Płatności bezpośrednie w Polsce – charakterystyka zróżnicowania

FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA
SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI
ROLNEJ
tel. (+48 22) 623-19-70
623-19-81
fax. (+48 22) 623-19-09
e-mail: [email protected]
ul. Wspólna 30
Pokój 338
00 - 930 Warszawa
http://www.fapa.org.pl
Płatności bezpośrednie w Polsce –
charakterystyka zróżnicowania
przestrzennego
wersja wstępna
AUTOR: Tomasz Wołek
WARSZAWA, GRUDZIEŃ 2009
Wstęp
Opracowanie to stanowi analizę przestrzennego zróżnicowania transferów finansowych
pochodzących z płatności bezpośrednich, przygotowaną w oparciu o dane z ARiMR na
poziomie województw.
W dyskusji o efektach płatności bezpośrednich często podnoszoną kwestią jest
niesprawiedliwość dystrybucyjna pomiędzy małymi i dużymi gospodarstwami. Z uwagi na
bezpośrednią zależność wysokości wsparcia od struktury agrarnej regionu istotną kwestią
pozostaje przestrzenna dystrybucja PB (płatności bezpośrenich), Opracowanie to ma na
celu pokazanie głównych dylematów związanych z geograficznym zróżnicowaniem wsparcia
finansowego rolników.
Beneficjenci płatności bezpośrednich w ujęciu przestrzennym
Rozkład przestrzenny beneficjentów płatności bezpośrednich oraz powierzchni UR objętej
wsparciem finansowym odzwierciedla zróżnicowaną strukturę agrarną w Polsce (Tabela 1).
Największa liczba gospodarstw (powyżej 120 tys.) korzystająca z tego wsparcia znajduje
się odpowiednio w województwach: mazowieckim, lubelskim, małopolskim, łódzkim,
podkarpackim i wielkopolskim. Najmniej gospodarstw (do 50 tys.) otrzymujących płatności
bezpośrednie znajduje się w województwach: lubuskim, zachodniopomorskim, opolskim,
pomorskim i warmińsko-mazurskim.
Tabela 1. Liczba beneficjentów płatności bezpośrednich oraz powierzchnia UR objęta
wsparciem w latach 2004 – 2008 według województw
Średnia w latach 2004 – 2008:
Województwo
Dolnośląskie
Kujawsko-pomorskie
Lubelskie
Lubuskie
Łódzkie
Małopolskie
Mazowieckie
Opolskie
Podkarpackie
Podlaskie
Pomorskie
Śląskie
Świętokrzyskie
Warmińsko-mazurskie
Wielkopolskie
Zachodniopomorskie
Polska
liczba
beneficjentów
płatności
bezpośrednich
powierzchnia UR [ha]
objęta wsparciem
powierzchnia
gospodarstwa
objęta wsparciem
60 416
68 400
180 366
20 634
129 959
135 146
214 635
29 420
125 122
82 589
39 313
53 193
93 091
42 908
123 083
28 870
870 141,78
1 027 161,67
1 314 920,19
381 652,88
961 351,63
505 316,24
1 861 989,91
499 152,42
527 079,50
1 006 070,91
700 136,28
336 310,35
492 955,63
950 627,49
1 703 978,32
795 169,31
14,40
15,02
7,29
18,50
7,40
3,74
8,68
16,97
4,21
12,18
17,81
6,32
5,30
22,15
13,84
27,54
1 427 144
13 934 014,50
9,76
Źródło: Opracowanie własne SAEPR na podstawie danych ARiMR.
2 Ranking województw prezentuje się inaczej jeżeli za kryterium ustalenia kolejności
przyjmiemy średnią powierzchnię gospodarstwa objętą wsparciem płatnościami
bezpośrednimi. Najkorzystniejsza pod tym względem sytuacja występuje w
województwach: zachodniopomorskim, warmińsko-mazurskim, lubuskim, pomorskim,
opolskim i kujawsko-pomorskim. Najgorzej w rankingu prezentują się województwa:
małopolskie, podkarpackie, świętokrzyskie, śląskie, lubelskie i łódzkie. Różnica pomiędzy
województwami o największej i najmniejszej średniej powierzchni objętej wsparciem
wynosi 23,8 ha (prawie 7,4 razy). Bezpośrednią konsekwencją tak znacznego zróżnicowania
przestrzennego struktury agrarnej jest zróżnicowanie dystrybucji płatności bezpośrednich.
Zróżnicowanie przestrzenne dystrybucji płatności bezpośrednich
Wysokość środków finansowych transferowanych do rolników w ramach systemu płatności
bezpośrednich jest przede wszystkim pochodną wielkości powierzchni UR.1 Jak zostało
zilustrowane na Rysunek 1, łączna wysokość transferów jednolitej płatności obszarowej
oraz uzupełniającej płatności obszarowej w latach 2004 – 2008 odpowiada z dużą
dokładnością rozkładowi powierzchni UR według województw.
Uzupełniająca płatność obszarowa
(1.45e+09,2.41e+09] (4)
(1.14e+09,1.45e+09] (4)
(5.94e+08,1.14e+09] (4)
[4.35e+08,5.94e+08] (4)
Jednolita płatność obszarowa
(1.38e+09,2.52e+09] (4)
(1.13e+09,1.38e+09] (4)
(6.80e+08,1.13e+09] (4)
[4.55e+08,6.80e+08] (4)
a) Jednolita płatność obszarowa
b) Uzupełniająca płatność obszarowa
1
Pewne odstępstwa od tej zależności dotyczą kryteriów przyznawania uzupełniającej płatności
obszarowej gdzie kryterium określającym wysokość wsparcia jest rodzaj i powierzchnia
odpowiedniej uprawy.
3 ONW
(4.77e+08,1.19e+09] (4)
(3.02e+08,4.77e+08] (4)
(2.05e+08,3.02e+08] (4)
[5.50e+07,2.05e+08] (4)
Powierzchnia użytków rolnych
(1103991,2167029] (4)
(960314.5,1103991] (4)
(619735.5,960314.5] (4)
[418884,619735.5] (4)
c) ONW
d) Powierzchnia użytków rolnych
Rysunek 1. Zróżnicowanie przestrzenne dystrybucji płatności bezpośrednich oraz ONW
(łączna wysokość wsparcia za okres 2004 – 2008)
Źródło: Opracowanie własne SAEPR na podstawie danych ARiMR i Banku Danych Regionalnych (GUS).
Zależność od łącznej powierzchni użytków rolnych nie dotyczy wyłącznie transferów w
ramach płatności bezpośrednich, ale także płatności realizowanych w ramach działania
„Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych
warunkach gospodarowania” (ONW). Pomimo, iż kryteria uzyskania wsparcia środkami ONW
są oparte na obiektywnych wskaźnikach określających utrudnienia w prowadzeniu
działalności rolniczej2, to w praktyce najwyższe wsparcie z ONW trafia do województw
gdzie łączna powierzchnia użytków rolnych jest największa (Rysunek 1 – porównanie c) i
d)). Średnia wielkość gospodarstwa rolnego
(10.995,17.57] (4)
(8.950001,10.995] (4)
(4.96,8.950001] (4)
[2.43,4.96] (4)
Średnia wysokość PB na gospodarstwo
(9644.253,14876.73] (4)
(7190.657,9644.253] (4)
(3601.997,7190.657] (4)
[1860.386,3601.997] (4)
a) Średnia wysokość PB na gospodarstwo
b) Średnia wielkość gospodarstwa rolnego
2
Dokładny opis tego działania znajduje się na stronie internetowej Agencji Restrukturyzacji i
Modernizacji Rolnictwa.
4 Rysunek 2. Struktura agrarna a wysokość wsparcia gospodarstw rolnych płatnościami
bezpośrednimi
Źródło: Opracowanie własne SAEPR na podstawie danych ARiMR.
Najwyraźniej zależność zróżnicowania przestrzennego dystrybucji płatności bezpośrednich
od struktury agrarnej uwidacznia się porównując średnią wysokość PB przypadającą na
gospodarstwo ze średnią wielkością użytków rolnych w gospodarstwie (Rysunek 2). W
województwach, w których dominują najmniejsze gospodarstwa rolne również wielkość
wsparcia w ramach PB w przeliczeniu na gospodarstwo jest najniższa.
W związku z powyższym odpowiedzi wymaga pytanie o konsekwencje (negatywne i
pozytywne) znacznego zróżnicowania przestrzennego dystrybucji płatności bezpośrednich
(także ONW). Bezpośrednia zależność tego zróżnicowania od struktury agrarnej w Polsce
pozwala konkludować, że PB w nikłym bądź w żadnym stopniu nie przyczyniają się do
niwelowania niekorzystnych różnic pomiędzy strukturami rolniczymi w ujęciu
terytorialnym, a być może nawet je podtrzymują.
Średni PKB per capita (2004-2007)
(27657.88,42874.25] (4)
(24018.38,27657.88] (4)
(20663.25,24018.38] (4)
[18513.5,20663.25] (4)
Rysunek 3. Średnia wysokość PKB per capita w latach 2004 - 2007
Źródło: Opracowanie własne SAEPR na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych (GUS).
W konsekwencji pomijania aspektu regionalnego przez stosowany w Polsce system
płatności bezpośrednich, ograniczane jest instrumentarium prowadzenia ukierunkowanej i
skutecznej polityki rolnej. Otóż takie samo traktowanie (w sensie wsparcia PB) małych
gospodarstw rolnych znajdujących się np. w województwach wielkopolskim i podkarpackim
abstrahuje od różnic w rozwoju gospodarczym obu tych regionów (Rysunek 3), co z kolei
ma bardzo duże znaczenia dla przyjmowanych przez gospodarstwa rolne strategii
zarobkowych. Regionalizacja PB pozwoliłaby na silniejsze stymulowanie zachowań
ekonomicznych rolników w zależności od założonego do realizacji celu określonego dla
danego regionu. Takim celem może być np. poprawienie struktury agrarnej.
5