sprawozdanie z przeprowadzonych prac konserwatorskich

SPRAWOZDANIE Z PRZEPROWADZONYCH PRAC KONSERWATORSKICH
DOTYCZY KONSERWACJI KOMPLEKSOWEJ NAGROBKÓW śp. Maryanny Głodek,
śp. Barbary Rajskiej, śp. Dominika Batkiewicz, śp. Wincentego Panczakiewicza, nagrobka
bezimiennego, oraz konserwacji zachowawczej nagrobka śp. Haliny Turschmidowej.
Stan zachowania obiektów zabytkowych wykonanych z piaskowca był bardzo zły.
Nagrobki nie konserwowane od czasu powstania, posiadały dużą ilość rażących ubytków.
Widoczna była zawansowana dezintegracja kamienia, powodująca jego osypywanie Obiekty
mocno pokryte luźno leżącymi nawarstwieniami typu; piasek, glina, oraz porośnięte mchem i
porostami, które utrzymują kamień w wilgotności. Występowały także trwałe nawarstwienia
o charakterze czarnej patyny. Nie posiadając fundamentu, obiekty stopniowo zapadały się w
ziemię, powodując mocne przechylenia. Całkowicie pod powierzchnią gruntu znajdowały się
spodnie części nagrobków, plinty, które przez dziesiątki lat przebywały pod ziemią narażone
na ciągłą wilgotność i zmiany temperatury.
Wszystkie prace konserwatorskie miały na celu przywrócenie obiektom utraconych cech
technicznych i wartości artystycznych. Prace skupione były na usunięciu przyczyn
niszczących i degradujących obiekt. Dlatego priorytetem było wyciągnięcie wszystkich
kamiennych elementów z ziemi, które przez dziesiątki lat stopniowo zapadały się w ziemię.
Następnie odizolowano kamień od bezpośredniego kontaktu z ziemią, z której to materiał
wchłania sole i inne niebezpieczne związki, a w okresach jesienno-zimowych i zimowowiosennych przez ciągłe nasączanie i zamarzanie poważnie niszczał.
Początkowe prace przy obiekcie rozpoczęto od usunięcia nawarstwień brudu, mchów
i porostów pokrywających kamień. Zabieg ten wykonany został metodą strumieniowo –
ścierną często wspomaganej materiałem ściernym w postaci piasku kwarcowego. Następnie
przeprowadzono docelowe doczyszczenie kamienia włącznie z zabiegiem dezynfekcji, który
to wykonano metodami chemicznymi, stosując wodne roztwory detergentów, oraz
specjalistycznej chemii konserwatorskiej. Zabieg ten powtarzano kilkakrotnie z ręcznym
wspomaganiem. W przypadku trudno usuwalnych nawarstwień nałożono kompresy
nasączone roztworem węglanem amonu.
W związku z tym, iż możliwe było zasolenie obiektu profilaktycznie odsolono kamień metodą
swobodnej migracji soli do rozszerzonego środowiska. Czynność tę wykonano przez
nasączenie materiału wodą, a następnie po odparowaniu rozpuszczalnika usunięto
z powierzchni kamienia wyemigrowane już sole przy pomocy czystej wody. Zabieg ten
powtarzano wielokrotnie, aż do osiągnięcia zamierzonego efektu pośrednio przy oczyszczaniu
obiektu z zabrudzeń. Wprowadzono trwały fundament pod obiekt. Dlatego rozebrano obiekty
na poszczególne części i przeniesiono w inne miejsce na czas prac. Następnie na głębokości
ok. 50 cm wylano i wypoziomowano fundament betonowy. Fundament wystaje nad
powierzchnię ziemi, aby uniemożliwić bezpośredni kontakt kamienia z ziemią.
Żeliwne krzyże zostały zdemontowane, oczyszczone z korozji metodą mechaniczną,
następnie odrdzewione i odtłuszczone metodą chemiczną. Całość została zabezpieczona
środkami antykorozyjnymi, przez dwukrotne pokrycie farbą ftalową podkładową, oraz
dwukrotne pokrycie farbą nawierzchnią opartą na żywicy alkilowej w kolorze grafit – mat.
Tablice ze stopów metali niekorodujących również zostały zdemontowane i poddane pracom
konserwatorskim. Pęknięcia zostały zlutowane, a ubytki uzupełnione. Usunięta została
szpecąca patyna, inskrypcje uczytelnione, a całość zabezpieczono przez ponownym
śniedzeniem.
Mocno zwietrzałe partie kamienia zostały usunięte, a pęknięcia pogłębione metodą
mechaniczną w celu lepszej przyczepności kitu do podłoża. W miejscach występowania
wzoru kamieniarskiego, głównie w formie groszka, odtworzono zgodnie z pierwotnym.
Wszystkie pęknięte kamienne elementy trwale sklejono przy użyciu żywic poliestrowych, a
przy większych elementach zastosowano metalowe niekorodujące trzpienie.
Istotnym etapem pracy rzutującym na trwałość konserwacji jest przeprowadzenie
wzmocnienia struktury kamienia, preparatem krzemoorganicznym. Impregnacje wykonano
gotowym preparatem, metodą nasączania aż do pełnego nasycenia materiału.
Fundamentalnym znaczeniem w zakresie działań technicznych i estetycznych jest
uzupełnienie ubytków, oraz rekonstrukcja formy rzeźbiarskiej. Brakujący żeliwny krzyż przy
grobowcu śp. Barbary Rajskiej został zrekonstruowany, przez dodanie do zachowanej stopy
krzyża trzonu z postacią Jezusa.
Zaginiony od ok. 2001 roku żeliwny krzyż z bezimiennego nagrobka udało się odnaleźć
i umieścić w pierwotnym miejscu, dzięki zdjęciu wykonanym w 2001 roku i umieszczonym
w pozycji ,,Cmentarz Nowotarski Część Zabytkowa” autorstwa Pana Adolfa i Jacka
Szpytmów. A także dzięki pracownikom cmentarza nowotarskiego, którzy ten piękny krzyż
zachowali w kaplicy cmentarnej.
Liczne ubytki kamienia uzupełniono kitem mineralnym lub przy użyciu gotowych wysoko
gatunkowych zapraw renomowanych firm. Wszystkie kity były barwione w masie
i nanoszone warstwowo. Zarówno w trakcie nanoszenia, jak i po ich związaniu kity zostały
fakturalnie opracowywane, analogicznie do pierwotnej, bądź zachowanej powierzchni
kamienia.
Finalizując prace konserwatorskie, scalono kolorystycznie wszystkie uzupełnienia używając
spoiwa krzemianowego i pigmentów, zachowując naturalny charakter kamienia, a następnie
zabezpieczono kamień przed nadmiernym wchłanianiem wody środkiem hydrofobizującym.
Ze względu na specyficzny mikroklimat o wysokiej wilgotności powietrza wszystkie obiekty
zostały pokryte dodatkową warstwą ochronną przeciwko mchom i porostom.
Nagrobek śp. Haliny Turschmidowej, choć przeszedł gruntowną konserwację w 2001 roku
również wymagał już interwencji konserwatorskiej. Mocno porośnięty mchem i porostami
kamień z dużą łatwością przyjmował zbyt duże ilości wody, co prowadzi w konsekwencji do
dużych zniszczeń. Ponowne usunięcie szpecących nawarstwień, uzupełnienie drobnych
ubytków formy rzeźbiarskiej i powtórne zabezpieczenie obiektu przywróciło je do świetności.
Omawiany nagrobek jest znakomitym przykładem dbania o obiekty zabytkowe. Profilaktyka
konserwatorska pozwala stosunkowo niedużym nakładem pracy, oraz nieporównywalnie
mniejszym nakładem finansowym nie tylko przywrócić dawny blask zabytkowi, ale przede
wszystkim uchronić go przed zniszczeniem i zapomnieniem.
Z poważaniem dyplomowany konserwator dzieł sztuki mgr Jan Chodorowicz