raport poświęcony rozwojowi infrastruktury ratownictwa lotniczego

Rozwój infrastruktury ratownictwa lotniczego – przesłanki ogólne
W polskiej dyskusji publicznej w kontekście infrastruktury transportu najwięcej uwagi
poświęca się walce z deficytem krajowej sieci dróg i autostrad oraz problemom
funkcjonowania transportu kolejowego. Transport lotniczy dotychczas pojawiał się w
mediach głównie dzięki rekordowym wynikom odnotowywanym przez porty lotnicze w dobie
liberalizacji i deregulacji. W przeważającej mierze problemy infrastrukturalne dyskutowano
zatem głównie w kategoriach aspektów gospodarczo-transportowych. Chociaż nie można
takiemu podejściu odmówić priorytetowości w warunkach państwa postsocjalistycznego
walczącego z tego rodzaju deficytem, to jednak inwestycje odnoszące się do szczególnych
aspektów społecznych, takich jak ochrona zdrowia i życia ludności, zdają się jak dotąd być
wyraźnie marginalizowane. Tego typu postawa jest sprzeczna z interesem ogólnospołecznym
i wymaga jednoznacznej reakcji. Realizowany przez Fundację Śmigła Życia projekt budowy
lądowiska dla helikopterów służb ratowniczych w Wieliczce idealnie wpisuje się w tego
rodzaju potrzebę.
XXI wiek zyskuje miano epoki mobilności, czy wręcz hipermobilności. Równolegle z
popularyzacją zachowań nawiązujących do idei zrównoważonego rozwoju zauważane jest
zjawisko rosnącego uzależnienia człowieka od infrastruktury – zwłaszcza takiej, która
umożliwia mu transport. Rosnący poziom częstotliwości i zasięgu przemieszczeń zasadniczo
rozpatrywany jest jako pozytywny symptom globalnych przemian. Nie jest on jednak
pozbawiony rozlicznych negatywnych aspektów. W dyskusji naukowej i nie tylko podkreśla
się rolę transportu jako emitora zanieczyszczeń a drugim głównym obszarem zagrożeń są jego
konsekwencje dla zdrowia człowieka. Przede wszystkim jednak wzrost mobilności ludzi
sprawia, że systemy transportowe (zwłaszcza drogowe) ulegają przeciążeniu. Ich
dostosowywanie (przebudowa, rozbudowa) do nowej skali ruchu jest procesem długotrwałym
i bardzo kosztownym. W tej sytuacji tradycyjny drogowy system transportowy warunkując
realizację elementarnych funkcji związanych z przemieszczaniem się ludzi bywa niezdolny
do zagwarantowania płynności innych, nie mniej istotnych zadań, jak choćby tych
związanych z komunikacją sanitarną (transport chorych, rannych). Sytuacja ta może być
niebezpieczna zwłaszcza w warunkach uniemożliwiających dotarcie do miejsc i osób
potrzebujących pomocy lekarskiej w odpowiednio krótkim czasie.
W warunkach polskich zauważa się dodatkowy problem towarzyszący wzrostowi
poziomu mobilności. Ma ona bowiem najczęściej charakter indywidualny a potrzeby
1
transportowe realizowane są własnym pojazdem. W Polsce posiadanie własnego samochodu
jest jednym z symboli statutu materialnego, którego użytkowanie nie musi wynikać z
racjonalnych przesłanek. Akcje zmierzające do przekonania mieszkańców do użytkowania
transportu publicznego niestety mają jak dotąd ograniczoną skuteczność. Tymczasem ma to
swoje istotne konsekwencje dla ratownictwa medycznego pogłębiając wspomniany wcześniej
problem obciążenia systemu transportowego (kongestię). Komunikacja między miejscem
zdarzenia, czy też zamieszkania osoby wymagającej pomocy bywa przez to poważnie
utrudniona. Czas dojazdu karetek pogotowia w takich sytuacjach mocno rzutuje na wydolność
całego ratownictwa lądowego. Lotnictwo śmigłowcowe pozwala zatem na ominięcie
poważnych barier o charakterze komunikacyjnym a zatem zwiększenie wykorzystania
helikopterów będzie stanowiło pewnego rodzaju odciążenie dla całego systemu ratownictwa.
Budowa obiektu infrastruktury punktowej transportu lotniczego o charakterze
lądowiska dla helikopterów z założeniem jego przeznaczenia na potrzeby pozakomercyjne
stanowi pewien przełom w obszarze zdominowanym dotychczas poprzez działania o
charakterze głównie komercyjnym. Za rozwiązaniem tym przemawia szereg czynników
związanych z zapotrzebowaniem na usługi ratownictwa medycznego a także szerszych
spodziewanych korzyści, zarówno w wymiarze lokalnym, jak i regionalnym.
Dlaczego lotnictwo śmigłowcowe? Korzyści dla społeczeństwa i służby zdrowia
Wyższość helikopterów nad innymi środkami transportu wiąże się z tym, że rzadko
dochodzi do sytuacji, w których nie są one w stanie wykonać operacji startu/lądowania – nie
licząc
szczególnie
niesprzyjających warunków
atmosferycznych
zagrażających
ich
bezpieczeństwu. Oznacza to m.in. ich wysoką użyteczność w trudnych warunkach
terenowych – zarówno tych determinowanych przez środowisko przyrodnicze (obszar górski),
jak i przez czynniki o charakterze antropogenicznym (np. wysoka gęstość zabudowy, jakość
infrastruktury drogowej wykluczająca szybkie dotarcie np. do miejsca zdarzenia
wymagającego interwencji lekarskiej itp.).
Cechy lotnictwa opierającego się właśnie na helikopterach znajdują szczególne
zastosowanie w transporcie rannych i chorych, gdzie możliwość szybkiego bezpośredniego
dotarcia do potrzebujących stanowi najważniejsze zadanie. Tego rodzaju środek transportu
może również zostać szybko skierowany do miejsca zdarzenia masowego, gdzie skala
operacji ratowniczej przekracza możliwości miejscowych służb. W tym przypadku
2
odpowiednio zorganizowana sieć obiektów służących lotnictwu śmigłowcowemu stanowi
system komplementarny w stosunku do innych znajdujących się w użyciu środków transportu
wykorzystywanych na potrzeby ratownictwa medycznego. Przy wykorzystaniu śmigłowców
czas całej operacji ratowniczej zostaje dodatkowo skrócony dzięki możliwości lądowania na
terenie kompleksu szpitalnego lub bezpośrednio na dachu obiektów szpitalnych. Fakt, iż
helikopter nie należy ogólnie do środków transportu o wysokim stopniu uzależnienia od
infrastruktury powinien przemawiać za zwiększeniem jego znaczenia w transporcie
sanitarnym. W tej sytuacji organizacja nowych lądowisk, które będą mogły być
wykorzystywane jako bazy dla helikopterów to zadanie szczególnej rangi.
Obserwuje się stały wzrost znaczenia lotnictwa śmigłowcowego będącego coraz
ważniejszym wsparciem dla służby zdrowia. W warunkach polskich ramy organizacyjne
nadano mu w połowie lat 50. Aktualny stan rozwoju tych służb pozwala na funkcjonowanie
Zespołów Śmigłowcowej Służby Ratownictwa Medycznego HEMS (Helicopter Emergency
Medical Services). Ich aktywność wiąże się z wykonywaniem trzech typów operacji
lotniczych:
 loty do zdarzenia (primary mission),
 loty ratownicze (secondary mission),
 loty transportowe ratownicze (tertiary mission).
Specyfika funkcjonowania tego obszaru lotnictwa polega na potrzebie permanentnej
gotowości do wykonywania wymienionych operacji. Tym samym budowa nowych lądowisk
sprawi, że czas niezbędny na wykonanie czynności związanych z akcją ratowniczą ulegnie
dodatkowemu skróceniu – dzięki zagęszczeniu sieci tego rodzaju obiektów.
Nie należy zapominać także o tym, że infrastruktura transportu lotniczego stanowi
również istotne wsparcie dla transplantologii. Transplantacja organów to w Polsce temat
bardzo aktualnej i niezwykle ożywionej dyskusji. Chociaż w Polsce odnoszono wielkie
sukcesy w tej dziedzinie to niestety jednocześnie w skali Europy kraj zajmuje bardzo niską
pozycje pod względem liczby dawców – 20 miejsce na 25 państw poddanych analizie z liczbą
zaledwie 9,2 dawców narządów (ogółem) w przeliczenia na milion mieszkańców (wg
Narodowego Programu Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej, www.mz.gov.pl). Należy
jednak oczekiwać, że wraz ze wzrostem świadomości społecznej wzrośnie także liczba osób
wyrażających chęć do pozostania dawcą organów. W takiej sytuacji transport osób najciężej
rannych mogących zostać potencjalnymi dawcami stanie się zadaniem szczególnej wagi.
3
Lotnictwo śmigłowcowe będzie mogło tym samym realizować swoje funkcje w jeszcze
szerszym wymiarze.
Należy wreszcie podkreślić, że budowa lądowiska dla helikopterów nie należy do
inwestycji terenochłonnych. Tym samym poświęcenie na jej celów niewielkiego obszaru daje
efekty o trudnym do przecenienia znaczeniu. Rozwój sieci tego rodzaju obiektów stanowi
także niezwykle istotny element budowy nowoczesnego systemu ratownictwa medycznego w
Polsce na miarę XXI wieku.
Dlaczego Małopolska? Korzyści dla regionu
Budowa lądowiska helikopterów dla celów ratownictwa medycznego w Wieliczce
wpisuje się w działania na rzecz rozwoju infrastruktury w województwie małopolskim.
Dotychczas działania te w odniesieniu do infrastruktury transportu lotniczego koncentrowały
się zwłaszcza wokół rozbudowy portu lotniczego Kraków-Balice. Region taki jak Małopolska
powinien w nie mniejszym stopniu dbać o rozwój innych elementów sieci obiektów
transportu
lotniczego.
Problem
koncentracji
uwagi
na
lotniczych
inwestycjach
wielkopowierzchniowych ma w Polsce charakter powszechny. Jednak choćby ze względu na
uwarunkowania przyrodnicze w obszarach górskich należy zwrócić większą uwagę na innego
typu rozwiązania, m.in. takie jak lądowiska dla helikopterów, o dużej randze przede
wszystkim w wymiarze społecznym.
Infrastruktura stanowi jeden z najważniejszych czynników rozwoju społecznogospodarczego regionów. Punktowe i liniowe obiekty infrastruktury transportu są szczególnie
pożądane, ze względu na szerokie spektrum funkcji jakie pełnią, tak w wymiarze
ekonomicznym jak i społecznym. Przede wszystkim jednak są one odpowiedzialne za
kształtowanie poziomu dostępności komunikacyjnej, która warunkuje możliwość skorzystania
przez mieszkańców z szerokiego spektrum oferowanych usług tak komercyjnych jak i
publicznych – w tym służby zdrowia.
W przypadku województwa małopolskiego o potrzebie stałego rozwoju różnego typu
powiązań komunikacyjnych (zarówno wewnątrzregionalnych jak i zewnętrznych) decydują
m.in. następujące czynniki:
 górski charakter regionu,
 wielkość i charakter ruchu turystycznego,
 wysoka gęstość zaludnienia i poziom urbanizacji.
4
Regiony górskie często charakteryzują się deficytem rozwiązań komunikacyjnych
odgrywających w tej sytuacji rolę poważnej bariery rozwojowej. Wysokie koszty ich
konstrukcji sprawiają, że nierzadko deficyt ten prowadzi do społecznego wykluczenia części
mieszkańców takiego regionu. Problem dostępności zyskuje jednak szczególną rangę w
sytuacji, gdy decyduje ona o zdrowiu lub życiu człowieka. W tym kontekście braki rozwiązań
w zakresie infrastruktury drogowej mogą być równoważone jedynie poprzez możliwość
szybkiego dotarcia do osób poszkodowanych w wypadkach czy chorych właśnie drogą
lotniczą. Lokalizacja lądowiska w Wieliczce będzie zatem rzutowała na poprawę sytuacji w
tym zakresie szczególnie w centralnej i południowej części regionu.
Województwo małopolskie należy do regionów o wyjątkowym potencjale dla rozwoju
funkcji turystycznej zarówno ze względu na walory środowiska przyrodniczego jak i bogate
dziedzictwo kulturowe. Niektóre cechy samego ruchu turystycznego stanowią jednak
poważne wyzwanie. Mowa tutaj przede wszystkim o jego znacznej koncentracji – zarówno w
wymiarze przestrzennym (dominacja najpopularniejszych ośrodków w części południowej),
jak i czasowym (wyraźny szczyt zainteresowania w sezonie letnim i zimowym). Obie te
cechy wymagają szczególnych rozwiązań przede wszystkim w zakresie możliwości szybkiego
transportu rannych do szpitali. W szczycie sezonu turystycznego transport główną arterią
komunikacyjną regionu w układzie południkowym (tzw. Zakopianką) jest znacząco
utrudniony poprzez duże obciążenie tej drogi ruchem związanym z potrzebą osiągnięcia
centrów turystycznych. W tej sytuacji jedyną alternatywą staje się właśnie komunikacja
lotnicza. W momencie, gdy w obrębie Zakopianki dochodzi do wypadku drogowego, a wciąż
jest to w dużej mierze druga jednopasmowa, możliwość dotarcia karetki pogotowia stanowi
poważny problem i wydłuża operacje ratunkową. Należy zatem stwierdzić, że tak długo jak w
południowej części regionu nie nastąpi znaczący postęp w zakresie rozwoju infrastruktury
drogowej, to właśnie helikopter będzie wręcz jedynym racjonalnym rozwiązaniem w
ratownictwie medycznym a przynajmniej bardzo ważnym komponentem systemu.
Mówiąc o korzyściach związanych z uruchomieniem lądowiska dla helikopterów w
Małopolsce w kontekście transportu rannych trudno zapomnieć o wsparciu jakie będzie ono
stanowiło także dla ratownictwa górskiego i tym samym będzie w stanie odciążyć cały
system. Jest to o tyle ważne, że interwencje w tym obszarze niestety mają czasami charakter
masowy, co oznacza potrzebę zaangażowania dodatkowych środków.
Trzeba wspomnieć także o wysokiej gęstości zaludnienia jaka charakteryzuje obszar
województwa małopolskiego, a która również predysponuje region do rozwoju sieci lądowisk
5
dla helikopterów. Jest to czynnik, który wpływa na ogólną wielkość popytu na usługi z
zakresu służby zdrowia. Dlatego też każde dodatkowe rozwiązanie komunikacyjne poprawia
dostęp do niej z perspektywy potencjalnych pacjentów – zwłaszcza tych zamieszkujących
obszary peryferyjne.
Biorąc pod uwagę postępujący proces demograficznego starzenia się mieszkańców
regionu rozwiązanie takie jak transport śmigłowcowy należy uznać za wyjątkowo
perspektywiczne. Wraz z rosnącym udziałem w społeczeństwie osób najstarszych, o
ograniczonych możliwościach samodzielnego przemieszczania się, rozbudowa rozwiązań
wspomagających ich transport do szpitali czy ośrodków zdrowia będzie w niedługim czasie
konieczna.
Omawiane rozwiązanie będzie korzystne zarówno z perspektywy południowowschodniej części regionu mającej głównie charakter wiejski, jak i zachodniej
charakteryzującej się wyższym poziomem
urbanizacji.
Względem części bardziej
zurbanizowanej będzie pozwalało przede wszystkim na pokonanie kongestii a w stosunku do
tej z przewagą ludności wiejskiej pozwoli na pokonywanie znacznych odległości w krótszym
czasie. Stąd też lokalizacja lądowiska dla helikopterów w Wieliczce, czyli w centralnej części
regionu sprawi, że korzyści wynikające z takiego rozwiązania będą dostępne na większym
obszarze.
Budowa infrastruktury tak silnie ukierunkowanej na funkcje sanitarne nie „ogranicza
się” jednak do bezpośrednich płynących z tego tytułu korzyści. Nie można zapomnieć
również o względach wizerunkowych tego rodzaju przedsięwzięć mających swoje znaczenie
zarówno w skali lokalnej jak i regionalnej. Tego typu rozwiązania odgrywają ważną rolę
katalitycznego czynnika rozwoju. Otóż fakt posiadania takiej infrastruktury będzie
rozpatrywany przez potencjalnych inwestorów jako symbol nowoczesności i świadomości,
dostrzegania wartości w rozwiązaniach niekomercyjnych a zarazem gotowości na działania w
sytuacjach kryzysowych. Wyposażenie regionu w tego rodzaju infrastrukturę powinno zatem
stanowić w przyszłości mocny punkt w działaniach z zakresu marketingu terytorialnego.
Kraków i jego region miejski, którego częścią jest Wieliczka, pretendując do rangi
metropolii także odnotowałby wzmocnienie swojej rangi dzięki takiej inwestycji. Będzie ona
bowiem symbolizowała otwartość na działania o wysokiej randze społecznej i stanowiła
przykład rozwiązania zdecydowanie wykraczającego poza zasięg lokalny.
Dlaczego Wieliczka? Korzyści dla miasta i gminy podmiejskiej
6
Za budową lądowiska helikopterów dla ratownictwa medycznego w Wieliczce
przemawiają zjawiska i procesy, którymi gmina ta podlega w powiązaniu ze swoim
położeniem względem dużego miasta. Wieliczka należy bowiem do obszarów szczególnej
dynamiki rozwoju suburbanizacji pod wpływem oddziaływania Krakowa. Proces ten objawia
się znacznym przyrostem liczby ludności dotychczas zamieszkującej stolicę województwa.
Ludność ta w poszukiwaniu lepszych warunków życia decyduje się na emigrację z dużego
miasta na tereny sąsiednie. Prowadzi to do wzrostu gęstości zaludnienia na obszarze strefy
podmiejskiej, której część stanowi właśnie obszar Wieliczki. O skali tego zjawiska świadczy
fakt, że w latach 1995–2012 liczba mieszkańców gminy Wieliczka wzrosła z 43,6 do 54,4 tys.
(źródło: GUS). Tak dynamiczny wzrost zaludnienia (o 25%) oznacza poważne konsekwencje
z perspektywy samorządu lokalnego. W takiej sytuacji staje on bowiem przed trudnym i
kosztownym zadaniem zapewnienia licznym nowym mieszkańcom m.in. dostępu do
niezbędnej infrastruktury czy usług.
Wzrost liczby mieszkańców na danym obszarze oznacza również ogólnie większe
zapotrzebowanie na usługi z zakresu służby zdrowia – zarówno te w wymiarze podstawowym
jak i specjalistycznym. Sąsiedztwo Krakowa teoretycznie pozwala na zapewnienie tego
rodzaju potrzeb. Mieszkańcy całego regionu miejskiego mogą realizować potrzeby
specjalistyczne w ośrodku wojewódzkim, ale bariera komunikacyjna może stanowić tutaj
istotne ograniczenie, mimo relatywnie niewielkich odległości. W takiej sytuacji właśnie
komunikacja lotnicza z wykorzystaniem śmigłowców pozwoli na zapewnienie możliwości
transportu chorych czy rannych do krakowskich szpitali z pominięciem trudu dotarcia do nich
małopolskimi drogami.
Wraz z napływem ludności dochodzi do intensyfikacji zagospodarowania terenu na
obszarze strefy podmiejskiej. Największy problemem stanowi jednak charakter przestrzenny
tego procesu. W warunkach polskich suburbanizację cechuje chaotyczna zabudowa, która
powstaje często z wyprzedzeniem w stosunku do przygotowania terenu pod względem
infrastrukturalnym. Jednym z najczęściej pojawiających się problemów jest brak dróg
dojazdowych do obszarów dynamicznego rozwoju funkcji rezydencjalnej a przynajmniej ich
zły stan techniczny i nieprzystosowanie do nowego poziomu intensywności użytkowania (są
to często nawet drogi polne). Tym samym, na obszarach, na których rośnie liczba ludności
(zwłaszcza w takim tempie jak w Wieliczce) dochodzi do wzrostu obciążenia lokalnej
infrastruktury – w tym zwłaszcza drogowej. Zjawisko kongestii w strefie podmiejskiej
7
stanowi poważne utrudnienie dla transportu chorych i rannych. Ulegający wydłużeniu czas
dojazdu komunikacją indywidualną do Krakowa i ogólnie utrudnione przemieszczanie się na
takim obszarze stanowi barierę także dla ratownictwa. Stąd też możliwość bezpośredniej
komunikacji śmigłowcowej między Wieliczką a Krakowem pozwoli na przynajmniej
częściowe uniezależnienie ratownictwa medycznego w tym kierunku od transportu
drogowego.
***
Inicjatywa budowy lądowiska dla helikopterów służby medycznej w Wieliczce to
projekt zasługujący na najwyższe uznanie. Przemawiają za nim przede wszystkim względy
społeczne. W czasach, gdy dyskusja o infrastrukturze ogranicza się najczęściej do
ekonomicznego wymiaru jej korzyści należy zwrócić uwagę na rozwiązania, które choć
przestrzennie najmniejsze dają szansę na uzyskanie największej możliwej korzyści – ochrony
ludzkiego życia.
dr Piotr Trzepacz
Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej
Uniwersytetu Jagiellońskiego
8