Otwarte drzwi do dyrektywy mediacyjnej

Informacja Społecznej Rady ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów
Otwarte drzwi do dyrektywy mediacyjnej
Parlament Europejski zaakceptował treść dyrektywy o mediacji w sprawach
cywilnych i handlowych
23 kwietnia br. Parlament Europejski formalnie zatwierdził stanowisko Rady Unii
Europejskiej dotyczące projektu dyrektywy Komisji Europejskiej w sprawie „niektórych
aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych” w brzmieniu z 28 lutego 2008 roku.
Decyzja ta stanowi zwieńczenie rozpoczętego w 1999 r. procesu debat i konsultacji, który
zmierzał do ustanowienia podstawowych zasad regulujących stosowanie alternatywnych
metod rozwiązywania sporów na obszarze Unii Europejskiej, a w wymiarze szerszym – miał
służyć ułatwieniu i uproszczeniu dostępu obywateli krajów członkowskich UE do wymiaru
sprawiedliwości.
Bezpośrednim celem dyrektywy jest stworzenie ram prawnych dla stosowania mediacji w
transgranicznych sporach cywilnych i handlowych na obszarze UE, zaś jej celem pośrednim –
zaproponowanie pewnych jednolitych, minimalnych standardów, które będą mogły być
wprowadzone także do prawodawstw krajowych.
Zatwierdzona dyrektywa nie reguluje całego zakresu spraw związanych z mediacją – pomija
się tu np. kwestie formalizacji procedury czy zasad powoływania mediatorów – ograniczając
się tylko do sformułowania ogólnych gwarancji prawnych i zasad określających relacje i
granice między mediacją a postępowaniem sądowym. Dyrektywa ma zastosowanie do
cywilnych i handlowych sporów transgranicznych, nie dotyczy natomiast m.in. spraw
skarbowych, celnych i administracyjnych.
Z uwagi na zróżnicowanie ustawodawstwa w różnych krajach UE dyrektywa wprowadza
definicje „mediacji” i „mediatora”, pozwalające odnosić te terminy do różnorodnych procedur
funkcjonujących w państwach członkowskich (niezależnie od stosowanego nazewnictwa),
wskazując zarazem granice stosowalności tych terminów – jak zachowanie dobrowolnego
charakteru mediacji czy nieuznawanie za mediację działań podejmowanych w celu
polubownego rozwiązania sporu przez sędziego w kontekście postępowania sądowego
dotyczącego tego sporu.
Dyrektywa wprowadza pięć istotnych zasad dotyczących mediacji.
1. Zobowiązuje państwa członkowskie do zadbania o wysoką jakość mediacji poprzez
wprowadzenie systemów szkolenia mediatorów oraz wspieranie takich inicjatyw jak
opracowywanie i przestrzeganie dobrowolnie przyjętych kodeksów postępowania
mediatorów oraz innych mechanizmów kontroli jakości mediacji. Wprowadzenie tego
rodzaju mechanizmów nie oznacza nałożenia na państwa członkowskie dodatkowych
obciążeń finansowych – dopuszcza się tu możliwość wykorzystania rozwiązań rynkowych
pod warunkiem, że gwarantują one zachowanie elastyczności procesu mediacji,
poszanowanie autonomii stron oraz to, że mediacja prowadzona będzie w sposób
bezstronny, skuteczny i kompetentny.
Dyrektywa w kilku miejscach zobowiązuje rządy do aktywnego informowania o mediacji,
o ośrodkach mediacyjnych oraz o wykwalifikowanych mediatorach, zwłaszcza za
pośrednictwem Internetu.
2. Dyrektywa zaleca także państwom członkowskim promowanie – zarówno wśród
mediatorów, jak i opinii publicznej – Europejskiego Kodeksu Postępowania
Mediatorów, opracowanego w 2004 r. przez grupę ekspertów na zlecenie Komisji
Europejskiej.
1
Informacja Społecznej Rady ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów
3. Zgodnie z art. 5 Dyrektywy sędziowie w krajach członkowskich UE mogą zachęcać
strony do skorzystania z mediacji na każdym etapie postępowania sądowego, a także
zapraszać je do udziału w sesjach informacyjnych na temat mediacji, jeśli takie sesje są
organizowane.
4. Mediacja nie ma być traktowana jako uboższa alternatywa wobec postępowania
sądowego. Dyrektywa obliguje państwa członkowskie do tworzenia mechanizmów
gwarantujących egzekwowalność ugód mediacyjnych, np. poprzez zatwierdzenie ugody
przez sąd lub akt notarialny, co ma zapewnić im status podobny do wyroku sądowego, bez
konieczności wszczynania postępowania sądowego. Wybór konkretnego mechanizmu
pozostawia się państwom członkowskim. Ugoda zatwierdzona w jednym kraju będzie
miała moc obowiązującą we wszystkich krajach członkowskich. Ale nie oznacza to – np.
w sprawach rodzinnych – zgody na szukanie kraju, w którym daną ugodę można by było
zatwierdzić, jeśli w sądzie kraju, gdzie pierwotnie złożono wniosek o zatwierdzenie,
odmówiono tego.
5. Dyrektywa określa również podstawową regułę dotyczące poufności mediacji,
zobowiązując państwa członkowskie do przestrzegania zasady, iż ani mediatorzy, ani
osoby zaangażowane w kierowanie procesem mediacji nie mogą być zmuszane do
udostępniania w postępowaniach sądowych informacji uzyskanych w trakcie mediacji, a
zarazem ustala wyjątki od tej reguły – nadrzędne przesłanki porządku publicznego,
ochronę dobra dzieci, ewentualne szkody dla zdrowia fizycznego lub psychicznego osób,
czy wreszcie konieczność ujawnienia treści ugody w celu jej wdrażania i egzekwowania.
6. W celu zapewnienia stronom możliwości powrotu na drogę sądową, gdy mediacja nie
kończy się porozumieniem, dyrektywa określa ogólne zasady dotyczące okresu
przedawnienia, które mają gwarantować, że skorzystanie z mediacji nie będzie
równoznaczne z rezygnacją z rozwiązania sporu w sądzie.
Dyrektywa określa ponadto kalendarz wprowadzania jej w życie przez państwa członkowskie
– ma to nastąpić w okresie 3 lat od jej opublikowania w Dzienniku Urzędowym UE. Państwa
członkowskie mają podjąć decyzję, czy zmiany legislacyjne zgodne z treścią dyrektywy
ograniczą się tylko do przepisów dotyczących sporów transgranicznych, czy obejmą również
regulacje dotyczące sporów wewnętrznych. Warto zauważyć, że większość rozwiązań
proponowanych w dyrektywie jest już obecna w aktualnie obowiązującym kodeksie
postępowania cywilnego i dotyczą one sporów wewnętrznych.
oprac. Maciej Tański
2