Ból ortodontyczny - od przyczyn do postępowania Orthodontic pain

Przeglądy, streszczenia
Reviews and abstracts
Tom 5 nr 3 2009
Volume 5 no 3 2009
Ból ortodontyczny - od przyczyn do postępowania
Orthodontic pain: from causes to management – a review
Krishnan Vinod
European Journal of Orthodontics 2007; 29: 170-9
Ból jest złożonym doznaniem często towarzyszącym wizytom ortodontycznym. Zaskakujący jest fakt, że zagadnienie bólu w ortodoncji jest ignorowane, na co wskazuje niewielka liczba publikacji na ten temat.
Przegląd miał na celu uporządkowanie opublikowanego piśmiennictwa dotyczącego bólu oraz odniesienie się do pytań, jakie mogą pojawić się w praktyce klinicznej. Omawia także obecnie stosowane metody jego łagodzenia.
Ortodontyczny ruch zębów wywołuje reakcję zapalną w ozębnej i miazdze zęba. Ból jest częścią tej reakcji. Dochodzi do uwalniania mediatorów chemicznych wywołujących nadwrażliwość. W procesie zapalnym udział biorą także obwodowe włókna nerwowe. Po ich pobudzeniu uwolnione zostają neuropeptydy, zapoczątkowujące odpowiedź bólową.
Ból występuje przy wykonywaniu następujących procedur ortodontycznych: zakładanie separacji, zakładanie i aktywacja łuku,
stosowanie sił ortopedycznych oraz zdejmowanie aparatu stałego.
Ból wywołany zakładaniem separacji pojawia się cztery godziny po ich umieszczeniu, osiąga szczyt drugiego dnia, a następnie
znika w ciągu siedmiu dni. Nie wykazano istotnych różnic w nasileniu bólu wywołanego różnego rodzaju separatorami. Badania
elektromiograficzne wykazały obniżenie progu bólowego oraz spadek aktywności mięśni żucia po założeniu separacji, co uznano za
mechanizm obronny, chroniący pacjenta przed dalszym uszkadzaniem części narządu żucia, objętych procesem zapalnym.
Ból spowodowany zakładaniem lub aktywacją łuków pojawia się po czterech godzinach, osiąga szczyt po dwudziestu czterech
godzinach, a następnie zanika. Zaobserwowano jego dzienne wahania. Najwyższe wartości osiąga on wieczorem i w nocy. Rodzaj
łuku nie wpływa na intensywność i czas trwania bólu. Pacjenci zgłaszają silniejsze odczucia bólowe ze strony zębów przednich niż
bocznych. Natężenie bólu zębów łuku dolnego wykazuje większe wartości w porównaniu z zębami łuku górnego. Badania elektromiograficzne dowodzą, że aktywacja łuków przyczynia się do osłabienia aktywności mięśnia żwacza.
Ból pojawia się także podczas leczenia ortopedycznego. Wytwarza ono siły mechaniczne o dużej wartości, które przekazywane są
na kompleks twarzoczaszki. Odpowiedź bólowa jest tu częścią procesu zapalnego, pojawiającego się w rejonie szwów w początkowej fazie zapalenia.
Zjawisko bólu występuje również podczas zdejmowania aparatu stałego. Dowiedziono, że ból przy zdejmowaniu zamków jest
mniejszy, jeśli zastosowane zostaną siły intruzyjne. Przyłożenie sił w kierunku mezjalnym, dystalnym, policzkowym, językowym
czy sił ekstruzyjnych przyczynia się do wystąpienia silniejszych dolegliwości. W celu zminimalizowania bólu pojawiającego się
w czasie tego zabiegu sugeruje się, aby lekarz zastosował ucisk palcem na ząb lub polecił pacjentowi nagryzienie wałka ligniny.
Dyskomfort odczuwany przez pacjentów po założeniu aparatu jest opisywany jako uczucie ucisku, napięcia lub bólu zębów. Osoby leczone aparatami stałymi zgłaszają większy dyskomfort w porównaniu z pacjentami użytkującymi aparaty zdejmowane.
Istnieje zależność między wiekiem, płcią i stanem emocjonalnym pacjenta, a nasilaniem odczuwanego przez niego bólu po założeniu aparatu. Pacjenci w okresie dojrzewania podają większe nasilenie bólu niż ci przed okresem dojrzewania czy osoby dorosłe.
Kobiety częściej niż mężczyźni zgłaszają uczucie dyskomfortu. Ból nie jest bezpośrednio związany z wielkością zastosowanej siły,
ale w dużym stopniu zależy od stanu psychicznego jednostki. Istnieje wyraźne powiązanie między postawą pacjenta przed leczeniem a dyskomfortem odczuwanym po założeniu aparatu. Wszystkie wymienione wyżej czynniki powinny być wzięte pod uwagę
przed rozpoczęciem leczenia.
Ból ortodontyczny może być istotnym czynnikiem warunkującym złą współpracę pacjenta z lekarzem. Wpływa on również na
codzienną aktywność osób leczonych. Pojawiając się w ciągu pierwszych czterdziestu ośmiu godzin przyczynia się do wystąpienia
bezsennych nocy i skłania pacjenta do zażywania lekarstw. Utrudnia odgryzanie i żucie twardych pokarmów, co skutkuje zmianą
konsystencji spożywanego pożywienia.
W celu kontroli bólu ortodontycznego, zaleca się stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, nawet jeśli proponowano
inne metody, takie jak przezskórna stymulacja elektryczna nerwu, niskonapięciowy laser, stymulacja wibracyjna, szyny nagryzowe
czy użycie żelu znieczulającego. Niesteroidowe leki przeciwzapalne, podane przynajmniej godzinę przed zabiegiem efektywnie
zmniejszają dyskomfort i ból, hamując lub osłabiając odpowiedź zapalną na zastosowane siły. W celu opanowania bólu sugeruje się
dodatkowo zastosowanie jednej lub dwóch dawek NLPZ po zabiegu.
Opracowała:
Lek. dent. Urszula Żochowska
FORUM
ORTODONTYCZNE
85
ORTHODONTIC
FORUM