Rachunek kosztów standardowych - Uniwersytet Ekonomiczny w

RACHUNKOWOŚĆ
ZARZĄDCZA
wykład IX
dr Marek Masztalerz
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011
Ach, ta nomenklatura!
... planowanych
... przyszłościowych
... apriorycznych
... postulowanych
Rachunek kosztów...
... budŜetowanych
... standardowych
... normatywnych
... normalnych
© Marek Masztalerz
1
Teoretycznie rzecz ujmując...
Costing by Charles Horngren:
Rachunek kosztów postulowanych
Rachunek
kosztów
rzeczywistych
(historycznych)
Rachunek kosztów
normalnych
(uzasadnionych)
Rachunek kosztów
planowanych
(budŜetowanych)
Rachunek kosztów
standardowych
(normatywnych)
KB
rzeczywiste ceny
x
rzeczywiste zuŜycie
rzeczywiste ceny
x
rzeczywiste zuŜycie
planowane ceny
x
rzeczywiste zuŜycie
standardowe ceny
x
standardowe zuŜycie
KP
rzeczywiste stawki
x
rzeczywista ilość
planowane stawki
x
rzeczywista ilość
planowane stawki
x
rzeczywista ilość
planowane stawki
x
standardowe zuŜycie
dla rzeczywistej ilości
© Marek Masztalerz
RACHUNEK KOSZTÓW STANDARDOWYCH
Rachunek kosztów standardowych (normatywnych) jest najczęściej stosowaną
w praktyce odmianą rachunku kosztów planowanych (głównie w sferze kosztów
produkcji). Istotą tego rachunku jest wprowadzenie do systemu pomiaru
w rachunku kosztów kategorii kosztów standardowych (normatywnych), czyli
kosztów wzorcowych ustalonych a priori na podstawie specyfikacji produktów
i usług oraz przebiegu procesów.
STANDARD
CENOWY
cena jednostki zasobu
(materiałów, robocizny,
usług bezpośrednich), np.
koszt 1 mb tkaniny,
stawka godzinowa lub
akordowa szwaczki itp.
STANDARD
ILOŚCIOWY
zuŜycie ilościowe zasobu
(materiałów, robocizny,
usług bezpośrednich), na
jednostkę produktu, np.
mb tkaniny na 1 koszulę,
czas uszycia 1 koszuli itp.
STANDARD
KWOTOWY
kwota (wartość) pośrednich
kosztów produkcji, zarządu
i sprzedaŜy w danym okresie,
np. amortyzacja maszyn,
płace administracji, zuŜycie
materiałów biurowych itp.
© Marek Masztalerz
2
TYPY STANDARDÓW
STANDARDY
BAZOWE
Standardy stałe, niezmienne w długim okresie,
ustalane przed rozpoczęciem działalności, rzadko
stosowane w praktyce ze względu na niestabilność
warunków gospodarowania i niski stopień napięcia.
STANDARDY
BIEśĄCE
Standardy odpowiadające normalnym warunkom
gospodarowania, uwzględniające występowanie
czynników zakłócających proces produkcyjny oraz
ryzyko strat produkcyjnych, realne i osiągalne,
aktualizowane okresowo, popularne w praktyce,
najlepiej spełniają funkcje postulatów kosztowych:
predyktywną, kontrolną i motywacyjną.
STANDARDY
IDEALNE
Standardy o najwyŜszym stopniu napięcia, ustalające
minimalny poziom kosztów moŜliwy w optymalnych
warunkach prowadzenia działalności, teoretyczne,
niepopularne i rzadko stosowane w praktyce, trudne
(lub niemoŜliwe) do osiągnięcia.
© Marek Masztalerz
EWIDENCJA KOSZTÓW STANDARDOWYCH
Wariant
dyspozycyjny
Koszty księgowane są wg wielkości standardowych.
Odchylenia (debetowe lub kredytowe) są ustalane
na bieŜąco i zapisywane na osobnych kontach,
powstałych w wyniku pionowego podziału kont
kosztowych.
KOSZT RZECZYWISTY = KOSZT STANDARDOWY ± ODCHYLENIE
Wariant
rozliczeniowy
Koszty księgowane są zarówno wg wielkości
standardowych jak i wielkości faktycznych na
oddzielnych kontach. Odchylenia (wyłącznie dla
wyrobów gotowych) są ustalane pozaewidencyjnie
na koniec okresu sprawozdawczego.
ODCHYLENIE = KOSZT RZECZYWISTY – KOSZT STANDARDOWY
© Marek Masztalerz
3
CECHY RACHUNKU KOSZTÓW PLANOWANYCH
RACHUNEK KOSZTÓW
RZECZYWISTYCH
RACHUNEK KOSZTÓW
PLANOWANYCH
Horyzont czasowy
Przeszłość
Przeszłość i przyszłość
Charakter kosztów
Koszty faktycznie poniesione
Koszty planowane lub standardowe
Wyszczególnienie
Wiarygodność
Wysoka
Ograniczona
Dokumentacja
Dowody księgowe
Plany, prognozy, normy
Rachunkowość
finansowa
Ewidencja i kalkulacja kosztów
Sprawozdanie finansowe
Ceny ewidencyjne
Kalkulacja kosztów
Rachunkowość
zarządcza
Kalkulacja kosztów ex post
Ustalanie cen sprzedaŜy
Ocena rentowności ex post
Kalkulacja kosztów ex ante
Ustalanie cen sprzedaŜy
BudŜetowanie i analiza odchyleń
Główne zalety
Wiarygodność, dokładność,
rzetelność, prawdziwość, mała
pracochłonność, prostota,
zgodność z systemami FK
Szybkość pozyskania informacji,
moŜliwość śledzenia na bieŜąco
kosztów i odchyleń, zgodność z
większością systemów ERP
Główne wady
Długi czas pozyskania informacji
o ponoszonych kosztach, brak
moŜliwości monitorowania kosztów
i bieŜącej analizy odchyleń
Ograniczona wiarygodność, duŜa
pracochłonność, konieczność
ustalania norm (standardów) oraz
ustalania i rozliczania odchyleń
© Marek Masztalerz
Na forum ludzie piszą...
„W związku z tym, Ŝe koszty standardowe ustala się raz na rok (na
(na podstawie
planowanej /budŜetowanej/ ceny surowca), oraz w związku z tym, Ŝe
Ŝe surowcem jest
ropa naftowa, której ceny skaczą od 60 do 150 USD za baryłkę, by ponownie spaść
do 40 USD za baryłkę (wszystko w ciągu jednego roku obrotowego), odchylenia
mają bardzo istotny wpływ na sprawozdania, co teŜ powoduje nieprzydatność
nieprzydatność
rachunku kosztów standardowych do jakichkolwiek symulacji i analiz
analiz bieŜących.”
(Specjalista ds. Cotrollingu,
Cotrollingu, Grupa LOTOS)
„Kluczowa jest odpowiedź na pytanie, jak bardzo w naszej branŜy standard moŜe
róŜnić się od kosztów rzeczywistych (np. czy kupujemy surowce na rynku spot czy
zawierane są długoterminowe umowy po stałej cenie). Jeśli mamy duŜe
duŜe odchylenia,
to rachunek kosztów standardowych jest nieprzydatny w planowaniu.
planowaniu. (...)
Standard jest super narzędziem, ale tylko w stabilnych branŜach.”
branŜach.”
(Kontroler Finansowy, Rieber Foods Polska)
© Marek Masztalerz
4
ANALIZA ODCHYLEŃ
OD KOSZTU STANDARDOWEGO
V = Pr— Qr – Ps— Qs
koszt
rzeczywisty
koszt
planowany
Pr – cena rzeczywista
Ps – cena standardowe
Pr
Qr – zuŜycie rzeczywiste
odchylenie
Qs – zuŜycie standardowe
Ps
Vp – odchylenie cenowe
Vq – odchylenie ilościowe
Vpq – odchylenie mieszane
V – odchylenie całkowite
Qs
Qr
© Marek Masztalerz
ANALIZA ODCHYLEŃ
OD KOSZTU STANDARDOWEGO
METODA DWÓCH ODCHYLEŃ
V = Vp + Vq
Wariant I
Wariant II
Vp = (Pr – Ps)— Qr
Vp = (Pr – Ps)— Qs
Vq = (Qr – Qs)— Ps
Vq = (Qr – Qs)— Pr
Pr
Pr
Vp
Ps
Ps
Vq
Qs
Qr
Vp
Vq
Qs
Qr
© Marek Masztalerz
5
ANALIZA ODCHYLEŃ
OD KOSZTU STANDARDOWEGO
METODA TRZECH ODCHYLEŃ
V = Vp + Vq + Vpq
Pr
Vp
Vpq
Vp = (Pr – Ps)— Qs
Ps
Vq = (Qr – Qs)— Ps
Vq
Qs
Vpq = (Pr – Ps)— (Qr – Qs)
Qr
© Marek Masztalerz
ANALIZA ODCHYLEŃ – przykład
Na jednostkę wyrobu według norm (standardów) ustalonych w budŜecie zuŜywa się 2,0 kg
materiałów bezpośrednich po 30 zł/kg. W ciągu okresu wyprodukowano 100 sztuk wyrobu.
ZuŜyto 220 kg materiałów po 29 zł/kg. Dokonaj analizy odchyleń kosztu jednostkowego.
Metoda
Obliczenia
Charakter odchylenia
METODA
DWÓCH
ODCHYLEŃ
(wariant I)
Vp = (29 – 30)— 2,2 = - 2,2 zł/szt.
korzystne
Vq = (2,2 – 2,0) )— 30 = + 6 zł/szt.
niekorzystne
V = - 2,2 + 6 = + 3,8 zł/szt.
niekorzystne
METODA
DWÓCH
ODCHYLEŃ
(wariant II)
Vp = (29 – 30)— 2,0 = - 2 zł/szt.
korzystne
Vq = (2,2 – 2,0)— 29 = + 5,8 zł/szt.
niekorzystne
V = - 2 + 5,8 = + 3,8 zł/szt.
niekorzystne
Vp = (29 – 30)— 2,0 = - 2 zł/szt.
korzystne
Vq = (2,2 – 2,0) )— 30 = + 6 zł/szt.
niekorzystne
Vpq = (29 – 30)— (2,2 – 2,0) = - 0,2 zł/szt.
korzystne
V = - 2 + 6 – 0,2 = + 3,8 zł/szt.
niekorzystne
METODA
TRZECH
ODCHYLEŃ
© Marek Masztalerz
6