomu egzaminu. Część powszechna matury
będzie korespondować z egzaminami na zakończenie wcześniejszych etapów, dając
moŜliwość porównywania wyników. Od wyniku w tej części zaleŜeć będzie, czy egzamin
maturalny zostanie zdany.
b. Część druga matury obejmie jeden lub więcej egzaminów, które sprawdzą wyniki
pogłębionego uczenia się wybranych przedmiotów. Część druga matury pełnić będzie
głównie funkcję rekrutacyjną na wyŜsze uczelnie. System egzaminacyjny współpracować
będzie przy opracowywaniu tych egzaminów z uczelniami wyŜszymi.
DLACZEGO TRZEBA ZMIENIĆ PROGRAMY?
JAKIE WNIOSKI PŁYNĄ Z MIĘDZYNARODOWYCH PORÓWNAŃ
REZULTATÓW POWSZECHNEGO KSZTAŁCENIA?
O badaniach
Międzynarodowe badania umiejętności uczniów PISA (Programme for International Student
Assessment) współtworzą współczesne wyobraŜenie o standardach powszechnego kształcenia
ogólnego. Podstawowe pytanie postawione we wspólnym przedsięwzięciu trzydziestu
rozwiniętych krajów świata, zrzeszonych w OECD, odnosi się do efektów powszechnego
kształcenia ogólnego. Brzmi ono, w jakim stopniu młodzi ludzie przygotowani są do
świadomego kształtowania własnej drogi edukacyjnej i zawodowej. Odpowiedź na tak
postawione pytanie wymaga oderwania się od obecnie obowiązujących programów
szkolnych, które w wielu krajach, równieŜ wysoko rozwiniętych, nie nadąŜają za
wymaganiami współczesnego świata. Nie pytamy, na ile młodzieŜ opanowała programy
szkolne, lecz jakie opanowała umiejętności w trzech głównych dziedzinach kształcenia:
1. umiejętność czytania, obcowania z tekstem i samodzielnego przetwarzania informacji,
2. umiejętności matematyczne,
3. umiejętność rozumowania właściwego dla nauk przyrodniczych.
Te trzy dziedziny łącznie stanowią o przygotowaniu ucznia do dalszej drogi zawodowej
i edukacyjnej, niezaleŜnie od jej szczegółowego profilu. Dotyczy to zarówno tych uczniów,
którzy podejmą w przyszłości wyŜsze studia, jak i tych, którzy jak najszybciej zmierzą się
z wymaganiami rynku pracy. Umiejętności te sprawdza się w końcowej fazie powszechnego
kształcenia, która w większości krajów OECD przypada na piętnasty rok Ŝycia.
O wynikach
W 2000 roku w kaŜdej z wymienionych trzech dziedzin wyniki polskich uczniów wypadły
zdecydowanie poniŜej przeciętnego wyniku dla krajów wysokorozwiniętych, zrzeszonych
w OECD. Sześć lat później polscy uczniowie osiągnęli przeciętny wynik w umiejętnościach
matematycznych i w naukach przyrodniczych, natomiast znacznie lepszy w pogłębionej
umiejętności czytania. W tej ostatniej dziedzinie w 2006 roku Polska znalazła się w pierwszej
dziesiątce krajów świata i na trzecim miejscu wśród krajów Unii Europejskiej. Jednak
struktura uzyskanego wyniku wskazuje na istotne słabości polskiego szkolnictwa.
Główny wniosek dla Polski
Największą słabością powszechnego kształcenia jest słabe rozwijanie umiejętności
samodzielnego myślenia uczniów.
We wszystkich trzech dziedzinach: umiejętności czytania, obcowania z tekstem
i samodzielnego przetwarzania informacji, umiejętnościach matematycznych oraz
umiejętności rozumowania w naukach przyrodniczych, polscy uczniowie wypadali znacznie
słabiej niŜ przeciętnie uczniowie pozostałych krajów rozwiniętych wszędzie tam, gdzie
wymagano od nich odejścia od znanych procedur postępowania, algorytmów czy prostego
skojarzenia ze sobą informacji. Jeśli postawiony przed uczniem problem wymagał własnej
refleksji, zwięzłego sformułowania logicznie skonstruowanej wypowiedzi, określenia strategii
postępowania, wykazania się elementami rozumowania matematycznego odbiegającego od
znanego algorytmu, sformułowania hipotezy, określenia warunków wnioskowania, czy
wskazania błędnego wnioskowania, rezultat polskich uczniów był słabszy od analogicznego
w większości innych krajów rozwiniętych. Co waŜne, dotyczyło to zarówno uczniów
osiągających słabsze, jak i lepsze wyniki w nauce.
Szkoła myślenia dotyczy wszystkich dziedzin, zarówno humanistycznych, jak i ścisłych.
Analiza utworu literackiego i zrozumienie historii wymagają sztuki krytycznego myślenia
i mogą być wsparte przez samodzielność myślenia matematycznego oraz wyrobienie
krytycyzmu metodologicznego w naukach przyrodniczych. MoŜna to osiągać
w powszechnym kształceniu. Szeroko rozumiana umiejętność rozumowania jest dziś
potrzebna kaŜdemu, dając absolwentom powszechnej edukacji warsztat:
- logicznego myślenia,
- sprawnego poruszania się w świecie natłoku informacji,
- rozumienia otaczającego świata.
Szkoła ma rozwinąć umiejętność rozumowania, zaś nowa podstawa programowa kształcenia
ogólnego ma w skali powszechnej stymulować nauczycieli do podjęcia tego wyzwania
i zapewniać jego skuteczną realizację.
Konieczność dokończenia reformy z 1999 r.
Wprowadzenie gimnazjów przedłuŜyło powszechne kształcenie ogólne o rok. Zamiast dawnej
ośmioklasowej szkoły podstawowej, kaŜdy uczeń w nowej szkole podstawowej i gimnazjum
łącznie otrzymuje dziewięć lat powszechnego kształcenia ogólnego, zakończonych
egzaminem zewnętrznym. Zmiana ta przyniosła pozytywne rezultaty, znacznie ograniczając
odsetek najsłabszych uczniów i w ten sposób przyczyniając się do wyrównywania szans
edukacyjnych, a jednocześnie podnosząc efekty kształcenia wśród ogółu uczniów. Następnie,
wprowadzenie obowiązkowej nauki w „zerówce” wydłuŜyło obowiązek szkolny o rok, ale
program kształcenia przedszkolnego nie został integralnie powiązany z programem
kształcenia wczesnoszkolnego, nie wykorzystując w pełni istniejącego potencjału.
Obecne zmiany zapewnią konsekwentną ciągłość programową od pierwszego kontaktu
dziecka ze szkołą do uzyskania końcowego świadectwa. Przy zachowaniu istniejącej struktury
szkolnictwa, powszechne kształcenie ogólne zostanie wydłuŜone o kolejny rok. Sześć lat
szkoły podstawowej i trzy lata gimnazjum zostaną dopełnione przez rok powszechnego
kształcenia ogólnego w pierwszej klasie szkoły pogimnazjalnej, niezaleŜnie od typu szkoły.
Dlaczego potrzebne są jasne wymagania?
Autonomia szkoły, swobodny rozwój metod nauczania, unikanie schematycznego trzymania
się wybranego programu, a jednocześnie zapewnienie spójności systemu szkolnictwa poprzez
określenie rezultatów kształcenia prowadzą do regulacji treści kształcenia w języku jego
efektów – poprzez określenie wymagań na końcu kaŜdego etapu kształcenia.
Dlaczego wymagania sformułowane są na dwóch poziomach: ogólnym i szczegółowym?
Wymagania ogólne określają azymut kształcenia w danej dziedzinie. Natomiast wymagania
szczegółowe określają zakres treści kształcenia. Wymagania szczegółowe są
podporządkowane wymaganiom ogólnym – sens ich zaistnienia w praktyce szkolnej
uzasadniony jest o tyle, o ile pomagają one w przygotowaniu ucznia do sprostania
wymaganiom ogólnym.
Jaka jest rola kształtowania postaw?
Postawy są najtrudniejszym czynnikiem kształcenia i najbardziej kłopotliwym w próbach
jednoznacznego opisania. Jednak postawy kształtowane przez szkołę, świadomie lub
nieświadomie, stanowią najtrwalszy efekt kształcenia. WaŜne jest wyeksponowanie jedności
postaw, wiedzy i umiejętności. śaden z tych czynników nie funkcjonuje w oderwaniu od
pozostałych. Trwały efekt kształcenia moŜliwy jest tylko przy integralnym rozumieniu celu
kształcenia w tych trzech aspektach. W tym sensie wymagania ogólne i postawy opisują cel
szkoły i efekt kształcenia.
KALENDARZ WDRAśANIA ZMIAN PROGRAMOWYCH
Rok szkolny
Zreformowane nauczanie w klasach
2009/2010
I SP
I Gimnazjum
2010/2011
II SP
II Gimnazjum
2011/2012
III SP
III Gimnazjum
2012/2013
IVSP
IL
IT
I ZSZ
2013/2014
V SP
II L
II T
II ZSZ
2014/2015
VI SP
III L
III T
III ZSZ
IV T
I LU
2015/2016
2016/2017
II LU
SP – szkoła podstawowa, L – liceum, T – technikum,
ZSZ – zasadnicza szkoła zawodowa, LU – liceum uzupełniające
KALENDARZ MODERNIZACJI EGZAMINÓW ZEWNĘTRZNYCH
Planowane Sprawdzian po szkole
daty
podstawowej
zmian
2008/2009
Egzamin gimnazjalny
Matura
Obowiązkowy język
obcy
Do wyboru egzamin
z filozofii
Obowiązkowa
matematyka, korekta
reguł egzaminu
2009/2010
2011/2012
2014/2015 Dostosowanie egzaminu
do nowej podstawy
programowej
Dostosowanie egzaminu
do nowej podstawy
programowej
Modernizacja matury
2012r. – pierwsi absolwenci gimnazjum z kształceniem opartym na nowej podstawie
programowej
2015r. – pierwsi absolwenci szkoły podstawowej i szkół średnich z kształceniem opartym
na nowej podstawie programowej