ofiary przestępstw-22 02 08

Warszawa, dnia 22 lutego 2008 r.
RZECZPOSPOLITA POLSKA
Rzecznik Praw Dziecka
Ewa Sowińska
ul. Śniadeckich 10 ,00 656 Warszawa
tel. (022) 696 55 44 fax. (0 22 ) 629 60 79
Nr ZBA/0662/5- 2/08/MD
Konferencja z okazji Międzynarodowego Dnia Ofiar Przestępstw
„PRAWNE, PSYCHOLOGICZNE I SPOŁECZNE ASPEKTY PRZEMOCY
EMOCJONALNEJ. JAK ZAPOBIEGAĆ PRZEMOCY I POMAGAĆ
OFIAROM”
Bytów, 22 lutego 2007 r.
Temat Rzecznika Praw Dziecka:
„Zapobieganie przemocy i pomoc dzieciom-ofiarom.
Doświadczenia po ogólnopolskiej kampanii „Kochaj. Nie krzywdź. PomóŜ”
Szanowni Państwo, w imieniu Rzecznika Praw Dziecka chciałabym zaprezentować
Państwu w Międzynarodowym Dniu Ofiar Przestępstw wnioski i postulaty, jakie wynikają
z doświadczeń zgromadzonych przez naszą instytucję w związku z przeprowadzoną w 2007
roku ogólnopolską kampanią społeczną „Kochaj. Nie krzywdź. PomóŜ.”.
Celem przyświecającym kampanii było przeciwdziałanie przemocy wobec najmłodszych
w wieku od 0 do 3 lat, a więc całkowicie bezbronnych niemowląt i małych dzieci. Jej głównym
aspektem było zwrócenie uwagi społeczeństwa na ten problem i jego konsekwencje dla zdrowia
i Ŝycia dzieci.
O powadze problemu świadczą dane Komendy Głównej Policji, z których wynika, iŜ liczba
ofiar przemocy domowej corocznie wzrasta. W 1999 r. zanotowano 97.000 przypadków, podczas
gdy w roku 2006 stwierdzono juŜ ich 157.000, a więc prawie dwukrotnie więcej. Zaledwie część
spośród tych przypadków, uznawana przez Policję jako przemoc domowa, kwalifikowana jest jako
przestępstwo i znajduje swój finał w sądzie.
Dodatkowo – w celu zbadania problemu – w okresie od 1 lipca do 17 sierpnia 2007 r.
w Biurze Rzecznika Praw Dziecka udostępniono bezpłatną infolinię, czynną od poniedziałku do
piątku w godzinach 8-20. Obsługiwało ją 8 wykwalifikowanych osób. (Analiza jej funkcjonowania
– w załączeniu.)
Jak wskazują dane statystyczne agresja wobec najmłodszych nasila się. Ich najbliŜsi stają się
coraz bardziej nieodpowiedzialni. Co istotne jej przejawem nie jest tylko przemoc fizyczna, równie
częsta - i nie mniej groźna - jest takŜe przemoc psychiczna (emocjonalna), wykorzystywanie
seksualne, a takŜe zaniedbanie.
Konsekwencje przemocy niestety bywają dla dziecka dramatyczne w skutkach. Co pewien
czas opinia publiczna dowiaduje się o przemocy, której skutkiem jest śmierć dziecka albo powaŜny
rozstrój zdrowia. Pamiętać naleŜy, Ŝe z pewnością występuje o wiele więcej przypadków,
w których dochodzi do mniej lub bardziej groźnego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.
Równie powaŜne są takŜe konsekwencje psychicznej przemocy i związane z tym zaburzenia
emocjonalne. Przejawia się to np. jako tzw. Zespół Dziecka Krzywdzonego.
Zdecydowana większość ofiar przemocy pozostaje niestety bezimienna, bez szans na pomoc
i ochronę.
Naszym wspólnym obowiązkiem jest zdecydowanie przeciwdziałać się temu zjawisku.
Jednym z działań w tym kierunku była szeroka akcja informacyjna w ramach kampanii „Kochaj.
Nie Krzywdź. PomóŜ”. W jej ramach m.in. rozmieściliśmy bilbordy, plakaty i rozpowszechnialiśmy
ulotki. Udzieliliśmy wiele porad ustnych w ramach działającej infolinii. Pani Rzecznik Praw
Dziecka jestem przekonana, iŜ przyniosło to pozytywne skutki. Z tej przyczyny uwaŜa, iŜ takie
społeczne akcje edukacyjne winny być kontynuowana.
Niezwykle cennym byłoby szersze zaangaŜowanie ze strony administracji rządowej np.
w ramach specjalnego programu. Szczególnie poŜyteczne mogłyby okazać się
kampanie
o charakterze informacyjno – ostrzegawczym, przeprowadzane za pośrednictwem mediów
zwłaszcza TVP, organizowane przez Rząd we współdziałaniu z organizacjami społecznymi
i Rzecznikiem Praw Dziecka.
Po wtóre Rzecznik Praw Dziecka, za konieczne uwaŜa przeszkolenie pracowników ochrony
zdrowia, pomocy społecznej, oświaty, straŜy gminnych oraz Policji o podstawowych objawach
Zespołu Dziecka Krzywdzonego. To oni bowiem mają największe szanse kontaktu z krzywdzonym
dzieckiem i zorganizowania mu pomocy.
Po trzecie, równie waŜne jest podjęcie określonych działań legislacyjnych, które
umoŜliwiłyby wprowadzenie przepisów prawnych skutecznie zapobiegających przemocy wobec
dzieci i umoŜliwiających skuteczniejsze ściganie jej sprawców. W tym zakresie zasadne byłoby
wprowadzenie do ustaw np. ustawy o zakładach opieki zdrowotnej1, ustawy o zawodach lekarza
i lekarza dentysty2 oraz ustawy o zawodach pielęgniarki i połoŜnej3 przepisu nakazującego
przedstawicielom zawodów medycznych i pracownikom placówek słuŜby zdrowia zgłaszanie
podejrzenia kaŜdego przypadku Zespołu Dziecka Krzywdzonego. W tym zakresie bowiem
1
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2005 r. Nr 226, poz. 1943 ze zm.)
3
Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i połoŜnej (Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 ze zm.)
2
2
obowiązujący art. 304 kodeksu postępowania karnego4 nie daje naleŜytej gwarancji ochrony praw
krzywdzonych dzieci. Jest on nie tylko mało znany, lecz takŜe trudny w odbiorze.
(Na marginesie zaznaczę, iŜ wcześniej ustawa o zakładach opieki zdrowotnej zawierała
przepis – art. 28 ust. 2.5, który w pewnym zakresie wychodził na przeciw opisanym problemom.
Zamieszczona tam delegacja dla ministra właściwego do spraw zdrowia nigdy jednak nie została
wypełniona, pomimo licznych apeli Rzecznika Praw Dziecka. Ostatecznie od 2007 roku przepis ten
posiada zmienioną treść.)
Rozwiązaniem optymalnym byłoby równieŜ opracowanie – np. w ramach aktu
wykonawczego do ustawy – maksymalnie uproszczonego „wzoru druku zgłoszeniowego”
podejrzenia popełnienia czynów zabronionych wobec dziecka. Takie zgłoszenie (duplikat) winno
być dołączane do dokumentacji medycznej.
Rzecznik Praw Dziecka uwaŜa teŜ za konieczne zmianę zasad odwiedzin patronaŜowych
i profilaktycznych w domach noworodka i małego dziecka, dokonywanych przez fachowy personel
medyczny tzn. lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub pediatrę, połoŜną lub pielęgniarkę
środowiskową. Właściwy harmonogram takich wizyt zwiększyłby częstotliwość kontaktów
z małymi dziećmi w ich środowisku rodzinnym i opiekuńczym.
Celowe byłoby takŜe ponowne zdefiniowanie zasad prowadzenia badań bilansowych
małych dzieci, tzn. 2,4 i 6 - latków, które wykonuje lekarz podstawowej opieki zdrowotnej. Badania
bilansowe wykonywane właściwie i w odpowiednim czasie są doskonałą okazją do określenia
rozwoju psychofizycznego dziecka oraz stwarzają moŜliwość oceny warunków Ŝycia i relacji
panujących w rodzinie dziecka.
Działając na podstawie art. 11 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw
Dziecka (Dz. U. Nr 6, poz. 69), Pani Rzecznik zwróciła się w dniu 28 listopada 2007 roku do
Prezesa Rady Ministrów – Pana Donalda Tuska o bardzo pilne podjęcie działań mających na celu
ograniczenie skutków przemocy wobec dzieci oraz zainicjowanie działań legislacyjnych
chroniących dziecko przed przemocą i umoŜliwiających ściganie sprawców tego typu czynów.
4
Przepis art. 304 § 1 stanowi, iŜ: KaŜdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma
społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.
5
Wskazany art. 28 w ust. 2 - do 1 stycznia 2007 r.- stanowił, iŜ: „Minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu
z Ministrem Sprawiedliwości i ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, określi, w drodze rozporządzenia,
obowiązki personelu pogotowia ratunkowego w razie uzasadnionego przypuszczenia, Ŝe wypadek pozostaje
w bezpośrednim związku z czynem przestępczym, uwzględniając w szczególności:
1) obowiązki dyspozytora biura wezwań,
2) obowiązki personelu zespołu wyjazdowego,
3) obowiązki pozostałych pracowników pogotowia.”
3