Tożsamość niejednoznaczna. Historyczne

mgr Olga Bartosiewicz
Wydział Filologiczny UJ
Rozprawa doktorska: Tożsamość niejednoznaczna. Historyczne,
filozoficzne i literackie konteksty twórczości Beniamina Fundoianu
(1898-1944).
Promotor: dr hab. Kazimierz Jurczak
STRESZCZENIE
Rozprawa Tożsamość niejednoznaczna. Historyczne, filozoficzne
i literackie konteksty twórczości Beniamina Fundoianu (1898-1944)
ma za zadanie prz edstawić eseist yczną, kryt yczno literacką i poet ycką
twórczość
Beniamina
Fundoianu/Benjamina
Fondane’a
w
świetle
tożsamościowych dylematów autora. W tym celu doktorantka sięga do
instrumentarium szeroko pojęt ych badań kulturowych, poruszając się
po obszarach leżących na pograniczu różnych dyscyplin naukowych:
literaturoznawstwa,
antropologii
kulturowej,
hi storii
idei
oraz
filozofii.
Rozprawa
zasadnicz ych,
składa
się
Zakończenia,
z
Wprowadzenia,
Streszczenia
w
trzech
jęz yku
rozdziałów
polskim
i
angielskim oraz Bibliografii. Do pracy dołączono również Aneks z
wybranymi wierszami Fundoianu/Fondane’a w językach oryginału .
Znalazł y się w nim te utwory, które w rozprawie pojawiają się w
całości, tworząc korpus tekstów dla analiz kryt ycznoliterackich.
1
W
Wprowadzeniu ,
obszernym
zat ytułowanym
Wechsler,
Fundoianu czy Fondane ?, doktorantka nakreśla sylwetkę twórcy na tle
heterogeniczne go etnicznie i kulturowo środowisk a, z którego si ę
wywodził. Przedstawia także główne założenia pracy oraz zastosowane
w niej rozwiązania metodologiczne.
W
rozdziale
artystycznej
pierwsz ym,
dojrzałości.
zat ytułowanym
Rumuńskie
etapy
W
poszukiwaniu
twórczości
Beniamina
Fundoianu, doktorantka zajmuje się wczesnym, rumuńskojęz ycznym
okresem pisarstwa autora. Dokonuje analiz y utworów ze zbioru
Privelişti/Krajobrazy, odnajdując w nim odbicie estet ycznych oraz
historyczno -społecznych
tendencji
epoki.
Ponadto
śledzi
wątki
tradycji ż ydowskiej we wczesnej twórczości Fundoianu, zwracając
szczególną uwagę na tożsamościowe dylemat y autora, zasymilowanego
w społeczeństwie rumuńskim, a jednocześnie silnie zw iązanego ze
społecznością Żydów. W drugiej części rozdziału autorka opisuje
s ytuację Rumunii po I wojnie światowej, co pełni rolę kontekstu
historycznego pomagającego w zrozumieniu ideowo -art yst ycznych
wyborów
Fundoianu
oraz
dylematów
jego
pokolenia.
Ostat ni
podrozdział poświęcony jest stanowisku autora w kluczowej dla
nowoczesnego społeczeństwa rumuńskiego debacie o naśladownictwie,
którego analiza stanowi punkt wyjścia do szersz ych rozważań na temat
lokalnego
wariantu
nowoczesności
oraz
samokolonizującego
si ę
aspektu rumuńskiej kultury ( odniesienie do koncepcji Alexandra
Kiosseva).
2
W drugim rozdziale rozprawy, Zeitgeist. Inspiracje w twórczości
Fondane’a, autorka zajmuje się francuskojęz ycznymi tekstami z lat
dwudziest ych i trz ydziest ych, analizując je z perspekt ywy inspiracji
literackich i art yst ycznych. Prace te są przekonującym świadectwem
epoki, w której ż ył autor. Fondane znajduje się pod przemożnym
wpł ywem dadaizmu i surrealizmu, stopniowo wiążąc się z nurtem
filozoficznej refleksji egz ystencjalist yc znej (w duchu Lwa Szestowa),
która
staje
się
w
końcu
francuskojęz ycznej
głównym
eseist yce
autora
punktem
z
lat
odniesienia
we
trz ydziest ych
i
czterdziest ych. Analizie zostają poddane tekst y zaliczane do kryt yki
filmowej, pierwsze francuskojęz yczne wiersz y
poèmes
oraz
dwa
najważniejsze
eseje
poet y, tzw.
kryt yczno literackie
cinéz
lat
trz ydziest ych: Faux traité d’esthétique/Pseudo -traktat poetycki (1938)
oraz Rimbaud le voyou/Chuligan Rimbaud (1933), a także przedmowa manifest do zbioru wiersz y Privelişti, zat ytułowana Câteva cuvinte
pădureţe/Parę
poświęcono
nieokrzesanych
opisowi
słów
(1929).
społeczno -polit ycznych
Część
uwikłań
rozważań
rumuńskiej
awangardy, co pozwoliło na sformułowanie hipotez y wyj aśniającej
zainteresowanie
Fundoianu
t ym
ruchem.
W
usystematyzowaniu
wewnętrznie kontradyktoryjnego podejścia pisarza, opierającego się
na
nieusuwalnym
paradoksie
i
próbie
połączenia
dwóch
zgoła
wykluczających się paradygmatów – tradycyjnego i nowoczesnego,
jest pomocne odwołanie się do kategorii antynowoczesn ości, którą
doktorantka stosuje za Antoinem Compagnonem.
3
Trzeci, ostatni rozdział rozprawy, pod t yt ułem Twórczość okresu
dojrzałego: poezja francuskojęzyczna i eseje o Baudelairze , dot ycz y
poezji
egz ystencjalnej
fantômes/Bóle
Fondane’a
fantomowe,
poświęconych
(zbiór
wiersz y
oraz
1933-1944)
Baudelaire’owi
( Baudelaire
Le
mal
zbioru
et
des
esejów
l’expérience
du
gouffre/Baudelaire i doświadczenie otchłani , 1947, ed. posthuma).
Utwory
te
potraktowane
są
jako
swego
rodzaju
zwieńczenie
intelektualnych wysiłków po et y. Odnajdywane w nich wątki nawiązują
do tragicznej kondycji ż ydowskiej, a odkrywane mot ywy i sposób
obrazowania
wprowadzają
cz ytelnika
do
Fondane’owskiej
„fenomenologii niepokoju”. Na poezję oraz ostatnie eseje autora
oddziałują
już
silnie
okoliczności
historyczne.
Hitleryzm
oraz
ant ysemit yzm, a także zbliżające się widmo Zagłady, zmuszają go do
ponownego
odkrycia
i
zredefiniowania
własnej
tożsamości
żydowskiej. Baudelaire et l’expérience du gouffre to najpełniejsza
próba zastosowania elementów filozofii Szestowowskiej do własnej
metody
cz ytania
i
interpretacji
literatury.
Baudelaire,
tak
jak
wcześniej Rimbaud, pełni tu funkcję „postaci pojęciowej” (w ujęciu
Deleuze’a
i
Guattariego)
Fondane’owskie
za
doświadczenie
pośrednictwem
otchłani,
której
które
poznajem y
autorka
objaśnia
odwołując się do definicji zaproponowanych przez Oliviera Salazar Ferrera oraz Cezarego Wodzińskiego. Podczas lektury Baudelaire’a...
doktorantka
śledzi
wątki
sięgające
do
tradycji
uwikłania Fondane’a w literacką nowocz esność.
4
judaizmu
oraz
W
Zakończeni u
doktorantka
podsumowuje
omówioną
w
rozprawie twórczość Fundoianu/Fondane’a , próbując jednocześnie
odpowiedzieć
na
pytanie,
dlaczego
autor
nie
odniósł
międz ynarodowego sukcesu i zniknął na długie lata z rumuńskiego i
francuskiego obiegu intelektualnego .
Dynamika
zaproponowanej
interpretacji
pisarstwa
Fundoianu/Fondane’a ma w zamierzeniu odpowiadać tożsamościowej
dynamice jego twórczości. Zarazem praca stanowi próbę odnalezienia
połączeń
intertekstualnych
rumuńskojęz ycznymi
eseist ycznymi
pomiędz y
pierwsz ymi,
utworami poet yckimi, kryt yczno literackimi i
Fundoianu,
a
jego
dojrzałą,
francuskojęz yczną
twórczością.
Rozprawa stawia sobie za cel wyjście poza ram y monografii
rozumianej
w
sposób
tradyc yjny,
traktując
często
tekst
Fundoianu/ Fondane’a jako pretekst do omówienia zjawisk kluczowych
dla ówczesnej kultury, a także do opisania paradoksalnego uwikłania
Żydów w nowoczesność. Kontekstualizacja twórczości autora pozwala
dostrzec kulturowe i polit yczne uwarunkowania jego dzieła oraz
mechanizm y, które wpł ywał y na dynamikę jego pisarstwa.
5