Cele i zadania zdrowia publicznego

Katedra i Zakład Epidemiologii SUM
Przedmiot: Zdrowie Publiczne
Seminarium 1
Cele i zadania zdrowia publicznego
Osoba odpowiedzialna za realizację zajęć: dr hab. n med. Małgorzata Kowalska
1. Koncepcja zdrowia publicznego i podstawowe definicje.
Definicja zdrowia wg Światowej Organizacji Zdrowia (1947 r.): „Zdrowie to stan zupełnego
fizycznego, psychicznego oraz społecznego dobrostanu, a nie tylko brak choroby lub
ułomności.”
Determinanty zdrowia (Pola zdrowia wg M. Lalonda, Ottawa 1978)
•
•
•
•
•
•
Środowisko naturalne (geograficzne)
Demografia
Społeczno – ekonomiczne uwarunkowania
Psychospołeczno – kulturowe czynniki
Polityczno – administracyjne czynniki
Organizacja i funkcjonowanie systemu opieki zdrowotnej
Szacuje się, że wpływ poszczególnych czynników na zdrowie jest następujący: styl życia i
zachowania indywidualne to ok. 50% uwarunkowań zdrowia, środowisko to ok. 20%,
dziedziczenie to ok. 20% oraz opieka medyczna to ok. 10%.
Definicja zdrowia publicznego wg Ch.E.A. Winslowa (kierownik pierwszego Zakładu
Zdrowia Publicznego, Szkoła Medyczna Uniwersytetu Yale, USA, 1920 r.):
„Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, wydłużania życia oraz
promowania zdrowia fizycznego i sprawności poprzez zorganizowane wysiłki społeczeństwa
mające na celu higienizację środowiska, zwalczanie zakażeń występujących w
społecznościach, edukację jednostek odnośnie zasad higieny osobistej, organizację świadczeń
lekarskich i pielęgniarskich mających na celu wczesną diagnozę oraz profilaktycznie
ukierunkowane leczenie oraz rozwój mechanizmów społecznych, które zapewnią każdej
jednostce w społeczeństwie standard życia właściwy dla utrzymania zdrowia.”
Definicja zaproponowana przez D. Achesona (autor raportu o nierównościach w zdrowiu w
zależności od przynależności do klasy społecznej, Wlk. Brytania, 1998 r.) określa zdrowie
publiczne jako „sztukę i naukę zapobiegania chorobom, promowania zdrowia oraz
wydłużania życia poprzez zorganizowane wysiłki społeczeństwa”.
Definicja wg Kulik T.B., Latalski M. (Lublin 2002 r.): Zdrowie publiczne to dyscyplina
naukowa obejmująca zagadnienia zdrowia społeczeństwa, współzależność stanu zdrowia od
warunków życia oraz form troski o zdrowie w odniesieniu do jednostki, rodziny i całej
społeczności.
Definicja wg J. Nosko (Szkoła Zdrowia Publicznego, Instytut Medycyny Pracy w Łodzi, 2005
r.):
„Zdrowie publiczne jest to troska o zachowanie i umacnianie zdrowia w wymiarze makrospołecznym, lokalnym i środowiskowym, polegająca na naukowym rozpoznawaniu stanu
zdrowia i potrzeb zdrowotnych zbiorowości oraz inicjowaniu skoordynowanych wysiłków
instytucji rządowych, samorządowych i pozarządowych w celu osiągnięcia pożądanych
standardów zdrowia. Cel ten uzyskuje się przez kontrolę czynników ekologicznych, tworzenie
sprzyjających zdrowiu warunków społeczno-ekonomicznych, zapobieganie zakaźnym i
niezakaźnym chorobom społecznym, powszechny i równy dostęp do opieki medycznej, a
przede wszystkim w wyniku kształtowania nawyków zdrowego stylu życia w ramach
edukacji przedszkolnej i szkolnej oraz realizacji programów promocji zdrowia w środowisku
ludzi dorosłych.”
Nowe zdrowie publiczne w definicji M. Miller i M.J. Wysockiego (IZP PZH w Warszawie,
2003 r.):
„Nowe zdrowie publiczne (NZP) jest nauką i kompleksowym postępowaniem zmierzającym
do zachowania i umacniania zdrowia ludności w wymiarze makrospołecznym i lokalnym.
Podstawą tego postępowania jest naukowe rozpoznawanie zdrowia i potrzeb zdrowotnych
zbiorowości oraz inicjowanie i organizowanie skoordynowanych wysiłków instytucji
rządowych, samorządowych i pozarządowych w celu osiągania pożądanych standardów
zdrowia. Cel ten uzyskuje się poprzez wdrażanie podstawowych funkcji zdrowia publicznego,
a zwłaszcza przez kształtowanie nawyków zdrowego stylu życia, realizację programów
promocji zdrowia, zapobieganie zakaźnym i niezakaźnym chorobom o znaczeniu społecznym,
kontrolę czynników ekologicznych, tworzenie sprzyjających zdrowiu warunków społecznoekonomicznych oraz zapewnienie powszechnego i równego dostępu do opieki medycznej.”
Koncepcja zdrowia publicznego wg C.Włodarczyka (Instytut Zdrowia Publicznego UJ
Collegium Medicum, Kraków, 2000r.):
ZDROWIE PUBLICZNE
wg WŁODARCZYK C. KRAKÓW 2000
POLITYKA SPOŁECZNA
TEORIA
ORGANIZACJI
ADMINISTRACJA
INFORMATYKA MED
ZP
PSYCHOLOGIA
EKONOMIA
SOCJOLOGIA
HIGIENA
EPIDEMIOLOGIA
PEDAGOGIKA
DEMOGRAFIA
PRAWO
ETYKA
Koncepcja zdrowia publicznego a polityka zdrowotna wg Oxford Textbook of Public Health
2001 r.
-
ZDROWIE PUBLICZNE - działania racjonalne
profesjonaliści
zaplecze naukowe EBM
stałe wartości – sprawiedliwość w dostępności
stałe cele
zmienne priorytety
-
POLITYKA ZDROWOTNA - sfera gry politycznej
zmienność celów
fasadowość wartości – deklaracje w zależności od społecznych nastrojów
zaplecze naukowe – instrumentalne wykorzystywanie
Miejsce zdrowia publicznego w systemie ochrony zdrowia ( wg Leowski J. 2001)
KOSZTY
OPIEKI
ZDROWOTNEJ
OPIEKA
TERMINALNA
3 POZIOM REFERENC.
TU
KONCENTRU
JE SIĘ
UWAGA
POLITYKÓW
OPIEKA SPECJALIST.
POZ – MEDYCYNA RODZINNA
MIN.KOSZTY
ZDROWIE PUBLICZNE
2. Historia zdrowia publicznego – wybrane fakty
 Hipokrates (400-377p.n.e.) – traktat ‘O powietrzu, wodach i klimatach’ –
ojciec medycyny
 Bernardino Ramazzini (1653-1714) – traktat ‘De morbis artificium diatriba’ –
prekursor medycyny pracy
 Antony Leeuwenhoek (1632-1723) – szlifierz, wynalazca mikroskopu, opisał
krwinki, plemniki, strukturę kości i mięśni
 Gotfryd Wilhelm Leibnitz (1646-1716) – filozof, matematyk i prawnik,
domagał się stworzenia systemu publicznej opieki zdrowotnej
 John Graunt (1620-1674) – prekursor epidemiologii i demografii, analizował
zmiany stanu zdrowia brytyjczyków w oparciu o sprawozdania o urodzeniach i
zgonach
 William Farr (1807-1883) – uporządkował i rozwinął system statystyki
medycznej, wyznaczył główne zasady obowiązujące w epidemiologii
 Johann Peter Frank (1745-1821) – autor podstaw zdrowia publicznego w
Niemczech pt.‘System einer vollständing medizinischen Polizei’, gdzie
sformułował postulaty pod adresem państwa dla dobra zdrowia ogółu m.in. w










zakresie: wprowadzenia obowiązku posiadania świadectw zdrowia przed
zawarciem związku małżeńskiego; zapewnienia opieki nad macierzyństwem;
zapewnienia pomocy w chorobie; urządzenia szkół i nauczania zgodnie z
wymogami zdrowia; zwalczania alkoholizmu i prostytucji; zaopatrzenia w
wodę i usuwanie nieczystości
prace XIX wiecznych uczonych nad zapobieganiem chorobom zakaźnym –
Jenner (krowianka przeciwko ospie); Semmelweis (aseptyka); Pasteur
(szczepienia p. wąglikowi i wściekliźnie); Koch (odkrywca laseczki wąglika,
prątka gruźlicy,przecinkowca cholery) ; Pettenkofer (higiena doświadczalna) ;
Lister (twórca antyseptyki) ; Snow (opanowanie epidemii cholery w Londynie)
Prawo ograniczające w Anglii czas pracy młodzieży < 18 lat do 12 godzin
dziennie oraz zakazujące pracy dzieciom < 9 lat (1883)
Ustawy o ochronie zdrowia ‘Public Health Act’ 1848 i 1875 gwarantujące
tworzenie samorządowych organów zdrowia w Anglii
Bismarkowski system ubezpieczeń społecznych (1883-1889)
Józef Polak (1857-1928) – czasopismo‘Zdrowie Publiczne’
Alice Hamilton (1869-1970) – matka zdrowia publicznego w Stanach
Zjednoczonych
Raport Marca Lalonde’a, Kanada 1974 – uwarunkowania stanu zdrowia
mieszkańców Kanady
Światowa Organizacja Zdrowia, Konferencja w Ała-Acie 1978 : Strategia
„Zdrowie dla wszystkich do roku 2000” – HFA 2000 – wyrównanie
nierówności w zdrowiu w skali globalnej
Karta Ottawska 1986 – wytyczono działania dla promocji zdrowia
Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015, Polska
3. Cele i zadania zdrowia publicznego.
Głównym celem zdrowia publicznego jest zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego
obywateli, poprzez realizację zadań posiadających wymiar zbiorowy lub indywidualny.
W zakresie działań na rzecz zbiorowej ochrony zdrowia realizowane są:






monitorowanie stanu zdrowia oraz określanie potrzeb zdrowotnych ludności;
zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób, ze szczególnym uwzględnieniem chorób
zakaźnych i społecznych wymagających zorganizowanego wysiłku państwa na rzecz
ich zwalczania;
identyfikacja i zwalczanie zagrożeń zdrowotnych w środowisku, miejscu
zamieszkania, pracy, nauki, w żywności i wodzie oraz placówkach służby zdrowia;
zapobieganie wypadkom i urazom oraz zapewnienie kompleksowej pomocy, w tym
medycznej, ofiarom katastrof, kataklizmów i klęsk żywiołowych;
zapewnienie nadzoru epidemiologicznego, w tym laboratoryjnej kontroli
przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych oraz laboratoryjnej kontroli
zagrożeń środowiskowych (powietrza, wody, gleby, żywności);
promowanie aktywnego współuczestnictwa społeczeństwa w działaniach na rzecz
zdrowia poprzez promocję zdrowego stylu życia wszystkich obywateli, ze
szczególnym uwzględnieniem promocji zachowań zdrowotnych wśród dzieci i
młodzieży i w wybranych grupach wysokiego ryzyka zachorowania;




kształcenie i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego personelu medycznego zgodnie
z wymogami współczesnej wiedzy medycznej, nowych technologii diagnostycznoleczniczych oraz zgodnie ze skalą potrzeb zdrowotnych społeczeństwa, w tym
zapewnienie warunków rozwoju nauk medycznych;
zapewnienie jednolitych, kompleksowych regulacji prawnych w ochronie zdrowia
dotyczących systemu organizacji, finansowania i zarządzania placówkami opieki
medycznej, ekonomiki zdrowia, zasad orzecznictwa lekarskiego, zgodnych z
konstytucyjnymi uprawnieniami obywateli;
monitorowanie zakresu i jakości świadczeń medycznych, ich dostępności,
przestrzegania zasad etyki zawodowej personelu, przestrzegania praw pacjenta i
międzynarodowych regulacji prawnych w ochronie zdrowia;
ocena sytuacji zdrowotnej kraju na tle porównań międzynarodowych, analiza wyzwań
i zagrożeń wynikających z procesów globalizacji, a także promowanie udziału
polskich instytucji ochrony zdrowia w programach międzynarodowych.
W zakresie działań na rzecz indywidualnej ochrony zdrowia realizowane są:





zapewnienie pełnej dostępności służb zapobiegawczych w zakresie szczepień
ochronnych, wczesnego wykrywania i leczenia chorób zakaźnych, w tym gruźlicy,
AIDS, chorób wenerycznych, chorób zawleczonych z zagranicy;
zapewnienie pełnej dostępności pomocy medycznej dla osób niepełnosprawnych,
bezdomnych i innych grup pozbawionych dostępu do świadczeń zdrowotnych;
objęcie niezbędnym zakresem świadczeń leczniczych wybranych chorób o znaczeniu
społecznym, w tym chorób psychicznych, uzależnień, cukrzycy, itp.;
objęcie badaniami przesiewowymi i czynnym poradnictwem grup wysokiego ryzyka
zachorowania na wybrane choroby o znaczeniu społecznym;
nadzór merytoryczny i pomoc finansowa dla instytucji charytatywnych udzielających
pomocy medycznej i społecznej osobom ubogim i upośledzonym.
Wśród podstawowych, uniwersalnych zadań nowego zdrowia publicznego znajdują się
następujące obszary:
 monitorowanie stanu zdrowia i jego uwarunkowań;
 profilaktyka i kontrola chorób, urazów i niepełnosprawności;
 promocja zdrowia;
 ochrona środowiska;
 ocena skuteczności i efektywności systemu opieki zdrowotnej.
4. Instytucje zdrowia publicznego
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) stawia sobie za cel wyznaczanie kierunków
i koordynowanie polityk krajów członkowskich w dziedzinie zdrowia publicznego. Eksperci
WHO opracowują standardy i wytyczne, wspomagają badania naukowe i pomagają wdrożyć
ich efekty do krajowych systemów ochrony zdrowia. Główne zadania WHO koncentrują się
na następujących zagadnieniach:


inwestowanie w zdrowie, w celu redukcji światowego ubóstwa
budowanie lokalnego i globalnego systemu zabezpieczenia zdrowia



promowanie praw człowieka
upowszechnianie równego dostępu do opieki zdrowotnej
upowszechnianie zdobyczy nauki i nowych technologii w dziedzinie ochrony zdrowia.
Przydatne linki : http://www.who.int oraz http://www.euro.who.int/en/what-we-do/healthtopics/Health-systems/public-health-services
Unia Europejska (EU). Celem unijnej polityki zdrowia jest zapewnienie wszystkim równego
dostępu do opieki zdrowotnej wysokiej jakości. Działania UE na rzecz zdrowia skupiają się
na: profilaktyce zdrowotnej; promowaniu zdrowego stylu życia; chronieniu obywateli przed
zagrożeniami dla zdrowia, takimi jak pandemie. Działania te opierają się na strategii Together
for Health: A Strategic Approach for the EU 2008-2013 (dostęp: http://ec.europa.eu/healtheu/doc/whitepaper_en.pdf), która wyznacza trzy cele związane nie tylko z przedłużeniem
średniej długości życia w UE, ale i zachowaniem lepszego stanu zdrowia obywateli. Cele te
obejmują: promowanie zdrowia wśród starzejącego się społeczeństwa Europy; chronienie
obywateli przed zagrożeniami dla zdrowia; wspieranie dynamicznych systemów opieki
zdrowotnej i nowych technologii. Pełny zakres działań i realizowanych projektów Komisji
Europejskiej w dziedzinie zdrowia publicznego jest dostępny na stronie internetowej pod
adresem: http://ec.europa.eu/health/index_pl.htm
Ministerstwo Zdrowia.
Przydatne linki: to oficjalna strona Ministerstwa Zdrowia, na której dostępne są informacje o
Drugim Wspólnotowym Programie Działań w Dziedzinie Zdrowia na lata 2008 - 2013
http://www.mz.gov.pl/wwwmz/index?mr=m481&ms=48&ml=pl&mi=87&mx=0&ma=13684
oraz
oficjalny
portal
Unii
Europejskiej
dotyczący
zdrowia
publicznego:
http://ec.europa.eu/health-eu/index_pl.htm
5. Zadanie dla studentów.
Proszę zapoznać się z celami Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015 dla Polski i
wskazać, które z tych celów mogą być realizowane przy znaczącym udziale lekarza, a które przy
udziale samego pacjenta.
Cel główny
„Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejszanie
nierówności w zdrowiu” osiągany przez:
• kształtowanie prozdrowotnego stylu życia społeczeństwa,
• tworzenie środowiska życia, pracy i nauki sprzyjającego zdrowiu,
• aktywizowanie jednostek samorządu terytorialnego i organizacji
pozarządowych do działań na rzecz zdrowia.
I. Strategiczne cele zdrowotne
1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu chorób
naczyniowo-sercowych, w tym udarów mózgu;
2. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów
złośliwych;
3. Zmniejszenie częstości urazów powstałych w wyniku wypadków i ograniczenie ich
skutków;
4. Zapobieganie zaburzeniom psychicznym przez działania prewencyjno-promocyjne;
5. Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie negatywnych skutków
przewlekłych schorzeń układu kostno-stawowego;
6. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu przewlekłych
chorób układu oddechowego;
7. Zwiększenie skuteczności zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom;
8. Zmniejszenie różnic społecznych i terytorialnych w stanie zdrowia populacji.
II. Cele operacyjne dotyczące czynników ryzyka i działań w zakresie promocji zdrowia
1. Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu;
2. Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód
zdrowotnych spowodowanych alkoholem;
3. Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności oraz zmniejszenie
występowania otyłości;
4. Zwiększenie aktywności fizycznej ludności;
5. Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód
zdrowotnych;
6. Zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy oraz ich
skutków zdrowotnych i poprawa stanu sanitarnego kraju.
III. Cele operacyjne dotyczące wybranych populacji
7. Poprawa opieki zdrowotnej nad matką, noworodkiem i małym dzieckiem;
8. Wspieranie rozwoju i zdrowia fizycznego, psychospołecznego oraz zapobieganie
najczęstszym problemom zdrowotnym i społecznym dzieci i młodzieży;
9. Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych;
10. Tworzenie warunków dla aktywnego życia osób niepełnosprawnych;
11. Intensyfikacja zapobiegania próchnicy zębów u dzieci i młodzieży.
IV. Niezbędne działania ze strony ochrony zdrowia i samorządu terytorialnego
12. Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych do
działań na rzecz zdrowia społeczeństwa;
13. Poprawa jakości świadczeń zdrowotnych w zakresie skuteczności, bezpieczeństwa
i akceptowalności społecznej, w tym przestrzegania praw pacjenta;
14. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi
chorobami układu krążenia, udarami mózgowymi, nowotworami, powikłaniami
cukrzycy, chorobami układu oddechowego oraz chorobami reumatycznymi, szczególnie
przez działania podstawowej opieki zdrowotnej;
15. Zwiększenie i optymalne wykorzystanie systemu ochrony zdrowia oraz infrastruktury
samorządowej dla potrzeb promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej.
Literatura obowiązkowa:
1. Rozdział 1 podręcznika pt. Zdrowie publiczne – geneza, przedmiot i zakres.
Wprowadzenie do zagadnienia, (w:) Opolski J.(red.): Zdrowie Publiczne. Wybrane
Zagadnienia – Tom 1 . Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP, Warszawa 2011. Dostęp:
www.cmkp.edu.pl/dok_eu/CMKP_Zdrowie_Publiczne_T_1.pdf (tom I)
2. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015. Dostęp:
http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/zal_urm_npz_90_15052007p.pdf