docprzyroda - klasy V i VI
download 
Reklamacja Transkrypt
przyroda - klasy V i VI
WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY PRZYRODA Ucznia obowiązują wiadomości i umiejętności na daną ocenę oraz oceny niższe Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca -podaje: definicję pojęcia masa ciała, przewodnictwo cieplne, substancja krucha, substancja plastyczna, substancja sprężysta, zapotrzebowanie, niedobór, nadmiar, szkodliwość na przykładach -potrafi samodzielnie zaprojektować: doświadczenie wykazujące zależność między przewodnictwem cieplnym substancji a jej praktycznym zastosowaniem, tratwę ratunkową, przedstawić mechanizm jej działania, określić cel swojej prezentacji, sformułować wnioski oraz zaprezentować na forum klasy wyniki swojej pracy KLASA V -rozumie: pojęcia masa ciała, substancja krucha, substancja plastyczna, substancja sprężysta, zapotrzebowanie, niedobór, szkodliwość, że różne czynniki wpływają na przedmioty zbudowane z różnych substancji -wie, że: właściwości przedmiotów kruchych, sprężystych i plastycznych wiążą się ze sposobem ich użytkowania, wiedza o właściwościach substancji powinna być wykorzystywana w praktyce -wymienia przy pomocy nauczyciela: organizmy wykorzystujące do unoszenia się substancje, które przy określonej objętości mają małą masę -podaje przykłady: urządzeń służących do ważenia ciał, 1. WŁAŚCIWOŚCI SUBSTANCJI Uczeń: -używa ze zrozumieniem: pojęcia -wyjaśnia własnymi słowami masa ciała, substancja krucha, znaczenie pojęć: masa ciała, substancja plastyczna, substancja przewodnictwo cieplne, sprężysta, zapotrzebowanie, substancja krucha, substancja niedobór, szkodliwość plastyczna, substancja -rozumie, że różne czynniki sprężysta, zapotrzebowanie, wpływają na przedmioty niedobór, nadmiar, zbudowane z różnych substancji szkodliwość na przykładach -wymienia: organizmy -wyjaśnia z niewielką pomocą wykorzystujące do unoszenia się nauczyciela, jak organizmy do substancje, które przy określonej unoszenia się wykorzystują objętości mają małą masę substancje, w jaki sposób -podaje przykłady: przedmiotów substancje dobrze i źle kruchych, sprężystych, przewodzące ciepło są plastycznych wykorzystywane przez -rozpoznaje: substancje dobrze i człowieka, jaka właściwość źle przewodzące ciepło została wykorzystana w wykorzystywane przez człowieka przykładowym urządzeniu/ -wskazuje na podstawie modeli, sytuacji, jak rozpoznać zdjęć i rycin przy niewielkiej substancje kruche, sprężyste i pomocy nauczyciela: ciała o plastyczne, w jaki sposób dużej i małej masie zbudowane z właściwości przedmiotów różnych substancji, obiekty o kruchych, sprężystych i dużej i małej masie, przykłady plastycznych wiążą się ze -identyfikuje na podstawie danych liczbowych: ciała o określonej masie zbudowane z różnych substancji -wyjaśnia na przykładach: Jak organizmy wykorzystują do unoszenia się substancje, które przy określonej objętości praktycznego wykorzystania substancji dobrze i źle przewodzących ciepło -rozpoznaje przy pomocy nauczyciela: substancje dobrze i źle przewodzące ciepło wykorzystywane przez człowieka, sytuacje, w których wykorzystano dobre lub złe przewodnictwo cieplne danej substancji, substancje szkodliwe dla roślin -wskazuje na podstawie modeli, zdjęć i rycin przy znacznej pomocy nauczyciela: ciała o dużej i małej masie zbudowane z różnych substancji, obiekty o dużej i małej masie, przykłady wykorzystania przez ludzi obiektów o małej i dużej masie zbudowanych z różnych substancji, przykłady ciał dobrze i źle przewodzących ciepło, substancje kruche, plastyczne i sprężyste -odczytuje: z wagi przy pomocy nauczyciela wartość masy ciała i podaje ją w odpowiednich jednostkach -wykonuje przy pomocy nauczyciela: proste doświadczenia na podstawie instrukcji, doświadczenie wykazujące wpływ określonej substancji na rozwój rośliny -identyfikuje doświadczalnie mają małą masę, w jaki sposób ludzie -wskazuje na podstawie wykorzystują obiekty o modeli, zdjęć i rycin ciała i małej masie zbudowane obiekty o dużej i małej masie z różnych substancji, w zbudowane z różnych jaki sposób substancje substancji dobrze i źle przewodzące ciepło są -wykonuje: proste wykorzystywane przez doświadczenia na podstawie człowieka, jaka instrukcji, doświadczenia właściwość została -wykonuje: proste doświadczenia wykazujące wpływ określonej wykorzystana w na podstawie instrukcji przy substancji na rośliny przykładowym niewielkiej pomocy nauczyciela urządzeniu/ sytuacji, -identyfikuje przy pomocy jak rozpoznać -identyfikuje doświadczalnie: nauczyciela na podstawie substancje kruche, wśród przykładowych substancji danych liczbowych ciała o sprężyste i plastyczne, te, które dobrze lub źle określonej masie zbudowane z w jaki sposób przewodzą ciepło, wśród próbek różnych substancji, właściwości substancji te o określonych doświadczalnie wśród próbek przedmiotów kruchych, właściwościach, przy pomocy substancji te o określonych sprężystych i nauczyciela wpływ różnych właściwościach, wpływ plastycznych wiążą się czynników na przedmioty różnych czynników na ze sposobem ich zbudowane z różnych materiałów przedmioty zbudowane z użytkowania, w jaki i porównuje je różnych materiałów sposób wiedza o -podaje przykłady właściwościach -wyjaśnia: przy pomocy wykorzystania przez ludzi substancji jest nauczyciela jaka właściwość obiektów o małej i dużej wykorzystywana w została wykorzystana w masie zbudowanych z różnych praktyce przykładowym urządzeniu/ substancji, ciał i substancji sytuacji, jak rozpoznać substancje dobrze i źle przewodzących -wnioskuje: o wpływie kruche, sprężyste i plastyczne i w ciepło badanej substancji na jaki sposób z nich korzystać -porównuje: wpływ danego wzrost rośliny na -samodzielnie dokumentuje: czynnika na różne substancje podstawie obserwacje -wykazuje: w jaki sposób przeprowadzonego -wykazuje: przy pomocy wiedza o właściwościach doświadczenia wykorzystania przez ludzi obiektów o małej i dużej masie zbudowanych z różnych substancji, przykłady ciał dobrze i źle przewodzących ciepło, substancje kruche, plastyczne i sprężyste -odczytuje: z wagi wartość masy ciała i podaje ją w odpowiednich jednostkach sposobem ich użytkowania przy pomocy nauczyciela wśród przykładowych substancji te, które dobrze lub źle przewodzą ciepło, te o określonych właściwościach -dokumentuje: obserwacje przy pomocy nauczyciela nauczyciela, w jaki sposób wiedza o właściwościach substancji powinna być wykorzystywana w praktyce -prezentuje: wyniki doświadczenia w formie pisemnej substancji powinna być wykorzystywana w praktyce -dokumentuje i omawia przy niewielkiej pomocy nauczyciela: wyniki obserwacji -prezentuje: wyniki doświadczenia przed klasą 2. MAPY POZIOMICOWE, HIPSOMETRYCZNE, KRAJOBRAZOWE Uczeń: -rozumie pojęcia: wypukła i -używa ze zrozumieniem pojęć: -wyjaśnia własnymi słowami -podaje definicje: wklęsła rzeźba formy terenu, wypukła i wklęsła rzeźba formy znaczenie pojęć: wypukła i wypukła i wklęsła wysokość względna i terenu, wysokość względna i wklęsła rzeźba formy terenu, rzeźba formy terenu, bezwzględna, poziomica, teren bezwzględna, poziomica, teren wysokość względna i wysokość względna i równinny, pagórkowaty, falisty równinny, pagórkowaty, falisty bezwzględna, poziomica, bezwzględna, górzysty, mapa- poziomicowa, górzysty, mapa poziomicowa, teren równinny, pagórkowaty, poziomica, teren hipsometryczna i hipsometryczna i krajobrazowa, falisty górzysty, mapa równinny, krajobrazowa, nizina, wyżyna, nizina, wyżyna, góry, krajobraz poziomicowa, hipsometryczna pagórkowaty, falisty góry, krajobraz naturalny i naturalny i antropogeniczny, i krajobrazowa, nizina, górzysty, mapa antropogeniczny, , szczegółowość mapy, wyspa, wyżyna, góry, krajobraz poziomicowa, szczegółowość mapy półwysep, klif, wybrzeże naturalny i antropogeniczny, hipsometryczna i plażowe, wydma szczegółowość mapy krajobrazowa, nizina, -wskazuje na podstawie modeli, -wykonuje pomiar przy wyżyna, góry, zdjęć, rycin, map lub w terenie -wskazuje na podstawie modeli, niewielkiej pomocy nauczykrajobraz naturalny i przy pomocy znacznej pomocy zdjęć, rycin, map lub w terenie ciela: wysokości względnych antropogeniczny, nauczyciela: wysokości przy pomocy nauczyciela: -wskazuje na mapie: formy szczegółowość mapy względne i bezwzględne, wysokości względne i rzeźby terenu -wykonuje pomiar: rzeźby terenu, wklęsłe lub bezwzględne, rzeźby terenu, -odczytuje z mapy: wysokości wysokości względnych wypukłe formy, terenu, niziny wklęsłe lub wypukłe formy, bezwzględne i na ich -wyjaśnia: dlaczego wyżyny, góry, terenu, niziny wyżyny, góry, podstawie oblicza wysokości mapy krajobrazowe w zagospodarowania terenu, zagospodarowania terenu, względne, formy dużej skali są bardziej krajobrazy naturalne i krajobrazy naturalne i zagospodarowania terenu szczegółowe niż mapy antropogeniczne, antropogeniczne -wie, że: mapy krajobrazowe w małej skali w dużej skali są bardziej szczegółowe niż mapy w -potrafi samodzielnie zaprojektować: mapę poziomicową na podstawie własnych pomiarów -rozumie pojęcia: pogoda, klimat ,halny, okres wegetacji, turnie, hale, kosodrzewina regiel górny, regiel dolny, ochrona gatunkowa, mapa klimatyczna, średnia temperatura powietrza, suma opadów, morze, zatoka, wyspa, półwysep, klif, wybrzeże plażowe, wydma -wie: że pogoda w górach jest zmienna, że wraz ze wzrostem wysokości w górach obniża się temperatura powietrza i wzrasta liczba opadów, co należy zabrać ze sobą na wędrówkę w góry, na terenie Tatr utworzono park narodowy, jak nazywa się największe jezioro w Polsce, -wymienia przy pomocy nauczyciela cechy: krajobrazu Tatr, Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej, klimatu górskiego, piętra roślinności na podstawie zdjęć i rysunków, klimatu górskiego, walory turystyczne i współczesne funkcje Gdańska, Krakowa, Warszawy -przy pomocy nauczyciela wskazuje na mapie: Wyżynę Krakowsko- Częstochowską, małej skali 3. KRAJOBRAZY POLSKI Uczeń: -używa ze zrozumieniem pojęć: -wyjaśnia własnymi słowami pogoda, klimat ,halny, okres znaczenie pojęć: pogoda, wegetacji, turnie, hale, klimat ,halny, okres wegetacji, kosodrzewina regiel górny, regiel turnie, hale, kosodrzewina dolny, ochrona gatunkowa regiel górny, regiel dolny, -wie: o ile obniża się temperatura ochrona gatunkowa, mapa powietrza na każde 100 m klimatyczna, średnia wzrostu wysokości, nazwę parku temperatura powietrza, suma narodowego utworzonego na opadów, morze, zatoka, terenie Tatr wyspa, półwysep, klif, -wymienia: w odpowiedniej wybrzeże plażowe, wydma kolejności piętra roślinności w -omawia: najważniejsze Tatrach na podstawie zdjęć i walory turystyczne Krakowa, rysunków, formy Warszawy, Gdańska gospodarowania człowieka w -wymienia: charakterystyczne górach, funkcje Krakowa, dla Tatr chronione gatunki Warszawy, Gdańska w roślin i zwierząt przeszłości oraz współcześnie -wskazuje na mapie Polski i -podaje przykłady: omawia rozmieszczenie: gór, charakterystycznych dla Tatr wyżyn, nizin, Krakowa, chronionych gatunków roślin i Warszawy, pojezierzy, zwierząt Gdańska -wskazuje na podstawie modeli, -opisuje: cechy krajobrazu zdjęć i rycin przy niewielkiej Tatr na podstawie zdjęć i pomocy nauczyciela: rysunków, formy najważniejsze zabytki i walory gospodarowania człowieka w turystyczne Krakowa, Warszawy, górach, na wyżynie Gdańska, elementy doliny Wisły wapiennej, nizinach Polski -wskazuje na mapie: środkowej, Pojezierzu rozmieszczenie gór, wyżyn i Mazurskim, wybrzeżu nizin, pojezierzy w Polsce, Bałtyku, elementy doliny Kraków, Warszawę Gdańsk, Wisły Morze Bałtyckie, porty i -porównuje przy niewielkiej -podaje definicje: pogoda, klimat ,halny, okres wegetacji, turnie, hale, kosodrzewina regiel górny, regiel dolny, ochrona gatunkowa, mapa klimatyczna, średnia temperatura powietrza, suma opadów, morze zatoka, wyspa, klif, wybrzeże półwysep, wydma -porównuje: klimat gór i Krakowa -porównuje na podstawie klimatogramów: klimat gór i Krakowa -omawia na podstawie mapy klimatycznej Polski: zróżnicowanie średnich temperatur powietrza w styczniu i w lipcu oraz sum opadów w Polsce -odczytuje z map poziomicowej i hipsometrycznej: krajobraz Pojezierza Mazurskiego -podaje przykłady zależności między: -potrafi samodzielnie zaprojektować: makietę przedstawiającą piętra roślinności w Tatrach oraz omawia swoją pracę na forum klasy -wyjaśnia: na czym polega proces krasowienia, w jaki sposób powstają wybrzeża klifowe i plażowe -samodzielnie opracowuje: plan wycieczki po najciekawszych miejscach Krakowa, Warszawy, Gdańska uzasadnia swój wybór, przedstawia projekt wycieczki na forum klasy w formie prezentacji multimedialnej lub przewodnika -samodzielnie odczytuje z mapy: Kraków, Nizinę Mazowiecką, Warszawę, Pojezierze Mazurskie, Morze Bałtyckie i jego wybrzeże, porty morskie Polski oraz miejscowości wypoczynkowe, Gdańsk, największe jezioro w Polsce -wskazuje na mapie klimatycznej Polski przy pomocy nauczyciela: obszary o najwyższej i najniższej średniej miesięcznej temperaturze powietrza w lipcu oraz w styczniu, opady o najmniejszych i największych sumach opadów -wskazuje/ wymienia na podstawie zdjęć i rycin przy znacznej pomocy nauczyciela: Tatry, charakterystyczne dla Tatr gatunki roślin i zwierząt, formy gospodarowania człowieka w górach, na Wyżynie KrakowskoCzęstochowskiej, na wybrzeżu Bałtyku, cechy krajobrazu Niziny Mazowieckiej, Pojezierza Mazurskiego, elementy doliny Wisły, formy gospodarowania człowieka na Nizinie Mazowieckiej, Pojezierzu Mazurskim, najważniejsze zabytki Warszawy, Gdańska, typy wybrzeży w Polsce miejscowości wypoczynkowe, największe i najgłębsze jezioro w Polsce -wskazuje na mapie klimatycznej Polski: obszary o najwyższej i najniższej średniej miesięcznej temperaturze powietrza w lipcu oraz w styczniu, opady o najmniejszych i największych sumach opadów -odczytuje z mapy klimatycznej Polski przy pomocy nauczyciela: wartości średnich miesięcznych temperatur powietrza, sum opadów -opisuje z niewielką pomocą nauczyciela: na podstawie zdjęć i rysunków cechy krajobrazu Tatr, specyficzny klimat gór na podstawie klimatogramów, specyfikę gospodarowania człowieka na wyżynie wapiennej, na nizinach Polski środkowej, na pojezierzach, na wybrzeżu Bałtyku pomocy nauczyciela: specyficzny klimat gór na podstawie klimatogramów -odczytuje z mapy klimatycznej: średnich miesięcznych temperatur powietrza, wartości sum opadów -odczytuje z map poziomicowej i hipsometrycznej: cechy rzeźby wyżyny wapiennej, nizin Polski, Pojezierza Mazurskiego, wybrzeża Bałtyku -wie: kiedy utworzono Tatrzański Park Narodowy -podaje przykład zależności między: warunkami środowiska naturalnego wyżyny wapiennej, nizin Polski środkowej, Pojezierza Mazurskiego a rozwojem gospodarki, rolnictwa i wypoczynku -podaje przykład zależności przy pomocy nauczyciela między: rozwojem Krakowa, -odczytuje z niewielką pomocą Gdańska i Warszawy i nauczyciela z map poziomicowej i funkcjami w przeszłości i hipsometrycznej: cechy rzeźby obecnie wyżyny wapiennej, nizin Polski -wykazuje: zależność między środkowej, Pojezierza klimatem górskim a Mazurskiego, wybrzeża Bałtyku rozmieszczeniem pięter roślinności: warunkami środowiska naturalnego wyżyny wapiennej, nizin Polski środkowej, pojezierzy a rozwojem gospodarki, rolnictwa i wypoczynku -wyjaśnia na czym polega: forma gospodarowania człowieka na nizinach Polski środkowej, Pojezierzu Mazurskim, wybrzeżu Bałtyku -wyjaśnia, w jaki sposób powstały: tarasy nadzalewowe oraz taras zalewowy i starorzecza -wyjaśnia zależność między: klimatem górskim a rozmieszczeniem pięter roślinnych, na czym polega specyfika gospodarowania człowieka w górach, na wyżynie wapiennej, w jaki sposób powstały formy krasowe, zależność między rozwojem Krakowa, Gdańska, Warszawy i ich funkcjami w przeszłości i obecnie synoptyczne prezentowane w mediach -przedstawia: różnice klimatyczne i glebowe między nizinami Polski środkowej, podobieństwo i różnice między pojezierzami Polski 4. OCHRONA PRZYRODY W POLSCE Uczeń: -rozumie pojęcia: park -używa ze zrozumieniem pojęć: -wyjaśnia własnymi słowami narodowy, park krajobrazowy, park narodowy, park znaczenie pojęć: park rezerwat, ochrona gatunkowa, krajobrazowy, rezerwat, ochrona narodowy, park krajobrazowy, „Natura 2000”, specjalne gatunkowa, „Natura 2000”, rezerwat, ochrona gatunkowa, obszary chronionych siedlisk i specjalne obszary chronionych „Natura 2000”, specjalne specjalnej ochrony ptaków siedlisk, obszary specjalnej obszary chronionych siedlisk, -wymienia: metody ochrony ochrony ptaków obszary specjalnej ochrony przyrody, nazwy obszarów ptaków chronionych w swoim terenie -wie: jakie gatunki chronione -rozumie, że: przyrodę należy roślin i zwierząt występują w -wskazuje na mapie Polski: chronić parkach narodowych, na czym parki narodowe i podaje ich -podaje nazwę jednego: parku polegają działania w ramach nazwy, rezerwaty przyrody, narodowego położonego w programu „Natura 2000”, jak szlaki wędrówek ptaków przez górach, pasie nadmorskim, na nazywają się rezerwaty przyrody Polskę pojezierzach, na nizinach położone w regionie i jakie Polski środkowej, na wyżynach gatunki roślin i zwierząt są tam -wskazuje na mapie: -wie: w jaki sposób chronione rozmieszczenie obszarów oznakowane są pomniki chronionych w swoim przyrody, że Polska prowadzi -wymienia: kryteria wydzielania regionie działania w ramach programu różnych obszarów chronionych, „Natura 2000”, jak nazywa się rodzaje rezerwatów, gatunki -odczytuje z mapy: najbliższy rezerwat przyrody roślin i zwierząt chronionych w rozmieszczenie wybranych -podaje przykłady przy pomocy Polsce, cechy charakterystyczne gatunków roślin i zwierząt nauczyciela: gatunki chronione rezerwatu przyrody położonego chronionych w Polsce z występujące na terenie w pobliżu szkoły uwzględnieniem własnego rezerwatu przyrody położonego regionu w pobliżu szkoły -podaje przykłady: nazw parków -wskazuje na mapie Polski przy narodowych Polski -omawia: różnice między pomocy nauczyciela: parki -rozpoznaje: parkiem narodowym, narodowe -wskazuje na podstawie modeli, krajobrazowym i rezerwatem, -wskazuje na mapie własnego zdjęć i rycin przy niewielkiej położenie niektórych regionu przy pomocy pomocy nauczyciela: rezerwatów i parków nauczyciela: rezerwaty narodowych przyrody i pomniki przyrody -wskazuje na mapie Polski/ -podaje definicję: park narodowy, park krajobrazowy, rezerwat, ochrona gatunkowa, „Natura 2000”, specjalne obszary chronionych siedlisk, obszary specjalnej ochrony ptaków -wskazuje na mapie i umie opisać: położenie wszystkich parków narodowych w Polsce -wskazuje na mapie Polski: częściowe rozmieszczenie obszarów chronionych -samodzielnie odczytuje z mapy: -wie: co jest symbolem każdego parku narodowego oraz co w szczególny sposób jest chronione na terenie danego parku narodowego -opisuje: położenie wskazanych rezerwatów i parków narodowych, obszar chroniony „Natura 2000” położony najbliżej szkoły -odczytuje z mapy: rozmieszczenie wybranych gatunków roślin i zwierząt chronionych w Polsce/regionie -wyjaśnia: cele ochrony przyrody, dlaczego poszczególne gatunki -samodzielnie opracowuje: -wymienia: gatunki roślin i zwierząt występujących w Polsce wpisane do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych -wskazuje na podstawie zdjęć i rycin rośliny i zwierzęta chronione -odczytuje z mapy przy znacznej pomocy nauczyciela: rozmieszczenie wybranych gatunków roślin i zwierząt chronionych w regionie -potrafi wskazać: pomnik przyrody znajdujący się w okolicach szkoły -rozumie pojęcia: strefy klimatyczno- roślinne, tundra, tajga, lasy liściaste, lasy mieszane, roślinność śródziemnomorska, granica wiecznego śniegu, lodowiec górski, jęzor lodowca, szczelina, pole firnowe, wulkan, makia, plantacja, łąka, grunty orne, sad, przemysł, okręg przemysłowy -nazywa na podstawie ilustracji: piętra roślinne Tatr i Alp, gatunki roślin strefy śródziemnomorskiej, rośliny uprawiane w Europie, krajobrazy różnych części miasta, zakłady, budowle, urządzenia przemysłowe -wie: gdzie występują tereny przemysłowe -wie, że: w północnej części regionu: parki narodowe, rezerwaty przyrody, rozmieszczenie wybranych gatunków roślin i zwierząt chronionych -wymienia: gatunki zwierząt objęte częściową i całkowitą ochroną 5. KRAJOBRAZY EUROPY Uczeń: -używa ze zrozumieniem pojęć: -wyjaśnia własnymi słowami strefy klimatyczno- roślinne, znaczenie pojęć: strefy tundra, tajga, lasy liściaste, lasy klimatyczno- roślinne, tundra, mieszane, roślinność tajga, lasy liściaste, lasy śródziemnomorska, granica mieszane, roślinność wiecznego śniegu, lodowiec śródziemnomorska, granica górski, jęzor lodowca, szczelina, wiecznego śniegu, lodowiec pole firnowe, wulkan, makia, górski, jęzor lodowca, plantacja, łąka, grunty orne, sad, szczelina, pole firnowe, przemysł, okręg przemysłowy wulkan, makia, plantacja, -wie, że: na terenach łąka, grunty orne, sad, przemysłowych tworzy się strefy przemysł, okręg przemysłowy, ochronne z roślinności dlaczego kraje -wymienia przy niewielkiej śródziemnomorskie są pomocy nauczyciela: atrakcyjne dla turystów przystosowania roślin i zwierząt -omawia na podstawie do życia w tajdze i tundrze, klimatogramów: różnice -wymienia: kraje z którymi klimatyczne między północną Polska sąsiaduje na podstawie i południową częścią Europy map w podręczniku i atlasie, -omawia przy niewielkiej cechy klimatu i źródła pomocy nauczyciela: cechy utrzymania ludzi w tajdze i klimatu śródziemnomorskiego tundrze, gatunki roślin i i jego wpływ na roślinność, roślin i zwierząt należy chronić, dlaczego powstały obszary chronione w regionie -wymienia i wskazuje na mapie: kraje z którymi Polska sąsiaduje i ich stolice -podaje definicje pojęć: strefy klimatycznoroślinne, tundra, tajga, lasy liściaste, lasy mieszane, roślinność śródziemnomorska, granica wiecznego śniegu, lodowiec górski, jęzor lodowca, szczelina, pole firnowe, wulkan, makia, plantacja, łąka, grunty orne, sad, przemysł, okręg przemysłowy -porównuje: krajobraz naturalny i układ pięter roślinnych Tatr i Alp, krajobrazy wybranego wielkiego miasta -wskazuje na mapie wszystkie kraje europejskie i ich stolice -samodzielnie opracowuje: plan wycieczki po najciekawszych miejscach w Alpach lub basenu Morza Śródziemnego lub po regionie śródziemnomorskim uzasadnia swój wybór, przedstawia projekt wycieczki na forum klasy w formie prezentacji multimedialnej lub przewodnika -przedstawia: Europy panuje znacznie chłodniejszy klimat niż w południowej, istnieje zależność między klimatem górskim i rozmieszczeniem pięter roślinnych, warunki klimatyczne tundry są bardziej surowe niż klimat tajgi, miasta pełnią różne funkcje, tereny przemysłowe są bardzo silnie przekształcone przez człowieka -wymienia przy pomocy nauczyciela: niektóre rośliny i zwierzęta żyjące w tundrze i tajdze, źródła utrzymania ludzi w tundrze i tajdze, współczesne formy gospodarowania w krajach śródziemnomorskich -wymienia: główne cechy klimatu śródziemnomorskiego -wskazuje Polskę przy pomocy nauczyciela na mapie politycznej Europy i na jej podstawie wymienia kraje, z którymi Polska graniczy -wskazuje na mapie krajobrazowej Europy przy pomocy nauczyciela: strefy roślinne, -wskazuje na mapie Europy przy pomocy nauczyciela: krajobrazy naturalne i antropogeniczne, położenie zwierząt, ryb i owoców Morza Śródziemnomorskiego, formy gospodarowania strefy śródziemnomorskiej, funkcje miast -podaje przykłady: roślin uprawianych w poszczególnych częściach Europy, największych miast Europy, zakładów przemysłowych, budowli i urządzeń występujących na terenie okręgów przemysłowych -rozpoznaje na zdjęciach, rycinach: niektóre rośliny i zwierzęta żyjące w tajdze i tundrze -omawia na podstawie zdjęć i rycin przy niewielkiej pomocy nauczyciela: układ pięter roślinnych w Tatrach i Alpach, elementy krajobrazu naturalnego gór, krajobrazy różnych części miasta, -wskazuje na mapie krajobrazowej Europy: strefy roślinne, obszary o krajobrazie śródziemnomorskim -wskazuje w podręczniku i w atlasie: Polskę na mapie Europy, krajobrazy naturalne i antropogeniczne, Tatry i Alpy, strefy tundry i tajgi -omawia na podstawie klimatogramów przy pomocy nauczyciela: różnice klimatyczne między północną i południową działalność człowieka związaną z tworzeniem stref ochronnych z roślinności na terenach przemysłowych -omawia: położenie Polski w Europie na podstawie map w podręczniku i atlasie rozmieszczenie krajobrazów antropogenicznych w Europie, przystosowania roślin i zwierząt w tundrze i tajdze, współczesne formy gospodarowania w krajach śródziemnomorskich -wymienia i wskazuje na mapie: kraje z którymi Polska sąsiaduje, największe miasta w Europie, rośliny uprawiane w Europie -wymienia: gatunki roślin i zwierząt strefy śródziemnomorskiej -odczytuje z mapy przy niewielkiej pomocy nauczyciela: strefy roślinne najsilniej zmienione przez człowieka, położenie Tetr i Alp -odczytuje z mapy: rozmieszczenie obszarów o krajobrazie śródziemnomorskim -porównuje przy pomocy europejskiego z krajobrazami wybranego dużego miasta Polski -wskazuje na mapie hipsometrycznej i porównuje: położenie Tatr i Alp -omawia: cechy klimatu śródziemnomorskiego, działalność człowieka związaną z tworzeniem stref ochronnych z roślinności na terenach przemysłowych, rozmieszczenie krajobrazów rolniczych w Europie -odczytuje z mapy Europy: które strefy roślinne zostały najsilniej zmienione przez człowieka -wyjaśnia: wpływ klimatu na roślinność strefy śródziemnomorskiej, rozmieszczenie krajobrazów antropogenicznych w Europie, zależność między klimatem górskim i rozmieszczeniem pięter roślinnych, dlaczego prezentację dotyczącą wad i zalet mieszkania w wielkim mieście, swoją pracę prezentuje na forum klasy Tatr i Alp, strefę tundry i tajgi, obszary o krajobrazie śródziemnomorskim, -opisuje na podstawie zdjęć i rycin przy znacznej pomocy nauczyciela: elementy krajobrazu naturalnego gór -rozumie pojęcia: organizm człowieka, oddychanie, wymiana gazowa, trawienie, wydalanie, układ oddechowy, układ krwionośny, układ rozrodczy, układ kostny, czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny górne, kończyny dolne, odżywianie, trawienie pokarmów, składniki pokarmowe, węglowodany, tłuszcze, białka, witaminy, mikroelementy, układ pokarmowy, jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica, wymiana gazowa, układ oddechowy, jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, pęcherzyki płucne, główne drogi oddechowe, płuca, układ krążenia, serce, żyła, tętnica, śmierć kliniczna, masaż serca, , rozmnażanie, układ rozrodczy, narządy męskie układu częścią Europy nauczyciela: układ pięter -opisuje z niewielką pomocą roślinnych w Tatrach i nauczyciela: położenie Polski, Alpach, krajobrazy wybranego Tatr, Alp w Europie na podstawie wielkiego miasta map w podręczniku i atlasie europejskiego z krajobrazami -wyjaśnia z niewielką pomocą wybranego dużego miasta nauczyciela: zależność między Polski klimatem górskim i rozmieszcze- -opisuje: elementy krajobrazu niem pięter roślinnych naturalnego gór 6. ORGANIZM CZŁOWIEKA Uczeń: -używa ze zrozumieniem pojęć: -wyjaśnia własnymi słowami organizm człowieka, oddychanie, znaczenie pojęć: organizm wymiana gazowa, trawienie, człowieka, oddychanie, wydalanie, układ oddechowy, wymiana gazowa, trawienie, krwionośny, rozrodczy, kostny, wydalanie, układ oddechowy, pokarmowy, oddechowy, układ krwionośny, układ rozrodczy, czaszka, kręgosłup, rozrodczy, układ kostny, klatka piersiowa, kończyny czaszka, kręgosłup, klatka górne, dolne, odżywianie, piersiowa, kończyny górne, trawienie pokarmów, składniki kończyny dolne, odżywianie, pokarmowe, węglowodany, trawienie pokarmów, tłuszcze, białka, witaminy, składniki pokarmowe, mikroelementy, jama ustna, węglowodany, tłuszcze, przełyk, żołądek, jelito cienkie i białka, witaminy, grube, odbytnica, wymiana mikroelementy, układ gazowa, jama nosowa, krtań, pokarmowy, jama ustna, tchawica, oskrzela, pęcherzyki przełyk, żołądek, jelito płucne, główne drogi oddechowe, cienkie, jelito grube, płuca, układ krążenia, serce, żyła, odbytnica, wymiana gazowa, tętnica, śmierć kliniczna, masaż układ oddechowy, jama serca, , rozmnażanie, narządy nosowa, krtań, tchawica, męskie i żeńskie układu oskrzela, pęcherzyki płucne, rozrodczego, rozmnażanie główne drogi oddechowe, płciowe, komórka jajowa, płuca, układ krążenia, serce, plemnik, zarodek, płód, rozwój żyła, tętnica, śmierć kliniczna, region śródziemnomorski jest bardzo gęsto zaludniony i atrakcyjny dla turystów, dlaczego tworzy się strefy ochronne z roślinności na terenach przemysłowych -podaje definicje pojęć: organizm człowieka, oddychanie, wymiana gazowa, trawienie, wydalanie, układ oddechowy, układ krwionośny, układ rozrodczy, układ kostny, czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny górne, kończyny dolne, odżywianie, trawienie pokarmów, składniki pokarmowe, węglowodany, tłuszcze, białka, witaminy, mikroelementy, układ pokarmowy, jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica, wymiana gazowa, układ oddechowy, jama nosowa, krtań, -potrafi samodzielnie zaprojektować i sporządzić: model układy kostnego człowieka, model układu pokarmowego człowieka, model układu oddechowego człowieka, -na forum klasy prezentuje na fantomie w jaki sposób prawidłowo przeprowadza się masaż serca -wyjaśnia: w jaki sposób powstaje ciąża bliźniacza rozrodczego, narządy żeńskie układu rozrodczego, rozmnażanie płciowe, komórka jajowa, plemnik, zarodek, płód, rozwój zarodkowy, rozwój płodowy, ciąża, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, dorosłość, starość, dojrzewanie płciowe, fizjologiczne, dojrzałość biologiczna i społeczna, zmysły człowieka (wzrok, słuch, smak, węch, dotyk, równowaga), narządy zmysłów -rozumie, że: serce odgrywa ważną rolę w podtrzymywaniu krążenia krwi, po okresie dzieciństwa organizm dojrzewa -wymienia przy pomocy nauczyciela: podstawowe procesy zachodzące w organizmie człowieka, podstawowe funkcje głównych składników pokarmowych, pokarmy bogate w białka, węglowodany , tłuszcze, funkcje naczyń krwionośnych, tętnic i żył, -wymienia: podstawowe składniki pokarmowe (węglowodany, tłuszcze, białka, witaminy i zarodkowy, rozwój płodowy, ciąża, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, dorosłość, starość, dojrzewanie płciowe i fizjologiczne, dojrzałość biologiczna i społeczna, zmysły człowieka (wzrok, słuch, smak, węch, dotyk, równowaga), narządy zmysłów -rozumie, że: potrzeba odżywiania jest wspólna dla wszystkich istot żywych, celem odżywiania jest pozyskiwanie energii i budulca dla organizmu -wie: że temperatura i wilgotność wydychanego powietrza po przejściu przez drogi oddechowe jest inna niż powietrza wdychanego, na czym polega masaż serca i kiedy się go wykonuje -wymienia: podstawowe funkcje każdego z układów, podstawowe funkcje głównych składników pokarmowych, podstawowe pokarmy bogate w białka, węglowodany i tłuszcze -uzasadnia przy pomocy nauczyciela: że trawienie pokarmów jest konieczne, potrzebę wymiany gazowej w organizmie, rolę górnych dróg oddechowych -omawia przy pomocy nauczyciela: rolę układy masaż serca, , rozmnażanie, układ rozrodczy, narządy męskie i żeńskie układu rozrodczego, rozmnażanie płciowe, komórka jajowa, plemnik, zarodek, płód, rozwój zarodkowy, rozwój płodowy, ciąża, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, dorosłość, starość, dojrzewanie płciowe i fizjologiczne, dojrzałość biologiczna i społeczna, zmysły człowieka (wzrok, słuch, smak, węch, dotyk, równowaga), narządy zmysłów -wyjaśnia: dlaczego po okresie dzieciństwa organizm dojrzewa, do czego służą zmysły, potrzebę wymiany gazowej w organizmie, związek między etapem rozwoju fizjologicznego a rolą społeczną, -rozpoznaje na zdjęciach: etapy rozwoju człowieka i krótko je opisuje -omawia przy niewielkiej pomocy nauczyciela: na czym polega pozyskiwanie energii i budulca dla organizmu tchawica, oskrzela, pęcherzyki płucne, główne drogi oddechowe, płuca, układ krążenia, serce, żyła, tętnica, śmierć kliniczna, masaż serca, rozmnażanie, układ rozrodczy, narządy męskie i żeńskie układu rozrodczego, rozmnażanie płciowe, komórka jajowa, plemnik, zarodek, płód, rozwój zarodkowy, rozwój płodowy, ciąża, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, dorosłość, starość, dojrzewanie płciowe, dojrzewanie fizjologiczne, dojrzałość biologiczna i społeczna, zmysły człowieka (wzrok, słuch, smak, węch, dotyk, równowaga), narządy zmysłów -wie: w jakich proporcjach poszczególne składniki pokarmowe powinny być dostarczane do organizmu człowieka mikroelementy), czynniki zmniejszające wydajność oddychania, podstawowe choroby układu oddechowego, funkcje narządów układu rozrodczego, etapy rozwoju człowieka, zmiany zachodzące w organizmie w okresie dojrzewania kostnego w utrzymaniu postawy ciała i poruszaniu się, funkcję naczyń krwionośnych, rolę serca w podtrzymaniu krążenia krwi, rolę komórek rozrodczych w rozmnażaniu płciowym, w jaki sposób zmysły umożliwiają prawidłową reakcję na sygnały ze świata zewnętrznego, w kolejności chronologicznej na -wie, że: układ kostny odgrywa podstawie ilustracji ważną rolę w utrzymaniu najważniejsze momenty rozwoju postawy ciała, potrzeba zarodkowego i płodowego, odżywiania jest wspólna dla dlaczego po okresie dzieciństwa wszystkich istot żywych, dzięki organizm dojrzewa, do czego odżywianiu człowiek służą zmysły pozyskuje energię i budulec dla -wymienia: podstawowe procesy organizmu, trawienie zachodzące w organizmie pokarmów jest konieczne, człowieka wymiana gazowa jest -rozpoznaje na niezbędna do życia, krew pełni zdjęciach/rycinach/modelu: funkcję głównej substancji czaszkę, kręgosłup, klatkę transportującej, na każdym piersiową, kończyny górne i etapie rozwoju człowiek pełni dolne, jamę ustną, przełyk, różne funkcje społeczne żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnicę, , jamę nosową, -wie: jaką funkcję pełnią górne krtań, tchawicę, oskrzela, drogi oddechowe, jak ważna pęcherzyki płucne, serce, jest znajomość zasad masażu naczynia krwionośne, naczynia serca i na czym on polega, jaka wieńcowe, najważniejsze narządy jest rola komórek rozrodczych męskiego i żeńskiego układu w rozmnażaniu człowieka, do rozrodczego, etapy rozwoju czego służą zmysły zarodka, płodu i człowieka, rozmieszczenie narządów -rozpoznaje na podstawie zmysłów zdjęć i rycin przy pomocy -wskazuje na podstawie modeli, poprzez odżywianie, dlaczego trawienie pokarmów jest konieczne, rolę górnych dróg oddechowych, zmiany temperatury i wilgotności wydychanego powietrza jako skutek przejścia przez drogi oddechowe, znaczenie ciągłej pracy serca dla podtrzymania życia, w jaki sposób zmysły umożliwiają prawidłową reakcję na sygnały ze świata zewnętrznego -omawia: podstawowe funkcje każdego z układów, rolę układu kostnego w utrzymaniu postawy ciała i poruszaniu się, w jaki sposób właściwości kości sprzyjają pełnieniu przez układ kostny jego funkcji, działanie każdego z narządów układu pokarmowego przygotowuje pokarm do dalszego etapu trawienia, podstawowe funkcje głównych składników pokarmowych, rolę serca w podtrzymywaniu krążenia krwi, , szczególne znaczenie naczyń wieńcowych, rolę masażu serca, rolę komórek rozrodczych w rozmnażaniu płciowym, -wskazuje na podstawie -wymienia w kolejności: najważniejsze momenty rozwoju zarodkowego i płodowego -nazywa i opisuje: etapy rozwoju człowieka -wyjaśnia dlaczego: trawienie pokarmów jest konieczne -wyjaśnia na czym polega: na czym polega pozyskiwanie energii i budulca dla organizmu poprzez odżywianie, śmierć kliniczna, rola męskiego i żeńskiego układu rozrodczego, związek między etapem rozwoju fizjologicznego a rolą społeczną, -wyjaśnia: rolę górnych dróg oddechowych, jak duża liczba i małe rozmiary pęcherzyków płucnych zwiększają wydajność wymiany gazowej, rolę masażu serca w odwracaniu śmierci klinicznej, na podstawie doświadczeń powiązania między zmysłami -wyjaśnia, w jaki sposób: właściwości kości sprzyjają pełnieniu przez układ -wskazuje/ wymienia na -porównuje: rolę męskiego i kostny jego funkcji, podstawie modeli, zdjęć i rycin żeńskiego układu zmiany związane z przy znacznej pomocy rozrodczego, komórkę jajową dojrzewaniem nauczyciela: główne układy w i plemnik pod względem organizmu wpływają na organizmie człowieka i ich budowy i funkcji pełnione funkcje funkcje, czaszkę, kręgosłup, społeczne, działanie klatkę piersiową, kończyny -wykazuje doświadczalnie, że: każdego z narządów górne i dolne, jamę ustną, w wydychanym powietrzu jest układu pokarmowego przełyk, żołądek, jelito cienkie, obecny dwutlenek węgla przygotowuje pokarm jelito grube, odbytnicę, , jamę do dalszego etapu nosową, krtań, tchawicę, -opisuje: krótko funkcje trawienia, zmysły oskrzela, pęcherzyki płucne, tętnic, żył i naczyń umożliwiają serce, naczynia krwionośne, krwionośnych prawidłową reakcję na naczynia wieńcowe, sygnały ze świata najważniejsze narządy zewnętrznego męskiego i żeńskiego układu -omawia: zmiany rozrodczego temperatury i wilgotności -podaje: długość trwania wydychanego prawidłowej cięży powietrza jako skutek przejścia przez drogi oddechowe -uzasadnia: że funkcjonowanie organizmu człowieka zależy od działania układów, z których ten organizm jest zbudowany 7. ZJAWISKA ELEKTRYCZNE, MAGNETYCZNE I AKUSTYCZNE W PRZYRODZIE Uczeń: -rozumie pojęcia: zjawiska -używa ze zrozumieniem pojęć: -wyjaśnia własnymi słowami -podaje definicje pojęć: elektryczne, elektryzowanie się zjawiska elektryczne, znaczenie pojęć: zjawiska znaczenie pojęć: nauczyciela: etapy rozwoju zarodka i płodu zdjęć i rycin przy niewielkiej pomocy nauczyciela: główne układy w organizmie człowieka, najważniejsze narządy męskie i żeńskie układu rozrodczego, -podaje: właściwości kości i wie jaką mają one wpływ na pełnione przez kości funkcje -dostrzega związek pomocą nauczyciela: między etapem rozwoju fizjologicznego a rolą społeczną -opisuje z pomocą nauczyciela: rolę krwi jako głównej substancji transportującej, funkcje tętnic, żył i naczyń krwionośnych, -opisuje krótko: zmiany zachodzące w organizmie człowieka w okresie dojrzewania, funkcje układu rozrodczego, funkcje narządów układu pokarmowego, -identyfikuje doświadczalnie z pomocą nauczyciela że w wydychanym powietrzu jest dwutlenek węgla, -porównuje przy niewielkiej pomocy nauczyciela: komórkę jajową i plemnik pod względem budowy i funkcji modeli: główne układy w organizmie człowieka -samodzielnie opracowuje: przedmiotów, wyładowanie atmosferyczne, zorza polarna, ognie św. Elma, sygnały nerwowe, źródło prądu elektrycznego, ogniwo elektryczne, sieci elektryczne, napięcie elektryczne, przewodnik, izolator, obwód elektryczny, gniazdko z uziemieniem, magnes, pole magnetyczne, dźwięk, wysokość dźwięku, rozchodzenie się dźwięku elektryzowanie się przedmiotów, wyładowanie atmosferyczne, zorza polarna, ognie św. Elma, sygnały nerwowe, źródło prądu elektrycznego, ogniwo elektryczne, sieci elektryczne, zasilacz, napięcie elektryczne, przewodnik, izolator, obwód elektryczny, gniazdko z uziemieniem, magnes, pole magnetyczne, dźwięk, wysokość dźwięku, rozchodzenie się dźwięku -rozumie, że: sygnały nerwowe -wie, że: sygnały nerwowe mają charakter elektryczny, mają charakter elektryczny, konieczność doboru istnieje związek między polem odpowiedniego źródła prądu do magnetycznym Ziemi i rodzaju odbiornika, wielkość działaniem kompasu, przepływ powierzchni i stopień naprężenia prądu powoduje powstanie pola przedmiotu wpływają na magnetycznego, dźwięk jest głośność i wysokość odbierany przez narząd słuchu, powstającego dźwięku, wielkość powierzchni i stopień -przy znacznej pomocy naprężenia przedmiotu nauczyciela identyfikuje wpływają na głośność i doświadczalnie: substancje wysokość powstającego przyciągane przez magnes, dźwięku, dźwięki różnie zależność między rozchodzą się w różnych właściwościami drgającego ośrodkach, światło i dźwięk obiektu a wytwarzanym rozchodzą się z różną dźwiękiem prędkością -identyfikuje doświadczalnie substancje dobrze i źle -wie: o konieczności doboru przewodzące prąd odpowiedniego źródła prądu do -wymienia przy niewielkiej rodzaju odbiornika pomocy nauczyciela: -wymienia: większość zjawisk elektryczne, elektryzowanie się przedmiotów, wyładowanie atmosferyczne, zorza polarna, ognie św. Elma, sygnały nerwowe, źródło prądu elektrycznego, ogniwo elektryczne, sieci elektryczne, napięcie elektryczne, przewodnik, izolator, obwód elektryczny, gniazdko z uziemieniem, magnes, pole magnetyczne, dźwięk, wysokość dźwięku, rozchodzenie się dźwięku -omawia: konieczność doboru odpowiedniego źródła prądu do rodzaju odbiornika, związek między polem magnetycznym Ziemi i działaniem kompasu, w jaki sposób wielkość powierzchni i stopień naprężenia przedmiotu wpływają na głośność i wysokość powstającego dźwięku, - identyfikuje doświadczalnie: zależność między właściwościami drgającego obiektu a wytwarzanym dźwiękiem - przy pomocy nauczyciela opisuje: przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie nieożywionej, przykłady wykorzystania zjawisk zjawiska elektryczne, elektryzowanie się przedmiotów, wyładowanie atmosferyczne, zorza polarna, ognie św. Elma, sygnały nerwowe, źródło prądu elektrycznego, ogniwo elektryczne, sieci elektryczne, napięcie elektryczne, przewodnik, izolator, obwód elektryczny, gniazdko z uziemieniem, magnes, pole magnetyczne, dźwięk, wysokość dźwięku, rozchodzenie się dźwięku -uzasadnia, że: sygnały nerwowe mają charakter elektryczny -uzasadnia: konieczność doboru odpowiedniego źródła prądu do rodzaju odbiornika -prezentuje: na fantomie zasady udzielania pierwszej pomocy osobom porażonym prądem -podaje przykłady: wykorzystania zjawisk elektrycznych przez prezentację na temat źródeł energii. Ich wykorzystania i wpływu na środowisko, wyniki swojej pracy prezentuje na forum klasy -samodzielnie przygotowuje zestaw doświadczeń dotyczących: przebiegu linii pola magnetycznego, przeprowadza badania, formułuje wnioski i przedstawia je w formie graficznej -wymienia: urządzenia domowe zasilane prądem, zasady bezpiecznego posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, rodzaje dźwięków - przy pomocy nauczyciela podaje: przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie nieożywionej, przykłady wykorzystania zjawisk elektrycznych przez zwierzęta, wymienia zasady udzielania pierwszej pomocy osobom porażonym prądem, sposoby oszczędzania energii, właściwości magnesu -przy pomocy nauczyciela identyfikuje doświadczalnie: substancje dobrze i źle przewodzące prąd, zależność między właściwościami drgającego obiektu a wytwarzanym dźwiękiem -prawidłowo dobiera źródło prądu do rodzaju odbiornika -rozpoznaje na podstawie zdjęć i rycin przy pomocy nauczyciela: zwierzęta posługujące się elektrycznością elektrycznych w przyrodzie nieożywionej, przykłady wykorzystania zjawisk elektrycznych przez zwierzęta, sposoby oszczędzania energii -uzasadnia przy pomocy nauczyciela, że: przepływ prądu powoduje powstanie pola magnetycznego -omawia przy pomocy nauczyciela: skutki przepływu prądu przez urządzenia zasilane prądem, związek między polem magnetycznym Ziemi i działaniem kompasu, różnice w prędkości rozchodzenia się dźwięków w różnych ośrodkach, -omawia: zasady bezpiecznego posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, zasady udzielania pierwszej pomocy osobom porażonym prądem, prędkość rozchodzenia się światła i dźwięku -rozpoznaje na podstawie zdjęć i rycin: zwierzęta posługujące się elektrycznością -wskazuje na podstawie modeli, zdjęć i rycin przy niewielkiej pomocy nauczyciela: elektrycznych przez zwierzęta, -dokumentuje i omawia przy niewielkiej pomocy nauczyciela: -omawia: skutki przepływu prądu przez urządzenia zasilane prądem, różnice w prędkości rozchodzenia się dźwięków w różnych ośrodkach, -wyjaśnia: w jaki sposób powstają błyskawice, zorza polarna, ognie św. Elma, zasady bezpiecznego posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, że oszczędzanie energii jest konieczne -wymienia: substancje o właściwościach przewodzących i izolujących -podaje przykłady zwierząt posługujących się elektrycznością -porównuje: prędkość rozchodzenia się światła i dźwięku -opisuje: właściwości magnesu, powstawanie pola magnetycznego w wyniku przepływu prądu zwierzęta, źródeł energii przyjaznych środowisku -wyjaśnia: jaka jest rola prądu jako źródła energii dla urządzeń o różnym działaniu, w jaki sposób przepływ prądu powoduje powstawanie pola magnetycznego, w jaki sposób powstaje dźwięk i jak jest odbierany przez zmysł słuchu, w jaki sposób wielkość powierzchni i stopień naprężenia przedmiotu wpływają na głośność i wysokość powstającego dźwięku, skąd wynikają różnice w prędkości rozchodzenia się dźwięków w różnych ośrodkach -wyjaśnia zależność między: polem magnetycznym Ziemi i działaniem kompasu -wyjaśnia zasady działania gniazdka z uziemieniem -opisuje: zjawiska elektryczne w przyrodzie nieożywionej -opisuje z pomocą nauczyciela: w -prezentuje: zasady udzielania jaki sposób powstają błyskawice, pierwszej pomocy osobom zorza polarna, ognie św. Elma, porażonym prądem właściwości magnesu -uzasadnia, że: sygnały nerwowe mają charakter elektryczny Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra Ocena celująca -podaje definicje pojęć: organizm chorobotwórczy, składniki odżywcze, piramida żywieniowa, cukry złożone, witaminy, uzależnianie, asertywne zachowanie -wskazuje: czynniki szkodliwe dla wzroku i słuchu oraz wyjaśnia, jaki mogą mieć wpływ na zdrowie -potrafi samodzielnie przygotować i przedstawić na forum klasy prezentację na temat uczuleń (alergenów, objawów uczulenia, sposobów zapobiegania im), graficzną prezentację dotyczącą uszkodzeń narządu wzroku lub narządu słuchu, prezentację dotyczącą wpływu różnych narkotyków i dopalaczy na organizm człowieka KLASA VI 1. TROSKA O ZDROWIE Uczeń: -rozumie pojęcia: organizm -używa ze zrozumieniem pojęć: -wyjaśnia własnymi słowami chorobotwórczy, składniki organizm chorobotwórczy, znaczenie pojęć: organizm odżywcze, piramida składniki odżywcze, piramida chorobotwórczy, składniki żywieniowa, cukry złożone, żywieniowa, cukry złożone, odżywcze, piramida witaminy, uzależnianie, witaminy, uzależnianie, żywieniowa, cukry złożone, asertywne zachowanie asertywne zachowanie witaminy, jakie znaczenie dla -wie, że: nieprawidłowe -rozumie, że: nieprawidłowe zdrowia ma prawidłowe odżywianie wpływa odżywianie wpływa negatywnie przechowywanie produktów negatywnie na zdrowie, na zdrowie, że odpowiednia spożywczych, w jaki sposób aktywność fizyczna wpływa na obróbka produktów przed aktywność fizyczna wpływa zdrowie człowieka, spożyciem jest ważna dla na zdrowie człowieka, -wie: na czym polega zdrowia, uzależnianie, asertywne prawidłowy sposób zachowanie postępowania z produktami -formułuje przy niewielkiej spożywczymi aż do chwili pomocy nauczyciela: zasady -wyjaśnia z niewielką spożycia, jak ważne dla zdrowego stylu życia i zdrowia pomocą nauczyciela: jak zdrowia jest prawidłowe nieprawidłowe odżywianie przechowywanie produktów -wymienia: przykłady różnych wpływa negatywnie na spożywczych, że odpowiednia organizmów wywołujących zdrowie, obróbka produktów przed choroby, sposoby wnikania spożyciem jest ważna dla organizmów chorobotwórczych, -wnioskuje przy niewielkiej zdrowia, brak codziennej zachowania sprzyjające urazom pomocy nauczyciela na higieny prowadzi do lub zachorowaniom, przykłady podstawie informacji o problemów zdrowotnych, w zachowań i przyzwyczajeń nieprawidłowościach w jaki sposób należy postępować zwiększających ryzyko odżywianiu o potencjalnych z substancjami szkodliwymi zachorowania, zasady skutkach zdrowotnych oraz -rozumie, że: należy dbać o właściwego odżywiania się, proponuje odpowiednie wzrok i słuch, nadmierny czynniki, które wpływają na zmiany wysiłek fizyczny może być potrzeby pokarmowe człowieka, -samodzielnie sporządza listę zachowań zwiększających i zmniejszających ryzyko zachorowania na choroby wywołane przez drobnoustroje i inne organizmy -opracowuje instrukcję dotyczącą zasad bezpiecznego korzystania z internetu -samodzielnie szkodliwy dla zdrowia, alkohol, nikotyna i substancje psycho-aktywne mają negatywny wpływ na zdrowie człowieka -wymienia przy pomocy nauczyciela: przykłady różnych organizmów wywołujących choroby, sposoby wnikania organizmów chorobotwórczych, zachowania sprzyjające urazom lub zachorowaniom, sposoby unikania zakażeń organizmami chorobotwórczymi, zatruć, ukąszeń, ugryzień , przykłady zachowań i przyzwyczajeń zwiększających ryzyko zachorowania, zasady właściwego odżywiania się, czynniki, które wpływają na potrzeby pokarmowe człowieka, zasady prawidłowego zachowania w sytuacjach niebezpiecznych dla życia i zdrowia -wymienia: skutki zdrowotne wynikające z nieprawidłowego odżywiania, podstawowe zasady dbania o higienę codzienną, czynniki mogące uszkodzić wzrok i słuch, zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku niektórych prostych urazów, sposoby dbania i czynniki mogące uszkodzić wzrok i słuch, zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami codziennego użytku -omawia przy pomocy nauczyciela: zasady unikania zakażeń organizmami chorobotwórczymi, zatruć, ukąszeń, ugryzień, przykłady problemów zdrowotnych wynikających z braku higieny, -omawia: piramidę żywieniową, swoje potrzeby żywieniowe, prawidłowy sposób postępowania z produktami spożywczymi aż do chwili spożycia, znaczenie prawidłowego przechowywania produktów spożywczych dla zdrowia, na przykładzie jak aktywność fizyczna wpływa na zdrowie człowieka, właściwy sposób postępowania z substancjami szkodliwymi, zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku niektórych prostych urazów, negatywny wpływ na zdrowie człowieka alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych -podaje przykłady: chorób i dolegliwości wywoływanych działaniem różnych organizmów -formułuje: zasady zdrowego stylu życia i zdrowia -omawia: znaczenie odpowiedniej obróbki produktów przed spożyciem, sposoby wnikania organizmów , na wybranych przykładach choroby i dolegliwości wywoływane działaniem różnych organizmów na organizm człowieka, unikania zakażeń organizmami chorobotwórczymi, zatruć, ukąszeń, ugryzień , zasady właściwego odżywiania się, w jaki sposób różne czynniki mogą uszkodzić wzrok lub słuch, -wyjaśnia znaczenie: piramidy żywieniowej, zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami codziennego użytku -przedstawia przykłady sytuacji niebezpiecznych dla życia i zdrowia oraz opisuje prawidłowe zachowania w tych sytuacjach, schorzeń i problemów zdrowotnych oraz społecznych wynikających a -projektuje plakat dotyczący zasad bezpiecznej kąpieli w rzekach i jeziorach opracowuje: prawidłowy jadłospis na dany dzień uwzględniając -podaje przykłady: zapotrzebowanie energetyczne u -wyjaśnia na czym ludzi o różnym polegają problemy trybie życia i zdrowotne wynikające z różnym stopniu braku higieny, aktywności -wyjaśnia szkodliwość nadmiernego wysiłku fizycznego dla zdrowia -wyjaśnia znaczenie pojęcia asertywność i opisuje prawidłowe asertywne zachowania w razie presji otoczenia -wyjaśnia: na wybranych przykładach choroby i dolegliwości wywoływane działaniem różnych organizmów na organizm człowieka, podstawowe zasady właściwego odżywiania się, jak niewłaściwe odżywianie się i nieodpowiednich nawyki żywieniowe zasady zdrowego stylu życia -zna numery telefonów alarmowych oraz wie, w jakich sytuacjach z którego korzystać -rozpoznaje wśród podanych przykładów (filmy, ryciny, opisy) sytuacje niebezpieczne, zachowania prawidłowe i nieprawidłowe dotyczące codziennych czynności i sposobu spędzania wolnego czasu, właściwe i niewłaściwe reakcje na presję otoczenia -podaje z pomocą nauczyciela przykłady: chorób i dolegliwości wywoływanych działaniem różnych organizmów na organizm człowieka, swoje potrzeby żywieniowe, niewłaściwego odżywiania się i nieodpowiednich nawyków żywieniowych, przykłady niewłaściwego odżywiania się i złych nawyków żywieniowych -podaje przykłady: aktywności fizycznej, bezpiecznych sposobów spędzania wolnego czasu, sytuacji niebezpiecznych dla życia i zdrowia -potrafi w bezpieczny sposób posługiwać się urządzeniami codziennego użytku -odczytuje piramidę żywieniową, symbole na organizm człowieka, niewłaściwego odżywiania się i nieodpowiednich nawyków żywieniowych -rozpoznaje i interpretuje symbole informacyjne i ostrzegawcze umieszczone na różnych plakatach, właściwe i niewłaściwe reakcje na presję otoczenia używania alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych -wymienia: przykłady aktywności fizycznej korzystnej i szkodliwej dla zdrowia wpływają na zdrowie, dlaczego odpowiednia obróbka produktów przed spożyciem jest ważna dla zdrowia -analizuje: potrzeby żywieniowe człowieka na podstawie piramidy żywieniowej -podaje przykłady potrzeb żywieniowych różnych ludzi, problemów zdrowotnych wynikających z braku higieny -omawia propozycje -reaguje prawidłowo w aktywności fizycznej inscenizowanych sytuacjach na -opisuje: przykłady dla osób w różnej presję otoczenia niewłaściwego odżywiania sytuacji życiowej się i nieodpowiednich -przedstawia: zasady dbania o nawyków żywieniowych, -wnioskuje: na higienę codzienną, po jednym sposoby dbania o wzrok i podstawie informacji o przykładzie aktywności słuch, nieprawidłowościach w fizycznej korzystnej i szkodliwej odżywianiu o dla zdrowia, propozycje -dobiera propozycje potencjalnych skutkach aktywności fizycznej aktywności fizycznej dla osób zdrowotnych oraz odpowiedniej dla siebie w różnej sytuacji życiowej proponuje odpowiednie zmiany -wnioskuje z pomocą -bada doświadczalnie z nauczyciela: niewielką pomocą -ocenia: na podstawie na podstawie informacji o nauczyciela: zmiany danych potrzeby nieprawidłowościach w zachodzące w produktach żywieniowe różnych odżywianiu o potencjalnych spożywczych ludzi skutkach zdrowotnych oraz przechowywanych proponuje odpowiednie zmiany prawidłowo i nieprawidłowo -bada doświadczalnie: zmiany zachodzące w -bada doświadczalnie z pomocą produktach nauczyciela: zmiany zachodzące spożywczych w produktach spożywczych przechowywanych przechowywanych prawidłowo i prawidłowo i informacyjne i ostrzegawcze umieszczone na różnych plakatach nieprawidłowo nieprawidłowo 2. ZIEMIA WE WRZECHŚWIECIE Uczeń: -rozumie pojęcia: światło, ośrodki przezroczyste, promień świetlny, rozproszenie światła, cień, zaćmienie Słońca, zaćmienie Księżyca, kamera obscura, , prawo odbicia, lupa- soczewka skupiająca, ognisko soczewki, ogniskowa soczewki, załamanie światła, globus, kula ziemska, średni promień Ziemi, obwód Ziemi, równoleżnik, równik, biegun północny, biegun południowy, półkula wschodnia, półkula zachodnia, ocean, Wszechocean, morze, zatoka, kontynent, wyspa, teoria heliocentryczna, Układ Słoneczny, ciała niebieskie, Księżyc, Słońce, sztuczny i naturalny satelita, wszechświat, gwiazda, planeta, kometa, ruch obrotowy i obiegowy Ziemi, doba, sklepienie niebieskie, pion, zenit, dzień, noc, czas słoneczny, czas miejscowy, zegar mechaniczny, czas urzędowy, czas letni, czas -używa ze zrozumieniem pojęć: światło, ośrodki przezroczyste, promień świetlny, rozproszenie światła, cień, zaćmienie Słońca, zaćmienie Księżyca, kamera obscura, , prawo odbicia, lupasoczewka skupiająca, ognisko soczewki, ogniskowa soczewki, załamanie światła, globus, kula ziemska, średni promień Ziemi, obwód Ziemi, równoleżnik, równik, biegun północny, biegun południowy, półkula wschodnia, półkula zachodnia, ocean, Wszechocean, morze, zatoka, kontynent, wyspa, teoria heliocentryczna, Układ Słoneczny, ciała niebieskie, Księżyc, Słońce, sztuczny i naturalny satelita, wszechświat, gwiazda, planeta, kometa, ruch obrotowy i obiegowy Ziemi, doba, sklepienie niebieskie, pion, zenit, dzień, noc, czas słoneczny, czas miejscowy, zegar mechaniczny, czas urzędowy, czas letni, czas zimowy, orbita, , rok zwykły, rok przestępny, oś ziemska, gwiazdozbiór, Zwrotnik Raka, Zwrotnik Koziorożca, -wyjaśnia własnymi słowami znaczenie pojęć: światło, ośrodki przezroczyste, promień świetlny, rozproszenie światła, cień, zaćmienie Słońca i Księżyca, camera obscura, prawo odbicia, lupa- soczewka skupiająca, ognisko soczewki, ogniskowa soczewki, załamanie światła, globus, kula ziemska, średni promień Ziemi, obwód Ziemi, równoleżnik, równik, biegun północny i południowy, półkula wschodnia i zachodnia, ocean, Wszechocean, morze, zatoka, kontynent, wyspa, teoria heliocentryczna, Układ Słoneczny, ciała niebieskie, Księżyc, Słońce, sztuczny i naturalny satelita, wszechświat, gwiazda, planeta, kometa, ruch obrotowy i obiegowy Ziemi, doba, sklepienie niebieskie, pion, zenit, dzień, noc, czas -podaje definicje pojęć: światło, ośrodki przezroczyste, promień świetlny, rozproszenie światła, cień, zaćmienie Słońca, zaćmienie Księżyca, kamera obscura, , prawo odbicia, lupa- soczewka skupiająca, ognisko soczewki, ogniskowa soczewki, załamanie światła, globus, kula ziemska, średni promień Ziemi, obwód Ziemi, równoleżnik, równik, biegun północny, biegun południowy, półkula wschodnia, półkula zachodnia, ocean, Wszechocean, morze, zatoka, kontynent, wyspa, teoria heliocentryczna, Układ Słoneczny, ciała niebieskie, Księżyc, Słońce, sztuczny i naturalny satelita, wszechświat, gwiazda, -potrafi samodzielnie zaprojektować: camerę obscura, zbadać powstające w niej obrazy, wyciągnąć wnioski, wyniki swojej pracy zaprezentować na forum klasy -potrafi samodzielnie zbudować: peryskop, zademonstrować i wyjaśnić podczas lekcji jego zastosowanie i zasady działania -samodzielnie przygotowuje doświadczenia będące dowodem na załamanie się zimowy, orbita, , rok zwykły, rok przestępny, oś ziemska, gwiazdozbiór, Zwrotnik Raka, Zwrotnik Koziorożca, astronomiczne pory roku, równonoc, dzień polarny, noc polarna, położenie Słońca z zenicie, koło podbiegunowe północne i południowe, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe, termiczne pory roku, okres wegetacji roślin, strefa międzyzwrotnikowa, strefa umiarkowanych szerokości, strefa okołobiegunowa -wie, że: żarówki tradycyjne zużywają więcej prądu niż świetlówki kompaktowe i diody, Ziemia obraca się z zachodu na wschód, Ziemia wykonuje pełny obrót wokół własnej osi w ciągu 24 godzin, pozorny ruch Słońca po sklepieniu niebieskim jest następstwem ruchu obrotowego Ziemi, wysokość Słońca w południe zmienia się w różnych porach roku, miejsca wschodów i zachodów słońca zmieniają się w ciągu roku -wie: kim byli Krzysztof Kolumb i Ferdynand Magellan, Mikołaj Kopernik, astronomiczne pory roku, równonoc, dzień polarny, noc polarna, położenie Słońca z zenicie, koło podbiegunowe północne i południowe, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe, termiczne pory roku, okres wegetacji roślin, strefa międzyzwrotnikowa, strefa umiarkowanych szerokości, strefa okołobiegunowa -wie: w jaki sposób rozchodzi się światło emitowane przez żarówki, a w jaki sposób emitowane przez laser -wymienia: naturalne źródła światła, źródła światła wynalezione przez człowieka, podstawowe zasady odbicia światła, elementy lupy, -uzasadnia przy pomocy nauczyciela: związek między ruchem obrotowym Ziemi a położeniem Słońca na sferze niebieskiej, związek między ruchem obrotowym Ziemi a porami doby -omawia przy pomocy nauczyciela: zasadę prostoliniowego rozchodzenia się światła, słoneczny i miejscowy, zegar mechaniczny, czas urzędowy, letni, zimowy, orbita, , rok zwykły i przestępny, oś ziemska, gwiazdozbiór, Zwrotnik Raka, Zwrotnik Koziorożca, astronomiczne pory roku, równonoc, dzień polarny, noc polarna, położenie Słońca z zenicie, koło podbiegunowe północne i południowe, równonoc wiosenna i jesienna, przesilenie letnie i zimowe, termiczne pory roku, okres wegetacji roślin, strefa międzyzwrotnikowa, umiarkowanych szerokości, okołobiegunowa -omawia: wyniki przeprowadzonych doświadczeń, podstawowe zasady odbicia światła, zasadę działania lupy, położenie kontynentów względem równika i południka, związek między ruchem obrotowym Ziemi a położeniem Słońca na sferze niebieskiej, w jaki sposób rozchodzi się światło emitowane przez żarówki, a w jaki sposób emitowane przez laser, zasadę prostoliniowego planeta, kometa, ruch obrotowy i obiegowy Ziemi, doba, sklepienie niebieskie, pion, zenit, dzień, noc, czas słoneczny, czas miejscowy, zegar mechaniczny, czas urzędowy, czas letni, czas zimowy, orbita, , rok zwykły, rok przestępny, oś ziemska, gwiazdozbiór, Zwrotnik Raka, Zwrotnik Koziorożca, astronomiczne pory roku, równonoc, dzień polarny, noc polarna, położenie Słońca z zenicie, koło podbiegunowe północne i południowe, równonoc wiosenna, równonoc jesienna, przesilenie letnie, przesilenie zimowe, termiczne pory roku, okres wegetacji roślin, strefa międzyzwrotnikowa, strefa umiarkowanych szerokości, strefa okołobiegunowa -podaje przykłady: urządzeń zawierających promieni słonecznych przechodzących przez różne substancje -wymienia: przykłady wykorzystania przez człowieka zjawiska załamania światła, zastosowania soczewek -przedstawia: w formie graficznej na forum klasy teorię geocentryczną i podaje kto był jej twórcą dlaczego wprowadzono w Polsce czas letni i czas zimowy, dlaczego wprowadzono czas strefowy na Ziemi, ile trwa rok zwykły i rok przestępny -rozumie, że: Ziemia ma kształt zbliżony do kuli, istnieje związek między ruchem obrotowym Ziemi a porami doby -wymienia przy pomocy nauczyciela: podstawowe zasady odbicia światła, elementy lupy -wymienia: źródła światła, astronomiczne pory roku, termiczne pory roku w Polsce -podaje przykład: powierzchni odbijającej światło -podaje przykłady: zastosowań elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa -wskazuje na globusie przy pomocy nauczyciela: kierunki geograficzne, równoleżniki, południki, bieguny, półkulę północną, południową, wschodnią i zachodnią, kierunek ruchu obrotowego Ziemi, strefy oświetlenia Ziemi oraz ich granice: koła podbiegunowe, zwrotniki, równik -przy znacznej pomocy nauczyciela identyfikuje -omawia: wyniki przeprowadzonych doświadczeń, zagadnienie wprowadzenia na Ziemi czasu strefowego, jak zmienia się wysokość Słońca w południe w różnych porach roku, -podaje przykłady: powierzchni odbijającej światło -podaje: z jaką prędkością rozchodzi się światło, kto był twórcą teorii heliocentrycznej, że Ziemia obraca się o 15 stopni w ciągu godziny, a o 1 stopień w ciągu 4 minut, , kiedy w Polsce jest największa i najmniejsza wysokość Słońca w południe -wskazuje/demonstruje na globusie: kierunek ruchu obrotowego Ziemi -rozpoznaje na zdjęciach/rycinach i wymienia: planety Układu Słonecznego -podaje na podstawie rycin: kierunki wschodu i zachodu słońca w kierunku od obserwatora w dniach 21III, 22VI, 23IX i 22XII -wskazuje na globusie: kierunki rozchodzenia się światła, teorię heliocentryczną Kopernika, jak wysokość Słońca w południe zmienia się wraz ze zmianą szerokości geograficznej -omawia na podstawie rycin: dzienną drogę Słońca po sklepieniu niebieskim w dniach astronomicznych pór roku, strefy oświetlenia ziemi -rozpoznaje soczewki skupiające i rozpraszające -dokumentuje obserwacje dokonywane za pomocą lupy -identyfikuje: termiczne pory roku na podstawie zmian temperatury powietrza -wykazuje, że: Ziemia jest spłaszczona na biegunach, punkty położone na Ziemi w różnych odległościach od równika poruszają się z różną prędkością w wyniku ruchu obrotowego Ziemi, -wyjaśnia, dlaczego: Ziemia jest spłaszczona na biegunach, związek między ruchem obrotowym Ziemi a porami doby, na czym polega praktyczne znaczenie wprowadzenia czasu strefowego i urzędowego soczewki -wyjaśnia zasadę działania lupy i jej właściwości, na czym polegało odkrycie Mikołaja Kopernika, związek między ruchem obrotowym Ziemi a położeniem Słońca na sferze niebieskiej -wyjaśnia podstawowe zasady odbicia światła -wyjaśnia zależność między: ruchem obrotowym Ziemi a porami doby -wyjaśnia, w jaki sposób powstaje: światło w żarówce -wyjaśnia, dlaczego świetlówki kompaktowe i diody zużywają mniej prądu niż żarówki tradycyjne, zasadę działania kamery obscura, jakie jest znaczenie Słońca dla życia na Ziemi, punkty położone na Ziemi w różnych odległościach od doświadczalnie: prostoliniowy charakter rozchodzenia się światła na przykładzie powstawania cienia -podaje z pomocą nauczyciela: wyniki przeprowadzonych doświadczeń, kiedy w Polsce jest największa i najmniejsza wysokość Słońca w południe, daty najkrótszego i najdłuższego dnia w roku, równonocy wiosennej i jesiennej, -podaje: ile trwa obieg Ziemi wokół Słońca, -wskazuje na mapie świata przy pomocy nauczyciela: kontynenty i oceany, -rozpoznaje na podstawie zdjęć i rycin Układu Słonecznego i wymienia przy pomocy nauczyciela: planety Układu Słonecznego -wykonuje na podstawie instrukcji doświadczenie badające sposób tworzenia się cienia geograficzne, równoleżniki, południki, bieguny, półkulę północną, południową, wschodnią i zachodnią, strefy oświetlenia Ziemi oraz ich granice: koła podbiegunowe, zwrotniki, równik oraz czasu letniego i zimowego, zmienia się wysokość Słońca w południe w różnych porach roku -podaje: z jaką prędkością rozchodzi się światło w -wskazuje na mapie świata: atmosferze i w przestrzeni kontynenty i oceany kosmicznej -wykonuje doświadczenie -wykazuje: na czym badające sposób tworzenia się polegały odkrycia cienia Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana -identyfikuje doświadczalnie: -opisuje: budowę Układu prostoliniowy charakter Słonecznego rozchodzenia się światła na -wymienia: nazwy planet przykładzie powstawania cienia Układu Słonecznego w kolejności według ich -prezentuje: dokonania oddalenia od Słońca, Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda -przedstawia: sposoby Magellana wykorzystania odbicia światła w przyrodzie i przez człowieka, charakterystyczne punkty na niebie określające początki astronomicznych pór roku równika poruszają się z różną prędkością w wyniku ruchu obrotowego Ziemi, istnieją astronomiczne pory roku, wysokość Słońca w południe zmienia się wraz ze zmianą szerokości geograficznej -porównuje: astronomiczne i termiczne pory roku w Polsce na przykładzie Warszawy, strefy oświetlenia ziemi -formułuje wnioski: na podstawie obserwacji dokonywanych za pomocą lupy 3. KRAJOBRAZY ŚWIATA -rozumie pojęcia: wilgotne lasy równikowe, deszcze zenitalne, pasożyty, epifity, sawanna, pora deszczowa i sucha, rzeki stałe i okresowe, jeziora stałe i okresowe, Uczeń: -używa ze zrozumieniem pojęć: -wyjaśnia własnymi wilgotne lasy równikowe, deszcze słowami znaczenie pojęć: zenitalne, pasożyty, epifity, wilgotne lasy równikowe, sawanna, pora deszczowa i sucha, deszcze zenitalne, pasożyty, rzeki stałe i okresowe, jeziora epifity, sawanna, pora stałe i okresowe, jeziora słone, deszczowa i sucha, rzeki -podaje definicje pojęć: wilgotne lasy równikowe, deszcze zenitalne, pasożyty, epifity, sawanna, pora deszczowa i sucha, -samodzielnie przygotowuje i przedstawia na forum klasy prezentację na temat parków jeziora słone, lasy galeriowe, termitiera, sen letni, pustynia, burze pyłowe, pustynia kamienista, żwirowa, piaszczysta, grzyb skalny, wydma, barchan, oaza, suchorosty, pustynne trawy, słonorośla, półpustynia, step, pampa, step suchy, mieszany, wysoki, tajga, trwała marzłość, drzewa szpilkowe, tundra, zorza polarna, pustynia lodowa, dzień polarny, noc polarna, lądolód, lodowiec szelfowy, bariera lodowa, pak lodowy, góra lodowa, skrzela, filtratory, strefy ( przybrzeżna, toni wodnej, głębinowa, naświetlenia, o ograniczonej ilości światła, całkowitej ciemności, pływów), oazy hydrotermalne -wie, że: istnieje gęsta sieć wodna w strefie równikowej -wymienia: przykłady wielkich rzek i jezior strefy równikowej, formy rzeźby terenu typowe dla pustyń, strefy środowiska oceanicznego, przykłady organizmów żyjących w różnych strefach oceanu -przy znacznej pomocy lasy galeriowe, termitiera, sen letni, pustynia, burze pyłowe, pustynia kamienista, żwirowa, piaszczysta, grzyb skalny, wydma, barchan, oaza, suchorosty, pustynne trawy, słonorośla, półpustynia, step, pampa, step suchy, mieszany, wysoki, tajga, trwała marzłość, drzewa szpilkowe, tundra, zorza polarna, pustynia lodowa, dzień polarny, noc polarna, lądolód, lodowiec szelfowy, bariera lodowa, pak lodowy, góra lodowa, skrzela, filtratory, strefy ( przybrzeżna, toni wodnej, głębinowa, naświetlenia, o ograniczonej ilości światła, całkowitej ciemności, pływów), oazy hydrotermalne -wie, że: góry lodowe stwarzają zagrożenie dla żeglugi -wymienia i wskazuje na mapie przy niewielkiej pomocy nauczyciela: przykłady wielkich rzek i jezior strefy równikowej -omawia: organizmy typowe dla danej strefy oceanicznej -rozpoznaje na zdjęciach/rycinach: charakterystyczne dla wilgotnego lasu równikowego gatunki roślin i stałe i okresowe, jeziora stałe i okresowe, jeziora słone, lasy galeriowe, termitiera, sen letni, pustynia, burze pyłowe, pustynia kamienista, żwirowa, piaszczysta, grzyb skalny, wydma, barchan, oaza, suchorosty, pustynne trawy, słonorośla, półpustynia, step, pampa, step suchy, mieszany, wysoki, tajga, trwała marzłość, drzewa szpilkowe, tundra, zorza polarna, pustynia lodowa, dzień polarny, noc polarna, lądolód, lodowiec szelfowy, bariera lodowa, pak lodowy, góra lodowa, skrzela, filtratory, strefy: przybrzeżna, toni wodnej, głębinowa, naświetlenia, o ograniczonej ilości światła, całkowitej ciemności, pływów, oazy hydrotermalne -określa podstawie, map, wykresów, tabel cechy klimatu: równikowego wilgotnego, sawann, stepów, pustyń zwrotnikowych, tajgi, tundry, pustyń lodowych rzeki i jeziora stałe i okresowe, jeziora słone, lasy galeriowe, termitiera, sen letni, pustynia, burze pyłowe, pustynia kamienista, żwirowa, piaszczysta, grzyb skalny, wydma, barchan, oaza, suchorosty, pustynne trawy, słonorośla, półpustynia, step, pampa, step suchy, mieszany, wysoki, tajga, twała marzłość, drzewa szpilkowe, tundra, zorza polarna, pustynia lodowa, dzień polarny, noc polarna, lądolód, lodowiec szelfowy, bariera lodowa, pak lodowy, góra lodowa, skrzela, filtratory, strefy: przybrzeżna, toni wodnej, głębinowa, naświetlenia, o ograniczonej ilości światła, całkowitej ciemności, pływów, oazy hydrotermalne -omawiana podstawie, map, wykresów, tabel: cechy klimatu równikowego wilgotnego, sawann, narodowych występujących w strefie afrykańskich sawann, rośliny i zwierzęta żyjące w strefie pustyni lodowej Arktyki, organizmów żyjących w danym oceanie -samodzielnie opracowuje na podstawie danych klimatycznych klimatogram przedstawiającyr oczny przebieg temperatury powietrza i opadów charakterystyczn ych dla strefy wilgotnych lasów równikowych, sawann, stepów, pustyń lodowych na półkuli północnej i południowej, pustyń nauczyciela identyfikuje na diagramie: poszczególne strefy oceanu zwierząt, rodzaje pustyń, krajobraz stepów, tajgi, tundry, pustyń lodowych -wskazuje na mapie krajobrazowej świata przy pomocy nauczyciela: wilgotne lasy równikowe, sawannę, pustynie zwrotnikowe, stepy, tajgę, tundrę, pustynię lodową, wybrane rzeki i jeziora okresowe i stałe -określa na podstawie zdjęć i rycin: w jaki sposób zwierzęta i rośliny przystosowały się do życia na pustyni, na stepie, w tajdze, w tundrze, do warunków życia na Antarktydzie -wskazuje na mapie; strefy: wilgotne lasy równikowe, -rozpoznaje na podstawie sawannę, strefę pustynie zdjęć i rycin przy pomocy zwrotnikowe, strefę stepy, tajgę, nauczyciela: charakterystyczne tundrę, pustynię lodową),wybrane dla wilgotnego lasu rzeki i jeziora okresowe i stałe równikowego gatunki roślin i zwierząt, rzeźby terenu typowe -wymienia na podstawie zdjęć i dla (pustyń, stepów, tajgi, rycin: w odpowiedniej kolejności tundry, pustyń lodowych), warstwy roślinności budującej krajobraz stepów, wilgotne lasy równikowe, wymienia cechy sawanny w porze -rozpoznaje na podstawie wilgotnej i suchej, różnice między zdjęć i rycin: stepem suchym, mieszanym i charakterystyczne dla sawann, wysokim, cechy krajobrazu tajgi, pustyń, stepów, tajgi, tundry, gatunki roślin i zwierząt tajgi , pustyni lodowej gatunki roślin tundry, pustyni lodowej i zwierząt -wymienia: przyczyny -wymienia na podstawie zdjęć występowania w strefie sawann i rycin: warstwy roślinności rzek i jezior okresowych, formy budującej wilgotne lasy gospodarowania człowieka na równikowe, formację roślinną sawannie, w oazach, na stepie, w porastającą sawanny, gdzie na tajdze, akumulacyjne i erozyjne Antarktydzie można spotkać formy rzeźby terenu powstałe na -omawia: istnienie gęstej sieci wodnej w strefie równikowej, dlaczego termity i szarańcza wędrowna są zagrożeniem dla gospodarki człowieka, przebieg procesu wietrzenia skał, proces powstawania i ruchu wydm (barchanów), przystosowania roślin i zwierząt do warunków życia na pustyni, różnice między warunkami życia panującymi w różnych strefach oceanu -wskazuje na mapie krajobrazowej świata: gdzie występuje pampa -wykazuje: związek między porami roku występującymi na stepie a jego wyglądem -wymienia: cechy charakterystyczne dla krajobrazu stepów, przyczyny występowania lądolodu, przystosowania roślin i zwierząt do życia w tajdze -przedstawia: przyczyny występowania w strefie sawann rzek i jezior okresowych, zależność stepów, pustyń zwrotnikowych, tajgi, tundry, pustyń lodowych -przedstawia: wpływ oświetlenia Ziemi na warunki klimatyczne w strefie pustyń lodowych -wyjaśnia przykłady: przystosowań roślin do warunków wilgotnego lasu równikowego -wyjaśnia na czym polega: przebieg procesu wietrzenia skał oraz przyczyny i proces powstawania i ruchu wydm (barchanów) -wyjaśnia, w jaki sposób dochodzi do powstania deszczy zenitalnych -wyjaśnia: zjawisko istnienia gęstej sieci wodnej w strefie równikowej, przyczyny występowania w strefie sawann rzek i jezior okresowych, dlaczego na sawannie żyje tak wiele dużych gatunków zwierząt roślinożernych, drapieżnych i padlinożernych, zależność między zwrotnikowych, tajgi i tundry, oraz wykazuje między nimi podobieństwa i różnice -przedstawia: przykłady roślin jadalnych uprawianych w strefie lasu równikowego tamtejszą roślinność pustyni -odczytuje z map, wykresów, tabel przy znacznej pomocy nauczyciela cechy klimatu: równikowego wilgotnego, sawann, stepów, pustyń zwrotnikowych, tajgi, tundry, pustyń lodowych -odczytuje z niewielką pomocą nauczyciela z map, wykresów, tabel cechy klimatu: równikowego wilgotnego, sawann, stepów, pustyń zwrotnikowych, tajgi, tundry, pustyń lodowych -opisuje na podstawie zdjęć i rycin: formację roślinną stepów, tajgi, tundry -identyfikuje na diagramie: poszczególne strefy oceanu -odróżnia na mapach sygnatury oznaczające rzeki i jeziora stałe oraz okresowe -wykazuje: że, istnieje gęsta sieć wodna w strefie równikowej między klimatem a brakiem wód powierzchniowych w strefie pustyń, zagrożenie dla żeglugi stwarzane przez góry lodowe klimatem a brakiem wód powierzchniowych w strefie pustyń, przyczyny występowania lądolodu, zależności między -podaje przykłady: roślin i klimatem, a wodami zwierząt zamieszkujących powierzchniowymi i wilgotny las równikowy, roślinnością oraz tundrę, Antarktydę i ich gospodarką człowieka, przystosowania do życia, różnice między wpływu klimatu i gleb na warunkami życia rolnictwo w strefie stepów, panującymi w różnych przystosowań organizmów strefach oceanu, oceanicznych do życia w związek między formą różnych jego strefach przystosowania a warunkami panującymi -porównuje: klimat sawann, w danej strefie stepów, tajgi z klimatem -omawia: krajobraz Polski, zróżnicowanie stepów, przystosowania warunków klimatycznych w roślin i zwierząt do tundrze i w tajdze życia w strefie stepów, w tajdze, w tundrze, na -wykazuje: dlaczego Antarktydzie, warunki wilgotne lasy równikowe są życia ludzi w tajdze najbogatszym środowiskiem -uzasadnia: dlaczego przyrodniczym Ziemi, wilgotne lasy równikozwiązek między porami we są najbogatszym roku występującymi na środowiskiem sawannie a jej wyglądem przyrodniczym Ziemi -wykazuje: wpływ -opisuje: budowę lasu klimatu i gleb na równikowego i rolnictwo w strefie zróżnicowanie występującej stepów, tam roślinności -ocenia: zagrożenie dla żeglugi stwarzane przez -wymienia i wskazuje na mapie: przykłady wielkich rzek i jezior strefy równikowej, formacje roślinne występujące na stepie, w tajdze, w tundrze góry lodowe -porównuje: warunki życia ludzi w strefie lasu równikowego z warunkami panującymi w Polsce; klimat sawann z klimatem wilgotnego lasu równikowego, klimat stepów z klimatem sawann, klimat tajgi z klimatem stepów, klimat tundry z klimatem tajgi, krajobraz tundry z krajobrazem stepu 4. PRZEMIANY SUBSTANCJI -rozumie pojęcia: proces zmiany stanu skupienia, topnienie, krzepnięcie parowanie, wrzenie, skraplanie, procesy nieodwracalne, korozja metali, topnienie, rozpuszczanie, rozpuszczalnik, faza, temperatura topnienia, mieszanina jednorodna (roztwór), mieszanina niejednorodna, roztwór nasycony, roztwór nienasycony, odparowywanie, proces filtracji (sączenia), metoda przesiewania, segregacja odpadów -używa ze zrozumieniem pojęć: proces zmiany stanu skupienia, topnienie, krzepnięcie parowanie, wrzenie, skraplanie, procesy nieodwracalne, korozja metali, topnienie, rozpuszczanie, rozpuszczalnik, faza, temperatura topnienia, mieszanina jednorodna (roztwór), mieszanina niejednorodna, roztwór nasycony, roztwór nienasycony, odparowywanie, proces filtracji (sączenia), metoda przesiewania, segregacja odpadów -wykonuje przy pomocy nauczyciela: doświadczenie Uczeń: -wyjaśnia własnymi słowami znaczenie pojęć: proces zmiany stanu skupienia, topnienie, krzepnięcie parowanie, wrzenie, skraplanie, procesy nieodwracalne, korozja metali, topnienie, rozpuszczanie, rozpuszczalnik, faza, temperatura topnienia, mieszanina jednorodna (roztwór), mieszanina niejednorodna, roztwór nasycony, roztwór nienasycony, odparowywanie, proces -podaje definicje pojęć: proces zmiany stanu skupienia, topnienie, krzepnięcie parowanie, wrzenie, skraplanie, procesy nieodwracalne, korozja metali, topnienie, rozpuszczanie, rozpuszczalnik, faza, temperatura topnienia, mieszanina jednorodna (roztwór), mieszanina niejednorodna, roztwór nasycony, roztwór nienasycony, odparowywanie, proces -potrafi samodzielnie zaprojektować: prezentację zachęcającą do segregowania odpadów oraz podaje propozycję zagospodarowan ia niektórych odpadów, wyniki swojej pracy prezentuje na forum klasy -rozróżnia: odwracalne i nieodwracalne przemiany substancji, mieszaniny jednorodne i niejednorodne -wymienia przy pomocy nauczyciela: czynniki wpływające na proces topnienia, krzepnięcia, parowania, wrzenia, skraplania substancji z życia codziennego, rozpuszczanie i topnienie substancji dotyczące topnienia i krzepnięcia substancji -wymienia: czynniki wpływające na rozpuszczanie i topnienie substancji -wybiera: odpowiedni sposób rozdzielania danej mieszaniny -omawia: sposoby rozdzielania mieszanin -wymienia: sposoby rozdzielania mieszanin, zasady segregacji odpadów -podaje przykłady: przykłady rozpuszczania i topnienia substancji z życia codziennego, odwracalnych i nieodwracalnych przemian substancji, mieszanin jednorodnych i niejednorodnych -prawidłowo przyporządkowywuje wskazane przedmioty do określonego rodzaju odpadów -wykazuje, że: temperatura, ruch powietrza, rodzaj substancji i wielkość powierzchni wpływają na skraplanie i parowanie, -omawia przykłady: topnienia i -przy pomocy nauczyciela bada krzepnięcia substancji z życia doświadczalnie: parowanie, codziennego wrzenie i skraplanie substancji, wpływ różnych czynników na -wybiera przy pomocy rozpuszczanie i topnienie, nauczyciela: odpowiedni sposób rozdzielania danej -sporządza samodzielnie: mieszaniny mieszaniny jednorodne i niejednorodne -przy znacznej pomocy nauczyciela bada -czynniki powodujące odwracalne doświadczalnie: czynniki i nieodwracalne przemiany filtracji (sączenia), metoda przesiewania, segregacja odpadów -wymienia: właściwości substancji decydujące o sposobie segregacji odpadów -planuje doświadczenie: w celu zbadania wpływu różnych czynników na rozpuszczanie i topnienie substancji -omawia: przykłady rozpuszczania i topnienia substancji z życia codziennego, mieszaniny jednorodne i niejednorodne napotykane w życiu codziennym, w jaki sposób temperatura, ruch powietrza, rodzaj substancji i wielkość powierzchni wpływają na skraplanie i parowanie, przykłady powtórnego wykorzystania surowców -dokumentuje z niewielką pomocą nauczyciela: doświadczenia dotyczące topnienia, krzepnięcia, parowania, wrzenia i skraplania różnych substancji -dokumentuje: wyniki doświadczeń powodujących odwracalne i nieodwracalne przemiany substancji, filtracji (sączenia), metoda przesiewania, segregacja odpadów -dokumentuje, omawia i wyciąga wnioski: doświadczenia dotyczące topnienia i krzepnięcia, parowania, wrzenia i skraplania różnych substancji, obserwacje topnienia i rozpuszczania różnych substancji -ocenia przykłady zastosowania różnych sposobów rozdzielania danej mieszaniny -dokumentuje i omawia: wyniki doświadczeń powodujących odwracalne i nieodwracalne przemiany substancji -wyjaśnia: jak temperatura wpływa na topnienie i krzepnięcie, w jaki sposób temperatura, ruch powietrza, rodzaj substancji i wielkość powierzchni wpływają na skraplanie i parowanie -wyjaśnia, dlaczego powodujące odwracalne i nieodwracalne przemiany substancji -identyfikuje na podstawie zdjęć i rycin: przykłady rozpuszczania, topnienia, krzepnięcia, parowania, wrzenia i skraplania substancji z życia codziennego substancji -wyjaśnia i przedstawia: zasady segregacji odpadów -dokumentuje z pomocą nauczyciela: obserwacje rozpuszczania i topnienia różnych substancji -wskazuje wśród przedstawionych przykładów mieszaniny jednorodne i niejednorodne obserwacje topnienia i rozpuszczania różnych substancji -omawia: jak temperatura wpływa na topnienie i krzepnięcie -podaje przykłady zastosowania różnych sposobów rozdzielania danej mieszaniny -dokumentuje z niewielką pomocą nauczyciela: obserwacje rozpuszczania i topnienia różnych substancji segregowanie odpadów jest korzystne i potrzebne -dokumentuje i wyjaśnia: obserwacje rozpuszczania i topnienia różnych substancji -ocenia: kiedy w życiu codziennym mieszaniny są użyteczne, a kiedy stanowią problem 5. RUCH I SIŁY W PRZYRODZIE -rozumie pojęcia: tor, droga, ruch prostoliniowy, ruch po okręgu, ruch jednostajny, prędkość, ruch przyspieszony, ruch opóźniony, tarcie, opór ośrodka -używa ze zrozumieniem pojęć: tor, droga, ruch prostoliniowy, ruch po okręgu, ruch jednostajny, prędkość, ruch przyspieszony, ruch opóźniony, tarcie, opór ośrodka -posługuje się w prawidłowy sposób pojęciem prędkości -określa: prędkość na podstawie podanych danych -podaje przy pomocy nauczyciela: przykłady różnych rodzajów ruchu, czynniki wpływające na siłę tarcia oraz sposoby zwiększania i zmniejszania siły tarcia i oporu ośrodka -wymienia: czynniki wpływające na siłę tarcia -podaje przykłady: zwiększania i zmniejszania siły tarcia i oporu ośrodka z przyrody oraz stosowane przez człowieka Uczeń: -wyjaśnia własnymi słowami znaczenie pojęć: tor, droga, ruch prostoliniowy, ruch po okręgu, ruch jednostajny, prędkość, ruch przyspieszony, ruch opóźniony, tarcie, opór ośrodka -wie, że: -wyjaśnia na podstawie klimatogramów: -omawia na podstawie klimatogramów: -podaje definicje pojęć: tor, droga, ruch prostoliniowy, ruch po okręgu, ruch jednostajny, prędkość, ruch przyspieszony, ruch opóźniony, tarcie, opór ośrodka -analizuje przykłady: zwiększania i zmniejszania siły tarcia i oporu ośrodka z przyrody oraz stosowane przez człowieka -ocenia: sposoby zmniejszania i zwiększania siły tarcia i -potrafi samodzielnie zaprojektować: prezentację dotyczącą rodzajów ruchu, wyniki swojej pracy prezentuje na forum klasy -wymienia: rodzaje ruchu -wymienia na podstawie zdjęć i rycin: przykłady z życia codziennego wykorzystania siły tarcia i oporu ośrodka -wykonuje z pomocą nauczyciela doświadczenie badające siłę tarcia oraz oporu powietrza i wody -podaje: przykłady różnych rodzajów ruchu, sposoby zwiększania i zmniejszania siły tarcia i oporu ośrodka -identyfikuje doświadczalnie: prędkość swojego ruchu na podstawie zaproponowanego doświadczenia -przeprowadza doświadczenie: badające siłę tarcia oraz oporu powietrza i wody -omawia sposoby zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu ośrodka -wykonuje: doświadczenie badające czynniki wpływające na siłę tarcia oraz opór ośrodka w powietrzu i w wodzie -przeprowadza i opisuje doświadczenie: badające siłę tarcia oraz oporu powietrza i wody oporu ośrodka -przeprowadza, opisuje i interpretuje wnioski doświadczenia: badającego siłę tarcia oraz oporu powietrza i wody -interpretuje wyniki doświadczenia: badającego czynniki wpływające na siłę tarcia oraz opór ośrodka w powietrzu i wodzie oraz formułuje wnioski
