rachunek kosztów planowanych - Uniwersytet Ekonomiczny w
Transkrypt
rachunek kosztów planowanych - Uniwersytet Ekonomiczny w
RACHUNEK KOSZTÓW PLANOWANYCH dr Marek Masztalerz Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2011 Ach, ta nomenklatura! ... planowanych ... przyszłościowych ... apriorycznych ... postulowanych Rachunek kosztów... ... budŜetowanych ... standardowych ... normatywnych ... normalnych © Marek Masztalerz 1 Teoretycznie rzecz ujmując... Costing by Charles Horngren: Rachunek kosztów postulowanych Rachunek kosztów rzeczywistych (historycznych) Rachunek kosztów normalnych (uzasadnionych) Rachunek kosztów planowanych (budŜetowanych) Rachunek kosztów standardowych (normatywnych) KB rzeczywiste ceny x rzeczywiste zuŜycie rzeczywiste ceny x rzeczywiste zuŜycie planowane ceny x rzeczywiste zuŜycie standardowe ceny x standardowe zuŜycie KP rzeczywiste stawki x rzeczywista ilość planowane stawki x rzeczywista ilość planowane stawki x rzeczywista ilość planowane stawki x standardowe zuŜycie dla rzeczywistej ilości © Marek Masztalerz RACHUNEK KOSZTÓW STANDARDOWYCH Rachunek kosztów standardowych (normatywnych) jest najczęściej stosowaną w praktyce odmianą rachunku kosztów planowanych (głównie w sferze kosztów produkcji). Istotą tego rachunku jest wprowadzenie do systemu pomiaru w rachunku kosztów kategorii kosztów standardowych (normatywnych), czyli kosztów wzorcowych ustalonych a priori na podstawie specyfikacji produktów i usług oraz przebiegu procesów. STANDARD CENOWY cena jednostki zasobu (materiałów, robocizny, usług bezpośrednich), np. koszt 1 mb tkaniny, stawka godzinowa lub akordowa szwaczki itp. STANDARD ILOŚCIOWY zuŜycie ilościowe zasobu (materiałów, robocizny, usług bezpośrednich), na jednostkę produktu, np. mb tkaniny na 1 koszulę, czas uszycia 1 koszuli itp. STANDARD KWOTOWY kwota (wartość) pośrednich kosztów produkcji, zarządu i sprzedaŜy w danym okresie, np. amortyzacja maszyn, płace administracji, zuŜycie materiałów biurowych itp. © Marek Masztalerz 2 TYPY STANDARDÓW STANDARDY BAZOWE Standardy stałe, niezmienne w długim okresie, ustalane przed rozpoczęciem działalności, rzadko stosowane w praktyce ze względu na niestabilność warunków gospodarowania i niski stopień napięcia. STANDARDY BIEśĄCE Standardy odpowiadające normalnym warunkom gospodarowania, uwzględniające występowanie czynników zakłócających proces produkcyjny oraz ryzyko strat produkcyjnych, realne i osiągalne, aktualizowane okresowo, popularne w praktyce, najlepiej spełniają funkcje postulatów kosztowych: predyktywną, kontrolną i motywacyjną. STANDARDY IDEALNE Standardy o najwyŜszym stopniu napięcia, ustalające minimalny poziom kosztów moŜliwy w optymalnych warunkach prowadzenia działalności, teoretyczne, niepopularne i rzadko stosowane w praktyce, trudne (lub niemoŜliwe) do osiągnięcia. © Marek Masztalerz EWIDENCJA KOSZTÓW STANDARDOWYCH Wariant dyspozycyjny Koszty księgowane są wg wielkości standardowych. Odchylenia (debetowe lub kredytowe) są ustalane na bieŜąco i zapisywane na osobnych kontach, powstałych w wyniku pionowego podziału kont kosztowych. KOSZT RZECZYWISTY = KOSZT STANDARDOWY ± ODCHYLENIE Wariant rozliczeniowy Koszty księgowane są zarówno wg wielkości standardowych jak i wielkości faktycznych na oddzielnych kontach. Odchylenia (wyłącznie dla wyrobów gotowych) są ustalane pozaewidencyjnie na koniec okresu sprawozdawczego. ODCHYLENIE = KOSZT RZECZYWISTY – KOSZT STANDARDOWY © Marek Masztalerz 3 CECHY RACHUNKU KOSZTÓW PLANOWANYCH RACHUNEK KOSZTÓW RZECZYWISTYCH RACHUNEK KOSZTÓW PLANOWANYCH Horyzont czasowy Przeszłość Przeszłość i przyszłość Charakter kosztów Koszty faktycznie poniesione Koszty planowane lub standardowe Wyszczególnienie Wiarygodność Wysoka Ograniczona Dokumentacja Dowody księgowe Plany, prognozy, normy Rachunkowość finansowa Ewidencja i kalkulacja kosztów Sprawozdanie finansowe Ceny ewidencyjne Kalkulacja kosztów Rachunkowość zarządcza Kalkulacja kosztów ex post Ustalanie cen sprzedaŜy Ocena rentowności ex post Kalkulacja kosztów ex ante Ustalanie cen sprzedaŜy BudŜetowanie i analiza odchyleń Główne zalety Wiarygodność, dokładność, rzetelność, prawdziwość, mała pracochłonność, prostota, zgodność z systemami FK Szybkość pozyskania informacji, moŜliwość śledzenia na bieŜąco kosztów i odchyleń, zgodność z większością systemów ERP Główne wady Długi czas pozyskania informacji o ponoszonych kosztach, brak moŜliwości monitorowania kosztów i bieŜącej analizy odchyleń Ograniczona wiarygodność, duŜa pracochłonność, konieczność ustalania norm (standardów) oraz ustalania i rozliczania odchyleń © Marek Masztalerz Na forum ludzie piszą... „W związku z tym, Ŝe koszty standardowe ustala się raz na rok (na (na podstawie planowanej /budŜetowanej/ ceny surowca), oraz w związku z tym, Ŝe Ŝe surowcem jest ropa naftowa, której ceny skaczą od 60 do 150 USD za baryłkę, by ponownie spaść do 40 USD za baryłkę (wszystko w ciągu jednego roku obrotowego), odchylenia mają bardzo istotny wpływ na sprawozdania, co teŜ powoduje nieprzydatność nieprzydatność rachunku kosztów standardowych do jakichkolwiek symulacji i analiz analiz bieŜących.” (Specjalista ds. Cotrollingu, Cotrollingu, Grupa LOTOS) „Kluczowa jest odpowiedź na pytanie, jak bardzo w naszej branŜy standard moŜe róŜnić się od kosztów rzeczywistych (np. czy kupujemy surowce na rynku spot czy zawierane są długoterminowe umowy po stałej cenie). Jeśli mamy duŜe duŜe odchylenia, to rachunek kosztów standardowych jest nieprzydatny w planowaniu. planowaniu. (...) Standard jest super narzędziem, ale tylko w stabilnych branŜach.” branŜach.” (Kontroler Finansowy, Rieber Foods Polska) © Marek Masztalerz 4 ANALIZA ODCHYLEŃ OD KOSZTU STANDARDOWEGO V = Pr Qr – Ps Qs koszt rzeczywisty koszt planowany Pr – cena rzeczywista Ps – cena standardowe Pr Qr – zuŜycie rzeczywiste odchylenie Qs – zuŜycie standardowe Ps Vp – odchylenie cenowe Vq – odchylenie ilościowe Vpq – odchylenie mieszane V – odchylenie całkowite Qs Qr © Marek Masztalerz ANALIZA ODCHYLEŃ OD KOSZTU STANDARDOWEGO METODA DWÓCH ODCHYLEŃ V = Vp + Vq Wariant I Wariant II Vp = (Pr – Ps) Qr Vp = (Pr – Ps) Qs Vq = (Qr – Qs) Ps Vq = (Qr – Qs) Pr Pr Pr Vp Ps Ps Vq Qs Qr Vp Vq Qs Qr © Marek Masztalerz 5 ANALIZA ODCHYLEŃ OD KOSZTU STANDARDOWEGO METODA TRZECH ODCHYLEŃ V = Vp + Vq + Vpq Pr Vp Vpq Vp = (Pr – Ps) Qs Ps Vq = (Qr – Qs) Ps Vq Qs Vpq = (Pr – Ps) (Qr – Qs) Qr © Marek Masztalerz ANALIZA ODCHYLEŃ – przykład Na jednostkę wyrobu według norm (standardów) ustalonych w budŜecie zuŜywa się 2,0 kg materiałów bezpośrednich po 30 zł/kg. W ciągu okresu wyprodukowano 100 sztuk wyrobu. ZuŜyto 220 kg materiałów po 29 zł/kg. Dokonaj analizy odchyleń kosztu jednostkowego. Metoda Obliczenia Charakter odchylenia METODA DWÓCH ODCHYLEŃ (wariant I) Vp = (29 – 30) 2,2 = - 2,2 zł/szt. korzystne Vq = (2,2 – 2,0) ) 30 = + 6 zł/szt. niekorzystne V = - 2,2 + 6 = + 3,8 zł/szt. niekorzystne METODA DWÓCH ODCHYLEŃ (wariant II) Vp = (29 – 30) 2,0 = - 2 zł/szt. korzystne Vq = (2,2 – 2,0) 29 = + 5,8 zł/szt. niekorzystne V = - 2 + 5,8 = + 3,8 zł/szt. niekorzystne Vp = (29 – 30) 2,0 = - 2 zł/szt. korzystne Vq = (2,2 – 2,0) ) 30 = + 6 zł/szt. niekorzystne Vpq = (29 – 30) (2,2 – 2,0) = - 0,2 zł/szt. korzystne V = - 2 + 6 – 0,2 = + 3,8 zł/szt. niekorzystne METODA TRZECH ODCHYLEŃ © Marek Masztalerz 6 BUDśETOWANIE BudŜet to plan finansowy przedsiębiorstwa na kolejny rok obrotowy. BudŜet nie jest prognozą opartą na trendach, lecz wyrazem przyjętych celów. ...to teŜ walka o kasę !!! BudŜet słuŜy planowaniu, motywowaniu, organizowaniu i kontroli. Proces tworzenia budŜetu to budŜetowanie. BudŜetowanie jest sednem controllingu. controllingu. © Marek Masztalerz FUNKCJE SYSTEMU BUDśETOWANIA PLANOWANIE planowanie przyszłości przedsiębiorstwa poprzez sporządzanie budŜetów operacyjnych i finansowych KOORDYNACJA koordynowanie celów i zamierzeń poszczególnych ośrodków odpowiedzialności w przedsiębiorstwie KOMUNIKACJA komunikowanie menedŜerom i pracownikom konkretnych celów i zamierzeń przedsiębiorstwa MOTYWOWANIE motywowanie pracowników do osiągania celów budŜetowych i realizacji określonych zadań KONTROLA kontrola wykonania budŜetu, analiza odchyleń, identyfikacja źródeł nieefektywności OCENA ocena efektywności poszczególnych ośrodków odpowiedzialności wg określonych mierników, powiązana z systemem wynagradzania © Marek Masztalerz 7 BUDśET GŁÓWNY - PROCEDURA TWORZENIA BUDśET SPRZEDAśY BUDśETY OPERACYJNE BUDśET PRODUKCJI BUDśETY KOSZTÓW BUDśET WYDATKÓW BUDśET FINANSOWY SPRAWOZDANIE FINANSOWE PRO FORMA (bilans, rachunek zysków i strat, rachunek przepływów pienięŜnych) © Marek Masztalerz BUDśETOWANIE PRZYROSTOWE BudŜetowanie przy zastosowaniu metody przyrostowej (ang. Incremental Budgeting) polega na korygowaniu danych o kosztach z ubiegłego okresu z uwzględnieniem poziomu działalności i kosztów z poprzednich okresów i przewidywanych zmian w przyszłych okresach (np. zmian wielkości sprzedaŜy, cen czynników produkcji czy zmian w przebiegu niektórych procesów), zaletą jest stosunkowo mała pracochłonność, wadą jest moŜliwość uwzględnienia w nowych budŜetach nieefektywności zaistniałych w poprzednich okresach oraz brak moŜliwości zastosowania do budŜetowania kosztów nowych przedsięwzięć lub stanowisk kosztów. © Marek Masztalerz 8 BUDśETOWANIE OD ZERA BudŜetowanie przy zastosowaniu metody „od zera” (ang. Zero Based Budgeting): polega na szacowaniu poszczególnych pozycji kosztów przy załoŜeniu, jakby realizowane przez dane stanowisko kosztów działania rozpoczynały się po raz pierwszy, zaletą jest brak zagroŜenia uwzględnienia w nowych budŜetach nieefektywności zaistniałych w poprzednich okresach oraz moŜliwość zastosowania do budŜetowania kosztów nowych przedsięwzięć lub stanowisk kosztów, wadą jest duŜe skomplikowanie i brak moŜliwości oparcia na rzeczywistych danych opisujących procesy w danym przedsiębiorstwie oraz stosunkowo duŜa pracochłonność © Marek Masztalerz BUDśETOWANIE KROCZĄCE BudŜetowanie kroczące (ang. Rolling Budgeting) polega na aktualizowaniu budŜetu co miesiąc/kwartał i przesuwaniu horyzontu budŜetowania o jeden okres, tak Ŝeby w dowolnym momencie budŜet obejmował 12 miesięcy zaletą jest stosunkowo duŜe prawdopodobieństwo zbieŜności załoŜeń budŜetowych z rzeczywistością oraz moŜliwość częstszego niŜ raz na rok korygowania budŜetu, wadą jest stosunkowo duŜa pracochłonność (konieczność ciągłego aktualizowania budŜetu) © Marek Masztalerz 9 KONTROLA BUDśETOWA Arkusz kontroli wykonania budŜetu umoŜliwia: • monitorowanie realizacji planu w bieŜącym roku, • ustalanie odchyleń od budŜetu (w miesiącu i od początku roku), • zestawianie bieŜących wielkości z rokiem poprzednim. PLAN miesiąc narastająco WYKONANIE bieŜący rok miesiąc narastająco WYKONANIE poprzedni rok miesiąc narastająco © Marek Masztalerz ANALIZA ODCHYLEŃ OD BUDśETU Analiza odchyleń (analiza wariancji) polega na porównaniu wielkości faktycznych z wielkościami budŜetowymi, ustaleniu wysokości odchyleń oraz wyjaśnieniu przyczyn wystąpienia odchyleń. POZIOM TOLERANCJI!!! KOSZTY KONTROLOWANE!!! © Marek Masztalerz 10 ANALIZA ODCHYLEŃ KOSZTÓW O D C H Y L E N I A kosztów materiałów kosztów robocizny zmiennych kosztów pośrednich • ilość zuŜytych materiałów • cena materiałów • pracochłonność • stawki płac • liczba godzin • stawka za 1 godzinę • wielkość produkcji stałych kosztów pośrednich • zdolność produkcyjna • wydajność pracy © Marek Masztalerz BUDśET SZTYWNY & ELASTYCZNY Firma planuje wytworzyć i sprzedać 1000 sztuk produktu. Planowane Planowane koszty wynoszą łącznie 70 000 zł. W rzeczywistości wyprodukowano i sprzedano 1200 1200 sztuk wyrobu i poniesiono koszty w wysokości 79 000 zł. Czy jest to odchylenie korzystne czy nie? BudŜet sztywny BudŜet elastyczny (Fixed Budget) Budget) (Flexible Budget) Budget) ustalony dla jednego określonego poziomu działalności Odchylenie kosztów od budŜetu sztywnego jest niekorzystne, bo koszty rzeczywiste były wyŜsze o 9 000 zł od kosztów planowanych. budŜet zawierający równania kosztowe, umoŜliwiający przeliczanie budŜetu dla faktycznego poziomu działalności Odchylenie kosztów od budŜetu elastycznego zaleŜy od funkcji kosztów. Jeśli równanie ma postać 50q + 20 000, to odchylenie jest korzystne i wynosi 1000 zł, bo wg budŜetu przeliczonego koszty powinny wynieść 80 000 zł. © Marek Masztalerz 11 ANALIZA ODCHYLEŃ – przykład Firma zaplanowała w budŜecie produkcję na poziomie 120 sztuk wyrobu. Na jednostkę wyrobu według norm (standardów) ustalonych w budŜecie zuŜywa się 2,0 kg materiałów bezpośrednich po 30 zł/kg. W ciągu okresu wyprodukowano 100 sztuk wyrobu. ZuŜyto 220 kg materiałów po 29 zł/kg. Dokonaj analizy odchyleń kosztów materiałów. Obliczenia Metoda Charakter odchylenia METODA DWÓCH ODCHYLEŃ (wariant I) Vp = (29 – 30) 220 = - 220 zł korzystne Vq = (220 – 200) ) 30 = + 600 zł niekorzystne V = - 220 + 600 = + 380 zł niekorzystne METODA DWÓCH ODCHYLEŃ (wariant II) Vp = (29 – 30) 200 = - 200 zł korzystne Vq = (220 – 200) 29 = + 580 zł niekorzystne V = - 200 + 580 = + 380 zł niekorzystne Vp = (29 – 30) 200 = - 200 zł korzystne Vq = (220 – 200) ) 30 = + 600 zł niekorzystne Vpq = (29 – 30) (220 – 200) = - 20 zł korzystne V = - 200 + 600 – 20 = + 380 zł niekorzystne METODA TRZECH ODCHYLEŃ © Marek Masztalerz METODA PODSTAWIEŃ ŁAŃCUCHOWYCH ilość planowana ilość rzeczywista ilość rzeczywista ilość rzeczywista x x x x zuŜycie planowane zuŜycie planowane zuŜycie rzeczywiste zuŜycie rzeczywiste x x x x cena planowana cena planowana cena planowana cena rzeczywista = = budŜet planowany Odchylenie wielkości produkcji = budŜet skorygowany = budŜet skorygowany Odchylenie z tytułu zuŜycia wielkość rzeczywista Odchylenie z tytułu zmian cen/stawek © Marek Masztalerz 12 ANALIZA ODCHYLEŃ – przykład Firma zaplanowała w budŜecie produkcję na poziomie 120 sztuk wyrobu. Na jednostkę wyrobu według norm (standardów) ustalonych w budŜecie zuŜywa się 2,0 kg materiałów bezpośrednich po 30 zł/kg. W ciągu okresu wyprodukowano 100 sztuk wyrobu. ZuŜyto 220 kg materiałów po 29 zł/kg. Dokonaj analizy odchyleń kosztów materiałów. Ilość ZuŜycie Cena planowana planowane planowana rzeczywista planowane planowana rzeczywista rzeczywiste planowana rzeczywista rzeczywiste rzeczywista ILOŚĆ 120 szt. 100 szt. 100 szt. 100 szt. ZUśYCIE 2,0 kg/szt. 2,0 kg/szt. 2,2 kg/szt. 2,2 kg/szt. CENA 30 zł/kg 30 zł/kg 30 zł/kg 29 zł/kg WARTOŚĆ 7 200 zł 6 000 zł 6 600 zł 6 380 zł Odchylenie z tytułu zmiany ilości 6 000 zł – 7 200 zł = - 1 200 zł K Odchylenie z tytułu zmiany zuŜycia 6 600 zł – 6 000 zł = + 600 zł N Odchylenie z tytułu zmiany cen 6 380 zł – 6 600 zł = - 220 zł K Odchylenie łączne 6 380 zł – 7 200 zł = - 820 zł K © Marek Masztalerz ANALIZA ODCHYLEŃ ZYSKU ODCHYLENIE SPRZEDAśY ODCHYLENIE CEN SPRZEDAśY ODCHYLENIE WIELKOŚCI SPRZEDAśY ODCHYLENIE ZYSKU ODCHYLENIE KOSZTÓW MATERIAŁÓW ODCHYLENIE KOSZTÓW ODCHYLENIE KOSZTÓW ROBOCIZNY ODCHYLENIE ZMIENNYCH KOSZTÓW POŚREDNICH ODCHYLENIE STAŁYCH KOSZTÓW POŚREDNICH © Marek Masztalerz 13 UW AGA! W pływ parametrów sprzedaŜy na wynik finansowy bada się w oparciu o marŜę brutto a nie przychody ze sprzedaŜy. odchylenie cen sprzedaŜy odchylenie marŜy na sprzedaŜy odchylenie wielkości sprzedaŜy odchylenie kosztów materiałów bezpośrednich odchylenie cen materiałów odchylenie zuŜycia materiałów odchylenie stawek płac odchylenie kosztów płac bezpośrednich odchylenie zuŜycia robocizny ODCHYLENIE ZYSKU odchylenie kosztów produkcji odchylenie zmiennych kosztów pośrednich odchylenie budŜetowe odchylenie wydajności odchylenie budŜetowe odchylenie stałych kosztów pośrednich odchylenie wielkości produkcji odchylenie wykorzystania zdolności produkcyjnych odchylenie wydajności odchylenie kosztów zarządu odchylenie kosztów sprzedaŜy Odchylenia kosztów zarządu i kosztów sprzedaŜy ustala się przez porównanie wielkości faktycznych z budŜetem. Dla zmiennych kosztów sprzedaŜy ustala się odchylenie budŜetowe i wydajności tak jak dla zmiennych pośrednich kosztów produkcji. © Marek Masztalerz ANALIZA ODCHYLEŃ ZYSKU – przykład Przedsiębiorstwo ALFA produkuje jeden typ wyrobu, który nosi nazwę Sigma. Produkt ten wytwarzany jest w jednym procesie technologicznym. Standardowe zuŜycie i stawki kosztów bezpośrednich i zmiennych pośrednich ustalono na podstawie specyfikacji technicznej produktu oraz planowanych cen/stawek. Standardowe koszty stałe pośrednie są planowane na poziomie 120 000 zł przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych (30 000 rh miesięcznie), co daje standardowy narzut kosztów stałych 4 zł/rh. Koszty pośrednie są absorbowane przez produkcję na podstawie roboczogodzin bezpośrednich. © Marek Masztalerz 14 ANALIZA ODCHYLEŃ ZYSKU – przykład Cena sprzedaŜy jest standardowo ustalana wg formuły „koszt plus narzut zysku 25%” a zatem wynosi 40 zł/szt. Firma planuje wytworzyć w maju 10 000 sztuk wyrobów. W rzeczywistości w maju wyprodukowano i sprzedano 9 000 sztuk. Cena sprzedaŜy wyniosła 42 zł/szt. Pracownicy bezpośrednio produkcyjni przepracowali 28 500 godzin a przeciętna stawka wyniosła 3,2 zł/rh. Ceny materiałów A i B wyniosły odpowiednio: 1,1 zł/kg i 2,8 zł/kg, natomiast zuŜycie tych materiałów: 19 000 kg (A) i 10 100 kg (B). Koszty pośrednie produkcji były równe 168 000 zł, w tym koszty zmienne 52 000 zł a koszty stałe 116 000 zł. © Marek Masztalerz ANALIZA ODCHYLEŃ ZYSKU – przykład © Marek Masztalerz 15 ZALETY I WADY BUDśETOWANIA Szanse i zagroŜenia związane z wdroŜeniem i funkcjonowaniem systemu systemu budŜetowania zaleŜą od wielu czynników: struktury organizacyjnej firmy, stylu zarządzania, metod sporządzania i kontroli budŜetu oraz analizy odchyleń, pozycji działu działu controllingu w firmie. + przejrzystość oczekiwań zarządu co do wyników organizacji motywacja menedŜerów i pracowników do działania bieŜąca kontrola wyników oraz szybkość reakcji na odchylenia koordynacja i unikanie suboptymalizacji – ryzyko błędnego oszacowania wielkości budŜetowych ograniczenie kreatywności i motywacji pracowników ryzyko nieefektywnego gospodarowania zasobami brak elastyczności w warunkach zmienności otoczenia firmy pracochłonność, czasochłonność i kosztochłonność © Marek Masztalerz Krytycznie o budŜetowaniu... „BudŜet bazujący na liczbach z roku poprzedniego nie skłania do refleksji nad marnotrawstwem czy wartością. BudŜet tworzy podłogę dla kosztów i sufit dla wzrostu. Zbytnie przekraczanie tych barier nie jest w niczyim interesie.” interesie.” - Jeremy Hope, Hope, Beyond Budgeting Round Table „BudŜety sprzyjają najbardziej nieproduktywnym zachowaniom w organizacji.” organizacji.” - Jack Welch, ” Welch, General Electric, Electric, „Winning „Winning” „BudŜetowanie to plaga korporacyjnej Ameryki.” - Jack Welch „BudŜetowanie to narzędzie represji.” - Bob Lutz, Lutz, Chrysler „BudŜetowanie to zło niekonieczne.” - Jan Wallander, Wallander, Svenska Handelsbanken © Marek Masztalerz 16