Karać, nagradzać dziecko, czy efektywnie

Karać, nagradzać dziecko, czy
efektywnie dyscyplinować
Problem kar i nagród w wychowaniu wywołuje wiele dyskusji, wątpliwości, sporów
wśród rodziców i wychowawców. W rozmowach ojców, matek (czasem w jednym
małŜeństwie) zauwaŜamy powaŜne róŜnice zdań. Ojciec chce swojego syna
trzymać krótko, a matka twierdzi, Ŝe dziecka nie moŜna tak surowo wychowywać, bo
nabawi się nerwicy. Nie ma teŜ jednolitego poglądu na rolę nagrody w wychowaniu.
KaŜda rodzina ma tutaj pewne tradycje i od nich w duŜej mierze zaleŜy częstotliwość
karania i nagradzania.
Kary i nagrody stosujemy wobec dzieci niemal kaŜdego dnia.
Od tego, czy potrafimy robić to umiejętnie, zaleŜy nasz sukces wychowawczy
lub...klęska. Często jesteśmy przekonani, Ŝe uda się nam wychować dziecko bez
stosowania kar.. A pociecha rośnie, staje się coraz bardziej samodzielna i nie
zawsze chce robić to, co my uwaŜamy za słuszne. I przychodzą chwile, Ŝe czujemy
się bezradni. Tłumaczymy, prosimy, a dziecko wcale nie chce słuchać. I co wtedy?
Karzemy je.
Zadajmy sobie pytanie: czy kary są konieczne?
Większość psychologów twierdzi, Ŝe dzieci muszą wiedzieć, iŜ są pewne
granice, których nie wolno im przekraczać. A taką informację przekazujemy im
poprzez karę.. Ale karać mądrze to wielka sztuka.
Kilka podstawowych zasad:
o Przed karaniem powinno pojawić się ostrzeŜenie.
o Kara musi być odpowiednia do sytuacji.
o Trzeba być konsekwentnym, bo często rodzice straszą tylko, a dzieci
szybko zdają sobie sprawę, Ŝe to tylko czcze gadanie.
o Kary trzeba dostosowywać do wieku i indywidualnej wraŜliwości kaŜdego
dziecka (bardzo wraŜliwemu dziecku wystarczy upomnienie, zmartwienie
matki, ostrzejsze zwrócenie uwagi, rozmowa i wytłumaczenie, na czym
polega niewłaściwość postępowania. Dziecko mniej wraŜliwe wymaga
surowszych reakcji z naszej strony)
o Nie wolno karać za coś, co dziecko zrobiło nieumyślnie, bo ono uczy się na
błędach (karać tylko wtedy, gdy dziecko jest świadome popełnionego
czynu).
o Nie wolno zwlekać z karą (dziecko lepiej zapamięta i zrozumie karę
wymierzoną natychmiast po złym zachowaniu).
1
o Karząc nie porównujmy dziecka z innymi ( porównywanie odbiera dziecku
poczucie własnej wartości).
o Karą nie moŜe być to, co jest obowiązkiem np. sprzątanie zabawek.
o Kara nie moŜe zaburzać psychiki dziecka- np. zamykanie w ciemnej
łazience, straszenie „dziadem” itp.
o Nie naleŜy karać zbyt ostro za błahe lub jednorazowe przewinienie.
o Nie wolno karać bez wysłuchania wyjaśnień przy czym skrucha powinna
wpłynąć na złagodzenie.
o Kara cielesna jest zawsze naruszeniem godności dziecka i uczy, Ŝe duzi uŜywają
przemocy, Ŝeby zabronić czegoś małym. Dzieci bite kłamią i oszukują.
Stosowanie tej "metody" powoduje, Ŝe dziecko staje się niewraŜliwe na łagodne
środki dyscyplinujące. Na ogół sprawia trudności wychowawcze wszystkim tym,
którzy kary nie stosują.
Kara tak jak inne metody wychowawcze, ma dziecko uczyć właściwego
postępowania, ale stosujemy ją wówczas, gdy nie pomaga perswazja,
upomnienia, zawstydzanie, prośby i polecenia.
Zamiast karać- dyscyplinować
Dyscyplina to więcej niŜ reagowanie na złe zachowanie dziecka. Efektywna dyscyplina
wymaga efektywnego komunikowania się. Dlatego słuchanie, zadawanie pytań i
uŜywanie sformułowań „ja” uwaŜa się za metody wychowawcze oparte na dyscyplinie.
Efektywne metody dyscyplinowanie dzieci to:
o Ignorowanie złego zachowania dziecka.
o Dawanie wzoru poŜądanego zachowania.
o Stosowanie naturalnych i logicznych konsekwencji, które często są wynikiem
„reguł przyrody” np. jeśli dziecko nie zje kolacji będzie głodne; dziecko bijące
kolegów nie będzie miało się z kim bawić.
o Pozwalanie dzieciom na ryzyko i samodzielne rozwiązywanie ich problemów.
o Przekazywanie jasnych reguł i norm, czyli zasad:
1) Ustal kilka zasad, które są najwaŜniejsze dla dobra i bezpieczeństwa
dziecka i rodziny.
2) Upewnij się, Ŝe dziecko rozumie przyczynę i podstawę danej zasady.
3) Zadbaj, by zasady były jasne.
4) Upewnij się, Ŝe dziecko wie jakie są wyjątki od danej zasady.
5) Zasady rosną razem z dzieckiem.
2
6) Bądź konsekwentny
Wielką wartość wychowawczą posiada nagroda
...bo aktywizuje działanie. Prawidłowe stosowanie nagród polega na tym, Ŝe dziecko
początkowo spełnia polecenia dorosłych ( rodziców i nauczycieli) dla uzyskania ich
aprobaty, z czasem będzie je wypełniało z własnej woli bez kontroli i nadzoru. Nagroda
spełnia warunki metody pobudzającej dodatnie skłonności i zachowania dzieci, dlatego
powinna być stosowana w procesie wychowawczym znacznie częściej niŜ kara.
Nagroda powinna:
o Zaspokajać potrzeby i pragnienia dziecka, bo tylko wówczas będzie mu na niej
zaleŜało.
o Następować bezpośrednio po konkretnym uczynku dziecka, by przyjemność, jakiej
dostarcza, kojarzyła się z tym uczuciem.
o Być urozmaicona (tzn. nie zawsze taka sama) oraz okazywana lub wręczana
sporadycznie, bo zbyt często stosowana nagroda traci wartość w oczach dziecka.
Nagrodą jest wszystko to, co sprawia dziecku przyjemność, budzi zadowolenie,
przywołuje miłe skojarzenia. Jednak największą nagrodą jest doznanie miłości ze
strony rodziców. NajwaŜniejsze rodzaje nagród to: pochwała, upominek rzeczowy,
uśmiech, przytulenie, miłe słowo, np. jesteś kochany, sprawiłeś mi radość.
Drodzy Rodzice! Pamiętajcie więc, aby umiejętnie nagradzać i umiejętnie karać
swoje pociechy, bo od tej umiejętności zaleŜy powodzenie Waszej pracy
wychowawczej.
Literatura:
1. Thomas Gordon "Wychowanie bez poraŜek"
2. Wojciech Pomykało "Vademecum dla rodziców dzieci od 6 do 10”
3. Irena Jundził "Nagrody i kary w wychowaniu"
Opracowała:
Małgorzata Nowakowska- Wójt
3