analizy - eksperci.kj.org.pl

ANALIZY
RFN Bałkanów
facto utrata Kosowa, a także prawda o ludobójczej
polityce reżimu były dla opozycji wodą na młyn.
W latach 90. trudno było znaleźć kraj europejski o
Powstał masowy ruch przeciw Miloseviciovi o
gorszej reputacji niż Serbia. Koszmar ludobójstwa
nazwie Otpor. Jej liderem był charyzmatyczny,
i czystek etnicznych, który miał już nigdy więcej
proeuropejski polityk Zoran Dindić. Na początku
nie powtórzyć się w Europie, pojawił się nagle na
2000 roku jasne stało się, że reżim może upaść.
Bałkanach w formie, jaką najstarsi Europejczycy
Kandydatem Otporu w zbliżających się wyborach
pamiętali sprzed 50 lat. Winę za tę tragedię
prezydenckich był, jak się wtedy wydawało,
powszechnie przypisywano Serbii i jej przywódcy
centroprawicowy Vojislav Kosztunica. Aktywiści
Slobodanowi
Otporu
Miloseviciowi.
Nie
zamierzamy
wnieśli
ogromny
wkład
rozwój
kwestionować tych opinii. Faktem jest, że to
współczesnych
„Slobo” był głównym sprawcą jugosłowiańskiego
Organizację
koszmaru. Swoją drogą jednak, także inne narody
zrozumieli, że aby opozycja demokratyczna miała
regionu
owładnięte
szansę, uprawiana przez nią polityka musi być
szaleństwem nacjonalizmu w jego najgorszej XX-
atrakcyjna. W 2000 roku Otpor dopiął swego.
wiecznej postaci. Jednak zmiany, jakie dokonały
Choć władze usiłowały sfałszować wybory, obaliła
się w Serbii od tego czasu, są imponujące i
je tak zwana „rewolucja buldożerów”. Serbska
porównywalne z powojenną transformacją RFN,
rewolucja była inspiracją dla wielu społeczeństw
choć z różnych względów serbski dinar nie jest
żyjących w systemach autorytarnych. Na Otporze
chwilowo
wzorowali
były
w
tym
najsilniejszą
czasie
walutą
w
Europie,
a
ruchów
w
tworzyli
się
antyautorytarnych.
młodzi
zarówno
ludzie,
liderzy
którzy
gruzińskiej
gospodarczo Serbia wciąż zaliczana jest do
Khmary, ukraińskiej Pory, jak i młodzi egipscy
pariasów. Postaramy się jednak wykazać, że
rewolucjoniści z placu Tahrir. W
przemiany w sferze mentalnej są nawet głębsze i
powstało nawet międzynarodowe centrum do
przede wszystkim bardziej autentyczne niż te w
spraw wspierania kolorowych rewolucji.
Belgradzie
adenauerowskich Niemczech.
Pierwsze lata serbskiej transformacji nie wróżyły
jej sukcesu. Problemem były wciąż silne wpływy
Dał nam przykład Otpor
zwolenników
Na początek trzeba podkreślić, że poparcie
Serbów dla Milosevicia nigdy nie przybrało aż tak
zatrważającej skali jak Niemców dla Hitlera. Przez
cały najgorszy okres wojny działała w tym kraju
starego
reżimu.
Prezydentowi
Kosztunicy brakowało odwagi, a pewnie i chęci, by
oczyścić z nich wojsko i służby specjalne. Sam
prezydent wielokrotnie udowadniał, że jest może
umiarkowanym, ale jednak nacjonalistą. Był w tym
silna opozycja. W 1995 roku, czyli w roku pokoju z
okresie jedną z głównych osób hamujących
Dayton, miały miejsce w Belgradzie masowe
szybsze tempo transformacji. Z kolei wspominany
protesty
studenckie.
Wojna
1999
roku
i de
już Zoran Dindić pełnił obowiązki premiera i
1
ANALIZY
opowiadał się za przyspieszeniem tempa reform.
serbskiej gospodarki. Kryzys 2008 roku uderzył w
Skończyło się to dla niego tragicznie, gdyż w 2003
nią bardzo boleśnie. Na drugą stronę medalu
roku został zamordowany, najprawdopodobniej
składał się także układ, jaki stworzył wokół siebie
przez
i
prezydent oraz podporządkowanie sobie przez
przestępczość zorganizowana to także jeden z
niego mediów. Dlatego też wybory 2012 roku
głównych problemów pierwszej fazy serbskiej
wygrał TomislavNikolić. Ten dawny Milosevicowski
transformacji.
aparatczyk
struktury
mafijne.
Kolejnym
Zresztą
stała
mafia
się
kulejąca
po
rewolucji
stał
na
czele
oraz
nacjonalistycznej opozycji. Regularnie startował w
problemy z „rozwodem” z Czarnogórą. Stosunki z
wyborach prezydenckich i tak samo regularnie
UE i USA psuła natomiast opieszałość przy
przegrywał
wydawaniu zbrodniarzy wojennych.
momencie postanowił jednak zmienić wizerunek.
gospodarka
(mimo
liberalnych
reform)
je o
parę procent. W
pewnym
Założył własną partię (Serbską Partię Postępową)
Sytuacja radykalnie zmieniła się, gdy w 2004 roku
z programem centroprawicowym i umiarkowanie
prezydentem
prounijnym. I w 2012 roku wbrew sondażom
został
Demokratycznej
lider
Boris
Serbskiej
Tadić.
Partii
Zaczął
on
wygrał
wybory.
Na
zwolenników
orientacji
wprowadzać w życie projekt szeroko zakrojonych
prozachodniej padł strach – zastanawiano się, czy
reform. Jego sztandarowym
była
zmiana wizerunku nie była tylko kamuflażem.
„debałkanizacja” Bałkanów. Pod hasłem tym krył
Tymczasem po roku rządów Nikolicia możemy z
się
czystym
program
pojednania.
postulatem
Prezydent
wykonał
sumieniem
stwierdzić,
że
serbska
w
restauracja przebiega łagodnie. Co więcej, to
Vukowarze i Srebrenicy, miejscach serbskich
właśnie Nikolić, polityk, który deklaruje, że w głębi
zbrodni z okresu wojen bałkańskich. Wizyta w
duszy pozostaje zwolennikiem Wielkiej Serbii, ale
Vukowarze była porównywana ze słynnym gestem
nie zamierza podejmować jakichkolwiek działań w
Willy’ego Brandta pod pomnikiem bohaterów
tym
getta. Belgrad za sprawą polityki Tadicia zaczął
Kosowem
zmieniać się z pariasa w regionalnego lidera,
niepodległości).
szereg
gestów,
jak
na
przykład
wizyty
kierunku,
zaakceptował
(bez
porozumienie
formalnego
z
uznania
przyczyniając się równocześnie do generalnej
zmiany atmosfery w regionie. Drugim z celów
Wiatr zmian
polityki Tadicia była integracja europejska. Aby
osiągnąć ten cel, nie tylko przeprowadził szereg
Nie da się ukryć, że wielu Serbów uległo w latach
reform, ale też doprowadził do wydania dwóch
90. rojeniom o Wielkiej Serbii i słusznie spotkało
najbardziej
zbrodniarzy
ich za to potępienie. Ale przemiany mentalne,
Radovana
jakie zaszły w tym kraju po „rewolucji buldożerów”,
polityce
są imponujące. Serbscy socjologowie szacują, że
międzynarodowej nie przełożyły się na osiągnięcia
idee nacjonalistyczne wyznaje dziś około 10-15%
poszukiwanych
wojennych:
Radko
Karadzicia.
Niestety,
Mladicia
sukcesy
i
w
2
ANALIZY
społeczeństwa. Jednak młode pokolenie, które
porozumienia nie powinno stanowić warunku
głęboko zinternalizowało idee demokratyczne,
rozpoczęcia negocjacji. Znany jest emocjonalny
pozwala wierzyć w trwałość serbskiej demokracji.
stosunek Serbów do Kosowa i takie postawienie
Trzeba pamiętać, że Milosević upadł nie w wyniku
sprawy
bomb NATO, ale wskutek pierwszej rewolucji
postrzegane jako upokorzenie ich kraju. Unia ma
nowego typu. Ta część serbskiego społeczeństwa,
jednak szansę naprawić swoje błędy w polityce
która wierzyła w wartości demokratyczne, nigdy
wobec Belgradu. Perspektywa członkostwa Serbii,
się nie poddała. Potrafiła obalić prezydenta, który
nawet gdyby negocjacje miały potrwać około 10
nie tylko dopuścił się zbrodni, ale też doprowadził
lat, byłaby historyczną szansą na rozbrojenie
do tego, że Serbia była przez Albańczyków
sławnego „kotła bałkańskiego”. Inicjatywa należy
porównywana do telefonu Nokii –jakoco roku
jednak nie tylko do Belgradu, ale i do Brukseli, a
mniejsza i cieńsza. Natomiast prezydent Tadić
zwłaszcza kilku europejskich stolic – jak Berlin
może być śmiało porównywany z Adenauerem czy
albo Haga. Jeżeli zaś chodzi o polską politykę
Willym Brandtem ze względu na wspomniane
zagraniczną, to Belgrad jest w niej właściwie
wyżej zasługi dla pojednania w regionie. Co
nieobecny. Polska zajęta jest Ukrainą, która dla
prawda polityka nieco wyprzedziła tu przemiany
członkostwa zrobiła zdecydowanie mniej. Prawdą
społeczne, ale eksperci mówią o powolnym
jest, że na Bałkanach nie mamy historycznych
odradzaniu się tak zwanej „Jugosfery” i ponownie
interesów.
silniejszych
inspirujący, choćby dla Ukrainy. Dlatego mimo że
więzach
między
mieszkańcami
mogło
Ale
być
przez
przykład
społeczeństwo
Serbii
może
być
Belgrad nie ma siły gospodarczej powojennej
regionu.
RFN, Europa i Polska powinny docenić drogę od
Tymczasem to, co dostrzegają eksperci, umyka
czarnej owcy do bałkańskiego lidera, jaką przeszła
uwadze polskich i unijnych polityków. Unia co
Serbia w ostatnich 13 latach.
prawda najprawdopodobniej rozpocznie niedługo
rozmowy
z
Belgradem,
ale
ciągle
są
we
Autor: Łukasz Koltuniak
wspólnocie kraje, które traktują Belgrad jak
potencjalnego wroga. Słusznym postulatem było
uzależnienie rozpoczęcia negocjacji od wydania
Karadzicia
i
Mladicia.
Jednak
gdy
Serbia
ogromnym wysiłkiem ten postulat zrealizowała,
pojawił
się
kolejny:
porozumienie
z
Kosowem. Post factum można oceniać te żądania
pozytywnie, gdyż porozumienie zostało zawarte.
Ale abstrahując od oceny bardzo kontrowersyjnej
niepodległości
Kosowa,
żądanie
takiego
3