CHARAKTERYSTYKA SYTUACJI WYCHOWAWCZEJ, OSÓB W

CHARAKTERYSTYKA SYTUACJI WYCHOWAWCZEJ,
OSÓB W NIEJ UCZESTNICZĄCYCH ORAZ PROCESU WYCHOWANIA
Z UWZGLĘDNIENIEM ZAGADNIEŃ AKSJOLOGICZNYCH
1. PROCES WYCHOWANIA
Istnieje wiele definicji wychowania i trudne jest ich wszystkich przytoczenie.
S. Kunowski dzieli je na cztery grupy definicji:
1. Pierwsza grupa definicji skupia uwagę na działaniu wychowawcy i wpływie na
wychowanka;
2. Druga grupa definicji podkreśla, iŜ wychowanie to proces samorzutnego rozwoju w
trakcie zdobywania doświadczeń;
3. Trzecia grupa podkreśla, iŜ warunki i bodźce przyczyniają się do rozwijania
wychowanka i trzeba w wychowaniu zwracać uwagę na organizację całego
środowiska wychowawczego
4. Czwarta grupa definicji skupia uwagę na efektach działań wychowawczych,
ukształtowaniu charakteru i osobowości, a w rezultacie na przystosowaniu
wychowanka do środowiska;
Pojęcie procesu wychowania moŜemy takŜe rozpatrywać według W. Cichonia,
w znaczeniu szerszym i węŜszym. Szersze rozumienie wychowania obejmuje zbiór
wszystkich oddziaływań na człowieka, które kształtują osobowość, charakter, psychikę,
poglądy i postępowanie . W węŜszym znaczeniu, wychowanie jest celowym i świadomym
kierowaniem wychowanka do pełnego rozwoju.
Wg ks. J. Tischnera „istota wychowania zawiera się w pracy z człowiekiem i nad człowieka
i wokół nadziei na bycie lepszym” Wychowanie ma przygotować człowieka do
bezinteresownego działania dla dobra innych.
Przez całe Ŝycie jesteśmy w ciągłym procesie nieustannego wychowania, jesteśmy zarówno
wychowankami jak i wychowawcami. WaŜną rolę w naszym Ŝyciu stanowi
samowychowanie, które daje efekty tylko wtedy, kiedy wychowanek w pełni akceptuje
przekazywane treści i modyfikuje, bądź zmienia swoje poglądy, czy teŜ postępowanie. O
samowychowaniu moŜna mówić takŜe wtedy, gdy ktoś na sobie dokonuje działań
wychowawczych bez pomocy wychowawców. Podstawą staje się tu akceptacja zespołów
wartości, które kształtują człowieka, jego wnętrze, indywidualność.
2. SYTUACJA WYCHOWAWCZA
Proces wychowawczy przebiega zawsze w konkretnych warunkach, okolicznościach w
określonej rzeczywistości i sytuacji wychowawczej.
W. Cichoń określa sytuację wychowawczą jako „splot tych warunków, rzeczywistych faktów
i całokształt towarzyszących im okoliczności, na których podłoŜu dokonuje się proces
wychowawczego oddziaływania”. Dziecko, aby mogło się rozwijać, musi mieć odpowiednią
sytuację wychowawczą. Prawidłowo funkcjonująca rodzina jest niezbędnym warunkiem w
kształtowaniu się osobowości. WaŜny jest takŜe wychowawca, jego predyspozycje, wartości,
umiejętności i zainteresowania. Powinien prowadzić i wspierać wychowanka, a nie narzucać
swojego zdania. Wychowawca powinien być autorytetem, osobą godną naśladowania i
świadomą konsekwencji swoich działań. Wychowanek natomiast powinien być otwarty i
gotowy na doświadczenia pojawiające się spontanicznie i te, które są celowe i zamierzone.
Zmiana wychowawcy, relacji między nimi, doboru treści i metod oddziaływań, warunków
społecznych moŜe spowodować zmianę zamierzonego efektu. Dlatego podejmując działanie
wychowawcze trzeba uwzględnić nie tylko cele i predyspozycje wychowawcy, wychowanka,
ale takŜe sytuację wychowawczą, która moŜe być nieodpowiednia do realizowanych
zamierzeń.
3.
AKSJOLOGICZNE UJĘCIE PROCESU WYCHOWANIA
Mówiąc o procesie wychowawczym nie moŜna ominąć tak waŜnej kwestii jaką są
wartości. Pedagodzy i filozofowie są zgodni, Ŝe człowiek jest wartością i staje się wartością.
Podmiotem wartości moralnych jest człowiek, jego zamiary, czyny. To w jaki sposób
postępuje jest podyktowane przez jego osobowość, skłonności, moŜliwości, wraŜliwość
moralną. Wartości moŜna traktować jako moralne zalety lub wady przysługujące osobowości
i charakterowi człowieka. W procesie wychowania przejawiają się w treściach, metodach i
celach wychowawczych.
Przekazywanie wartości moŜe odbywać się na trzy sposoby:
przekaz wiedzy teoretycznej na temat wartości – np. wykład z etyki;
− ukazanie wartości w ideałach wychowawczych z konkretnym odniesieniem do
wychowanków np: poprzez sprawiedliwe ocenianie;
− analizowanie z wychowankiem jego sytuacji Ŝyciowej, konfliktów moralnych i udzielanie
konkretnej pomocy;
Najbardziej skutecznym jest trzeci sposób przekazu wartości, gdyŜ duŜą rolę odgrywają tu
emocje, dzięki którym człowiek wiąŜe się ze światem wartości.
Niezbędne w rozwaŜaniach dotyczących sytuacji wychowawczej jest zwrócenie uwagi na
odpowiedzialność człowieka. KaŜdy człowiek ze swej natury jest wolny. Wolność ta wymaga
odwaŜnego, odpowiedzialnego podejmowania decyzji i ponoszenia za nie konsekwencji.
Wychowując trzeba pamiętać, aby w młodych ludziach kształtować nie tylko
odpowiedzialność za własne czyny, ale i odpowiedzialność za innych. Zdarza się, iŜ rodzina
nie przekaŜe podstawowych wartości i wtedy szkoła staje się jedynym przekazicielem tych
wartości. Dzięki działaniom wychowawczym i profilaktycznym, poznaniu wychowanka,
jego hierarchii wartości juŜ ukształtowanych, moŜemy starać się ukierunkować ucznia we
właściwy sposób dla dobra innych i jego samego.
−
BIBLIOGRAFIA
1. W. Cichoń, Wartości – człowiek – wychowanie, Kraków 1996, rozdz. VII;
2. J. Tischner, Z problematyki wychowania chrześcijańskiego, w: Świat ludzkiej nadziei,
Kraków 1992;
3. K. Ablewicz, U źródeł odpowiedzialności wychowawcy, :Rocznik Komisji Nauk
pedagogicznych T. XL VII 1992;
4. S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Łódź 1993;
Opracowała: Agnieszka Fraś
/LO Gliwice/