Epoka pierwszych rolników w okolicach Biskupina

Epoka pierwszych rolników
w okolicach Biskupina
Początki rolnictwa sięgają schyłku ostatniej epoki lodowcowej, czyli około 10-12 tysięcy lat
wstecz. Mimo że gospodarka rolnicza pojawiła się prawdopodobnie niezależnie w kilku miejscach na ziemi, to największe znaczenie (przynajmniej dla naszej części świata) miał obszar „żyznego półksiężyca”, ulokowany na terenach Bliskiego Wschodu.
To właśnie tam udomowionych zostało wiele najstarszych roślin uprawnych:
płaskurka i samopsza (gatunki pszenicy), jęczmień,
groch, soczewica, wyka, ciecierzyca czy też len, a także popularne gatunki zwierząt hodowlanych: owce
i kozy, a nieco później bydło i świnie. Znajomość rolnictwa z rejonu „żyznego półksiężyca” rozpowszechniała
się w różnych kierunkach,
w tym także na północny zachód, aby poprzez Anatolię
i Bałkany dotrzeć po kilku
tysiącleciach do Europy Środkowej. Pierwsi rolnicy dotarli na nasze ziemie z południa,
prawdopodobnie około połowy VI tysiąclecia p.n.e. Początkowo osiedlali się oni na
wyżynach Śląska i Małopolski, wkrótce jednak ruszyli
dalej na północ, wzdłuż wielkich rzek - Odry i Wisły.
Ci najstarsi na naszych
ziemiach rolnicy są zwani
przez archeologów „wstęgowcami”. Nazwa ta pochodzi od charakterystycznych
rytych linii (wstęg), którymi to zdobili swoje gliniane
naczynia. Osiedlali się oni
na niewielkich polanach, które przy pomocy ognia i kamiennych toporków „wydzierali” pierwotnej puszczy.
Zakładali tam swoje osady,
pola uprawne oraz pastwiska. W okolicach Biskupina
pierwsi rolnicy pojawili się
prawdopodobnie na początku V tysiąclecia p.n.e. O ich
obecności świadczyć może
kilka naczyń ceramicznych
odkrytych przypadkowo we
wsi Gogółkowo, pochodzących być może ze zniszczonych cmentarzysk tej kultury.
kultury społeczności „wstęgowych”. Początkowo miały
one kształt bardzo wydłużonego prostokąta, aby u ludności brzesko-kujawskiej przybrać formę wydłużonego trapezu, którego długość mogła
stawę pt. „Epoka pierwszych
rolników”. Drugi z nich stanowi natomiast rekonstrukcje in situ (czyli w miejscu odkrycia) wraz z aranżacją wnętrza. Można tutaj
obejrzeć wiele (zrekonstru-
Położenie Biskupina na tle mapy ukazującej ekspansję zasięgu rolnictwa oprac. S. Nowaczyk
Bardziej intensywne ślady bytności ludności rolniczej w okolicach Biskupina
datowane są na koniec V tysiąclecia p.n.e. Związane są
one z tzw. grupą brzesko-kujawską, którą również zalicza
się do społeczności „wstęgowych”. W wyniku badań wykopaliskowych (w Biskupinie i Gąsawie) oraz dzięki
fotografii lotniczej (w Wenecji i Łysininie) odkryto
pozostałości osiedli „długich
domów”. „Długie domy” to
charakterystyczny element
Na okładce: Trzy członkinie zespołu „Comhlan” wykonują
szkocki taniec górski. O niesłychanej widowiskowości każdego występu decyduje trudna do osiągnięcia bez regularnych ćwiczeń synchronizacja ruchów poszczególnych tancerek, jednoczesne wykonywanie tych samych figur i doskonała orientacja w melodii. Tańce można podziwiać na scenie
głównej codziennie o 11.00 oraz 16.00. fot. Miłka Księska
sięgać ponad 40 metrów. Dodatkowo „długie domy” z obszaru Pałuk posiadały pewną specyfikę w postaci charakterystycznych przedsionków, znajdujących się przed
wejściem do domu. Tego elementu konstrukcyjnego pozbawione są na przykład podobne konstrukcje z ościennych Kujaw. Dwa takie
obiekty zostały zrekonstruowane w „wiosce neolitycznej”, na terenie biskupińskiego rezerwatu. W pierwszym
z nich można obejrzeć wy-
owanych) narzędzi i przedmiotów codziennego użytku ludności brzesko-kujawskiej. Świadczą one o tym,
że społeczności te, oprócz
rolnictwa, zajmowały się także: garncarstwem, krzemieniarstwem, kamieniarstwem
(wyrób toporów i siekier),
a także tkactwem, rogowiarstwem oraz metalurgią miedzi. Szczególnie pięknych
przykładów kunsztu ówczesnych wytwórców dostarczają wyroby rogowe, kościane
oraz miedziane. Są one od-
krywane podczas badań pochówków ludzkich w postaci
naramienników, pasów, diademów oraz innych ozdób występujących głównie w grobach kobiecych. Z osadnictwem brzesko-kujawskim należy prawdopodobnie wiązać
również kultowy obiekt, tak
zwany rondel, odkryty niedaleko Biskupina, nad jeziorem
Skrzynka.
W drugiej połowie V tysiąclecia p.n.e. pojawiły się
również całkiem nowe plemiona rolnicze, które od charakterystycznych form naczyń ceramicznych nazywane są przez archeologów kulturą pucharów lejkowatych.
W wykształceniu tych społeczności swój niewątpliwy
wkład miała tubylcza ludność, której dotychczasową
podstawę egzystencji stanowiło myślistwo i zbieractwo.
Wykształciły one model gospodarki rolniczej bardziej
„elastyczny” i dostosowany
do lokalnych warunków, niż
to miało miejsce w przypadku plemion „wstęgowców”.
Zasiedlały one lżejsze gleby,
które dawały nieco mniejsze
plony, ale za to były łatwiejsze
w uprawie niż ciężkie, żyzne
gleby okupowane przez społeczności „wstęgowe”. Taki
typ gospodarki rolnej wymuszał co prawda dość częste
przenoszenie swoich siedzib,
ale z drugiej strony pozwalał
na opanowanie wielu nowych
nisz ekologicznych i zwiększenie gęstości zaludnienia.
Gazeta Biskupińska, Adres redakcji: Biskupin, półwysep, tel. 513-127-339; Wydawca: Wydawnictwo Dominika
Księskiego "Wulkan", Tygodnik Lokalny Pałuki, Żnin, ul. Sądowa 4; redaktor naczelny: Dominik Księski;
zastępca redaktora naczelnego: Mirosława Roszak; Anioł Stróż: Wojciech Piotrowski; sekretarz redakcji:
Stanisław Tyrakowski; reporterzy: Remigiusz Konieczka, Teresa Kowalska, Dobromiła Księska, Jacek Mielcarzewicz, Anna Wiśniewska; skład i łamanie: Leszek Adamczyk; opracowanie graficzne: Leszek Malak. Druk:
Barwdruk Bydgoszcz. Gazetę Biskupińską można czytać, a filmy z Festynu oglądać na stronie: www.palukitv.pl