Dziecięca wrażliwość - Zwiastun Ewangelicki

D
USZPASTERSKI ELEMENTARZ
Dziecięca wrażliwość
– ku odbudowie zaufania
nia. Duszpasterz musi ochraniać dzieci w szczerym wypowiadaniu lęku
i zapobiegać wszelkim próbom ich
ignorowania, bądź wyśmiania. Brak
wsparcia może prowadzić do zachwianych kontaktów na płaszczyźnie relacji z drugim człowiekiem, do permanentnego poczucia niepewności.
Duszpasterze winni być świadomi,
iż przezwyciężanie lęku, w przeciwieństwie do jego narodzin, jest procesem bardzo powolnym. Pośpiech
i w tym przypadku bywa złym doradcą. Znacznie bardziej potrzeba cierpliwości, zaakceptowania i miłości,
a także bezwarunkowej akceptacji.
Mroczny świat lęków
Nadto warto wiedzieć, że przezwyciężanie lęku jest indywidualnym
Priorytetowym tematem duszpaprocesem, a to znaczy, iż każde dziesterstwa wśród dzieci jest motyw zacko potrzebuje innego okresu czasu,
ufania. Dzieci potrzebują otoczenia,
by uporać się z tym, co je przeraża.
któremu mogłyby zaufać, zarówno
Niektóre lęki mijają wraz z wiekiem.
osobiście, jak i strukturalnie. PraWarto poszukiwać i odkrywać podzaufanie, o którym mówi Erikson,
staw lęku. Niejednokrotznamienity psycholog
nie możemy być zaskorozwoju człowieka, staczeni, że niekoniecznie
nowi podstawę zdrowej
ciężka choroba, bezroosobowości. Jest ono pobocie, śmiertelny wypałączone z potrzebą zdadek kogoś bliskiego są
nia się na kogoś. Dzieci
badania wiodą do
początkiem nasilających
nie są świadome jego istsię procesów lękowych,
nienia. Prazaufanie ułajednoznacznego wniosku,
a opacznie wypowietwia im jednak przechoiż
dzieci
warto
traktować,
dziane przez rodziców
dzenie poprzez poszczezdanie typu: „Jeśli nadal
gólne fazy.
jako duszpasterskich partnerów.
będziesz się tak zachoW duszpasterskim
wywał, to nie wiem, czy
kontakcie z dziećmi
dożyję wiosny”.
bardzo szybko możDuszpasterze winni unikać utwierna się przekonać, że posiadają tem aspekt ten powinien być w duszone ograniczone zaufanie do in- pasterskich rozmowach bezdyskusyj- dzania dziecięcych lęków na rzecz
nych, często nawet im najbliż- nie wzięty pod uwagę. W procesie ich sukcesywnego przezwyciężania.
szych. Wynika to niejednokrotnie przezwyciężania lęku potrzeba em- To jednak nie może zostać okupione
z wewnętrznego przekonania, że patii. W walce z lękiem dzieciom po- przymuszaniem dzieci do podejmodla innych, w gruncie rzeczy nic trzeba dorosłych. Potrzeba duszpa- wania walki. Pomocą we właściwym
bądź jedynie niewiele znaczą. To sterzy, którzy umożliwią podejmo- rozprawieniu się z problemem wydarodzi całą paletę lęków. Są one wanie tego trudnego zadania, którzy je się być rozmowa z dziećmi na terezultatem doświadczeń codzien- pomogą dzieciom pozyskiwać zau- mat własnych lęków. Duszpasterze
ności, nieoczekiwanych wypad- fanie do siebie samych, co zinten- nie powinni stronić od takich konków, przeżywanych nieszczęść syfikuje ich obronną kreatywność wersacji. Autentyczne dzielenie się
i kryzysów. Niepoślednią rolę od- w napotykanych sytuacjach przeraże- własnymi odczuciami umożliwi odDzieci bardzo sporadycznie przybywają na rozmowy duszpasterskie.
Tylko niektóre z nich są inicjatorami
takich rozmów. Równie jednak rzadko są odwiedzane. Inaczej rzecz się
ma jedynie w przypadkach ciężkich
zachorowań. Szkoda, że traktowanie
dzieci, jako docelowej grupy duszpasterskiego oddziaływania, nadal stanowi kuriozum. Tymczasem prowadzone badania, niestety w bardzo
okrojonej formie, wiodą do jednoznacznego wniosku, iż dzieci warto
traktować jako duszpasterskich partnerów.
grywają także sny i fantazje. Lęk to
mroczny towarzysz wielu dzieci.
Często, jako wypracowane środki panowania nad lękiem, proponuje się
dzieciom przyjmowanie postaw fasadowości, albo imponowania. Tym samym utwierdza sie je w doskwierających im lękach. Zarówno bowiem fasadowość, czyli próba zamaskowania, ukrycia właściwych odczuć, jak
i imponowanie, czyli przyjmowanie
postawy wybujałego heroizmu, bezpodstawnego chełpienia się, zgrywania się, by ukryć lęk, nie są rozwiązaniem. Dzieciom, których lęki tłumiono, którym nie pozwala się wypowiadać tego, co przeraża, odbiera się
dziecięcą radość i witalność. Potrzebują one wówczas specjalistycznej
terapii.
Jednak w przeciwieństwie do dorosłych, dzieci nie mają problemu
z dzieleniem się swymi lękami. Za-
2011
rok duszpasterstwa
P
rowadzone
10
6/2011
Rozpad rodziny
ziecko
6/2011
11

Zaufanie, które stanowi
ważny czynnik dziecięcego
rozwoju, bywa ograniczane
nie tylko w wyniku konfrontacji z przeżywanymi lękami,
ale także poprzez zadawane rany. Ich
sprawcami bywają sami rodzice, bądź
osoby z kręgu krewnych, znajomych,
czasem przygodnie napotkani. Doświadczana przemoc, zarówno psychiczna, jak i fizyczna oraz przeżywane zadawanie gwałtu rodzą ból
i cierpienie. Dochodzi wówczas do
ograbienia dzieci z niezbędnego im
poczucia bezpieczeństwa. Deklarowana przez duszpasterzy gotowość
służenia pomocą pozwala nabrać zaufania. W krok za deklaracją musi
podążać otoczenie niezbędną ochroną, by wsparcie mogło być w pełni
pomocne. Należy się wyzbyć detektywistycznych zapędów. Bacznie jednak warto obserwować i dostrzegać
sygnały, a także ślady bolesnych doświadczeń, które są udziałem dzieci.
Zamiast uogólniania, duszpasterz winien dążyć do taktownego, serdecznego stwarzania przestrzeni zaufania.
2011
pieczeństwa. Oczywiście nie
każdy konflikt i bardziej ostra
wymiana poglądów niszczą
duszę dziecka. Ale permanentne odczuwanie braku miłości
i poczucia bezpieczeństwa mogą do tego doprowadzić. Dziecko może stać się ofiarą zachwianych relacji rodzinnych.
Może dojść do wniosku: „Nie
jestem tutaj mile widziany”,
„Nie znajduję dla siebie miejsca”.
Przed duszpasterzami roztacza się zadanie intensywnych
rozmów, zwłaszcza,
może
że rodzice najczęściej w tym przypadstać się ofiarą zachwianych
ku zawodzą. Zajęci
są wzajemnym rozrelacji rodzinnych.
prawianiem się ze sobą do tego stopnia, że
zatracają z pola widzenia swe dzieci. Przypominają sobie o nich
w momencie pozyskiwania „lojalnych” stronnictw, o których mowa
była powyżej. Dzieci potrzebują duszpasterskiego
wsparcia w przezwyciężaniu skrajnych emocji:
Tracą one duchową równowagę. miłości i wściekłości, doskwierającePrzeżywane doświadczenia mają wy- go cierpienia, w pozyskiwaniu nowej
miar kryzysu, który pociąga za sobą orientacji, w motywowaniu do dalpoczucie niepewności i lęku. Nadto szego życia, a także w podejmowaniu
prawie zawsze zmuszane bywają do w dorosłym byciu ryzyka nawiązy„partyjności”, opowiadania się po wania trwałych relacji małżeńskich.
stronie jednego z rodziców, co two- Istotna będzie także pomoc w radzerzy konflikt lojalności. Dzieci nie niu sobie z procesem parentyfikacji,
chcą nikogo ranić. Trudno jest im czyli w przejmowaniu przez dzieci
opowiedzieć się po stronie jednego zbyt dużej odpowiedzialności za roz rodziców. Często nie mają alternaty- dziców, a czasem wręcz przejmowawy. Do tego, niejednokrotnie, rozwód niu pewnych ról, które do tej pory bypociąga za sobą rozstanie z rodzeń- ły udziałem drugiego partnera.
stwem. Chwiać się zaczyna poczucie
Oczywiście obok powyższych
przynależności. Kochane, do tej pory, kwestii problemowych (zob. także
osoby stają się „wrogami”. Niełatwe cykl „Rozmowy z rodzicami”, „Zwiajest też zmierzanie się z faktem getto- stun Ewangelicki” 2003, nr 1-24)
izacji rodziny, kręgu przyjaciół i zna- nie można zapomnieć o chorobach
jomych. Najtrudniej bywa wówczas, i związanych z nimi nowych dokiedy dochodzi do obarczania dzieci świadczeniach dotyczących poczucia
winą za zaistniałą sytuację. Zaufa- bezpieczeństwa. Dzieci w tym okrenie zostaje w takich przypadkach sie wykazują szczególną wrażliwość,
w znacznym stopniu ograniczone, za- zwłaszcza gdy choroba niesie ze sobą
czyna doskwierać brak poczucia bez- zagrożenie życia. Wówczas rodzą się
O wiele częstszym doświadczeniem, godzącym w zaufanie, jest cierpienie, będące wynikiem dzieciństwa
doświadczającego rozstanie rodziców. W obecnej dobie jest to swego
rodzaju epidemia. Przeżycia i następstwa związane z rozwodami są udziałem coraz większej liczby dzieci.
Dzieciom bardzo trudno przychodzi
odnaleźć się w chaosie, jaki powstaje podczas procesu rozwodowego.
D
Psychiczna i fizyczna
przemoc
rok duszpasterstwa
rzucenie poczucia samotności i bycia
małym oraz niezaradnym. Duszpasterstwu, wychodzącemu naprzeciw
lękowi, obce winny być wszelkie próby rozumowych i logicznych wyjaśnień. Te raczej pomagają dorosłym,
sporadycznie dzieciom. Mile widziana natomiast będzie identyfikacja
z dzieckiem. Pozbawiona powinna być
zbędnego dramatyzowania, natomiast
pomocna w wartościowaniu lęków.
Duszpasterze, podejmujący próbę
wspólnego z dziećmi
przezwyciężania ich lęków, powinni sięgać po
biblijne przykłady postaci, które prezentują swe
lęki, ukazują istniejące
drogi zaufania, miejsca,
na których można poczuć
się bezpiecznie, równocześnie podkreślając rolę
Boga w rozprawianiu się
z lękami.
D
USZPASTERSKI ELEMENTARZ

pytania dotyczące konieczności opuszczenia
świata, w którym żyją. Problemy socjalne
i związana z nimi stygmatyzacja oraz niezbędna socjalizacja, to kolejne wyzwanie
dla duszpasterstwa, by krąg
biedy starać się przełamać.
wrócenie prazaufania może
mieć miejsce również poprzez zaostrzenie spojrzenia
na konstelacje wzajemnych
powiązań w rodzinie. Dzieci
są istotami żyjącymi w relacjach, co może prowadzić do
niejednego zranienia. Do
duszpasterstwa wśród dzieci
należy zatem intensywny
Oczekiwania dzieci
i empatyczny kontakt z roCzego dzieci oczekują
dzicami. Często problemy,
od duszpasterstwa? Przede
z którymi borykają się dziewszystkim stworzenia świata
ci, mają ścisły związek z roduszpasterskiej rozmowy
dzinnym obszarem. Z tym,
przyjaznego dzieciom, dająże nie chodzi o relacjonowacego poczucie bezpieczeńnie rodzicom, co powiedziastwa. To oznacza, że towały dzieci. Także w ich przyrzysząc duszpastersko dziepadku obowiązuje zasada taciom, trzeba mieć dla nich
jemnicy rozmowy. Ważne
czas, nie kazać na siebie czejest, by pracując z rodzicami
kać. Otwarcie, bez poszukizmieniać pewne wzorce rowania pozornych wymówek,
dzinne, które noszą na sobie
należy informować, że nie
znamiona nieprawidłowości.
damy rady dotrzymać daroWarto równocześnie wspiewanych obietnic. Przerać rodziców w ich starapraszać za te niedoniach zabezpieczania potrzymane. Dzieci oczeczucia bezpieczeństwa,
kują aktywnego słuumożliwiając właściwe
chania. Dawanie prakdorastanie.
duszpastersko
dzieciom,
tycznych rad niejednoW parafiach stanowkrotnie nie jest możliczo za mało bierzemy
trzeba mieć dla nich czas,
we, a wręcz niepopod uwagę te kwestie.
trzebne i wcale nie
Dzieci podczas nabonie kazać na siebie czekać.
oczekiwane. Kiedy
żeństw dla dzieci czy nadzieci doświadczają,
uczania religii mogą otże są kochane, to mogą odbudowy- możliwości. Dzieci stanowią znaczą- wierać się na duszpasterstwo. Dlatewać czy też pozyskiwać na nowo nie- cą grupę społeczną, która wnosi zna- go współpracownicy nabożeństw dla
zbędne do życia zaufanie.
czący wkład do własnego rozwoju, dzieci, katecheci powinni wiedzieć,
Duszpasterstwo wśród dzieci jest równocześnie jednak wzrasta w stałej że nauczanie zawiera w sobie eleduszpasterstwem zorientowanym na polaryzacji pomiędzy uzależnieniem ment duszpasterski. Dobrze, jeśli
historie życia. Życiowe historie sta- od innych a autonomią, ku której przestaniemy być społeczeństwem
nowią dla niego wyzwanie. W przy- prze. Na ich biografię ogromny kontrolującym, a staniemy się duszpadku dzieci mamy do czynienia wpływ ma rytm życia uwarunkowa- pasterzami. Spotkania z dziećmi moz szybkim rozwojem poznawczym, ny narastającą socjalizacją szkolną gą przyczynić się do budowania zaemocjonalnym i motorycznym. Na- oraz postępującą strukturyzacją. ufania. W ich trakcie do głosu mogą
potykamy na szczególne możliwości Szanse życiowe dzieci są stale pod- dojść problemy, które dzieci komuniwyrażania siebie, opowiadania histo- noszone i to bez ich wpływu na taki kują, które je poruszają, rodzą obarii, nazywania pewnych kwestii, ale stan rzeczy. Przy tym dzieci nie po- wy, uszczęśliwiają.
także na trudności opisywania i arty- siadają silnego lobby, adwokatów,
Mimo wielu trudnych sytuacji
kułowania potrzeb. Duszpasterstwo którzy by reprezentowali ich interesy. dzieci potrafią wykrzesywać z siebie
powinno postrzegać powiązania po- Duszpasterstwo winno dostrzec ten radość. Dobrze, jeśli potrafimy to doszczególnych historii życiowych fakt, a także na nowo odkryć dziecię- strzec, docenić i duszpastersko z tego
z kontekstami, w których dzieci zo- ce prawo do duszpasterstwa.
korzystać.
stały umieszczone. Dzieciństwo nie
Relacje panujące w domu rzutują
jest niczym nieograniczonym rajem na rozwój dzieci. Zabieganie o przyks. Adrian Korczago
Towarzysząc
12
6/2011