Problemy szkolne dorastającej młodzieży. Szkoła i uczenie się to

Problemy szkolne dorastającej młodzieży .
Szkoła i uczenie się to podstawowy rodzaj działań i aktywności młodego
człowieka. Szkoła też jest źródłem wielu problemów zarówno dzieci jak i
młodzieży. Jest to dowód na to, iż miejsce to – mimo szybko zmieniającego się i
nowoczesnego świata – to nadal instytucja niezwykle ważna dla dorastających i
nadal potrafi wywołać niesamowite emocje. Nie tylko ze względów naukowych
szkoła ma duże znaczenie dla osób w tym wieku. Dla uczniów jest ona
reprezentacją dojrzewającej społeczności, to w tym środowisku rówieśnicy dzielą
się tak trudnymi w tym wieku doświadczeniami i zainteresowaniami. D.T. Helms
uważa, że szkoła „formułuje osobowość i rozwój społeczny dorastającego, w tym
także poziom jego samooceny” 1. Długi okres edukacji w szkole oraz różnorodne
możliwości kształcenia mają pozytywne znaczenie. Przyczyniają się jednak do
tego, iż problemy wiążące się ze szkołą są coraz częstsze i poważniejsze. I.
Obuchowska ujmuje trudności szkolny w trzy grupy:
- wymagania dotyczące nauki i są to niepowodzenia w nauce ze wsz ystkimi tego
konsekwencjami
- współżycie i współdziałanie społeczne w szkole, czyli interakcje pomiędzy
uczniami, jak i uczniami oraz ich nauczycielami
- obszar wewnętrznego psychicznego funkcjonowania ucznia, stanowi jego
konflikty wewnętrzne, głównie światopoglądowe, które przypadają na okres
adolescencji. 2
Sukcesy i porażki w nauce w dużym stopniu mają wpływ na społeczne
zachowanie ucznia i jego społeczne powodzenie bądź niepowodzenie.
Według H. Spionek „psychologiczne skutki niepowodzeń w nauce mogą być
różnorodne i zależą od częstotliwości ich występowania. Jeżeli oceny
niedostateczne występują sporadycznie młodzież jest na ogół uodporniona,
natomiast chroniczne niepowodzenie powoduje poczucie porażki, ze wszystkimi
konsekwencjami, bądź prowadzi do różnorodnych zachowań obronnych takich
1
2
J.S., Turner, D.B. Helms (1999) Rozwój człowieka, Warszawa, WSiP., s 362
I. Obuchowska (1983) Okres dorastania, Warszawa, Nasza Księgarnia. S. 118
jak: kłamstwo, opuszczanie zajęć. Jeżeli dziecko nie znajdzie wsparcia u osób
najbliższych, jego niepowodzenia i problemy w szkole mogą się pogłębić”.
Należy
jednak
pamiętać,
odpowiedzialności
za
uczniowie
niepowodzenia
nie
szkolne.
ponoszą
Korzystne
zupełnie
postawy,
pełnej
chęć,
motywacja i gotowość do uczenia pojawiają się w najwyższym stopniu, gdy
młodzi wiedzą, że zarówno rodzice jak i nauczyciele są nimi zainteresowani i
obdarzają ich troską i szacunkiem.
Wyznacznikiem osiągnięć w nauce są oceny szkolne.
Mają charakter
społeczny i stanowią pozytywne lub negatywne wzmocnienia często bardzo silne;
„wzmocnienie to jest tym silniejsze, im jednostka bardziej zinterioryzowała
społeczne normy”. Złe oceny bardziej przeżywają uczniowie ambitni, wrażliwi
oraz ci, których rodzice przewiązują do ocen szczególną, często nadmierną wagę.
Jednak należy pamiętać, że oceny nie są dokładnym wskaźnikiem zasobu wiedzy i
umiejętności ucznia.
Na problemy szkolne uczniów wpływają różne czynniki, np.
- warunki środowiska rodzinnego;
- warunki bytowe,
- warunki kulturowe
-warunki wychowania.
Niekorzystne warunki bytowe i materialne wywierają negatywny wpływ na
naukę ponieważ dzieci czują się pokrzywdzone. Czasem jednak złe warunki
działają motywacyjnie i wyzwalają chęć do nauki w celu polepszenia swojego
życia. Również bardzo dobre warunki bytowe mogą wpływać niekorzystnie jeśli
uczeń wykształci w sobie niekorzystny system wartości. Warunki wychowawcze
są istotne w procesie nauczania, gdyż więź emocjonalna w rodzinie może
skompensować braki i trudności albo ułatwić poradzenie sobie z problemami. W.
Okoń uważa, że istotne w nauce szkolnej są warunki kulturowe, w jakich dziecko
wzrasta, wyznaczone przez wykształcenie, zawód i potrzeby kulturowe rodziców.
Do warunków kulturowych zaliczamy środki masowego przekazu, umiejętność
posługiwania się nimi oraz umiejętność dawkowania informacji. Nadmiar
powoduje znużenie i działa blokująco na aktywność ucznia.
Czynniki mające wpływ na powodzenie lub niepowodzenie szkolne mają
swoje źródła także w samej szkole. Są ona zależne lub niezależne od nauczyciela.
Do warunków zależnych od nauczyciela zaliczamy m.in. właściwości charakteru,
umiejętności pedagogiczne, kontrolowanie własnych stanów emocjonalnych,
właściwości poznawcze. Warunki niezależne wiążą się z: metodami nauczania,
programem nauczania, czynnikami organizacyjnymi, formami oddziaływania na
motywację szkolną.
Oprócz warunków zewnętrznych - środowiska rodzinnego i szkolnego niepowodzenia szkolne uczniów zależą od warunków biopsychicznych, wśród
których istotne znaczenie dla nauki mają:
a) uzdolnienia,
b) nadpobudliwość nerwowa,
c) introwersja i ekstrawersja.
d) motywacja szkolna,
e) dojrzałość społeczna
f) zainteresowania pozaszkolne,
g) przeżycia osobiste.
W I fazie okresu dorastania charakterystyczny jest spadek wyników i
osiągnięć szkolnych. „W wyniku funkcjonalnego doskonalenia się mózgu wzrasta
wprawdzie
sprawność
umysłowa
w
poszczególnych
jej wymiarach,
ale
równocześnie rozszerzają się zainteresowania, różnorodność dążeń, wzrasta
reaktywność emocjonalna z całą gamą pragnień, niepokojów, chwilowych
skojarzeń, nagłych pomysłów, różnych zadumań i młodzieńczych marzeń. Mimo,
że uwaga, pamięć i myślenie ulegają w okresie dorastania doskonaleniu, to duże
kłopoty sprawiają dzieciom i jej otoczeniu trudności w skupianiu i zapominanie.
Dzieje się tak dlatego, że zaczynają różnicować: to co uważają za ważne dla
siebie, darzą uwagą i zapamiętują, co jest na marginesie spraw uznawanych za
ważne, nie poświęcają wiele uwagi i w rezultacie zapominają.” 3
Problemem szkolnym nastolatka może być też grupa rówieśnicza,
szczególnie wtedy, gdy dany nastolatek jest i czuje się odrzucony przez kolegów i
3
I. Obuchowska (1983). Okres dorastania. Warszawa: Nasza Księgarnia, s130
koleżanki. Młodzież jest bardzo krytyczna i odrzuca osoby odmienne fizycznie i
psychicznie, nieuzdolnione, z patologicznych rodzin, itp.
Kolejną
grupą
problemów
szkolnych
stanowią
konflikty
światopoglądowe. Są one najczęściej spowodowane różnicami reprezentowanymi
przez rodzinny dom szkołę.
Szczególnie gdy występuje rozbieżność między
słowem, myślą i działaniem. Młodzi ludzie zaczynają się buntować przeciw
postawom i poglądom rodziców i nauczycieli. Często bunt przeradza się w
konflikt. Rodzice i nauczyciele myśląc, mówiąc co innego i robiąc co innego
okłamują dziecko i tracą jego zaufanie. Brak zaufania rodzi „negatywizm,
nieposłuszeństwo, arogancja, upór i inne zbliżone właściwości zachowania
dorastających” 4 . Psychologowie wyjaśniają, że „rodzące się poczucie własnej
mocy u dorastających, pociągające za sobą potrzebę niezależności i swobody,
które w zetknięciu z ograniczeniami i zakazami dorosłych prowadzą do konfliktu
z
nimi”
5
Jak twierdzi M. Przetacznikowa oprócz cech i uczuć negatywnych, młodzi
czują się „ ... zadowoleni, pełni radości, werwy i humoru. Nierzadkie są u nich
uczucia zachwytu i podziwu, entuzjazmu i dumy, związane z pomyślnym
rozwiązaniem spraw osobistych, osiągnięciami klasowymi.” 6. Okres dorastania to
czas wielu trudności i problemów do pokonania. Nie tylko konfliktów ze samym
sobą, ale i otoczeniem. Nastolatki twierdzą, że oni rodzice ani szkoła nie chcą ani
nie umieją im pomóc.
4
A. Jaczewski, B. Woynarowska (1982). Dojrzewanie. Warszawa: WSiP. s. 159
tamże
6
Przetacznikowa, M. ( 1978 ). Podstawy rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży. Warszawa WSiP
5