Kształtowanie się mowy dziecka

Kształtowanie się mowy
dziecka
Mowa odgrywa ważną rolę w społecznym życiu człowieka. Kontakt
z innymi ludźmi jest możliwy dzięki umiejętności mówienia i rozumienia
wypowiedzi innych. Prawidłowy rozwój mowy dziecka stanowi podstawę
kształtowania się i rozwoju jego osobowości. Dzięki rozumieniu poznaje
otaczający świat, a dzięki umiejętności mówienia potrafi wyrazić swoje
spostrzeżenia, pragnienia, uczucia, przeżycia…
Zanim dziecko nauczy się mówić musi przejść wiele etapów. W rozwoju mowy
językoznawcy ( L. Kaczmarek, I. Styczek, T. Bartkowska) wyróżniają
następujące okresy:
- okres melodii ( 0 – 1 roku życia)
- okres wyrazu ( 1 – 2 roku życia)
- okres zdania ( 2 – 3 roku życia)
- okres swoistej mowy dziecięcej ( 3 – 7 roku życia)
Wielu badaczy poświęca sporo uwagi na ważny okres przygotowawczy,
przypadający na okres życia płodowego od 3 do 9 miesiąca. W tym to czasie
u mającego przyjść na świat dziecka kształtują się narządy mowne i zaczyna się
już ich funkcjonowanie. Badania audiologów szwedzkich wykazały, że płód
zaczyna reagować na bodźce akustyczne między 4, a 5 miesiącem życia. Głośne
dźwięki i wibracje powodują niepokój dziecka: budzą je ze snu, wywołują
przyspieszone bicie serca i niespokojne ruchy. U siedmiomiesięcznych dzieci
występują odruchy wrodzone : ssania, poszukiwania pokarmu, kroczenia,
chwytania oraz wytwarza się zdolność lewej półkuli mózgowej do
przyjmowania dźwięków mowy, a prawej – muzyki .
Dobrze rozwinięte dziecko w chwili narodzin ma ukształtowany aparat mowy,
prawidłowo funkcjonujący:
- aparat artykulacyjny ( jama nosowa, jama gardłowa i jama ustna)
- aparat fonacyjny ( krtań z wiązadłami głosowymi)
- aparat oddechowy ( płuca, przepona, tchawica, oskrzela)
- słuch
OKRES MELODII - OD URODZENIA DO 1 ROKU ŻYCIA
Następuje on wraz z narodzeniem się dziecka, które przychodząc na świat
wita go „ krzykiem”. Po tej formie komunikatu matka będzie rozpoznawać
potrzeby niemowlęcia – głód, mokro, ból itp. Krzyk jest ćwiczeniem narządu
oddechowego, podczas którego można dostrzec krótki wdech i znacznie dłuższy,
powolny wydech. Chociaż płacz dziecka jest odruchem bezwarunkowym
( odruch automatyczny), to uznajemy jako zaczątek mowy.
Około 2 – 3 miesiąca życia pojawia się forma prewokaliczna zwana głużeniem.
Nieskoordynowane ruchy kończyn i tułowia sprzyjają wydawaniu dźwięków
przez dziecko (gli, tli, kli ga, aga, gha…), zwłaszcza w chwilach dobrego
samopoczucia. Głużenie nie jest co prawda „ mówieniem”, jest jednak
( nieświadomym) treningiem narządów artykulacyjnych i przygotowaniem do
wydawania podstawowych dźwięków mowy. W mózgu powstają pierwsze
skojarzenia miedzy wydawanymi dźwiękami, a odpowiadającymi im ruchami
aparatu artykulacyjnego.
W drugim półroczu życia dziecka dostrzegamy inny przejaw wokalizacji
tzw. gaworzenie. Jest to czynność zamierzona ( odruch warunkowy), polegająca
na powtarzaniu i naśladowaniu dźwięków mowy ( ba- ba, ma – ma, ta – ta).
Obydwie formy – głużenie i gawożenie, są potwierdzeniem dokonujących się
w mózgu dziecka zmian rozwojowych. Około 7-8 miesiąca życia dziecko
zaczyna reagować na mowę, doskonale rozróżnia melodię mowy, tzn. na
podniesiony tom reaguje płaczem, a na mowę cichą, pieszczotliwą reaguje
uśmiechem, jest zadowolone. Następuje proces kojarzenia ( złożona czynność
umysłowa). Dziecko zaczyna rozumieć to, co do niego mówimy, reaguje na
swoje imię i jest w stanie zrozumieć więcej niż samo potrafi powiedzieć.
Pojawiają się pierwsze wyrazy wypowiadane ze zrozumieniem. Pod koniec
pierwszego roku życia dziecko spełnia proste polecenia.
Rozwój mowy w okresie melodii postępuje zazwyczaj równolegle
z rozwojem fizycznym:
- fazie głużenia odpowiada umiejętność unoszenia głowy;
- gaworzeniu - umiejętność siadania,
- pierwszym wyrazom - pozycja pionowa, stawanie na nóżki.
OKRES WYRAZU - OD 1 DO 2 ROKU ŻYCIA
Obejmuje drugi rok życia dziecka. Używa ono wielu samogłosek - a,u, i, e
oraz spółgłosek np. p, b, m, n, t, d, n, t, ś czasem ć, ź. Trudniejsze dla niego
spółgłoski zastępuje innymi. Wymawia pierwsze sylaby wyrazów lub końcówki,
aby ułatwić kontakt z otoczeniem np. miś-mi, daj-da, jeszcze-ecie, zobacz-ać.
Pojawiają się też onomatopeje, np. mu, chał-chał, miał, itp.
Między 14-15 miesiącem życia dziecka, następuje rozkwit wymawianych przez
dziecko pojedynczych wyrazów. Jest to spowodowane burzliwym rozwojem
ruchowym, jak i umysłowym dziecka. Zaczyna ono chodzić, następuje rozwój
spostrzegania i pamięci, a także intensywne poznawanie otaczającego świata.
Widoczne są też postępy w zakresie rozumienia wypowiedzi otoczenia.
OKRES ZDANIA - OD 2 DO 3 ROKU ŻYCIA.
Między 2 a 3 rokiem życia następuje rozkwit mowy dziecka. Zaczyna ono
budować zdania, początkowo są to zdania proste, które są złożone z dwóch,
trzech wyrazów, następnie przechodzi w wypowiedzi dłuższe, cztero - pięcio
wyrazowe. Pierwsze zdania są twierdzące, a następnie pojawiają się zdania
pytające i rozkazujące. Dziecko używa przede wszystkim rzeczowników,
czasowniki początkowo używane są w formie bezokolicznika. Przypadki
są używane często niepoprawnie. Nie potrafi ono jeszcze wypowiadać
poprawnie wszystkich głosek - głoski trudne, są zastępowane głoską łatwiejszą.
Bardzo istotna dla tego okresu jest świadomość wymawiania głosek: dziecko
wie jak dana głoska powinna brzmieć prawidłowo, chociaż realizuje ją często
nieprawidłowo ( zwraca uwagę : „ Nie mówi się wlona, tylko wlona „.” Jestem
Ladek, a nie Ladek”) . Świadczy to o różnicowaniu słuchowym prawidłowej, jak
i nieprawidłowej wymowy słów. Na tym etapie mowa dziecka jest zrozumiała
nie tylko dla najbliższych, ale także dla otoczenia.
W tym okresie dziecko wypowiada prawidłowo spółgłoski: p, b, m, f, w, k, g, h,
t, d, n, l, oraz samogłoski ustne: a, o, u, e, y, i, a, czasem nosowe: ą, ę. Pod konie
tego okresu pojawia się: s, z, c, dz.
Pod koniec okresu zdania ( przypadającego na trzeci rok życia dziecka)
mowę cechuje:
- zmiękczanie głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż (sanki - sianki, czapka - ciapka,
żaba - ziaba, dżem - dziem)
- „ r” może być wymawiane jako „j” lub„ l” ( ryba - jiba, lyba)
- zamiast „f” występuje „ch” ( foka – choka)
- brak końcówek w wymawianych wyrazach.
OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ – swoistych form językowych.
Trwa od 3 do 7 lat. Kończy się wraz z opanowaniem przez dziecko
poprawnej wymowy. Może trwać kilka lat. Jest to okres rozmów pełnych
uproszczeń, przestawień niespodziewanych połączeń. Powstają całkiem nowe
wyrazy, czasem charakterystyczne tylko dla danego dziecka tzw. neologizmy
( „pomasłować” – smarować masłem, „zatelefonić” – zadzwonić telefonem).
Częstym zjawiskiem występującym w wypowiedziach są metatezy tj.
przestawianie głosek czy sylab np. „kolomotywa” zamiast „ lokomotywa.
Niekiedy są upodobnienia np. „ bebek” zamiast „ chlebek”, „ pam” zamiast
„pan” itp.
Dziecko zaczyna już odróżniać głoski s, z, c, dz od ich miękkich
odpowiedników. Pod koniec 4 roku życia pojawia się głoska r, która była dotąd
zastępowana przez j lub l. Około 4-5 roku życia pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż
choć mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c, dz. Bywa, że dziecko używa ich
w nadmiarze, np.: gdy opanuje ż i cz, mówi „żupa” (zupa). Nazywa się to
hiperpoprawnością.
Zdania budowane przez czterolatka są coraz bardziej złożone, podobnie jak jego
myśli i zabawy. Nadal popełnia on błędy gramatyczne, lecz są to w gruncie
rzeczy „inteligentne błędy’, świadczące o tym, że częściowo przyswoił sobie
zasady rządzące ojczystym językiem i potrafi je stosować.
Około 5 roku życia dziecko będzie mówiło niemal tak dobrze jak człowiek
dorosły, a zasób jego słownictwa będzie się powiększał przez całe życie.
Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo. U jednych
szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej.
Przyczyny problemów dotyczących prawidłowej artykulacji może określić
specjalista. Należy pamiętać, że rozwój mowy dziecka postępuje równolegle
z jego rozwojem fizycznym i umysłowym oraz rozwojem sprawności narządów
artykulacyjnych.