praca-z-dzieckiem-niepelnosprawnym-intelektualnie

Jak satysfakcjonująco i efektywnie pracować z dzieckiem z niepełnosprawnością
intelektualną”
„Jeden z najgłębszych sekretów życia polega na tym,
że tylko to wszystko, co robimy dla innych,
jest tym, co naprawdę warto robić”
Lewis Carroll
Wychowanie i kształcenie dzieci upośledzonych intelektualnie budzi coraz większe
zainteresowanie społeczeństwa. Ludzie stają się wrażliwsi na potrzeby życiowe
upośledzonych oraz na ich przygotowanie do funkcjonowania w społeczeństwie.
Dzisiaj populacja uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi stanowi znaczący
odsetek dzieci i młodzieży, przy czym większość z nich uczęszcza do szkół powszechnych.
Kształcenie specjalne coraz częściej zastępowane jest elastyczną pomocą specjalną, która
stanowi integralny element systemu dydaktycznego szkoły powszechnej. We współczesnej
szkole powstaje rzeczywistość nowego rodzaju, w której to co specjalne i to co normalne,
jest ze sobą integralnie związane. Coraz więcej nauczycieli potrzebuje wiedzy z zakresu
pedagogiki specjalnej, aby móc efektywnie pracować.
Nauczyciel szkoły ogólnodostępnej musi być kreatywny i dostosować wymagania
edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych ucznia, u którego stwierdzono
zaburzenia i odchylenia rozwojowe. Dziecko musi być traktowane indywidualnie zarówno
pod względem diagnostycznym, jak i pod względem realizacji zadań w nauczaniu. Każde
z tych dzieci jest inne nawet mimo podobnego poziomu sprawności umysłowej.
Indywidualizacja jest więc podstawową zasadą stosowaną w pracy z tymi uczniami.
W dziecku upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim trzeba widzieć możliwość
dynamicznego rozwoju. Oczywiście jest to rozwój niepełny, ale jednak możliwy i bardzo
znaczący. Aby program rewalidacji przynosił oczekiwane rezultaty, odbywać się to powinno
poprzez wzmacnianie najmniej zaburzonych funkcji psychofizycznych (bazowanie
na „mocnych stronach” dziecka), oraz poprzez wzmożone działania profilaktyczne
i terapeutyczno-wychowawcze.
Zajęcia z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie wymagają większego nakładu
pracy i uwagi niż z osobą zdrową. Pierwszą, najważniejszą barierą, którą każdy nauczyciel
powinien przełamać, jest nieprawidłowa komunikacja z niepełnosprawnym uczniem. Aby
tego dokonać można zastosować różne zadania, które sprawią, iż dziecko zdobędzie poczucie
przynależności do społeczności klasowej. Zadania takie mogą być realizowane w formie
zabawy lub pracy w grupach np.: wspólne wykonanie plakatu, używanie zwrotów
grzecznościowych, wspólne rozwiązywanie krzyżówek, rebusów, zbiorowe wygłaszanie
wierszy z podziałem na role, rozmowa nauczyciela z dzieckiem, zabawa, itp. Należy być
otwartym na rozmowę z uczniem, wysłuchać jego problemów i udzielić dobrej rady. Ponadto
ważne jest, aby wzbudzić w nim zaufanie oraz motywować go do swobodnej rozmowy.
1
Udział dzieci w utrwalaniu swoich ról, w słuchaniu fragmentów muzycznych,
w odtwarzaniu treści skłania je do zapamiętywania tekstu, do koncentracji uwagi, do
dyscypliny. Sprzyja kulturze mówienia oraz właściwemu zachowaniu. Aby wykorzystać
możliwości, jakie niesie ze sobą obcowanie z różnymi dziełami sztuki, a także wyzwalanie
różnych przejawów twórczości potrzebny jest otwarty na zmiany, kreatywny nauczycielprzewodnik, akceptujący twórcze aspiracje uczniów. Projektując zajęcia, nauczyciel powinien
mieć na uwadze szczególnie te dzieła literatury, sztuki, muzyki oraz środki dydaktyczne, które
wyzwalają twórczą postawę u dzieci. Może nią być ułożony wierszyk, słowa piosenki, własna
kompozycja kwiatowa, muzyczna, namalowany obrazek, skromna budowla, własna
interpretacja utworu literackiego lub muzycznego.
Sztuka może także pełnić funkcję terapeutyczną. Zarówno proces percepcji dzieła, jak
również twórcze działanie dziecka może i powinno być elementem programu pracy
z dzieckiem z niepełnosprawnością intelektualną. Sztuka przyczynia się do poprawy jakości
życia dziecka, sprzyjać jego rozwojowi. Obcowanie z nią i tworzenie, wpływa na sferę
poznawczą, motywacyjną, emocjonalną, ruchową, rozbudza zmysły, wyobraźnię, usprawnia
manualnie i przestrzennie. Ponadto bawi, cieszy oraz uczy spostrzegać inaczej sytuacje,
analizować i interpretować, mówić o swoich stanach emocjonalnych i potrzebach. Kontakt
z dziełem plastycznym wzbogaca osobowość dziecka, jego sferę emocjonalną i poznawczą,
zwłaszcza poprzez walory artystyczne i humanistyczne dzieł, które wywołują określone
przeżycia i nastroje. Plastykoterapia pozwala także rozwijać umiejętności komunikacyjne.
Funkcję rozwijającą pełni przede wszystkim działalność plastyczna, która może przejawiać się
w rysowaniu, lepieniu, wydzieraniu, wycinaniu, itp. Dziecko będąc np. w teatrze, reaguje
emocjonalnie na bohaterów negatywnych i pozytywnych, wyładowuje emocje, wyzwala się z
nich. Oglądanie ról wzbogaca świat dziecka, jego słownik czynny i bierny, pozwala zauważyć
różne możliwe sposoby zachowania czy rozwiązywania problemu. Działanie teatralne zmusza
do poszukiwań twórczych, wyzwala indywidualne możliwości. Zajęcia podbudowane
wyobraźnią pozwalają wprowadzać dziecko w świat nieskrępowanej zabawy i niesamowitych
przeżyć. Wycieczka do kina, bądź muzeum ma podobne działanie. Uwrażliwia ucznia,
wzbogaca jego percepcję i wyzwala pozytywne odczucia.
Bardzo ważne jest również przystosowanie otoczenia do rozwoju intelektualnego
ucznia. Ważna jest: przestrzenność wykorzystywanego pomieszczenia, ograniczona grupa
uczniów na każdych zajęciach, wystrój otoczenia zachęcający i mobilizujący do przeżywania
emocjonalnego.
Nauczanie dzieci niepełnosprawnych jest zadaniem złożonym. Praca z uczniem
upośledzonym umysłowo musi opierać się na wszechstronnej, kompleksowej diagnozie
(medycznej, pedagogicznej, psychologicznej), która pozwoli określić jego możliwości
intelektualne i psychofizyczne. Dopiero w oparciu o jej wyniki można zaplanować wszelkie
działania edukacyjne i terapeutyczne wobec dziecka. Kompleksowa diagnoza stanowi w pełni
możliwości i potrzeby każdego ucznia. Praca rewalidacyjna z każdym dzieckiem musi być
2
prowadzona w zakresie korygowania, kompensowania, dynamizowania i usprawniania
zaburzonych funkcji, uniemożliwiających prawidłowy rozwój i uczenie się. Aby w pracy z nimi
osiągnąć zamierzony cel musi być współpraca wszystkich, którzy odpowiadają za jej wyniki.
Tylko wspólne działanie lekarzy, pedagogów, wychowawców, nauczycieli i rodziców
w procesie opiekuńczo-wychowawczym prowadzi do prawidłowego funkcjonowania
w społeczeństwie.
Istotną rolę w rozwoju dziecka w pierwszych latach jego życia odgrywają rodzice. Od
ich umiejętności realizowania zaleceń lekarskich i rozumienia problemów psychologicznych
dziecka z określonymi deficytami zależy, czy podejmie ono wysiłek konieczny w walce
o zdrowie. Osobą szczególnie ważną w przypadku dziecka upośledzonego umysłowo
w okresie przedszkolnym i latach szkolnych staje się nauczyciel, który powinien
odpowiedzialnie pełnić swe zadania i dążyć do pogłębiania wiedzy teoretycznej i praktycznej.
Zasady jakie powinny towarzyszyć każdemu nauczycielowi pracującemu z dzieckiem
z niepełnosprawnością to:
☺
☺
☺
☺
Serdeczność, życzliwość, cierpliwość, bezwzględna akceptacja całej jego osoby.
Pełna indywidualizacja pracy.
Dostosowanie zadań do możliwości i umiejętności dziecka.
Dostosowanie wyboru zadań – od łatwiejszego do trudnego, od zadań prostych do
bardziej złożonych.
☺ Utrwalanie prawidłowych umiejętności i likwidowanie niekorzystnych nawyków.
☺ Dostosowywanie czasu wykonania ćwiczenia do wydolności dziecka.
☺ W sposobie oceniania uczniów w klasie uwzględnia się różnorodne czynniki
wpływające na jakość pracy: włożony przez ucznia wysiłek – zaangażowanie na miarę
swoich możliwości a nie tylko uzyskany efekt, samoocenę wytworów pracy własnej
uczniów.
Wszelkim działaniom nauczyciela wobec ucznia niech przyświecają słowa Janusza
Korczaka: „Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi”.
Beata Jadczak w oparciu o literaturę:
1. Bogdanowicz M. „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”.
2. Kościelak R. „Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo”.
3. Wyczesany J. „Pedagogika upośledzonych umysłowo”.
3