Oblicza różnorodności

PROGRAM TOWARZYSZĄCY
„Warszawa, Warsze”
28.03.2014 – 30.06.2014
Muzeum Historii Żydów Polskich
Wystawa „Warszawa, Warsze”, w której tytule nazwa stolicy pojawia się w językach polskim i jidysz,
zapoczątkowuje cykl wystaw o Warszawie w Muzeum Historii Żydów Polskich.
Wystawa ma dwóch głównych bohaterów – miasto i Żydów. Pokazujemy, jak Żydzi kształtowali
Warszawę, ale też jak Warszawa wpływała na Żydów. Chcemy, by zwiedzający odkrył żydowskie
oblicza miasta, od tonących w mrokach dziejów początków do wybuchu II wojny światowej.
Istotnym elementem wystawy jest jej scenografia, prezentująca socjotopografię żydowskiej
Warszawy. Najważniejsze wydarzenia historyczne przypomina specjalnie przygotowany na wystawę
film. Zapraszamy na Nalewki, Tłomackie i Pragę, a także do zaaranżowanej „kawiarni”, gdzie będzie
można poczytać reprinty gazet oraz posłuchać piosenek żydowskich autorów.
ZWIEDZANIE WYSTAWY Z KURATORKĄ – EWĄ MAŁKOWSKĄ-BIENIEK
13 kwietnia, 11 maja, 8 czerwca, godz. 16.00
WYKŁADY
31 marca, godz. 18.00 „Dwa początki żydowskiej gminy w Warszawie”
– dr Hanna Węgrzynek
Pierwsza gmina żydowska powstała w Warszawie na przełomie XIV i XV wieku, jednakże w 1527 roku
zostało wydane prawo zakazujące Żydom pobytu w mieście. Gmina odrodziła się, jeszcze jako
nielegalne skupisko, w drugiej połowie XVIII wieku. Wykład przybliży zawiłe początki obecności
Żydów w Warszawie.
7 kwietnia, godz.18.00 „Rozwój przestrzenny Muranowa od XVIII wieku do 1939 roku”
– Paweł Weszpiński
Wykład ukaże zmiany zachodzące na terytorium dawnej Dzielnicy Północnej a dzisiejszego Muranowa
w okresie półtora wieku jej intensywnego rozwoju, kiedy najliczniejszą grupę mieszkańców stanowili
Żydzi.
24 kwietnia, godz. 18.00 „Warszawa jako centrum sztuki żydowskiej”
– dr Renata Piątkowska
Warszawa stanowiła ważne centrum żydowskiego życia kulturalnego i artystycznego. Działali tu
wybitni twórcy, związani ze wszystkimi nurtami sztuki europejskiej. Wielu z nich wniosło ważny wkład
do rozwoju sztuki polskiej. Tematyka ich prac związana była często z tradycją żydowską, wątkami
religijnymi, ale też wychodziła poza te obszary.
5 maja, godz. 18.00 „W kręgu Ziemiańskiej: Żydzi w życiu artystycznym i kulturalnym Warszawy w
XX-leciu międzywojennym”
– dr Katarzyna Nowakowska-Sito
Zasymilowana inteligencja żydowska odgrywała znaczącą rolę w życiu artystycznym dwudziestolecia.
W międzywojennej Warszawie skupiało się ono wokół ulicy Mazowieckiej i kawiarni Ziemiańskiej, w
której spotykali się literaci, artyści, politycy, dziennikarze i wydawcy. Proponujemy spojrzenie na elitę
kulturalną II RP przez pryzmat przyjaźni i animozji, z „kwestią żydowską” w tle.
12 maja, godz. 18.00 „Wokół Tłomackiego”
– dr Eleonora Bergman
Tłomackie stanowiło ważny punkt żydowskiego osadnictwa w Warszawie od drugiej połowy XVIII
wieku. W XIX i pierwszej połowie XX wieku stało się centrum życia religijnego, naukowego i
kulturalnego nie tylko dla warszawskich Żydów. Wykład przybliży budynki i instytucje znajdujące się
przy ulicy Tłomackie.
26 maja, godz. 18.00 „Synagogi i domy modlitwy na Pradze”
– Adam Dylewski
Praga jako jedyna część Warszawy zachowała nienaruszoną tkankę miejską z okresu
międzywojennego. Dlatego znaleźć można tam liczne ślady życia społeczności żydowskiej, w tym
pozostałości synagog i domów modlitwy (aż dwie praskie synagogi zostały zniszczone dopiero w
okresie PRL).
2 czerwca, godz. 18.00 „Sportowe życie żydowskiej Warszawy”
– dr Robert Gawkowski
W dwudziestoleciu międzywojennym młodzież żydowska z Polski brała udział w spartakiadach
(makabiadach) organizowanych w Palestynie. Kluby sportowe rywalizowały ze sobą, co było
przyczyną licznych animozji, a nawet bójek pomiędzy ich kibicami. Wykład przybliży działalność
żydowskich klubów sportowych w Warszawie, w większości skupionych w Związku Żydowskich
Towarzystw Gimnastycznych i Sportowych w Polsce „Makabi”.
12 czerwca, godz. 18.00 „Rody warszawskie – Kronenbergowie i ich rodzinne pamiątki w zbiorach
Muzeum Historycznego m.st. Warszawy”
– dr Anna Kotańska
Kronenbergowie należeli do najzamożniejszych rodów warszawskich. Odegrali ogromną rolę w
rozwoju miasta. Miarą ich sukcesu był pałac, którego szczątki przetrwały w Warszawie do lat 60. XX
wieku – w miejscu, gdzie zbudowano później hotel Victoria. Nieliczne pamiątki po Kronenbergach,
przypominające o wielkości rodziny, znajdują się obecnie w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy.
SPOTKANIA
9 czerwca, godz. 18.00 „Rody warszawskie – Toeplitzowie”
- z przedstawicielami rodziny Toeplitzów rozmawia dr Katarzyna Nowakowska - Sito
Z rodziny Toeplitzów wywodzili się wybitni przedstawiciele sztuki, nauki i biznesu, społecznicy.
Teodor współtworzył Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową i Bank Społem. Jerzy Bonawentura był
współzałożycielem lewicującego Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego „Start” i Łódzkiej
Szkoły Filmowej. Krzysztof Teodor wykładał w szkole filmowej w Łodzi, pisał scenariusze (m.in. do
popularnego serialu „Czterdziestolatek”), był redaktorem naczelnym „Szpilek”.
23 czerwca, godz. 18.00 „Rody warszawskie – Mortkowiczowie”
– rozmawiają Joanna Olczak-Ronikier i dr Renata Piątkowska
Jakub Mortkowicz był słynnym warszawskim wydawcą. Podczas zaborów prowadził działalność
konspiracyjną. W czasie I wojny światowej założył prężne Towarzystwo Wydawnicze. Fundował
stypendia dla pisarzy, m.in. Marii Dąbrowskiej i Stefana Żeromskiego. Promował czytelnictwo. Jego
pracę kontynuowały żona i córka, jednocześnie prowadząc działalność literacką. Joanna OlczakRonikier, scenarzystka i pisarka, jest jego wnuczką.
29 czerwca, godz. 18.00 „Rody warszawskie – Natansonowie”
Natansonowie byli współzałożycielami Banku Handlowego w Warszawie, kierowali Giełdą
Warszawską. Prowadzili działalność społeczną i naukową, zakładali wydawnictwa. Ludwik zainicjował
budowę Wielkiej Synagogi na Tłomackiem oraz siedziby gminy żydowskiej przy ul. Grzybowskiej.
Władysław był rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ludwik Karol – profesorem fizyki
Uniwersytetu Warszawskiego.
WIECZORY FILMOWE
Cykl filmowy „Tuwim. Hemar. Wars. Warszawskie szlagiery”
W przedwojennym filmie piosenka stanowiła nieodzowny element fabuły. Autorami muzyki i tekstów
byli twórcy pochodzenia żydowskiego. Komedie i melodramaty z lat 30., których akcja rozgrywa się w
stolicy, pozwalają nie tylko przyjrzeć się międzywojennej Warszawie, ale także wysłuchać w
oryginalnym wykonaniu piosenek chętnie śpiewanych jeszcze długo po wojnie.
7 maja, godz. 19.00 Szpieg w masce
reż. Mieczysław Krawicz, 1933
Zawiłe intrygi, pościgi z bronią w ręku, agenci obcego wywiadu, ale także niespełniona miłość i
salonowy blichtr wypełniają fabułę jednego z pierwszych polskich filmów szpiegowskich. Największą
sławę przyniósł jednak filmowi napisany przez Juliana Tuwima szlagier „Miłość Ci wszystko wybaczy”
śpiewany przez Hankę Ordonównę.
14 maja, godz. 19.00 Dorożkarz nr 13
reż. Marian Czauski, 1937
Dzięki dialogom Stefana Wiecheckiego, zwanego „Homerem warszawskiej ulicy”, historia
bezrobotnego Felka, który przypadkiem dostaje pracę jako dorożkarz, umożliwia poznanie dawnej
Warszawy i jej gwary. Teksty piosenek do filmu napisał Jerzy Jurandot.
21 maja, godz.19.00 Ja tu rządzę
reż. Mieczysław Krawicz, 1939
Ostatnia polska komedia przedwojenna. Ceniona za piosenki Emanuela Schlechtera i rolę Iny Benity.
Jedna z najbardziej intrygujących aktorek polskiego kina międzywojennego, doskonale czuła się w
rolach uwodzicielek. W filmie Krawicza zdobywa serce młodego hrabiego.
28 maja, godz. 19.00, ABC Miłości
reż. Michał Waszyński, 1935
Adolf Dymsza wciela się w rolę niespełnionego artysty Wincentego Poziomki. Maria Bogda, jego
filmowa ukochana, została uznana za najpiękniejszą Polkę w plebiscycie z roku 1929. Największe
atuty filmu to scenariusz genialnego Mariana Hemara i piosenka „Nic takiego” z muzyką Henryka
Warsa.
WARSZTATY RODZINNE
6 kwietnia, godz. 11.00 – warsztaty mody, czyli tworzenie kreacji w oparciu o eksponaty z wystawy.
11 maja, godz. 11.00 – warsztaty z animacji poklatkowej, polegające na zbudowaniu historii
wybranego eksponatu z wystawy.
NOC MUZEÓW 17 MAJA
godz. 19.00 wykład „Splendor wielkiego ekranu. Żydowska Warszawa i film”
– Joanna Andrysiak
Niezwykłe biografie, skandale towarzyskie, artystyczne wzloty i upadki. Prężne wytwórnie i
błyskawiczne produkcje. Polscy Żydzi stworzyli nie tylko podstawy polskiego przemysłu filmowego,
ale także dużą część przedwojennych arcydzieł. Wykład przybliży udział żydowskich filmowców w
życiu kulturalnym przedwojennej Warszawy.
godz. 20.00 film Co mój mąż robi w nocy?
reż. Michał Waszyński, 1934
Komedia muzyczna, której główny bohater decyduje się prowadzić podwójne życie, aby spełnić
oczekiwania rodziny. Do sukcesu filmu przyczyniły się piosenki Emanuela Schlechtera z muzyką
Jerzego Petersburskiego. Popularność kompozytora przekroczyła granice kraju. Główną rolę zagrał
Michał Znicz – jeden z najbardziej znanych aktorów pochodzenia żydowskiego.
godz. 22.00 wykład „Życie rozrywkowe żydowskiej Warszawy – kultura masowa”
– Tamara Sztyma
Teatr, kabaret, kino, prasa ilustrowana, życie kawiarniane i muzyczne szlagiery – czyli wszystkie
przejawy życia rozrywkowego międzywojnia, które były również istotnym elementem ówczesnej
kultury żydowskiej. Wykład poświęcony będzie ulubionym rozrywkom warszawskich Żydów i ich
udziałowi w tworzeniu kultury masowej.
godz. 23.00 Ada! To nie wypada!
reż. Konrad Tom, 1936
Wybryki Ady spędzają sen z powiek staremu ojcu, który stara się wydać ją dobrze za mąż. Życie
dziewczyny zmieni możliwość rozwoju talentu muzycznego. Film wyróżnia tytułowy szlagier Jerzego
Jurandota i rola Antoniego Fertnera, jednego z najlepszych przedwojennych komików.
Wystawa „Warszawa, Warsze” jest realizowana w ramach projektu „Żydowskie dziedzictwo kulturowe”,
komponent „Oblicza różnorodności”.
Wsparcie udzielone z funduszy norweskich i EOG przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię.
„Oblicza różnorodności” to program Muzeum Historii Żydów Polskich, który daje możliwość
zdobycia wiedzy o różnorodności kulturowej, etnicznej, religijnej i społecznej, tworząc przestrzeń do
refleksji nad uprzedzeniami i stereotypami, budując platformę dialogu międzykulturowego. W
ramach „Oblicz różnorodności” organizowane są warsztaty, wykłady, spotkania i debaty m.in.
związane z wystawą „Warszawa, Warsze”. Poprzez różnorodne działania zachęcamy do spojrzenia
na kulturę i historię Żydów polskich w szerszym, bardziej uniwersalnym kontekście budowania relacji
swój-obcy, mniejszość-większość, funkcjonowania obok siebie odmiennych grup. Szczegółowy
program wydarzeń „Oblicz różnorodności” umieszczony jest na stronie: www.jewishmuseum.org.pl