Wiedza m³odzie¿y na temat urazów kręgos³upa

376
Probl Hig Epidemiol
2007, 88(3): 376-380
KOMUNIKATY
/ ANNOUNCEMENTS
Wiedza m³odzie¿y na temat urazów krêgos³upa
Teenagers’ knowledge about spinal injuries
DOROTA JOANNA KONDZIOR, EL¯ BIETA KRAJEWSKA-KU£ AK, ANNA BARANOWSKA, B ARBARA JANKOWIAK, K RYSTYNA KLIMASZEWSKA,
KRYSTYNA KOWALCZUK, H ANNA R OLKA
Zak³ad Pielêgniarstwa Ogólnego Akademii Medycznej w Bia³ymstoku
Wprowadzenie. M³odzie¿ najczêœciej nie dostrzega zagro¿eñ zwi¹zanych
z urazami krêgos³upa, zwi¹zanych z ich ryzykownymi wyczynami, co
wynika z badañ w³asnych z 2002 r. Aby sprawdziæ, czy po up³ywie 5 lat
coœ siê zmieni³o, przeprowadzono badania porównawcze.
Cel. Porównanie wiedzy m³odzie¿y z roku 2002 i 2007 na temat urazów
krêgos³upa (przyczyn, powik³añ i rehabilitacji).
Materia³ i metody. Badania zosta³y przeprowadzone na losowo wybranej
grupie uczniów w wieku 14-18 lat z dwóch bia³ostockich szkó³
ponadpodstawowych w 2002 i 2007 r.
Jako metodê badawcz¹ zastosowano kwestionariusz ankiety w³asnego
autorstwa, identyczny jak w roku 2002.
Wyniki. Badani, zarówno w roku 2002 jak i 2007, doœæ trafnie ocenili,
¿e powa¿ne urazy krêgos³upa z nastêpowym uszkodzeniem rdzenia
krêgowego notuje siê najczêœciej po: upadkach z du¿ej wysokoœci, skokach
do p³ytkiej wody „na g³owê”, wypadkach drogowych, czêsto po spo¿yciu
alkoholu; natomiast bardzo rzadko wskazywali, ¿e do urazu mo¿e dojœæ
w wyniku jazdy na rowerze, rolkach, deskorolce.
Wnioski. Wiedza na temat urazów krêgos³upa jest doœæ dobra, natomiast
nadal nie ma pokrycia w praktyce.
S³owa kluczowe: porównanie, wiedza, m³odzie¿, urazy krêgos³upa
Introduction: Most teenagers and young people believe that they are not
affected by dangers connected to spinal injuries due to risky behaviour,
as proved in a study conducted in 2002. A comparative study was
carried out to check whether anything has changed in this respect after
5 years.
Objective. To compare the knowledge of teenagers in 2002 and 2007
concerning causes, complications and rehabilitation of spinal injuries.
Material and methods. The study was conducted in a randomly chosen
group of pupils aged 14-18 of two post-primary schools in Bialystok in
2002 and 2007. The applied research method was a questionnaire
survey, identical to the one used in 2002.
Results. The subjects, both in 2002 and in 2007, correctly assumed
that serious spinal traumas and the resulting spinal cord injuries most
often happen due to falls from heights and jumping headfirst into
shallow water, road accidents, frequently after alcohol consumption,
but they very rarely pointed out that the injury might also happen while
riding a bike, roller-skating or skateboarding.
Conclusions. The results obtained in the study indicate that while the
knowledge about spinal injuries is quite good, it is still not reflected in
practice.
Keywords: comparison, knowledge, teenagers, spinal injuries
© Probl Hig Epidemiol 2007, 88(3): 376-380
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Mgr Dorota Joanna Kondzior
ul. M. C. Sk³odowskiej 7a, Bia³ystok, e-mail: [email protected]
Nades³ano: 16.05.2007
Zakwalifikowano do druku: 24.09.2007
Wprowadzenie
Paraplegia i tetraplegia s¹ kalectwem istotnie wp³ywaj¹cym na ¿ycie osobiste chorego i poddaj¹cym próbom wiêzi miêdzyludzkie. Upoœledzenie lub ca³kowita utrata licznych funkcji, w tym szczególnie ruchowych, zak³óca zdolnoœci adaptacyjne chorego
i ogranicza kontakt z otoczeniem. W piœmiennictwie
polskim powy¿sze zagadnienia by³y przedstawione
wielokrotnie przez m.in. Bohatyrewicza, Ga³kowskiego, Gustê, Haftka, Kiwerskiego, Mikulskiego, Szczygielsk¹-Majewsk¹ [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7]. Z uwagi na to, ¿e
ten rodzaj kalectwa stwarza du¿o problemów, liczba
osób z urazami krêgos³upa stale siê zwiêksza, a du¿y
odsetek tych osób to ludzie m³odzi, przeprowadzono
w roku 2002 badania oceniaj¹ce wiedzê m³odzie¿y
na temat wy¿ej wymienionych problemów [8].
Badani doœæ trafnie ocenili, ¿e powa¿ne uszkodzenia rdzenia i wynikaj¹ce z niego pora¿enia notuje
siê najczêœciej po upadkach z du¿ej wysokoœci i skokach do p³ytkiej wody na g³owê, doœæ czêsto powoduj¹ je wypadki drogowe, natomiast bardzo rzadko
wskazywali, ¿e do urazu mo¿e dojœæ w wyniku jazdy
na rowerze, rolkach, deskorolce [8]. Aby sprawdziæ
czy po up³ywie 5 lat w wy¿ej wymienionym temacie
coœ siê zmieni³o, przeprowadzono badania porównawcze.
Kondzior DJ i wsp. Wiedza m³odzie¿y na temat urazów krêgos³upa
Cel pracy
Porównanie wiedzy m³odzie¿y w 2002 roku
z wiedz¹ w 2007 roku na temat urazów krêgos³upa
i rdzenia krêgowego, w tym: przyczyn (okolicznoœci),
powik³añ i rehabilitacji.
Sformu³owano nastêpuj¹ce problemy badawcze:
1. Czy zmieni³a siê wiedza m³odzie¿y na temat przyczyn urazów krêgos³upa?
2. Czy zmieni³a siê wiedza na temat najczêstszych
okolicznoœci powstawania tych urazów?
3. Jaka obecnie jest wiedza na temat skutków wywo³anych urazem krêgos³upa?
4. Jak rozumiane jest s³owo „rehabilitacja”?
Materia³ i metoda badawcza
Badania, zarówno w roku 2002 jak i 2007, zosta³y przeprowadzone na losowo wybranych grupach
w wieku 14-18 lat z tych samych dwóch bia³ostockich szkó³ ponadpodstawowych (gimnazjum i liceum
ogólnokszta³c¹ce). Respondenci zostali zapewnieni
o anonimowoœci badañ i poinstruowani odnoœnie
sposobu ich wype³niania.
Jako metodê badawcz¹ dla potrzeb badania zastosowano w 2002 i 2007 roku identyczny kwestionariusz ankiety w³asnego autorstwa, który sk³ada³ siê
z 20 pytañ (11 pytañ zamkniêtych, 5 pytañ otwartych, 4 pytañ czêœciowo otwartych). Pytania w czêœci
socjometrycznej dotyczy³y: wieku, p³ci, wykszta³cenia, natomiast w czêœci zasadniczej: zainteresowania
p³ywaniem, wyboru k¹pieliska, zachowania nad
wod¹, u¿ywania pasów bezpieczeñstwa, u¿ywania
kasku i ochraniaczy w czasie jazdy na rowerze, rolkach, deskorolce oraz wiedzy o urazach krêgos³upa
[8].
Obydwa badania przeprowadzono na populacji
licz¹cej 100 osób. Wœród badanych by³a porównywalna liczba ch³opców i dziewcz¹t (w 2002 r. – 47 ch³opców i 53 dziewczynki, w 2007 r. – 48 ch³opców i 52
dziewczynki). Badane populacje uczy³y siê (dotyczy
roku 2002) lub ucz¹ siê w szko³ach miejskich, w gimnazjum i liceum ogólnokszta³c¹cym.
Wyniki badañ
Wiêkszoœæ m³odzie¿y bardzo lubi p³ywaæ;
w 2002 r. twierdz¹co odpowiedzia³y 83 osoby,
w 2007 r. – 86 osób (ryc. 1).
Spoœród 100 osób, które zdecydowa³y siê na p³ywanie w 2002 roku: 51 korzysta³o z pla¿ lub miejsc
strze¿onych, 45 nie zawsze korzysta³o z takich k¹pielisk, a 4 nigdy nie k¹pa³y siê w miejscach strze¿onych, natomiast w 2007 roku: 58 osób wybiera³o tylko miejsca lub pla¿e strze¿one, 39 nie zawsze wybiera³o takie miejsca, a tylko 3 nigdy nie korzysta³y z takich k¹pielisk (ryc. 2).
377
"
5RLcKJX\ßK`
[
!
!
5RLcKJX\ßK`
[
!
]JT
WRN
Ryc. 1. Zainteresowanie p³ywaniem
Fig. 1. Interest in swimming
5RLcKJX\ßK
`[
!
5RLcKJX\ßK
` [
"
]JT
WRNcJ`\cN
WRPMb
Ryc. 2. Wybór k¹pieliska. K¹piel w miejscach strze¿onych
Fig. 2. Choice of bathing areas. Swimming in guarded areas
W okresie 5 lat niewiele siê zmieni³o w odniesieniu do ryzykownego zachowania siê nad wod¹ (skoki
do wody „na g³owê”). W 2002 roku robi³o to 25 badanych, w 2007 – 24. Niepokoj¹cy jest fakt, ¿e w 2007
roku wiêcej osób skacze na g³owê w nieznanych miejscach (7 na 100 ankietowanych), podczas gdy w roku
2002 robi³o tak tylko 4 na 100 ankietowanych (tab. I).
Na zadane pytanie o koniecznoœci u¿ywania pasów bezpieczeñstwa podczas jazdy samochodem odTabela I. Zachowanie nad wod¹
Table I. Behavior in water areas
Skoki do wody „na g³owê”
Tak / Yes
Nie / No
Liczba osób
Liczba osób
w 2002 r.
w 2007 r.
Number of people Number of people
in 2002
in 2007
25
24
75
66
Skoki do wody „na g³owê”
w nieznanych miejscach
Jumping headfirst
in unknown places
Tak / Yes
Nie No
Liczba osób
Liczba osób
w 2002 r.
w 2007 r.
Number of people Number of people
in 2002
in 2007
4
7
96
93
Jumping headfirst
378
Probl Hig Epidemiol 2007, 88(3): 376-380
powiedzia³o twierdz¹co: w 2002 roku – 92 osoby
a w roku 2007 – 95 osób (ryc. 3). Jednak w praktyce
w 2002 roku: robi³o to zawsze tylko 48 respondentów, 44 nie zawsze, 8 nigdy, natomiast w roku 2007 –
53 osoby zawsze, 43 nie zawsze a 4 nigdy (ryc. 4).
W 2007 roku znacznie wiêcej ankietowanych
uwa¿a³o, ¿e powinno siê u¿ywaæ kasku i ochraniaczy
w czasie jazdy rowerem, na rolkach, czy deskorolce;
liczba ta – w porównaniu z rokiem 2002 – wzros³a do
65%. Jako g³ówne argumenty – podobnie jak w 2002
roku – podawano ochronê przed urazami i wiêksze
bezpieczeñstwo jazdy, ale nie stwierdzono ¿adnej ró¿
"
"
"
" "
" !"
"
!
!
!
!
]JT
!
]JT
WRN
> b`JWRNYJ\ß`KNcYRNLcN \]`J`]NX[RR`[
> b`JWRNYJ\ß`KNcYRNLcN \]`J`]NX[RR` [
Ryc. 3. Znajomoœæ koniecznoœci u¿ywania pasów bezpieczeñstwa podczas jazdy samochodem – odpowiedzi w 2002 i 2007 r.
Fig 3. Knowledge of the necessity of using seat belts while riding a car
– data for 2002 and 2007
nicy w stosowaniu praktycznym ochraniaczy w czasie jazdy rowerem, bo zarówno w roku 2002, jak
i 2007 tylko 6 osób u¿ywa³o tego zabezpieczenia. Osoby nie u¿ywaj¹ce kasku motywowa³y to niewygod¹
i nie³adnym wygl¹dem; rzadko powodem by³ brak kasku (ryc.5).
!
!
]JT
WRNcJ`\cN
WRPMb
> b`JWRNYJ\ß`KNcYRNLcN \]`J`Y[JT]bLN`[
> b`JWRNYJ\ß`KNcYRNLcN \]`J`Y[JT]bLN` [
Ryc. 4. Rzeczywiste („w praktyce”) u¿ywanie pasów bezpieczeñstwa
podczas jazdy samochodem – odpowiedzi w 2002 i 2007 r.
Fig. 4. Real (in practice) use of seat belts while riding a car – data for
2002 and 2007
>
>
>
>
>
>
WRN
]JT
WRN
]JT
WRN
b`JWRNcJKNcYRNLcN `LcJ\RNSJcMbWJ[X`N[cN[XUTJLQMN\TX[XULN`]NX[RR`[
b`JWRNcJKNcYRNLcN `LcJ\RNSJcMbWJ[X`N[cN[XUJLQMN\TX[XULN`]NX[RR` [
b`JWRNTJ\T^RXLQ[JWRJLcb`LcJ\RNSJcMb[X`N[NV`Y[JT]bLN`[
b`JWRNTJ\T^RXLQ[JWRJLcb`LcJ\RNSJcMb[X`N[NV`Y[JT]bLN` [
b`JWRNTJ\T^RXLQ[JWRJLcb`LcJ\RNSJcMbWJ[XUTJLQMN\TX[XULN`Y[JT]bLN`[
b`JWRNTJ\T^RXLQ[JWRJLcb`LcJ\RNSJcMbWJ[XUTJLQMN\TX[XULN`Y[JT]bLN` [
Ryc. 5. U¿ywanie kasku i ochraniaczy w czasie jazdy na rowerze, rolkach,
deskorolce w teorii i praktyce – w 2002 i 2007 r.
Fig. 5. Using a helmet and protectors while riding a bike, roller-skating
or skate boarding
W obu badaniach (w roku 2002 i 2007) 93 osoby odpowiedzia³y twierdz¹co na pytanie: „Czy wiesz,
co to jest uraz krêgos³upa?” Podobna liczba respondentów spotka³a siê z osobami, które przeby³y uraz
krêgos³upa, natomiast o 5 osób wiêcej w 2007 roku
zna³o przyczyny najczêœciej powoduj¹ce ten uraz.
Najwiêcej odpowiedzi by³o typu: skakanie do p³ytkiej wody „na g³owê”, upadki z roweru, brawurowa
jada rowerem, wypadki samochodowe. W 2007 roku
87 badanych (w 2002 roku – 79) zna³o skutki urazu
krêgos³upa. Najliczniejsze odpowiedzi to: parali¿ koñczyn dolnych, jazda na wózku do koñca ¿ycia, niedow³ad miêœni, a nawet œmieræ. Natomiast mniej, bo 85
osób (w 2002 roku – 87) wskaza³o na zwiêkszone
ryzyko doznania urazu krêgos³upa podczas jazdy
w stanie nietrzeŸwym (tab. II).
Na zadane pytanie: „Co wed³ug Ciebie oznacza
s³owo rehabilitacja?” – w obu badaniach m³odzie¿
odpowiada³a, ¿e jest to: „dochodzenie do zdrowia”,
„ciê¿kie æwiczenia”, „sposób leczenia”, „powrót do
sprawnoœci”, „æwiczenia pomagaj¹ce odzyskaæ pe³niê
si³”, „leczenie pod okiem specjalistów”. Mo¿na przeto twierdziæ, ¿e znajomoœæ pojêcia „rehabilitacja” by³a
wzglêdnie dobra.
Kondzior DJ i wsp. Wiedza m³odzie¿y na temat urazów krêgos³upa
379
Za najczêstsz¹ przyczynê urazów krêgos³upa
przyjmuje siê wypadki drogowe, wœród których przewa¿aj¹ wypadki samochodowe i rowerowe. Kolejne
PoprawnoϾ odpowiedzi / Correct answers
2002 r.
2007 r.
miejsce zajmuj¹: upadki z wysokoœci, skoki do p³ytCzy wiesz, co to jest uraz krêgos³upa?
kiej wody „na g³owê”, a nastêpnie urazy sportowe
Do you know what a spinal injury is?
[12].
tak / yes
93
93
nie / no
7
7
Œwiadomoœæ spo³eczna tych zagro¿eñ jest dobra.
Znajomoœæ osób po urazie krêgos³upa
Wiêkszoœæ ankietowanych – zarówno w 2002, jak
Do you know any one who underwent spinal injury?
i 2007 r. – umia³o prawid³owo podaæ najczêstsze okotak / yes
37
35
licznoœci takich urazów, lecz nie znajduje to odzwiernie / no
63
65
ciedlenia w codziennym stosowaniu siê do zasad bezZnajomoœæ przyczyn urazów krêgos³upa
Do you know causes of spinal injuries?
pieczeñstwa. Dotyczy to zw³aszcza m³odzie¿y. Ma to
tak / yes
85
90
szczególne znaczenie, gdy¿ grupa m³odocianych jest
nie / no
15
10
najbardziej aktywna fizycznie i czêsto nie ma wyroZnajomoœæ skutków urazów krêgos³upa
bionej zdolnoœci oceny potencjalnych niebezpieDo you know consequences of spinal injuries?
czeñstw. Nale¿y przyznaæ, ¿e niewystarczaj¹ce s¹ odtak / yes
79
87
nie / no
21
13
dzia³ywania edukacyjne ze strony osób doros³ych.
Wp³yw spo¿ywania alkoholu na zwiêkszenie ryzyka spowodowania wypadku Powszechne jest m.in. naruszanie przepisów prawEffect of alcohol consumption on increased risk of road accident
nych dotycz¹cych jazdy w samochodzie w pasach
tak / yes
87
85
bezpieczeñstwa.
nie / no
13
15
Najistotniejszy wp³yw na odleg³e losy osób po urazach krêgos³upa ma stopieñ uszkodzenia rdzenia krêO urazach krêgos³upa ankietowani najczêœciej gowego, czyli stan neurologiczny [10]. U osób z podowiadywali siê z telewizji (85 osób w 2007 r., 33 ra¿eniami i ciê¿kimi niedow³adami jest zwiêkszona
w 2002 r.). Pozosta³e osoby jako Ÿród³o informacji podatnoœæ na powstawanie odle¿yn, przykurczy stapodawa³y: radio, plakaty, szko³ê i lekcje przysposobie- wów i œciêgien, skostnieñ oko³ostawowych; mog¹
nia obronnego; kilkanaœcie osób w 2007 roku, jako mieæ te¿ miejsce zaburzenia kr¹¿enia, oddychania,
nowe Ÿród³o informacji, poda³o Internet. Tylko nie- termoregulacji i wydalania. Szczególnie uci¹¿liwe s¹:
liczni podawali rozmowy z rodzicami; 3 osoby nawracaj¹ce zaka¿enia dróg moczowych, zaburzenia
(w 2002 r. – 13) nie spotka³o siê w ogóle z ¿adn¹ sfery seksualnej i prokreacji [9].
form¹ przekazu.
Badana m³odzie¿ wykaza³a doœæ dobr¹ znajoTylko 36 osób w 2002 roku uczestniczy³o w spo- moœæ najczêstszych powik³añ urazów krêgos³upa.
tkaniach, rozmowach, pogadankach na temat ura- Ankietowani doœæ trafnie ocenili, ¿e powa¿ne uszkozów krêgos³upa – z pielêgniark¹, lekarzem, ratowni- dzenia rdzenia i wynikaj¹ce z niego pora¿enia notuje
kiem. W roku 2007 liczba ta wzros³a do 45 ankieto- siê najczêœciej po upadkach z du¿ej wysokoœci i skowanych.
kach do p³ytkiej wody „na g³owê”. Wskazywali tak¿e
na wypadki drogowe (rowerowe, samochodowe i moDyskusja
tocyklowe). Natomiast bardzo rzadko wskazywali, ¿e
Urazy krêgos³upa nale¿¹ do czêstych uszkodzeñ do urazu mo¿e dojœæ w wyniku jazdy na rolkach czy
cia³a. Problemy lecznicze nie wynikaj¹ z masowego deskorolce. Jako nastêpstwa wypadków wskazywane
charakteru tych uszkodzeñ, czy te¿ trudnoœci w le- by³y g³ównie zaburzenia sprawnoœci ruchowej (poczeniu, lecz w g³ównej mierze zwi¹zane s¹ z uszko- ra¿enia koñczyn dolnych) oraz mo¿liwoœæ œmierci.
dzeniem rdzenia krêgowego i wynikaj¹cymi z tego po- Wydaje siê, ¿e poziom wiedzy m³odzie¿y z zakresu
wik³aniami [11]. Szacuje siê, ¿e liczba urazów krê- omawianych zagadnieñ jest zbli¿ony do przeciêtnegos³upa z uszkodzeniem rdzenia krêgowego wynosi go w spo³eczeñstwie.
w Polsce oko³o 30 przypadków w ci¹gu roku na miWiêkszoœæ badanych o urazach krêgos³upa dolion mieszkañców. Znaczny odsetek tych chorych od- wiedzia³a siê z telewizji, pozostali z innych Ÿróde³
zyskuje mo¿liwoœæ samodzielnego chodzenia, ale i tak przekazu takich jak: radio, plakaty, szko³a, lekcje przyco roku przybywa w naszym kraju oko³o 1000 osób sposobienia obronnego, Internet; tylko nieliczni poz pora¿eniami i niedow³adami koñczyn po urazach dawali rozmowy z rodzicami.
rdzenia krêgowego, z czego 400 to najciê¿sze i najgoMniej ni¿ po³owa badanej m³odzie¿y uczestnirzej rokuj¹ce uszkodzenia szyjnego odcinka rdzenia czy³a w pogadankach poœwiêconych urazom krêgo[10]. Z licznych badañ wynika, ¿e takim urazom ule- s³upa. Wynika to z niewystarczaj¹cej dzia³alnoœci
gaj¹ przede wszystkim ludzie m³odzi (42%), którzy w tym zakresie s³u¿b publicznych, szkolnictwa i zanie przekroczyli 40 r.¿. [10,12,13].
k³adów opieki zdrowotnej. Wydaje siê wiec konieczTabela II. Wiedza o urazach krêgos³upa – w 2002 i 2007 r.
Table II. Knowledge on spinal injuries in 2002 and 2007
380
ne czêstsze organizowanie pogadanek poœwiêconych
urazom krêgos³upa oraz przekazów w œrodkach masowego przekazu. Adresatami powinna byæ zw³aszcza m³odzie¿, poniewa¿ – jak wynika to z badañ epidemiologicznych – wiêkszoœæ przypadków po urazach krêgos³upa stanowi¹ ludzie m³odzi.
Najpilniejszym kierunkiem dzia³añ prewencyjnych jest zwrócenie uwagi na bezpieczne warunki
p³ywania i uprawiania sportów wodnych. Potwierdzaj¹ to wyniki badañ w³asnych ukazuj¹ce zagro¿enia wynikaj¹ce z k¹pieli w miejscach niestrze¿onych,
z jednoczesn¹ konsumpcj¹ alkoholu i bezmyœlnym
zachowaniem.
Zdrowie jest najwy¿sz¹ wartoœci¹ dla ka¿dego
cz³owieka, choæ nie zawsze zdaje on sobie z tego sprawê. Przeprowadzone badania wskazuj¹, ¿e na ogó³
ludzie m³odzi, pe³ni si³, nie maj¹cy ¿adnych dolegliwoœci, uwa¿aj¹, ¿e nic im nie zagra¿a. Wartoœæ zdrowia poznaje siê zwykle zbyt póŸno i gdy nie ma ju¿
zwykle mo¿liwoœci ca³kowitego przywrócenia go
a proces rehabilitacji jest d³ugotrwa³y, mêcz¹cy i przykry, wymagaj¹cy wyrzeczeñ i znoszenia bólu. Obserwacja zachowañ wskazuje na to, ¿e wiele osób mimo
posiadania nieraz odpowiedniego przygotowania
wykazuje zbyt ma³e zainteresowanie zachowaniem
zdrowia, czym mo¿e przynieœæ szkodê nie tylko sobie, ale i spo³eczeñstwu [14].
Probl Hig Epidemiol 2007, 88(3): 376-380
Wnioski
1. Mimo ostrze¿eñ nadal czêste s¹ wœród m³odzie¿y skoki do wody „na g³owê” w niebezpiecznych
miejscach.
2. Jest pewna poprawa pod wzglêdem czêstoœci zapinania pasów bezpieczeñstwa podczas jazdy samochodem.
3. W dalszym ci¹gu rzadkie jest stosowanie kasków
i ochraniaczy podczas jazdy na rowerze, rolkach,
deskorolce.
4. Zwiêkszy³ siê poziom wiedzy na temat przyczyn
i skutków urazów krêgos³upa.
5. Wiêkszoœæ m³odzie¿y w³aœciwie rozumie znaczenie s³owa rehabilitacja.
6. Zaledwie po³owa respondentów uczestniczy³a w
pogadankach na temat urazów krêgos³upa.
7. Konieczna jest intensyfikacja edukacji m³odzie¿y na temat zasad zachowywania bezpieczeñstwa
podczas uprawiania sportów, jazdy samochodem, rowerem, na rolkach, deskorolce, itp.
Piœmiennictwo / References
1. Bohatyrewicz A. Sprawozdanie z Miêdzynarodowego Sympozjum „Paraplegia dziœ i jutro” odbytego w dniach 26-28
paŸdziernika 1998 r. w Reinbek. Chir. Narz. Ruchu 1989;
54: 282-283.
2. Ga³kowski T, Kirenko J. Psychospo³eczne przystosowanie
osób z paraplegi¹. Postêpy Rehabilitacji 1982; 2: 5-19.
3. Gusta A i wsp. Czynniki wp³ywaj¹ce na sposób poruszania
siê chorych z trwa³ym uszkodzeniem rdzenia krêgowego.
Postêpy Rehabilitacji 1990; 4, 2: 69-74.
4. Haftek I, Haftek J i wsp. Problemy rehabilitacyjne w ciê¿kich wysokich uszkodzeniach rdzenia krêgowego. Postêpy
Rehabilitacji 1994; 8 supl. 1:117-122.
5. Kiwerski J, Bobryk A. Warunki socjalne chorych po urazie
rdzenia w œwietle analizy ankiet. Postêpy Rehabilitacji
1994; supl. I: 179-181.
6. Mikulski J. System rehabilitacji zawodowej spo³ecznoœci
inwalidów: cz³owiek niepe³nosprawny w spo³eczeñstwie.
PZWL, Warszawa 1986: 376-380.
7. Szczygielska-Majewska M. Adaptacja spo³eczna osób z para- i tetraplegi¹. Postêpy Rehabilitacji 1994; supl. I:
201-208.
8. Kondzior DJ i wsp. Ocena wiedzy m³odzie¿y na temat przyczyn, powik³añ i rehabilitacji urazów krêgos³upa. Problemy Pielêgniarstwa; zeszyt 3-4/2006: 89-92.
9. Kiwerski J. Urazy krêgos³upa odcinka szyjnego ich nastêpstwa. PZWL, Warszawa 1993: 14-17, 20-37.
10. Krajewski S, Radziszewski K, Talar J. Sytuacja socjalna
i bytowa chorych z pora¿eniami czterokoñczynowymi po
urazach rdzenia krêgowego. Postêpy Rehabilitacji 1998;
12, 2: 8.
11. Dega W, Milanowska K/ Rehabilitacja medyczna. PZWL,
Warszawa 1994: 17-18.
12. Krasuski M, Kiwerski J, Andrychowska A, Jagodziñski K.
Leczenie usprawniaj¹ce chorych po urazie krêgos³upa w odcinku piersiowym i lêdŸwiowym. Postêpy Rehabilitacji
1999; 12, 3.
13. Tasiemski T, Kost A. Ocena stanu znajomoœci w³asnego
zdrowia u osób po urazach rdzenia krêgowego. Postêpy
Rehabilitacji 1998; 12, 4: 58.
14. Dobrowolska B, Putkiewicz Z. Problematyka pracy pielêgniarki œrodowiskowej. PZWL, Warszawa 1983: 112.