warsztat rozwoju kompetencji międzykulturowych nauczyciela

Prowadzący:
prof. UAM dr hab. Stanisław Dylak, mgr Katarzyna Banaszak
Zakład Pedeutologii
Wydział Studiów Edukacyjnych
Program zajęć fakultatywnych dla studentów kierunków: pedagogika
oraz pedagogika specjalna na Wydziale Studiów Edukacyjnych
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
w roku akademickim 2014 / 2015
„Jeżeli wielokulturowość jest faktem, to międzykulturowość
jest zadaniem edukacji i dla niej wyzwaniem.”
Jerzy Nikitrowicz
WARSZTAT ROZWOJU KOMPETENCJI MIĘDZYKULTUROWYCH
NAUCZYCIELA / PEDAGOGA
Dlaczego kompetencje międzykulturowe
są istotnym kapitałem współczesnego nauczyciela / pedagoga?
Minęły już czasy, kiedy kontakty z przedstawicielami innych kultur były tak nieliczne,
że nie wpływały znacząco na nasze życie. Obecnie coraz częściej wchodzimy w interakcje
międzykulturowe, wyjeżdżając za granicę na wolontariat, do pracy lub wymianę studencką.
Również do Polski napływa coraz więcej
pracowników firm międzynarodowych,
studentów, imigrantów.
Spotkanie z Innym / innością stanowi
wyzwanie dla każdego człowieka,
ponieważ przeważnie modyfikuje nasze
przekonania dotyczące standardów
„normalności” oraz podważa wiedzę na
temat otaczającego świata. W wyniku
tych kontaktów możemy - z jednej strony
- poszerzyć nasze horyzonty myślowe,
lecz z drugiej strony istnieje ryzyko
izolacji od tego, co jest niezrozumiałe i co podczas pierwszego wrażenia wydaje się dziwne,
obce a tym samym nieakceptowalne.
Należy też pamiętać, iż kultura istnieje w każdym człowieku jako zestaw reguł
psychologicznych, postaw, wartości i przekonań, a owe reguły są ściśle związane z emocjami
i dokonywanymi ocenami. W procesie enkulturacji i socjalizacji, uczymy się nie tylko tego, jak
powinniśmy się zachowywać, ale również jak spostrzegać i interpretować postępowanie
innych. Te zasady spostrzegania i interpretowania stanowią podstawę filtrów, przez które
człowiek patrzy na świat. Soczewki tych filtrów pozwalają na widzenie oraz interpretowanie
świata w określony sposób, z określonego punktu widzenia i w określonych barwach.
Według raportu dla UNESCO we
współczesnym, szybko zmieniającym się
świecie,
edukacja
powinna
być
skoncentrowana wokół czterech filarów
kształcenia: uczyć się, aby wiedzieć; uczyć
się, aby działać; uczyć się, aby wspólnie żyć
oraz uczyć się, aby być. W obszarze
kompetencji międzykulturowych istotny
wydaje się być trzeci filar. To
współdziałanie z drugim człowiekiem na
wszystkich poziomach działalności ludzkiej
sprawia, iż jednostka powinna posiadać
pewien zestaw wartości i postaw, wiedzy i umiejętności, które ułatwią jej nawiązanie
kontaktu, komunikację, współpracę, szczególnie z osobami odmiennymi kulturowo.
Ponadto zaangażowanie kadry pedagogicznej w pośredniczeniu między współczesną
rzeczywistością a uczniami, którzy do
niej wkraczają, wydaje się być
kluczowym aspektem w rozwijaniu
wrażliwości kulturowej. W sytuacji
międzykulturowej pedagog / nauczyciel
ma za zadanie kształtować otwartość
u dzieci i młodzieży wobec Innego
/ inności. Spotkanie z ową innością,
czasami obcością, nie musi odnosić się
tylko do zetknięcia z osobami
z odległych zakątków świata. Inność
może przejawiać się także w odmiennym sposobie zachowania, wyglądzie, sposobie
postrzegania świata czy codziennego funkcjonowania na poziomie psychiki i motoryki. Zmiana
świadomości społecznej niekoniecznie zmienia otaczającą rzeczywistość w bezpośredni
sposób, ale prawdopodobnie doprowadzi do zmian w dalszej perspektywie. Zatem grupą
docelową edukacji międzykulturowej powinny być przede wszystkim dzieci i młodzież,
ponieważ to one będą tworzyć w przyszłości społeczeństwo.
W celu nabywania kompetencji międzykulturowych warto ustawicznie zapoznawać się
z coraz liczniejszymi pozycjami artykułów / książek stanowiących o edukacji międzykulturowej
oraz brać udział w dodatkowych zajęciach i warsztatach akcentujących problematykę
różnorodności kulturowej. Koniecznością wydaje się także nawiązywanie kontaktów
z przedstawicielami innych kultur, wzajemne poznawanie i zrozumienie.
Podczas zajęć poszukamy odpowiedzi na wiele pytań związanych z różnorodnością
kulturową. Jak rozpoznać podstawowe wymiary kultur? Czym jest etnocentryzm? Jak unikać
pochopnych ocen i interpretacji? Czym jest szok kulturowy? Jakie są jego uwarunkowania?
Znajomość odpowiedzi na te pytania, a także na wiele innych oraz umiejętność ich integracji
w codziennym życiu pomaga wykorzystywać różnice między kulturami i uczynić z nich
prawdziwą wartość. Rozwój kompetencji międzykulturowych pozwala także na wzbogacenie
osobowości każdego człowieka i pomaga przeciwdziałać nieporozumieniom na tle
międzykulturowym oraz zapobiegać powszechnie funkcjonującym stereotypom
i uprzedzeniom.
PODSTAWOWE INFORMACJE O ZAJĘCIACH FAKULTATYWNYCH
Uczestnicy zajęć:
- studenci II oraz III roku I stopnia (w roku akademickim 2014 / 2015)
Liczba godzin:
- grupa nr 1: 15 godzin w II połowie semestru zimowego (wtorek, godz. 16:45 – 18:15)
- grupa nr 2: 15 godzin w I połowie semestru letniego (wtorek, godz. 16:45 – 18:15)
Formy zajęć: warsztat, konwersatorium
Cel ogólny:
 wyposażenie w wiedzę oraz umiejętności z zakresu edukacji międzykulturowej, jak
również rozwijanie kompetencji społecznych, niezbędnych w pracy nauczyciela
/ pedagoga w środowisku zróżnicowanym kulturowo.
Cele szczegółowe:
 usystematyzowanie wiedzy z zakresu edukacji międzykulturowej;
 wyjaśnienie i zrozumienie podstawowych pojęć oraz problemów umożliwiających opis
społecznych uwarunkowań współżycia reprezentantów różnych kultur;
 uświadomienie znaczenia i wpływu kultury na konstruowanie tożsamości człowieka,
postrzeganie świata i własne zachowanie;
 rozwinięcie umiejętności efektywnej komunikacji w środowisku międzykulturowym;
 doskonalenie umiejętności radzenia sobie z nieporozumieniami i trudnymi sytuacjami
w różnych kontekstach międzykulturowych;
 poszerzenie wiedzy nt. konstruowania projektów z zakresu edukacji międzykulturowej
w środowisku lokalnym oraz międzynarodowym;
 rozwinięcie postawy otwartości i wrażliwości na różnorodność kulturową oraz
wzbudzenie ciekawości świata.
Treści kształcenia:
 podstawowe zagadnienia: kultura, edukacja globalna, edukacja międzykulturowa,
wielokulturowość a międzykulturowość;
 zjawiska i procesy występujące w środowisku międzykulturowym: różnice kulturowe,
stereotypy, uprzedzenia, dyskryminacja, proces przejścia od stereotypu do
dyskryminacji, obawy i oczekiwania;
 funkcjonowanie człowieka w społecznej sieci powiązań, model wrażliwości kulturowej,
etnocentryzm, etnorelatywizm, szok kulturowy, akulturacja;
 kod kulturowy, analiza wartości, norm i zachowań, elementy uświadamiane
i nieuświadamiane, koncepcja kultury jako góry lodowej, wymiary kultury;
 specyfika komunikacji międzykulturowej, zasady skutecznego komunikowania się
z grupą międzykulturową, bariery komunikacyjne;
 konflikt międzykulturowy, źródła i rodzaje konfliktów, style reagowania na konflikt,
staretegie radzenia sobie z nieporozumieniami międzykulturowymi, możliwe
interwencje;
 mechanizmy wzmacniające stereotypy kulturowe oraz konflikty międzykulturowe,
strategie radzenia sobie z nimi, sposoby radzenia sobie ze skutkami szoku kulturowego,
zapobieganie stygmatyzacji;
 zasady tworzenia projektów o dofinansowanie, procedura zgłaszania projektów;
 projekty i programy z zakresu edukacji międzykulturowej organizowane z ramienia
m. in. Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Fundacji Demokracja dla Edukacji, Fundacji
im. Stefana Batorego, Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji.
Zalecana literatura:
1. Boski P., Kulturowe ramy zachowań społecznych, Wyd. PWN oraz SWPS, Warszawa 2010.
2. Lewowicki T. (red.), Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie, Wyd. UŚ, Katowice
2000.
3. Paszko A. (red.), Edukacja międzykulturowa w Polsce wobec nowych wyzwań, Kraków 2011.
4. Chromiec E., Dziecko wobec obcości kulturowej, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk 2004.
5. Grzybowski P., Edukacja międzykulturowa - przewodnik: pojęcia, literatura, adresy, Oficyna
Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008.
6. Grzymała – Moszczyńska H., Uchodźcy. Podręcznik dla osób pracujących z uchodźcami, Wyd.
Nomos, Kraków 2000.
7. Lewowicki T., Suchodolska J., Dzieci w procesie kształtowania postaw kulturowych, Wyd.
IMPULS, Kraków 2011.
8. Magala S. J., Kompetencje międzykulturowe, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa
2011.
9. Matsumoto D., Juang L., Psychologia międzykulturowa, Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne, Gdańsk 2007.
10. Melosik Z., Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Wyd. IMPULS, Kraków 2007.
11. Muszyńska J., Danilewicz W., Bajkowski T., Kompetencje międzykulturowe jako kapitał
społeczności wielokulturowych, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2013.
12. Nikitorowicz J., Edukacja międzykulturowa: kreowanie tożsamości dziecka, Gdańskie
Towarzystwo Psychologiczne, Gdańsk 2007.
13. Nikitorowicz J., Edukacja regionalna i międzykulturowa, Wydawnictwa Akademickie
i Profesjonalne, Warszawa 2009.
Literatura uzupełniająca:
Zachęcamy do skorzystania z MIĘDZYKULTUROWEJ BIBLIOTECZKI, która znajduje się
w Zakładzie Pedeutologii przy ul. Słowackiego 20 (pokój nr 19).
Spis pozycji książkowych znajduje się TUTAJ.
Ponadto:
Zapraszamy do włączenia się w działalność Koła Naukowego Edukacji Międzykulturowej:
- kontakt e-mail: [email protected];
- strona internetowa: www.knem.amu.edu.pl.