Kompetencje kulturowe w pielęgniarstwie

Transkrypt

Program warsztatów
„Kompetencje kulturowe w pielęgniarstwie – komunikacja międzykulturowa”
oprac. Małgorzata Lesińska-Sawicka
Warszawa, 2012
Cel ogólnym warsztatów jest uświadomienie sobie przez osoby uczestniczące w warsztacie, że komunikacja międzykulturowa jest przede
wszystkim komunikacją interpersonalną.
CELE OPERACYJNE:
Po zakończeniu zajęć osoba uczestnicząca:
• lepiej rozumie wpływ kultury na zachowania ludzi w zdrowiu i chorobie,
• jest bardziej uważna na swój sposób komunikowania się w sytuacji spotkania z pacjentem odmiennym kulturowo,
• ma utrwalone pojęcia: kultura i wie, jakie są elementy kultury,
• zna i rozumie pojęcia: komunikacja międzykulturowa, teoria góry lodowej, różnice kulturowe.
GRUPA DOCELOWA:
Szkolenie skierowane jest do pielęgniarek/pielęgniarzy i położnych, ratowników medycznych i innych przedstawicieli i przedstawicielek służby
zdrowia.
OP – osoba/y prowadząca/e
OU – osoba/y uczestnicząca/e
Scenariusz powstał w ramach projektu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Weź kurs na wielokulturowość. Edukacja na
temat praw człowieka i wielokulturowości kluczem do budowania otwartego społeczeństwa przyjmującego obywateli
państw trzecich. Projekt jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu na rzecz Integracji Obywateli Państw
Trzecich oraz budżetu państwa.
Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za treści umieszczone w scenariuszu.
Copyright © Helsińska Fundacja Praw Człowieka 2012
Przebieg/treści programowe
Czas
Metody
Wprowadzenie
Przedstawienie się osoby prowadzącej.
Przedstawienie celu zajęć.
Poznanie się osób uczestniczących – ćwiczenie – krzyżówka – załącznik 1.
4. Zebranie oczekiwań OU względem zaprezentowanego celu zajęć
Pytanie OP: Jakie są Państwa oczekiwania w stosunku do
przedstawionego przeze mnie celu zajęć? Z jakimi słowami
podsumowującymi, kończącymi chcielibyście wyjść dzisiaj po skończonych
zajęciach? Proszę dokończyć zdanie: po dzisiejszych warsztatach
chciałabym/chciałbym - wiedzieć, umieć, rozumieć….
5. Opracowanie kontraktu – przedstawienie na flipcharcie i omówienie przez
OP głównych zasad współpracy w ramach warsztatu, prośba do OU o inne
propozycje. Każda OU powinna zaakceptować zasady.
Pytanie OP: Czy macie Państwo jeszcze jakieś propozycje zasad
współpracy na warsztatach?
1.
Rozumienie pojęcia „kultura” przez OU.
Pytanie OP: Z czym kojarzy się Państwu pojęcie „kultura”? Czym ona jest
dla Państwa?
OU na kolorowych post-itach piszą skojarzenia z pojęciem – kultura –
następnie przyklejają na flipcharcie.
Komentarz OP: Skojarzeń na temat kultury jest wiele i są bardzo różne.
Dotyczą różnych jej poziomów: kultura osobista, narodowa, pokoleniowa,
kartki A4 białe
 mazaki
 taśma klejąca
 flipchart

pogadanka
1.
2.
3.
MODUŁ I. Wpływ kultury na zachowania ludzi w zdrowiu i chorobie
Niezbędne materiały
praca indywidualna
burza mózgów
60 min.
60 min.
praca indywidualna
burza mózgów
 flipchart
kultura związana z przynależnością do płci, warstw: zewnętrznej
i wewnętrznej, patrzymy na nią przez pryzmat zachowań, symboli itp.
2. Definiowanie „kultury” przez jej badaczy.
OP prosi OU o wylosowanie z przygotowanego wcześniej worka jednego
z elementów różniących się wzorami i kolorami. Na każdym z 5 stołów
przykleja jeden z emblematów, wykonany dodatkowo w powiększeniu.
OU, po wylosowaniu jednego emblematu, zajmują miejsca w zależności
od wylosowanego kształtu i koloru. W ten sposób tworzy się pięć grup.
OU podzielone w grupy układają definicję kultury z otrzymanych
w kopercie od OP słownych puzzli i przyklejają na czystej kartce –
załącznik 2. Gotowe definicje zostają odczytane i na koniec wspólnie
omawiane są podobieństwa definicji.
Komentarz OP: Definicji kultury jest wiele. Doczekała się ona przeszło
160 różnych sposobów ujęcia. Kultura jest specyficznie ludzkim wytworem.
Rozumiana jako wyróżnik człowieka ma bardzo szeroki zakres. Oznacza
wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane
przez uczenie się i przekazywanie innym ludziom, a także następnym
pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej.
3. Mini wykład na temat kultury, jej wymiarów, elementów, teorii na
przykładzie teorii góry lodowej z odniesieniem do wcześniejszych
skojarzeń ze słowem kultura służy uświadomieniu OU, że często patrzymy
na kulturę i oceniamy ją na podstawie wynurzonej części góry lodowej.
Podczas wykładu OP wraca do wcześniejszych skojarzeń „kultury”, które
zostały spisane i umiejscowione na flipcharcie przez OU.
4. Zachowania ludzi uwarunkowane kulturowo.
OP przygotowuje cukierki – kolorowe groszki w czterech różnych
kolorach: czerwonym, żółtym, niebieskim i brązowym. Groszków każdego

praca w małych
grupach




praca na forum
grupy
dyskusja
wykład
praca w małych
grupach
studium przypadku





kolorowe post-ity
woreczek z
przygotowanymi
emblematami do
losowania
czyste kartki A4
klej
koperty z puzzlami
słownymi wybranych
definicji kultury
rzutnik multimedialny
prezentacja w PP
kolorowe groszki
przygotowane studia
przypadków
materiały pomocnicze
dotyczące wymiarów
kultur
koloru jest tyle, ile grup ma powstać. W skład grupy wejdą OU, które
wylosowały groszek tego samego koloru. W ten sposób tworzą się cztery
pięcioosobowe grupy.
Każda z grup otrzymuje inne studium przypadku ukazujące zachowania
ludzi pochodzących z różnych kultur – załącznik 3. OU dyskutują w
grupach nad zadaniem. OP rozdaje materiały pomocnicze w zrozumieniu
wymiarów kultur – załącznik 4.
Dyskusja na temat przyczyn zachowania przedstawionych w studium
przypadku, ich interpretacja, omówienie.
Pytania OP: Co sądzicie o zachowaniu pacjentów/pacjentek? Dlaczego
tak się zachowywali/ły? Co personel pielęgniarski może zrobić, jak się
zachować, uwzględniając różnice kulturowe?
Komentarz OP: Rzeczywistość społeczna nigdy nie jest obiektywna,
zawsze jest czyjaś. Znaczy to, że odbieramy to, co się dzieje wokół nas,
przez pryzmat wykształconych i przyjętych przez naszą grupę, nasze
społeczeństwo przekonań, wiedzy, postaw, opinii, wartości i norm. Życie
społeczne nie będzie zrozumiałe przez kogoś spoza tego społeczeństwa,
kogoś nieznającego kodu kulturowego. Dlatego ważne jest, aby personel
pielęgniarski potrafił uświadomić sobie, że niektóre zachowania, zarówno
jego jak i pacjentów/pacjentek, mogą być mylnie odczytywane, ponieważ
inne wyznaczniki brane są pod uwagę w ich ocenie.
Przerwa
Moduł II. Obszary komunikacji międzykulturowej
1.
15 min.
120 min.
Subiektywność w postrzeganiu świata.
OP przygotowuje pięć widokówek – każda kartka jest pocięta na pięć
części zbliżonych kształtem do figur geometrycznych. Jeden fragment
każdej kartki OP układa na ławce, a pozostałe, dobrze wymieszane, wrzuca
do woreczka, z którego OU będą je losować. OU losują z woreczka po
fragmencie kartki, wstają i odnajdują pasujący fragment (wśród
rozłożonych przez OP na ławkach). Następnie, gdy wszystkie OU złożą
z fragmentów całą kartkę, siadają przy niej tworząc czteroosobową grupę.
W ten sposób tworzy się pięć grup.
praca w małych
grupach
praca na forum
grupy
dyskusja
burza mózgów
drzewo problemów
Ćwiczenie „Jakie to zwierzę?” – załącznik 5.
/Źródło: Izabela Kołodziejczyk-Olczak (red.), Chcesz Lepiej nauczać? Doskonalenie
kwalifikacji nauczycieli i trenerów, LA* PE * CO – Laboratorium Kompetencji Społecznych.
Podnoszenie kwalifikacji nauczycieli i trenerów, Łódź 2011, s. 22. Autorką ćwiczenia jest
Marta Łuczak/






pocięte widokówki
przygotowane na
kartkach opisy części
ciała zwierzęcia
kredki
flipchart
mazaki
arkusze papieru do
rozrysowania drzewa
problemów
Pytania OP: Jak sądzicie, dlaczego zaproponowałam/łem to ćwiczenie?
Co nam ono ukazuje?
Komentarz OP: Ćwiczenie to pokazało, że czasami można rozmawiać
o tym samym, używając innych słów, patrząc na dany problem z innej
perspektywy i mając przekonanie, że dotyczy to innych zdarzeń i sytuacji.
To prowadzić może do niezrozumienia i trudności komunikacyjnych.
Perspektywa subiektywnego postrzegania świata jest więc ważnym
elementem podczas nawiązywania kontaktu z różnymi osobami a zwłaszcza
odmiennymi kulturowo.
2. Obszary utrudnień komunikacyjnych.
Przyjrzyjmy się zatem temu, jak wyglądają relacje pielęgniarka–pacjent
w szpitalu, który jest środowiskiem nowym dla podmiotu opieki i znanym
dla personelu. Teren ten sam, a jednak inna perspektywa patrzenia.
Pytania OP: Jakie trudności komunikacyjne mogą wystąpić na linii
pacjent/tka-pielęgniarka/arz patrząc z perspektywy pielęgniarki/arza?
Czego mogą dotyczyć? Jakie obszary komunikacji mogą być najbardziej
obciążone nieporozumieniami?
Wyłonienie obszarów, w których mogą wystąpić trudności w komunikacji
na linii pacjent/tka-pielęgniarka/arz, z perspektywy personelu
pielęgniarskiego.
Przykładowe obszary: komunikacja niewerbalna, język (obcy i zawodowy),
organizacja pracy w oddziale, subiektywne patrzenie na świat i tłumaczenie
jego zjawisk.
3. Przyczyny i konsekwencje utrudnień w komunikacji.
OU wymieniają w kolejności nazwy pór roku. W ten sposób tworzą się cztery
pięcioosobowe grupy: grupa wiosny, grupa lata, grupa jesieni, grupa zimy.
Grupy zastanawiają się nad odpowiedziami na pytania:
a. Co jest przyczyną
trudności komunikacji pacjenta/tki z
pielęgniarką/rzem w ramach wyłonionego obszarów?
b. Jakie są ich konsekwencje tych trudności?
Prezentacja przez grupy wyników pracy, analizy problemów.
Komentarz OP: Efektywna komunikacja międzykulturowa to przede
wszystkim
komunikacja
między
ludźmi.
W
zagadnieniach
międzykulturowych zwraca się uwagę na wyposażenie personelu
pielęgniarskiego w wiedzę, umiejętności i postawy, które będą ułatwiały
przełamywanie trudności i barier, przedmiotowych oraz podmiotowych,
w interakcjach pacjent – personel pielęgniarski: przezwyciężanie postawy
etnocentrycznej i stereotypów, poznanie wpływu kultury na zdrowie
i chorobę, styl życia, ubiór oraz przekonania związane z profilaktyką,
diagnozowaniem i leczeniem chorób, umiejętne komunikowanie się
werbalne i pozawerbalne, uczestniczenie w zabiegach związanych
z narodzinami i śmiercią, rytuałach i obrzędach.
Przerwa
MODUŁ III. Strategie wykorzystywane w komunikacji międzykulturowej
1. OU stają w kręgu, trzymając ręce z tyłu. OP, spacerując na zewnątrz kręgu,
wkłada im do rąk małe przedmioty – tyle rodzajów, ile ma powstać grup:
spinacze, gumki, monety, ołówki, klucze, itp. OU od razu po rozdaniu
przedmiotów odszukują członków swojej grupy. W ten sposób powstaje
pięć czteroosobowych grup.
OU losują opisy scenek, przygotowują się do ich prezentacji, omawiają –
załącznik 6. Kazusy na podstawie: Majda A, Zalewska-Puchała J, OgórekTęcza B., Pielęgniarstwo Transkulturowe. Podręcznik dla studiów
medycznych, PZWL, Warszawa 2010, s. 163-173
OU odgrywają scenki. Omówienie na forum grupy.
Pytania OP: Co sądzicie o zachowaniu, reakcjach personelu
pielęgniarskiego? Co zrobić żeby pacjent/tka nie czuł/a się źle z powodu
swojej odrębności kulturowej? Jak pielegniarka/arz powinna/powinien
zachować się względem pacjenta/tki? Co zrobić, żeby obie strony interakcji
nie czuły dyskomfortu? Jak się Wam wydaje, jak powinna wyglądać ta
interakcja prawidłowo? Dlaczego? Co można byłoby zmienić?
OU po otrzymaniu komentarzy wyjaśniających kontekst kulturowy sytuacji
raz jeszcze odgrywają scenki – kontakt poprawny.
Komentarz OP: W pracy pielegniarki/rza z osobami odmiennymi
kulturowo wyróżnia się trzy główne strategie wykorzystywane do
skutecznej komunikacji, które w tym zadaniu zostały wyeksponowane:
a) afektywna - respektowanie i uznawanie różnic kulturowych, uczenie się
przez wymianę kulturową, obserwację zachowań bez osądzania oraz
30 min.
60 min.
praca w małych
grupy
scenki
praca na forum
grupy
dyskusja
 spinacze, kredki,
flamastry, gumki
 przygotowane opisy
scenek wraz z
komentarzem
uwzględnianie własnych wartości, uprzedzeń, przekonań i wierzeń;
b) poznawcza – kładzie się nacisk na wiedzę o różnych kulturach,
umiejętność rozpoznawania problemów wynikających z różnic kulturowych
i wiedzę o polityce socjalnej, respektującej np. kwestie leczenia mniejszości
etnicznych;
c) behawioralna – wskazuje się na konieczność bycia „adwokatem”
pacjenta, mówienia powoli i jasno, bez żargonu medycznego, zachęcanie
do ekspresji, szczerego zainteresowania i empatii, obserwacji i interwencji.
Przerwa
15 min.
MODUŁ IV. Co i jak poprawić w komunikacji międzykulturowej w
pielęgniarstwie, aby pomoc była efektywna?
1. OU losują z woreczka karteczki z cytatami dotyczącymi kultury
(Cywilizacja – to władza nad światem, kultura – to miłość do świata.
A.Kępiński; Biologiczna słabość człowieka warunkuje kulturę ludzką.
E.Fromm; Marną opinie o kulturze ma ten, kto sądzi, że polega ona na
zapamiętywaniu formułek. A.de Saint-Exupéry; Każdy, komu drogie są
wartości kultury, nie może nie być pacyfistą. A.Einstein) OU, które
wylosują te same cytaty tworzą grupę. W ten sposób powstają cztery grupy.
OU podzielone na grupy zastanawiają się nad odpowiedziami na
postawione przez OP pytania:
a. Jak jest? Opis stanu aktualnego.
b. Jak być powinno? Opis stanu idealnego, pożądanego.
c. Dlaczego nie jest tak, jak być powinno? Wskazanie przyczyn
rozbieżności pomiędzy stanem obecnym a idealnym.
d. Co zrobić, aby to poprawić?
praca w małych
grupach
metaplan
90 min.
 woreczek z cytatami
 mazaki
 arkusze papieru do
rozrysowania meta
planu
 taśma klejąca
Komentarz OP: Podsumowując wnioski, do których doszliście/doszłyście
warto podkreślić, że gotowych standardów nie ma i pewnie nie będzie, ale
trzeba pamiętać, że przydatnymi w efektywnej komunikacji z pacjentem
odmiennym kulturowo są umiejętności otwartości i uważności
w dostrzeganiu tego, co dzieje się z pacjentem, świadomość kontekstu
sytuacyjnego, tolerancja niepewności i niejednoznaczności, zdolność do
odczuwania empatii, adaptacja naszego zachowania do sytuacji i osób,
z którymi się komunikujemy oraz stopień akulturacji czyli przystosowania
się pacjenta do nowej kultury, gdyż może on determinować reakcje ludzi na
świadczenia zdrowotne. Na koniec trzeba podkreślić, że skuteczna
komunikacja
podejmowane
nie
na
poziomie
strukturalnym,
instytucjonalnym ale indywidualnym.
Ewaluacja i podsumowanie
1. Podsumowanie zajęć.
Pytania OP: Co Wam dały warsztaty? Proszę dokończyć zdanie: po
dzisiejszych warsztatach – wiem, umiem, rozumiem….
OU po kolei wypowiadają się.
2. Podziękowanie za współpracę.
3. Rozdanie ankiet ewaluacyjnych.
4. Pożegnanie.
dyskusja

arkusze ewaluacyjne
30 min.
Łączny czas: 8h
BIBLIOGRAFIA:
1.
2.
3.
Boski P., Kulturowe ramy zachowań społecznych. Podręcznik psychologii międzykulturowej, Warszawa 2010.
Hofstede G., Hofstede G.J., Kultury i organizacje. Zaprogramowanie umysłu, Warszawa 2007.
Kołodziejczyk-Olczak I. (red.), Chcesz lepiej nauczać? Doskonalenie kwalifikacji nauczycieli i trenerów, Łódź 2011.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Krajewska-Kułak E., Wrońska I., Kędziora-Kornatowska K. (red.), Problemy wielokulturowości w medycynie, Warszawa 2010.
Majchrowska A. (red.), Wybrane elementy socjologii. Podręcznik dla studentów i absolwentów, Wydziałów Pielęgniarskich i Nauk o
Zdrowiu, Lublin 2003.
Majda A., Zalewska-Puchała J., Ogórek-Tęcza B., Pielęgniarstwo trans kulturowe. Podręcznik dla studiów medycznych, Warszawa 2010.
Pease A. B., Mowa ciała, Poznań 2007.
Reynolds S., Valentine D., Komunikacja międzykulturowa, Warszawa 2009.
Szopski M., Komunikowanie międzykulturowe, Warszawa 2005.
Załącznik 1. Krzyżówka.
CEL: integracja grupy i wzajemne poznanie się OU.
OPIS: OU otrzymują kartki A4, które zginają na pół (wzdłuż dłuższego boku). Na kartce wzdłuż linii środkowej wpisują pionowo swoje imię.
Imię powinno być zapisane w formie, w jakiej chcieliby, by inni do nich się zwracali. Po napisaniu OP informuje, że litery imienia są pierwszym
hasłem krzyżówki, którą mają stworzyć. OU mają za zadanie wpisać poziomo ich cechy charakteru, zjawiska, rzeczy ich charakteryzujące itp.
Litery imienia są hasłem pionowym, mogą zatem występować w środku wyrazu, na jego początku lub końcu. Następnie każda osoba wstaje,
przedstawia się odczytując krzyżówkę (jeśli chce, nieco ją komentuje). OP przykleja na ścianie kartki z krzyżówkami tak, aby wszystkie OU ją
widziały.
Załącznik 2. Puzzle słowne – co to jest kultura?
CEL: uświadomienie wieloaspektowości definiowania kultury.
OPIS: OU dotrzymują koperty, w środku których znajdują się definicje kultury pocięte na osobne słowa. Zadaniem OU jest złożyć poprawnie
definicję. Na kopertach podane jest nazwisko osoby, której definicja została wykorzystana do zadania.
Definicje kultury do wykorzystania w ćwiczeniu:
1. Kultura to sposób, w jaki grupa ludzi rozwiązuje problemy i rozstrzyga spory. /Edgar Schein/
2. Kultura jest strukturą znaczeń, według których ludzie interpretują swoje doświadczenia i kierują swoim działaniem. /Cliﬀord Geertz/
3. Kultura jest trochę jak wrzucenie Alka-Seltzer‘a do szklanki – nie widzisz go, ale w jakiś sposób coś robi. /Hans Magnus Enzensberger/
4. Ze zbioru teorii możemy wyodrębnić szkołę, ale ze zbioru wartości możemy wyodrębnić kulturę, cywilizację, nowy sposób życia razem
pośród ludzi. /Ignazio Silone/
5. Kulturę można wyobrazić sobie jako sieć przekonań i celów, w której każdy sznurek ciągnie inne, będąc zarazem przez nie ciągniętym,
stale zmieniając w ten sposób układ całości. /Jacques Barzun/
6. Kultura to wszystko co ludzie czynią, myślą i posiadają jako członkowie społeczności. /Piotr Sztompka/
Załącznik 3. Studia przypadków - zachowania ludzi uwarunkowane kulturowo
CEL: uświadomienie wpływu kultury na zachowania ludzi
OPIS: OU podzielone na zespoły zapoznają się z opisami przypadków osób odmiennych kulturowo w różnych sytuacjach związanych z ochroną
zdrowia, dyskutują wspólnie i zastanawiają się nad poleceniem w zadaniu. Następnie lider zespołu prezentuje ustalenia na forum całej grupy.
Grupa 1
Do oddziału hospitalizowany jest pan K, który jest Wietnamczykiem. W Polsce jest od 5 miesięcy. Słabo zna język polski. Został poinformowany
o konieczność zostania w szpitalu na badania. Podczas informowania go o konieczności pobytu w szpitalu uśmiecha się i kiwa głową.
Co myślicie o zachowaniu pana K?
Grupa 2
Do oddziału pediatrycznego przyjęty został 2-letni chłopiec romski z zapaleniem płuc. Matka dziecka wraz 3 innymi dorosłymi przebywają na
sali z chorym dzieckiem. Na sali jest duszno, gorąco, dorośli prowadzą głośną rozmowę. Personel pielęgniarski ma problem z zapewnieniem
właściwego mikroklimatu na sali.
Co sądzicie o zachowaniu rodziny?
Grupa 3
Pani M. z Japonii przebywa w oddziale chirurgii po zabiegu wycięciu wyrostka robaczkowego. Przyszła do gabinetu zabiegowego i rozpoczęła
rozmowę z przebywającą w nim pielęgniarką zapytując o samopoczucie, uciążliwość i ilość pracy. Na końcu poprosiła o środek przeciwbólowy.
Co o tym sądzicie?
Grupa 4
Pan I. przyjechał na wymianę międzyuczelnianą z Włoch. Zgłasza bóle głowy. Pan I. był umówiony na godzinę 10 na wizytę u neurologa.
Przyszedł o godzinie 12 i nie zastawszy lekarza wyraził swoje zdziwienie, że nie zostanie przyjęty, bo jego godzina wizyty już minęła.
Co sądzicie o zachowaniu pana I?
Załącznik 4. Modele kultur i ich rodzaje
• Dystans władzy określający, w jakim stopniu osoby podporządkowujące się innym akceptują ten stan, jak reagują na oczekiwany stopień
posłuszeństwa. Kultury o wysokim dystansie władzy (kraje Trzeciego Świata, Meksyk, Singapur, Indie) akceptują podział społeczny na
grupy uprzywilejowane - najczęściej sprawujące władzę i resztę podległego społeczeństwa. Ludzie cenią posłuszeństwo, wykazują
tendencję do tworzenia klik i grup zamkniętych, liczą się "układy". Na przeciwległym biegunie znajdują się kraje o niskim dystansie
władzy (kraje skandynawskie, Nowa Zelandia, Wielka Brytania), preferujące demokratyczny styl rządzenia oraz dużą autonomię zarówno
w życiu publicznym, jak i prywatnym.
• Indywidualizm i kolektywizm, określające wagę przykładaną do dobra jednostki i grupy. Kultury indywidualistyczne (USA, Kanada,
Wielka Brytania, Skandynawia) przyznają jednostce samodzielność, autonomiczność i niezależność od innych w podejmowaniu decyzji.
Jednostka ma prawo wyboru grupy, do której chce przynależeć (to tłumaczy popularne zjawisko przynależności do wielu stowarzyszeń,
czy organizacji pozarządowych). W kulturach kolektywistycznych (Japonia, Wenezuela, Kolumbia, Tajwan) jednostka silnie identyfikuje
się z jedną, pierwotną grupą, której cele mają przewagę nad interesami poszczególnych jej członków.
• Kobiecość i męskość, odzwierciedlające role społeczne płci w danej kulturze. Kultury męskie (Japonia, Włochy, Meksyk) utożsamiają
mężczyzn z władczością, skłonnością do rywalizacji, okazywaniem siły i odwagi, a kobiety z podległością, podporządkowaniem
i brakiem pewności siebie. Kultury żeńskie (kraje skandynawskie, Holandia) będą postrzegać role męskie i żeńskie jako zamienne,
partnerskie i uzupełniające się.
• Unikanie niepewności, czyli reakcje na nieprzewidywalną przyszłość lub zdarzenia. Kraje o wysokim stopniu unikania (Belgia, Japonia)
będą odsuwać od siebie sytuacje nieprzewidywalne, stosując liczne kodeksy, procedury, przepisy, w przeciwieństwie do krajów o niskim
stopniu niepewności takich jak: Dania i Szwecja.
• W kulturach wysokiego kontekstu, takich jak: kultury azjatyckie (Japonia, Chiny czy kraje muzułmańskie) komunikowanie odbywa się
w sposób niebezpośredni, nazwać je można komunikowaniem miedzy wierszami, każda informacja jedynie w niewielkim stopniu
umieszczona jest w przekazie, większa jej część mieści się w człowieku – odbiorcy. W kulturach wysokiego kontekstu proces
komunikowania jest niezwykle skomplikowany – aby dobrze zrozumieć komunikat należy wiedzieć jakie normy i wartości kierują danym
społeczeństwem, jakiego rodzaju rejestry komunikowania stosowane są w określonych sytuacjach
•
W kulturach niskiego kontekstu, takich jak: kraje Europy Zachodniej, czy Ameryki Północnej komunikowanie odbywa się w sposób
bezpośredni, to znaczy, że cały przekaz ma oznaczać jedynie to, co zostało powiedziane, nie ma tu żadnego czytania między wierszami.
W kulturach niskiego kontekstu znaczenie ma tylko to, co zostało powiedziane i przedstawione, że nie ma tu drugiego dna.
Mimo wspólnej gałęzi cywilizacyjnej, świat dzieli wciąż kultura, której strażnikami są społeczeństwa poszczególnych państw i cywilizacji.
Wyrazem tego jest między innymi mowa niewerbalna, która może okazać się niebezpiecznym narzędziem w rękach nieumiejętnego rozmówcy.
Skinienie głowy w przód dla Polaka oznacza "tak", dla Bułgara jest negacją. Znak OK. w kształcie litery "o" zbudowany z kciuka i palca
wskazującego dla Amerykanów jest gestem zadowolenia, dla Latynosów - obraźliwym gestem seksualnym. Podając na pożegnanie Włochowi
rękę, możemy zostać zaskoczeni i zamiast uścisku ręki otrzymać ucałowania w oba policzki. Trzymanie przez Saudyjczyka drugiego mężczyzny
za rękę to symbol wzajemnego szacunku, a w krajach nie muzułmańskich - to już jednoznaczny symbol związku homoseksualnego.
Gesty powitania również mają swoją wymowę w zależności od narodowości. Niemcy i Francuzi potrząsają dłonią raz lub dwa, Brytyjczycy od
trzech do pięciu razy, a Amerykanie do 7 razy. O ile Amerykanie wydają się Niemcom zbyt ckliwi, o tyle Niemcy postrzegani są za zimnych.
Warto pamiętać też, że spokojnie możemy uznać przyjazne dotykanie nas przez: Hindusów, Turków, Włochów, Greków, Hiszpanów, Rosjan,
natomiast w żaden sposób nie należy w ten sposób postępować z Niemcami, Japończykami, Anglikami i Skandynawami, którzy zdecydowanie
preferują dystans w relacjach z rozmówcami. Kontakt wzrokowy chętniej podczas rozmowy będą utrzymywali mieszkańcy krajów
śródziemnomorskich, w przeciwieństwie do Japończyków i Skandynawów.
Przy powitaniach z pocałunkiem również odnajdujemy charakterystyczne cechy dla przedstawicieli różnych państw. Skandynawom wystarcza na
powitanie jeden pocałunek w policzek, Francuzom - dwa, Belgom i Arabom - trzy, podobnie jak nam, Polakom.
Włosi, Hiszpanie żywo gestykulują i "wznoszą ręce do nieba" w ekspresji swej wypowiedzi, czego przeciwieństwem są Anglicy i Niemcy,
stojący jak sparaliżowani w jednej pozycji podczas rozmowy.
Specyfikę w kontaktach prezentują kultury wschodnie, m.in.: Japończycy, którym obce są uściski dłoni i pocałunki, co więcej uważający je za
nieuprzejmość. Elementem odczytywania hierarchii rozmówców jest ukłon - osoba o wyższej randze kłania się lekko, osoba o niższym statusie znacznie niżej. Z tych też względów, zwłaszcza w kontaktach z Japończykami, należy zachować nienaganny strój, a wśród niego buty, które są
dokładnie oglądane podczas wzajemnej wymiany ukłonów.
Załącznik 5. Jakie to zwierzę /Źródło: Izabela Kołodziejczyk-Olczak (red.), Chcesz Lepiej nauczać? Doskonalenie kwalifikacji nauczycieli i trenerów, LA* PE * CO –
Laboratorium Kompetencji Społecznych. Podnoszenie kwalifikacji nauczycieli i trenerów, Łódź 2011, s. 22. Autorką ćwiczenia jest Marta Łuczak/
CELE: uświadomienie OU różnego sposobu postrzegania tego samego fragmentu świata, sytuacji.
OPIS: Wprowadzenie OP: Wyobraźcie sobie, że znajdujecie się w ciemnym pokoju. W pokoju znajduje się pewne zwierzę. Za chwilę rozdam
Wam opis tego zwierzęcia. Opisy są pewnego rodzaju sprawozdaniem osób, które miały okazję być w pokoju i dotknąć zwierzęcia. Spróbujcie
odgadnąć, co to za zwierzę. Każda grupa otrzymuje kartkę z zagadką. Na każdej kartce znajduje się inny opis (OU tego nie wiedzą). Ustalamy
zasadę, że grupy sobie nie podpowiadają i nie wymieniają się informacjami. Następnie w grupach OU próbują rozwiązać zagadkę (ok. 5 min).
W dalszej kolejności poszczególne grupy przedstawiają swoje propozycje rozwiązania na forum. Na zakończenie OP udziela poprawnej
odpowiedzi (np. może pokazać obrazek słonia) oraz prosi by każda grupa odczytała swój opis zagadki.
Opisy – zagadki dla każdej grupy.
Grupa 1: Coś twardego, podłużnego, ok.3 m, ostre zakończenie, o nie zbyt dużej średnicy.
Odpowiedź: słoń (kość słoniowa).
Grupa 2: Czuję oddech zwierzęcia, coś podłużnego, jest zakończone dwoma wyrostkami.
Odpowiedź: słoń (trąba).
Grupa 3: Duża powierzchnia, do 1,5 m długości. Gdy zwierze się porusza, odczuwam lekki wiatr.
Odpowiedź: słoń (uszy).
Grupa 4: Coś o kształcie kolumny lub filaru, na spodzie coś miękkiego i delikatnego. Gdy zwierzę się porusza, robi to bezszelestnie.
Odpowiedź: słoń (stopy/nogi).
Grupa 5: Ogromna powierzchnia, wyczuwam pomarszczenia i szczątkowe owłosienie. Skóra jest gruba, marszczona, o grubości 2–4 cm.
Odpowiedź: słoń (tułów).
Załącznik 6. Strategie w komunikacji międzykulturowej – scenki /Opracowane na podstawie: Majda A, Zalewska-Puchała J, Ogórek-Tęcza B.,
Pielęgniarstwo Transkulturowe. Podręcznik dla studiów medycznych, PZWL, Warszawa 2010, s. 163-173/
CELE: uwrażliwienie na odmienność zachowań związanych z kulturą pochodzenia człowieka oraz dostosowanie zachowania personelu
medycznego do sytuacji
OPIS: OU podzieleni na grupy zapoznają się z opisami scenek przedstawiającymi interakcje pielęgniarki/rza z pacjentem odmiennym
kulturowo, dyskutują wspólnie i zastanawiają się nad odegraniem scenki, dostosowując postawę i zachowania personelu do sytuacji.
Poszczególne osoby z grup odgrywają scenki, lider tłumaczy na forum całej grupy zasadność zaprezentowanych działań.
Następnie grupy otrzymują komentarze wyjaśniające zachowania pacjentów i po czasie na przedyskutowanie raz jeszcze odgrywają scenki,
biorąc pod uwagę odmienności kulturowe pacjentów.
Grupa 1
Młoda kobieta pochodzenia romskiego oczekuje w towarzystwie starszej kobiety przed gabinetem ginekologicznym. Wychodzi z gabinetu
lekarskiego pielęgniarka/arz i prosi do środka kolejną pacjentkę. Lekarz jest mężczyzną. Kobiety są widocznie zdenerwowane, niepewne co
robić.
Starsza kobieta mówi: Myśmy chciały do lekarki, powiedziano nam, że dzisiaj przyjmuje kobieta. Zawsze jestem przy badaniu córki przez
lekarza.
Proszę uzupełnić dialog i zakończyć scenkę.
Grupa 2
5-letnie dziecko wraz z rodzicami – uchodźcami wyznania muzułmańskiego – w czasie przyjęcia dziecka do oddziału pediatrycznego z powodu
wysokiej temperatury. Pielęgniarka/arz próbuje nawiązać kontakt z dzieckiem, zadając mu proste pytania, ale ono nie odpowiada przytulając się
do rąk matki. Pielegniarka/arz w następnej kolejności zwraca się do matki z pytaniem o dolegliwości dziecka – czas ich wystąpienia, rodzaj.
Między rodzicami następuje krótka wymiana zdań.
Matka mówi: W Polsce jesteśmy bardzo krótko, słabo mówimy po polsku, ale najlepiej mówi mąż.
Pielęgniarka zadaje dodatkowe pytania o dolegliwości dziecka nadal matce – odmienne zachowanie dziecka, podjęte działania przed przybyciem
do szpitala, wcześniejsze pobyty dziecka w szpitalu. Następuje długa wymiana zdań między rodzicami. Małżonkowie są wyraźnie
skonsternowani, matka udziela odpowiedzi na pytania pielęgniarki/arza. Ojciec dziecka jest wyraźnie zniecierpliwiony. Pielęgniarka/arz po
zakończonym wywiadzie chce zabrać dziecko do pokoju zabiegowego i pobrać krew na badania. Pyta rodziców o zgodę.
Matka mówi: Nie, proszę go nie ruszać. Matka jest wyraźnie poirytowana, mocno przytula dziecko do siebie.
Grupa 3
Imigrant z Dalekiego Wschodu jest hospitalizowany w oddziale chorób wewnętrznych z powodu nasilających się dolegliwości gastrycznych.
Pielęgniarka/arz po wizycie lekarskiej przychodzi do pacjenta, chcąc zaprowadzić go na konsultację do gastroenterologa piętro niżej. Podczas
rozmowy z pacjentem wyraża zainteresowanie jego stanem zdrowia, samopoczuciem, możliwością samodzielnego poruszania się. Pacjent słabo
zna język polski.
Pacjent mówi: Mogę spacerować. Pacjent odpowiada niepewnie, nie utrzymując kontaktu wzrokowego z pielęgniarką/arzem.
Pielęgniarka/arz nie uzyskawszy odpowiedzi na zadane pytania dotyczące samopoczucia pacjenta, ponawia je.
Pacjent mówi: Jestem szczęśliwy, że znalazłem tutaj opiekę. Chcę iść na konsultację, tylko dlaczego pani/pan pyta się mnie, jak się czuję?
Pacjent odpowiada niepewnie, cichym głosem, wciąż nie utrzymując kontaktu wzrokowego z pielęgniarką/arzem.
Grupa 4
Uczestnik wycieczki z Izraela trafił na OIOK z rozległym zawałem mięśnia sercowego. Po dwóch dobach pobytu zdecydowanie odmówił
wykonania toalety przez pielęgniarkę. Po pewnym czasie podejmuje ona ponownie próbę przekonania pacjenta do wyrażenia zgody, wskazując
na poprawę komfortu i lepsze samopoczucie po wykonaniu toalety ciała.
Pacjent mówi: Nie, dziękuję bardzo, ale naprawdę czuję się dobrze. Pacjent jest widocznie zakłopotany.
Pielęgniarka po wizualnej ocenie stanu skóry pacjenta i na podstawie wcześniejszych z nim rozmów wyklucza zaniedbania higieniczne i brak
wiedzy na temat zachowań zdrowotnych. Nie rozumie więc tym bardziej postawy niechęci pacjenta.
Grupa 5
Studentka z Indii przebywa w oddziale neurologii z powodu utraty przytomności. Po badaniach okazało się, że młoda kobieta ma znacznie
obniżone wartości morfologiczne krwi. Dodatkowo kontakt z nową kulturą wywołał u niej duży szok i nasilił stres związany z pobytem
w nowym środowisku. Pacjentka jest słaba, przebywa w łóżku, ma założony wenflon na prawej ręce, kończy się wchłaniać kroplówka.
Pielęgniarka/arz informuje pacjentkę, że zaraz będzie obiad i jak chce, to może przejść do świetlicy na przygotowany posiłek.
Pacjentka mówi: Dziękuję, ale nie jestem głodna.
Pielęgniarka/arz sądzi, że pacjentka czując się słabo chce zostać w łóżku, więc proponuje przyniesienie posiłku do sali chorej.
Pacjentka mówi: Nie, dziękuję poleżę sobie, nie jestem głodna.
Pielegniarka/arz nie rozumie postawy chorej ponieważ została poinformowana o konieczności odpowiedniego odżywiania się.
Komentarz do scenki grupy 1
W kulturze romskiej kobiecie, zwłaszcza młodej, podczas wizyty u lekarza czy podczas wykonania badania (np. USG) zawsze towarzyszy druga
kobieta, zwykle matka, teściowa, ciotka, babka czy też starsza siostra. Ma to zapewnić pacjentce bezpieczeństwo i sprawić, aby nie została
posądzona o zatajenie informacji o stanie swojego zdrowia. Tradycja romska zakazuje kobietom przebywać sam na sam z mężczyzną, nawet jeśli
to lekarz, gdyż może to skutkować posądzeniem o zhańbienie.
W pracy z rodzinami arabskimi istotne jest okazywanie szacunku dla tradycyjnych ról rodzinnych, podkreślenie roli ojca jako głowy rodziny na
początku interakcji. Jeśli rodzice przychodzą z dzieckiem do szpitala, a pielęgniarka/arz traktuje dziecko i jego rodziców, jak gdyby byli równi
sobie, to takie postępowanie może wzbudzać ich negatywne reakcje. Rodzice mogą odnosić wrażenie, że pielegniarka/arz podważa ich autorytet.
Jeśli dziecko wymaga hospitalizacji, rodzina otacza je szczególną troskliwością i opiekuńczością, zapewnia maksymalne bezpieczeństwo, stale
z nim przebywając, choć na co dzień zdrowe dzieci uczy się samoobsługi i niezależności od najmłodszych lat.
Ta interakcja ilustruje, że personel pielęgniarski i pacjent mają problem z komunikacją, gdyż występują różnice kulturowe w rozumieniu
znaczenia zwrotu „czuć się”, a także trudności językowe. Brak kontaktu wzrokowego sprawia, że pielęgniarka/arz jest zdezorientowana/y.
W kulturach dalekowschodnich normą w zachowaniu jest nieutrzymywanie bezpośredniego kontaktu wzrokowego z osobą nieznajomą, obcą
kulturowo lub odmiennej płci.
W kulturze żydowskiej opiekę nad chorymi, także w szpitalu, sprawuje rodzina i to jej członkowie wykonują przy pacjencie wszelkie czynności,
na jaki pozwalają ich umiejętności. Do czynności tych należy toaleta ciała, której wykonywanie przez obcą osobę mogłoby naruszać sferę
intymną pacjenta. W sytuacji, gdy rodzina nie może podjąć opieki, powinna to zrobić osoba tej samej płci. Tylko wyjątkowo – kiedy stan
pacjenta tego niezbędnie wymaga, a na oddziale nie ma pielęgniarza – dopuszczalne jest wykonanie tych czynności przez pielęgniarkę.
W Indiach przestrzega się zwyczaju nieprzygotowywania i niepodawania jedzenia lewą ręką, ponieważ uważa się ją za nieczystą. W przypadku
urazu jednej z rąk (złamania, zwichnięcia, oparzenia, rany, podłączonej kroplówki) uniemożliwiającego lub utrudniającego samodzielne
spożywanie posiłku należy pomóc pacjentowi w wykonaniu tych czynności. Należy zwracać szczególną uwagę na czystość naczyń i sztućców
w związku z obowiązującym hindusów ścisłym zakazem jedzenia i picia z czyjegoś talerza oraz używania nakryć, łyżek i szklanek, które zostały
już przez kogoś użyte.

Kompetencje kulturowe w pielęgniarstwie

Transkrypt

Podobne dokumenty

Dialog wielokulturowy w opiece zdrowotnej

PROPONOWANY UKŁAD SCENARIUSZA ZAJĘĆ

Rozwijanie kompetencji międzykulturowych urzędników

Wielokulturowość w polskich więzieniach

Wrażliwa kulturowo opieka zdrowotna

Wrażliwość i otwartość pracowników i pracowniczek urzędów

Wielokulturowość w opiece zdrowotnej

Wielokulturowość w polskiej szkole