Odwołanie członka zarządu a roszczenia ze stosunku pracy

Odwołanie członka zarządu a roszczenia ze stosunku pracy
O tym, czy odwołany członek zarządu spółki (z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnej),
zatrudniony w spółce w ramach stosunku pracy może żądać przywrócenia do pracy w razie
rozwiązania z nim (wypowiedzenia) umowy o pracę z naruszeniem przepisów prawa pisano już wiele i
różnie. Mimo, zdawałoby się jasnego, brzmienia przepisów art. 203 § 1 zd. 2 k.s.h. i art. 370 § 1 zd. 2
k.s.h., zgodnie z którymi odwołanie członka zarządu spółki nie pozbawia go roszczeń ze stosunku
pracy (lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu) i
dopuszczalności roszczenia o przywrócenie do pracy w odniesieniu do poszczególnych rodzajów
umów o pracę (art. 45 i nast. k.p.), orzecznictwo w tym zakresie nie jest jednolite.
Nie ma wątpliwości co do tego, że korporacyjny stosunek członkostwa w zarządzie spółki (z
ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnej) i stosunek pracy łączący członka zarządu z taką spółką
to dwa oddzielne stosunki prawne, regulowane odrębnymi przepisami. Jednocześnie, jeżeli już
istnieją równolegle, nawiązanie lub rozwiązanie jednego z nich często pozostaje w ścisłym związku z
losami drugiego. Odwołanie członka zarządu spółki z reguły może stanowić przyczynę rozwiązania
(wypowiedzenia) stosunku pracy, w ramach którego jest on zatrudniony w takim charakterze (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2000 roku, PKN 479/99).
Zgodnie z kodeksem pracy, pracownikowi, z którym rozwiązano (wypowiedziano) umowę o pracę z
merytorycznym lub formalnym naruszeniem właściwych w tym zakresie przepisów, przysługują
alternatywnie roszczenie odszkodowawcze albo roszczenie o przywrócenie do pracy (art. 45 i 56 k.p.).
Przedmiotowa zasada odnosi się do wszystkich osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy, w tym
na podstawie umowy o pracę. Bez znaczenia z punktu widzenia możliwości zastosowania ww.
przepisów i skorzystania z przewidzianej nimi ochrony pozostaje kwestia, czy i jaką dodatkową
funkcję pełni pracownik w spółce na gruncie innych przepisów, m. in. funkcję członka zarządu.
O tym, że odwołanemu członkowi zarządu, będącemu jednocześnie pracownikiem spółki, przysługują
roszczenia ze stosunku pracy (lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka
zarządu) przesądza również treść przepisów art. 203 § 1 zd. 2 k.s.h. i art. 307 § 1 zd. 2 k.s.h. Przepisy
te nie tylko nie wyłączają roszczeń w ogóle, ale również nie ograniczają ich do jednego z nich – tylko
odszkodowawczego albo tylko o przywrócenie do pracy. Wybór roszczenia, zgodnie z kodeksem
pracy, przysługuje pracownikowi. Dopuszczalność i zasadność rozwiązania (wypowiedzenia) stosunku
pracy z powodu lub w z związku z utratą członkostwa w zarządzie spółki oraz roszczeń zgłoszonych z
tego tytułu przez pracownika należy oceniać z uwzględnieniem okoliczności faktycznych konkretnego
przypadku, w kontekście celowości i możliwości zadośćuczynienia żądanym roszczeniom, zasad
współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa (art. 45 § 1 k.p., art. 56 §
1 k.p. i art. 8 k.p. w zw. z art. 203 § 1 i 307 § 1 k.s.h.). Dopiero wówczas, gdy zgłoszone roszczenie o
przywrócenie do pracy zostanie ocenione przed sąd jako nieuzasadnione (art. 4771 k.p.c. w zw. art. 45
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
§ 1 k.p., art. 56 § 1 k.p. i art. 8 k.p.), sąd ten orzeknie o odszkodowaniu. Co do zasady zatem żądanie
przez pracownika przywrócenia do pracy należały uznać za dopuszczalne.
Uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2012 roku (III PZP 3/2012) Sąd
Najwyższy przesądził ostatecznie, że odwołanemu członkowi zarządu spółki (z ograniczoną
odpowiedzialności lub akcyjnej) zasadniczo przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy,
stwierdzając, że w przypadku rozwiązania z naruszeniem prawa umowy o pracę z członkiem zarządu
spółki kapitałowej odwołanym na podstawie art. 203 § 1 lub art. 370 § 1 ustawy z dnia 15 września
2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 r. Nr 94 poz. 1037 ze zm.) nie jest wyłączone
roszczenie o przywrócenie do pracy. Uchwała nie zawiera jeszcze pisemnego uzasadnienia, w związku
z czym pełna analiza wydanego rozstrzygnięcia, którego nie da się rozpatrywać w oderwaniu od
okoliczności faktycznych sprawy, nie jest możliwa. Zważywszy jednak na to, że ocena
przedmiotowego roszczenia zależy zawsze od okoliczności faktycznych konkretnego przypadku i
dokonanej w ich kontekście analizy zasadności, celowości i możliwości przywrócenia do pracy, jego
zgodności z zasadami współżycia społecznego oraz przeznaczeniem prawa, należy sądzić, że
cytowana teza przesądza jedynie o zasadzie – dopuszczalności zgłoszenia przez pracownika
roszczenia o przywrócenie do pracy, a nie o powodzeniu (uwzględnieniu przez sąd) takiego roszczenia
i przywróceniu pracownika do pracy w każdym przypadku.
Przywołana uchwała zdaje się rozstrzygać o obowiązującym na chwilę obecną stanowisku w
omawianej kwestii. Jednocześnie kończy dotychczasową dyskusję, w której pierwsze stanowisko
odmawiało pracownikowi roszczenia o przywrócenie do pracy, przyznając jedynie możliwość
domagania się odszkodowania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2006 roku, III PK
53/2006 i z 6 maja 2009 r., II PK 285/2008). Drugie przeciwnie, wskazując, że swoboda odwołania
członka zarządu nie narusza (nie modyfikuje) roszczeń ze stosunku pracy, a wybierając umowę o
pracę jako podstawę zatrudnienia, należy liczyć się ze wszystkimi wiążącymi się z tym
konsekwencjami, także w postaci ograniczenia możliwości swobodnego rozwiązania umowy o pracę
przez pracodawcę (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 2009 roku, II PZP 8/2009
i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2010 r., II PK 131/2010).
Podsumowując, należy jeszcze zaznaczyć, że problematyka dopuszczalności roszczenia o
przywrócenie do pracy odwołanego członka zarządu spółki dotyczy oczywiście tylko tych umów o
pracę i tylko tych trybów ich rozwiązania (wypowiedzenia), w odniesieniu do których przepisy
kodeksu pracy w ogóle je przewidują.
Autor: Agnieszka Śniegowska, aplikant radcowski w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER –
adwokaci i radcowie prawni sp.p.
Jeśli byliby Państwo zainteresowani przeanalizowaniem tej kwestii prosimy o kontakt z naszymi
ekspertami.
Osoby kontaktowe:
Patrycja Prawdzic Łaszcz, radca prawny,
partner w kancelarii „Gach Hulist Mizińska Wawer - adwokaci i radcowie prawni” sp.p.
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
+48 668 017 221
e-mail: [email protected]