Demograficzny obraz polskiej starości – ku aktywnej dojrzałości. dr
Transkrypt
Demograficzny obraz polskiej starości – ku aktywnej dojrzałości. dr
Demograficzny obraz polskiej starości Zofia Szarota Kiedy zaczyna się starość? Meno- i andropauza biologiczny Świadczenia socjalne, uprawnienia socjalny prawny metrykalny 60/65 lat „progi” starości ekonomiczny Przejście na emeryturę psychiczny społeczny Na ile lat się czuję? Ile lat dają mi inni? Zakres i jakość ról społecznych Periodyzacja życia ludzkiego STAROŚĆ, ponad 75 lat 25-49 lat dojrzałość 12-17 lat dojrzewanie wczesne dzieciństwo 50-74 lata późna dojrzałość 17-24 lata wczesna dojrzałość dzieciństwo niemowlęctwo Periodyzacja ludzkiego życia: 0 – 120 lat Wewnętrzny podział starości (WHO) 75 - 89 lat, starość dojrzała, Wiek przedstarczy (45. - 59. r.ż.) IV wiek, old old 60/65 – 74 lat, starość wczesna, III wiek, young old 90 lat i więcej, długowieczność, oldest old, lifelong DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE Zmiany: 1) płodności - spadek dzietności, brak zastępowalności pokoleń, 2)preferencja związków niesformalizowanych, alternatywne wzory życia rodzinnego, 3) spadek umieralności, wydłużanie się trwania życia, 4) nasilenie migracji, 5) aspiracje edukacyjne jednostek, 6) dbałość o wysoki poziom życia wyznaczają zmianę struktury demograficznej: zmniejsza się liczba dzieci i młodzieży, przyrasta odsetek osób starszych. Cztery pokolenia… równocześnie, choć w różnym czasie historycznokulturowym właściwym dla indywidualnych biografii, będą żyli przedstawiciele czterech pokoleń – wnuczęta, rodzice, dziadkowie i pradziadkowie. Fot. Science Photo Library Starzejąca się populacja jest najważniejszym czynnikiem demograficznych przekształceń XXI wieku. Przyczyny starzenia się społeczeństw 1. 2. 3. 4. 5. 6. Wzrost gospodarczy, poprawa jakości życia społeczeństw Poprawa warunków higienicznych i zdrowotnych, postęp w medycynie i technologii medycznej Wydłużenie przeciętnego trwania życia jednostek, spadek umieralności Emancypacja, skolaryzacja, praca zawodowa, awans społeczny kobiet Zmiana modelu rodziny: zanikanie rodziny tradycyjnej, wielodzietnej na rzecz rodziny nuklearnej, małej, dwupokoleniowej Brak prostej zastępowalności pokoleń - zerowy bądź ujemny przyrost naturalny Demograficzny pomiar starości stopa starości, iloraz starości 1. Udział w populacji generalnej osób w wieku 60 lat i więcej (WHO) 2. Udział w populacji generalnej osób w wieku 65 lat i więcej (ONZ, Eurostat) 3. Udział w populacji generalnej osób w wieku emerytalnym (poprodukcyjnym) Fazy procesu starzenia się społeczeństwa Młodość demograficzna do 8% WHO Późna faza przejściowa 10-12% Wczesna faza przejściowa 8-10% Starość demograficzna 12-15% Faza „stara” Faza „młoda” poniżej 4% ONZ Zaawansowana starość demograficzna 15% i więcej 7-10% Faza „dojrzała” 4-7% Faza „zaawansowanej starości”: powyżej 10% Globalny postęp starzenia się Rok Liczba ludzi w wieku 60 lat i więcej 1950 200 mln 2000 600 mln 2050 2 miliardy 18% 16% Liczba osób w wieku 65+ 16% 13% 14% 12% 10% 8% 65+ 8% 6% 5% 4% 2% 0% 1950 2005 2030 2050 Global ageing. State of the Word`s older people 2002. HelpAge International, London 2002. World population prospects: The 2006 revision, UN, New York, 2008. ogół ludności = 100% 10 20 30 dziadkowie 50 50 rodzice 50 40 30 20 dzieci Ludność według płci i wieku w 2002 i 2030 roku Podwójne starzenie się: rzeczywista i prognozowana liczba osób w wieku 65 i więcej lat, w tym osób w wieku 80 lat i więcej, dane w milionach 151,5 160 140 120 84,6 100 80 61,4 60 rok 2008 rok 2060 40 21,8 20 0 liczba osób w wieku 65+ liczba osób w wieku 80+ Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego Irlandia Słowacja Cypr Polska Luksemburg Malta Rumunia Czechy Holandia Litwa Dania Słowenia Wielka Brytania Francja Węgry Hiszpania Finlandia Estonia Belgia EU 27 Łotwa Bułgaria Austria Portugalia Szwecja Grecja Włochy Niemcy 25 Ludność po 65. r.ż. w krajach UE, w roku 2010 (w %) 20,1 20 16,1 16,3 15 14,8 14,9 13,1 13,5 16,5 16,6 17,2 17,4 16,8 17 17,1 17,5 17,6 źródło: Eurostat 2011 20,7 17,9 18,1 18,9 15,2 15,3 14 12,3 11,3 10 5 0 7 Udział w populacji generalnej osób po 80. r. ż. w 2010 r. 6 5,8 źródło: Eurostat 2011 5,3 5,2 5,1 5 4,9 4,8 4,7 4,6 4,5 4,1 4 3,9 3,8 3,6 3,3 3 2 1 0 3,1 2,9 2,8 2,8 2,7 Dzietność i trwanie życia w Polsce. Prognoza do 2030 r. Wyszczególnienie 2002 2010 2020 2030 1,25 1,3 1,2 1,2 Ogółem 74,5 76,9 78,7 80,0 Mężczyzn 70,4 73,3 75,8 77,6 Kobiet 78,8 80,6 81,8 83,3 Dzietność (na jedną kobietę w wieku 15-49 lat) Trwanie życia (w latach) Średni wiek rodzącej Polki: 1990 rok – 23 lata; 2012 rok – 29 lat. Statystyczna Polka rodzi pierwsze dziecko mając 27 lat. Mediana wieku dla Polski statystyczna wartość, poniżej i powyżej której znajduje się po połowie ludności rok ogółem mężczyźni kobiety 2000 35,4 lat 33,4 lat 37,4 lat 2006 37 lat 35 lat 39,1 lat 2011 39 lat 37 lat 40 lat Dla krajów Unii Europejskiej 40,9 lat. Niemcy = 44,2 lat Portugalia = 28,8 lat Dane na 2010 rok W Afryce: 46 lat W Wielkiej Brytanii:79 lat (raport WHO, IX`2007) W Małopolsce kobiety dożywają średnio 80 lat, mężczyźni 72 lat. W Łódzkiem kobiety dożywają średnio 78 lat, mężczyźni 68 lat (2012). Źródło: http://infografika.wp.pl/title,Dlugosc-zycia-Polakow-a-sytuacja-w-naszychszpitalach,wid,15124438,wiadomosc.html Dane za rok 2013 (portal wiedzy wp.pl) Udział % poszczególnych grup wiekowych w populacji generalnej Polski w latach 2002 i 2011 (GUS XII`2011) 63,5 61,8 70 60 50 40 30 23,02 19,2 15 17,3 20 10 0 NSP 2002 NSP 2011 przepdprodukcyjny 0-17 lat produkcyjny 18-59/64 lata poprodukcyjny 60/65 i więcej lat Zofia Szarota 1349742 70+ Starość jest kobietą… Ludność w Polsce powyżej 40. r.ż. wg płci 2432605 594688 65-69 60-64 784435 971114 1150145 1328423 55-59 mężczyzna kobieta 1479490 1457314 50-54 1536749 5214617 40-49 5449678 Diagnoza – prognoza demograficzna z uwzględnieniem płci i podwójnego starzenia się, dane dla Polski wyrażone w % 30 26,5 25 23,2 20 19,7 15 16,3 14 2010 10 9,2 7,2 5 3,5 2035 10,6 4,7 5 0 ogółem 65+ 2,2 ogółem 80+ kobiety 65+ kobiety 80+ mężczyźni 65+ mężczyźni 80+ Wskaźniki jakości życia osób starszych • zasoby zdrowotne, sprawność funkcjonalna i sprawność fizyczna • zakres interakcji społecznych w rodzinie, grupie przyjaciół, znajomych, sąsiadów • satysfakcja z kontaktów z otoczeniem, satysfakcja z życia społecznego • otrzymywane wsparcie emocjonalne • sytuacja materialna • zdarzenia krytyczne • historia pracy zawodowej • aktywność autokreacyjna • stan psychologiczny, psychiczny dobrostan, satysfakcja z życia, cieszenie się życiem, wiara w przyszłość, optymizm Poziom wykształcenia a miejsce zamieszkania osób 65-letnich i starszych w 2002 r. (dane w %) Samoocena stanu zdrowia emerytów na tle ogółu Polaków – dane za rok 2011 45 40 39,8 41,5 35 30 27,5 25 25,5 ogółem 21,8 20 emeryci 18 15 12,3 10 5 6 5,1 2,5 0 bardzo dobre dobre ani dobre ani złe złe bardzo złe Stan cywilny osób w wieku 60 lat i więcej, 2002 (NSP),w % 79,3 80 70 60 48,9 50 40,6 40 30 20 10 0 stan cywilny 12,9 3,7 kawaler 3,7 4 panna 4 1,3 żonaty 79,3 zamężna 40,6 wdowiec 12,9 wdowa 48,9 rozwodnik 1,3 0,9 rozwódka 0,9 Sytuacja mieszkaniowa (badania CBOS, XI 2009) Typ gospodarstwa Jednoosobowe Dwuosobowe jednopokoleniowe Wieloosobowe dwupokoleniowe (rodziców z dziećmi) Wieloosobowe wielopokoleniowe odsetek 38% 36% 15% 11% Sytuacja ekonomiczna Ubóstwo emerytów jest zjawiskiem mniej dotkliwym niż bieda rodzin wielodzietnych, bezrobotnych. Sytuacja ekonomiczna obecnego pokolenia osób starszych jest relatywnie korzystna, w porównaniu ze stanem w minionych dekadach. Dowodzi tego fakt, że ludzie starzy stanowią kilka procent ogółu osób znajdujących się w sytuacji trwałego ubóstwa. Mając uprawnienia do stałego źródła utrzymania (emerytury, renty, zasiłki pielęgnacyjne), są w lepszej sytuacji ekonomicznej niż inne grupy wiekowe bądź społeczne. Stosunek wartości względnej mediany dochodu osób powyżej 65 lat w porównaniu z osobami w wieku poniżej 65 lat, 2007 (%). Zofia Szarota Monitor Europejski 2010 Wyposażenie gospodarstw domowych w niektóre urządzenia i sprzęty trwałe w 2011 roku Wyposażenie Gospodarstwa ogółem Gospodarstwa emerytów Wodociąg 99,1 98,8 Łazienka 95,0 93,7 Ciepła bieżąca woda 94,7 93,7 Lodówka 98,3 98,3 Odkurzacz 94,4 94,2 Pralka automatyczna 91,1 86,6 Telefon komórkowy 90,3 76,1 Komputer osobisty 66,7 32,7 z dostępem do Internetu 62,3 29,0 Kuchenka mikrofalowa 53,3 36,5 Cyfrowy aparat fotograficzny 50,0 21,8 Zmywarka do naczyń 17,7 8,6 Samochód osobowy 60,2 38,6 emerytura •Dla 92,6% osób w podeszłym wieku świadczenie emerytalne jest podstawowym źródłem utrzymania. •30% polskich emerytów wspiera finansowo swoich bliskich, a jedynie 15% z takiej pomocy korzysta. •Pomocy finansowej potrzebuje 38% gospodarstw domowych emerytów i rencistów, jednak korzysta z niej zaledwie 11%. Samoocena sytuacji materialnej (2011) 58,6 60 55,8 50 40 30 20 23,2 23,5 17,9 20,9 10 0 bardzo dobra i raczej dobra przeciętna raczej zła i zła emeryci ogół Polaków Odsetek emerytów a wysokość świadczenia emerytalnego ZUS brutto w marcu 2011 r., przy średniej = 1721,01 zł Ogół emerytów = 4979,1 tys. = 100% 13,9 13,7 14 12 11 11,6 11,9 10 8 7,3 6 0 8,2 4,1 4 2 9,2 0,4 4,2 4,5 Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach: • Silne sfeminizowanie. We wszystkich przedziałach wiekowych wyraźnie zauważalna jest liczebna przewaga kobiet. Wynika to z tzw. nadumieralności mężczyzn oraz determinowanego biologicznie dłuższego życia kobiet: na 100 mężczyzn w wieku 60 - 64 lata przypadają 122 kobiety w tym samym wieku, natomiast na 100 stulatków – 372 seniorki • Wyraźnie wyodrębniająca się subpopulacja „starych starych” (wzrastający odsetek osób po 75. r. ż.) • Dostrzegalna niepełnosprawność (deficyty zdrowotne, wielochorobowość, zwłaszcza po 75. r. ż.) Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach: • Niski (jednak rosnący) wskaźnik wykształcenia (skolaryzacji), zwłaszcza kobiet • Wysoki stopień bezradności technologicznej (na 11 mln osób w wieku „50+”, stanowiących 29% polskiego społeczeństwa, tylko 3,7% korzysta z Internetu) • Przewaga gospodarstw jednopokoleniowych, jednoosobowych (singularyzacja) i dwuosobowych • Subiektywnie skromne zasoby finansowe. Posiadając stałe źródło dochodów, znajdują się w relatywnie zadowalającej sytuacji materialnej • Poczucie marginalizacji społecznej. Dziękuję za cierpliwość i uwagę Zofia Szarota