500 słów o jakości gleby, prof. dr hab. Michał Kopeć

Newsletter WR-E, 2016/4
___________________________________________________________________________
500 słów o jakości gleby
W pracy skupiamy się na swoich specjalizacjach, dlatego prawdopodobnie nie
wszyscy zdają sobie sprawę, jak ważne problemy poruszył dr hab. Ryszard Mazurek w
inauguracyjnym wykładzie roku akademickiego 2016/17 na Wydziale RolniczoEkonomicznym UR w Krakowie. Mogę nie zgodzić się z akcentami położonymi na czynniki
wpływające na jakość gleby, ale ta analiza współczesnych doniesień wydaje się ważna wobec
paradygmatu zrównoważonego rozwoju. Zagadnienia jakości gleby nabierają znaczenia w
sytuacji intensyfikacji gospodarowania zasobami, w tym produkcji rolniczej. Z perspektywy
historii okazuje się, że problem jakości gleby warunkował rozwój cywilizacji i sięga setek lat
wstecz. Czym innym była gospodarka żarowa, jak nie poszukiwaniem rozwiązań związanych z
„lepszą” jakością gleby i pozyskaniem większych plonów? Uważa się, że potrzeba wyżywienia
rzymskiej armii spowodowała zubożenie w starożytności żyznych gleb Sycylii. Wprowadzanie
biowęgla do gleby to próba budowania przez Inków potencjału pozwalającego na uprawę w
długim okresie. Głównym celem stosowania płodozmianu jest uzyskanie dzięki
odpowiedniemu zmianowaniu roślin wzrostu żyzności gleby, co wiąże się ze zwiększeniem
ilości i jakości produkcji roślinnej oraz pośrednio zwierzęcej gospodarstwa. Wiedza o
płodozmianie kształtowała się około 1000 lat. Badania C. Sprengel, J. Liebiga, J.B.
Boussingaulta …. R. Kocha…. dają podstawy naukowe, a ich teorie są paradygmatami
współczesnego podejścia do jakości gleby. Naukowe zrozumienie i wyjaśnienie czynników
jakości gleby to historia sięgająca XIX wieku i oparta na rozwijaniu gleboznawstwa, chemii
rolnej oraz mikrobiologii. Uważa się, że obecnie rola postępu biologicznego dominuje wśród
czynników wzrostu produkcyjności roślin, ale nadal trzykrotnie większe znaczenie w
stosunku do agrotechniki ma nawożenie (Fot. 1).
Żyzność gleby, czyli zdolność gleby do zaspokajania edaficznych potrzeb roślin, to
wypadkowa zasobności w składniki pokarmowe i właściwości gleby. Rolnik stosując zabiegi
agrotechniczne i wykorzystując żyzność osiąga urodzajność gleby, czyli jej zdolność do
zaspokajania potrzeb roślin w celu wydawania plonu. Doktor Ryszard Mazurek wprowadził w
tym miejscu obcojęzyczną nomenklaturę: wewnętrzną i zewnętrzną jakość gleby. Skrajnym
przypadkiem stanu gleby jest jej wyjałowienie lub zanieczyszczenie, które obejmuje jej stan
degradacji chemicznej. Profesor Bolesław Smyk lansował pojęcie zmęczenia gleby, które
dotyczy zagadnień biologii gleby i ekotoksykologii. Tak czy inaczej, u podstaw tych pojęć są
prawa nawozowe między innymi prawo minimum, prawo zwrotu składników…..
Bilans składników, w tym węgla, jest elementem oceny zmian jakości gleby i dalej
podstawą rolnictwa zrównoważonego. Gleba jest układem otwartym, w którym dochodzi do
strat składników w formie gazowej lub poprzez ich wymycie. Jeżeli gospodarstwo ma
charakter produkcyjny to poza „wrota gospodarstwa” odprowadzamy składniki z
produktami. Nagle powstaje duża ilość czynników, które trzeba uwzględnić. Czasem
zbilansowanie staje się niemożliwe. Bardzo trudno jest zbilansować na przykład fosfor w
produktach naturalnych wprowadzanych do gospodarstwa ekologicznego.
_________________________________________________________________________
1
Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej, e-mail: [email protected]
Newsletter WR-E, 2016/4
___________________________________________________________________________
Wyczerpywanie składników dotyczy również szeregu pierwiastków pobieranych przez
rośliny w małych ilościach (mikroelementów). Efekt zmniejszania zasobności gleby ma
miejsce szczególnie wobec intensyfikacji produkcji i ma miejsce w okresie kilkudziesięciu lat.
Pod tym względem, mimo że na rynku dostępne są nawozy wzbogacone w mikroelementy,
prowadzimy gospodarkę rabunkową. Systematycznie zmniejszamy zasobność gleby nie
oddając glebie tego, co z niej zabrano z plonem. Wynika to z braku u rolników świadomości i
wieloletniej strategii uprawy oraz spektakularnych efektów produkcyjnych.
O problemach jakości gleby powstały specjalistyczne książki (500 słów to niewiele).
Mając na uwadze jakość żywności i warsztat rolnika wszyscy jednak zwróćmy uwagę na
znaczenie problemu oraz upowszechniajmy wiedzę oraz praktykę, tak aby nie narazić
przyszłych pokoleń na bardzo poważne problemy.
Fot. 1. To „czego okiem nie widać” ma obecnie największe zanaczenie dla człowieka
Autor: prof. dr hab. Michał Kopeć1
_________________________________________________________________________
1
Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej, e-mail: [email protected]