Pobierz tekst - Akademia Bajki Kaszubskiej

Najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie
część 4
Czyta: Jaromir Szroeder
oprac. Jerzy Samp Tcza, môłpa i kòstczi
Wac wiedno béł jinszi jak jegò rówiennicë. Wiedzelë ò tim wszëtce, co pòznalë gò
w dzecnëch latach, a jesz barżi, czej ju sã robił ùdornym przed starszima, bë nick
tu nie rzec ò bracczich a sostrach i nôblëższim òkòlim. Za nick òn miôł wszëtczé
òstrzédżi prawiącé ò tim, na kògùm òn wërosce, jeżlë sã nie pòddô òbrzésznym òd
pòkónu swiata prawom. Robòtã na gbùrstwie miôł so za mùszebné złé. W môl pługa
jakôs niepòjãtô mòc cągnãła gò w szeroczi swiat, ò jaczim równak wiedzôł le tëli, co
mógł wëczëtac z ksążków. Nômili jednak sëgôł pò „zakazóné” dokazë. Jaczima drogama òn do nich doprzëchòdzył, to je ju jinsza jinszosc.
Jegò familiô, juwerno jak wiãkszosc Pòmòrzanów w nym czasu, z biédą
wëprzëchòdzëła, òn równak wiedno nalôżôł dëtczi na módny „miésczi” przëòbleczënk
i na zjiscywanié zachcéwków, ò jaczich lepi nick ju nie gadac. Przëszedł czas, czej
jakno niedolatk nawet môlowi kòscółk zaczął òbchadac dalek, a bëcé na òdpùstach
scygającëch do wsë rzmë wiérnëch miôł so za gùsła. Na nick sã zdałë wszelejaczé
słowné a... rãczné argùmentë zajisconégò òjca i łzë matczi. W kùńcu stracył nawetka
nôbarżi wërozmiałëch ùczëcelów, to je môlowégò plebana i òrganistã.
Pòzdrzatczi wëgôdiwóné przë (nié pierszim pò reszce) kùflu w henëtny karczmie
sprawiłë, że lëdze zaczãlë gò òglowô miec za niebezpiecznégò niedowiérka, co mù
ksążczi widzec pòmieszałë w łepie. Pòwiôdalë ò nim, że Wac w Bòga nie wierzi,
skòrno rozpòwiôdô, że człowiek pòchôdô òd môłpë.
Pò smiercë starszich wzął w spòsobie zacht wiôldżi sztëk zemi, na jaczim sadzył
bùlwë. Wiedzôł òn, że kòżdą jich wielosc wiedno mdze w sztãdze sprzedac ze zwëskã
w daleczim Gduńskù. Le nót bëło tam dojachac przed zëmą. Pò jaczims ùdałim
wëbieranim bùlwów, wëfùlowôł nima wiele miechów. Tima zaladowôł wiôldżi wóz
i zaprzãgnął do niegò dwa kraczi, jaczé pòżëcził òd strija. Nen, chòc òd smiercë
bracczégò nie nazywôł młodélca jinaczi jak marnotrawnym sënã, nigdë nie stracył
nôdzeji na to, że Wac sã pòprawi. Ùżôlił sã tej téż tim razã. Nigle pòżegnôł Waca
znakã krziża, dôł mù pôrã rad, jaczim Wac zarzéczno przëòbiecôł sã ùsłësznic. Pò
pierszé, miast sprzedac bùlwë hańdlarzóm, co le dulczëlë na leżnosc przed gduńsczim
Kaszëbsczim Rënkã, miôł jic we wskôzóné mù bùtna henëtnëch kamiéńców, głosno
dawac wiédzã ò tim, co przëwiózł, machtno przë tim zwòniącë zwònkã, jaczi strij
mù dôł. Pò drëdżé, zarô pò sprzedanim towaru i dostanim przënôleżnych dëtków,
miôł jachac w długą drogã nazôd a nigdze sã przë tim nie zatrzëmiwac. Zakôzôł
téż młodémù kùpiac wszëtkò jinszé jak jestkù, a ju przede wszëtczim radzył òmijac
gòscyńcë i nick nikòmù sã nie chwôlëc tim, wiele òn mô zarobioné. Strij chcôł gò
téż przestrzéc przed snôżotkama w farwnëch czitlach, dejade taczi bôczënk ju bë sã
nie przecësnął stôrémù bez lëpë, tej òn mili so pòrządno zażił tobaczi z karwòwégò
roga. Cos tec tam òn nadczidnął ò kòsztowny tczë prôwdzëwégò Kaszëbë grającégò
w kartë abò kòscë. I bëc mòże prawie to zaważëło na skùtkach całi ti wanodżi.
www.akademiabajkikaszubskiej.pl
5
Najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie
część 4
Czyta: Jaromir Szroeder
W daleczi drodze do Gduńska Wac pôrã razë mało co a nie ùsnął, całi równak czas
trzimiącë skórkòwé lecczi w gôrscë. Kònie z ùcemiãgą i pòmalë cygnãłë cãżczi wóz
w dobrim czerënkù, nié jeden ju doch rôz szło jima przewanożëc tã drogã. Kùsy Pùrtk
równak wstąpił we Waca, czej le docygnãlë do placu, gdze kùńcziła sã Langfòra, to
je Wrzeszcz, i nót bëło wëbrac abò sóm strzódk wiôldżi lëpòwi aleji, abò téż ji prawé
remiã, zwóné Kaszëbsczim Traktã. Pierszi ùdbóny béł leno dlô chùtczich wòzëdłów,
taczich jak diliżansë czë wasądżi. Mògło do te z niegò kòrzëstac wòjskò a téż ògniôwô
straż i miesczé dorożczi czë ti, co ridowalë. Równoleżny trakt béł drogą dlô fórmanków, a téż dlô lëdzy, co cygnãlë rozmajité wózczi, czë co pchalë przed sobą karë.
Bez zwôżaniô na prawa òbrzeszné wnadmòtławsczim gardze, Wac, nad jaczim panowanié przejął złi dëch, wëbrôł tã strzódkòwą drogã. Co wiãcy, czej ju widzôł przed
sobą wieże stôrégò Gduńska, pòczuł sã nômni jak jaczis paniczk. Pòdkrãpôł rãkôwë,
do gãbë włożił cygaro i zaczął głosno pògóniac swòje kònie. Miesczi wachtarze le
na to żdalë. Mòże bë sã skùńcziło blós na pòùczenim pòbłaznowónégò bùlwòwnika,
le to cygaro w jegò gãbie widzec jima bëło nié pò nosu. Mùszôł nié le nawrócëc na
pòdrzãdną drogã, le téż i przërzec, że czej pòjedze nazôd z dëtkama, zapłacy szandaróm nôleżną sztrofã. Na wszelejak wzãlë pòd zastôw dwa miechë bùlwów, co nijak
nie widzało sã jich gwôscëcelowi.
Lëchi ùstôw równakòż zlepszilë mù chùtkò hewòtny hańdlarze, chtërny òbstãpiwalë
òkòlé Kaszëbsczégò Rënkù. Prizë, jaczé mù dôwalë, bëłë tim wëższé, jim krodzy béł
targòwiszcza. Wëbrôł tã nôlepszą i nie zdrzącë na dobré pòradë strija, zabôcził tak
ò bùtnach, jak téż ò zwónkù. Tak wej chùtkò sã pòzbéł całégò towaru i, co widzec
bëło dlô Waca jesz wôżniészé, òbszczãdzył wiele czasu.
Terô przëszedł czas na gduńsczich bówków. Widzącë lózy wóz a zmarachòwóné
kònie, ruk-cuk wëcknilë dëtczi, jaczé tegò dnia bëłë zarobioné. A że chwarzczącé papiórczi ze szlachòtą króla òstałë stwòrzóné na to, bë je wëdac, pòradzëlë Wacowi, cobë
razã z nima so òddichnął przë kùflu gduńsczégò piwa. Jeden z nich pòczerowôł gò
nawetka pòd wskôzóną adresã, gdze na zwiérzãta miôł żdac bòkadny fùter. Młodélc
chãtno jich pòsłëchôł. Tej bówcë razã z letkòwiérnym Wacã przedostalë sã na drëgą stronã Mòtławë, gdze sta hôwingòwô karczma pòzwónô Zum Ewige Jude (Pòd
Wiecznym Żëdã).
Przëbélc, ùznôwszë, że zrobił tegò dnia bëlny hańdel, pòczuł sã w tim placu jak jaczi pón. Chcôł téż gduńsczim bówkóm pòkazac swòjã szczerotã. Pòstawił tej kòżdémù
z nich pò pòrządnym kùflu jopejsczégò pitkù. Ti ale czejbë le na to żdalë. Pòzwòlelë
mù nawetka długò prawic ò mądroscach, jaczé cëzyńc wëczëtôł w swòjich zakôzónëch
ksążkach, co sã tikałë pòchòdzeniô lëdzy òd môłpów. Nié za wiele z tegò bówcë pò
prôwdze rozmielë, le gòsc nie pòzwalającë na to, bë kòmù bądz zaschło w gardle, stawiôł corôz to nowé „kòlejczi”. Miôł doch rzmã dopiérze co zarobionëch dëtków. Gduńszczanie, czej dozdrzelë lopk banknotów, zapitalë, czë òn, tak òczëtóny chłop, bë nie
www.akademiabajkikaszubskiej.pl
5
Najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie
część 4
Czyta: Jaromir Szroeder
chcôł bez niżódny starë zarobic dëcht bëlnégò dëtka. Wac rôd béł za tim. Terô bówcë
zapitalë gò, czë znaje sã na kòstkòwanim. Rzekł jima, że taczi jak òn cëskają blós
w kôrtë, a ti nôbarżi òbeznóny – w skata. Chùtkò równak nowò pòznóny gduńsczi
kamracë wprowadzelë gò we wszelejaczé, jak mù sã zdôwało, krëjamnotë hazardu
i wnet pierszé kòstczi òstałë cësniãté.
Ze skórkòwégò kùbka, pò jich rëchlészim wëmieszanim, pòkùlnãłë sã pò wiéchrzëznë
stołu szterë różny wiôlgòscë kòsteczczi z roga. Bë krótkò rzec, nót bëło chòcbë
w przëblëżenim pòwiedzec sëmã, jaką dôwałë przëlegającé do stołowégò blatu, a tak
tej nié do òbôczeniô dlô òka, pąkcëczi nawierconé w scankach. Pòdónô bez niegò
sëma za pierszim razã bëła blëższô ti, jaką zapisalë na swòjich karteluszkach trzeji
procëmnicë Waca. Na taczi ôrt dëtczi wëłożoné bez graczów pòwanożëłë do niegò. Redosc i bùcha pòpichałë gò tej do pòsobnëch barkòwiznów. Prôwdac na krótkò szczescé
òdwrócëło sã òd niegò, dejade zarô zaczął nazôd dobëwac. Pòtemù równakże nick ju
jemù nie szło pò jegò mëslë. Stracył wszëtkò, co jesz przed sztótã leżało przed nim na
stole, dejade doch òd czegò bëłë banknotë, jaczé tak chùtkò tegò dnia zarobił. I tak,
nie je wiedzec czedë, z czeszeni Waca pòwãdrowałë òne do rãków bówków. Czej i te
przegrôł, karczemny kómple przëbôczelë mù ò wòzu, jaczi miôł òstawioné na jednym
z gduńsczich pòdwòrzów, tej zôs ò kòniach. Tracący, czej przëbôcził so to, co mù na
òddzãkòwanié gôdôł doswiôdczony strij ò tczë wôżniészi dlô Kaszëbë jak wszelczi
dëtk, pòdpisywôł weksel za wekslã.
Czej ju ni miôł nick, jegò kamrôce z jistamańtno karczmòwim gestã pòstawilë mù
òddzãkòwné wëpicé, a tej chùtkò pòszlë précz z gòscyńca Pòd Wiecznym Żëdã. Òstôł
tu le sóm i bez dëtka, le chòc ùretôł tczã. Chto wié, co bë gò dali pòtkało. Głãbòkô
w tim placu Mòtława bëła le pôrã métrów dali, a òn doch ni miôł ju czim i z czim
jachac nazôd do swòji kaszëbsczi wsë. Nad bankrotnikã sã równak ùżôlëła henëtnô
dzéwka – Truda. Mieszka òna na górze w casny czeladnicë, co barżi przëbôcziwa
kòmórka jak jizbã. Òdda mù swòjé łóżkò, a sama wza sã do sprzątaniô òpùszczony
ju bez bëtników karczmë.
Ti nocë ni mógł ùsnąc. Pierszi, wierã, rôz w żëcym zaczãło gò grëzc sëmienié.
W smrokù na scanie casny jizdebczi dzéwczi jegò zasmroczałi niedôwnym stracënkã
zdrok dozdrzôł niewiôldżi òbrôzk. Bëła to czôrno-biôłô grafika z przedstôwkã Madonnë z môłim knôpkã na kòlanach. Dëcht sprzëti na òbrazkù òbôcził, przërzeszoną do déla ògrodzeniô lińcuchã i rzemiszkã, smãtną môłpkã. „Hewò twój praòjck”
– przëszło mù do mëslë, czej sã lepi przëzdrzôł kòczkòdanowi. I prawie tedë nastąpiła
jakôs nié do wëwidnieniô przemiana w jegò dëszë.
Wczas reno, czej sã rozzwòniłë zwònë na wieżach nadmòtławsczich swiątniców,
Wacowi sã ùdało ùproszëc dobrą Trudã, chtërna pò wësprzątniãcu zalë przespa
resztã nòcë na drzéwiany ławie, ò nen swiãti òbrôzk. Wzął gò ze sobą i bez dłudżé lata robił z mòklëzną na skarni, wëwòżącë wszelejaczé nieczëstoscë z klôsztoru
gduńsczich dominikanów.
www.akademiabajkikaszubskiej.pl
5
Najpiękniejsze bajki i baśnie kaszubskie
część 4
Czyta: Jaromir Szroeder
Czej kùreszce òdwiedzył rodną wies jakno sëwi starëszk, nicht gò tam nie pòznôł.
Do kùńca żëcégò pòmôgôł jinszim tak, jak le rozmiôł. Ùmarł w òléwsczim szpëtôlkù
a ùtułkù dlô sómnëch a chòrëch miona Swiãtégò Łazarza. Z jedną blós rzeczą nigdë
sã nie rozestôwôł. Béł to swiãti òbrôzk z Madonną, môłim Jezëskã i kòczkòdanã.
Nigdë ju nic nie gôdôł ò teòrie, co sã tika pòchòdzeniô człowieka. Słowa „môłpa” sã
wëstrzégôł jak kaszëbsczi Smãtk swiãcony wòdë.
Pòbóżny Wac, jaczi za młodégò „w Bòga nie wierził”, nawetka nie merkôł, że
brunô òd tobacznégò dëmù grafika, ta sama, jaką czedës dostôł òd Trudë w karczmie
Pòd Wiecznym Żëdã na wdôr swòji przemianë, òsta wërëtô bez samégò Albrechta
Dürera. Gwës bë nie dôł wiarë, że lata lateczné pózni òbrôzk stanie sã prôwdzëwim
ùsnôżenim gduńsczégò mùzeùm, a kòlekcjonerze bãdą w pòszëkù wëdac grëbégò
dëtka, bë le miec nen arcëdokôz w swòjich zbiérach.
www.akademiabajkikaszubskiej.pl
5