Obraz ubóstwa i jego konsekwencje społeczne (UZ)

Obraz ubóstwa i jego konsekwencje
społeczne
Zdzisław Wołk
Uniwersytet Zielonogórski
Treść rozważań
- Definiowanie
- Linie i miary ubóstwa
- Teorie ubóstwa
- Źródła ubóstwa
- Biografie ubogich
Złożoność życia ludzi w warunkach ponowoczesności
•
indywidualizacja życia, kryzys rodziny (kolektywny los grup stał się losem
osobistym, jednostkowym)
•
wzrost bezrobocia, zwłaszcza długotrwałego
•
brak jednoznacznych norm i zasad
•
pozostawienie człowieka własnemu losowi
•
powszechne zagrożenie wkroczeniem na spiralę upadku (obejmuje ona
tych, którym i tak jest trudniej)
•
poszerzanie się kategorii osób zagrożonych marginalizacją i wykluczeniem
społecznym
•
problemy osób ubogich i zagrożonych ubóstwem
Definiowanie, trudności definicyjne
•
Rozumienie potoczne pojęcia: bieda, ubóstwo, niedostatek, krytyczna sytuacja życiowa,
upośledzenie społeczne, deprywacja społeczna
•
Niejednoznaczność ubóstwa: różne aspekty (ilościowe i jakościowe), różne kryteria
(ekonomiczne, społeczne), różne usytuowanie czasowe i przestrzenne (czas trwania, okres
historyczny,lokalizacja).
•
Brak dostatecznych środków do życia, bieda, niedostatek (Słownik języka polskiego)
•
Ubóstwo – odnosi się do osób, których środki (materialne, socjalne) są ograniczone w takim
stopniu, że poziom ich życia obniża się poza akceptowalne minimum w kraju zamieszkania”.
Rada Ministrów Wspólnoty Europejskiej 1984
•
Wężej (definicja finansowa): brak środków finansowych na zaspokojenie potrzeb określonego
gospodarstwa domowego.
•
W naukach społecznych ubóstwa nie zawęża się do aspektów ekonomicznych związanych z
brakiem lub ograniczonymi dochodami potrzebnymi do zaspokojenia potrzeb, lecz rozumie się
przez to pojęcie też „zespół innych deprywacji z niedostatkiem tym silnie spokrewnionych”.
Z ubóstwem mamy więc do czynienia wtedy, gdy pewnych potrzeb ludzkich nie można zaspokoić
na określonym poziomie – dla danego kraju i w określonym czasie.
Rodzaje biedy
•
bieda głęboka, utrwalona, bez nadziei;
•
bieda nowa, płytka, przejściowa;
•
bieda dawna, utrwalona w nowych warunkach;
•
bieda powracająca;
•
bieda płytka, ciągła, niepatologiczna, bieda z nadzieją i in.
Ubóstwo stanowi kwestię społeczną – gdy przybiera postać
problemu nie tylko jednostki, lecz grup społecznych, gdy
staje się atrybutem życia całych zbiorowości
społecznych, a zarazem wywiera destrukcyjny wpływ na
klimat stosunków międzyludzkich i ogólne
funkcjonowanie społeczeństwa.
Linie i miary ubóstwa
•
„Koszyk dóbr” – zestaw dóbr i usług uznanych przez ekspertów za niezbędny do zaspokajania
potrzeb jednostki lub rodziny – wyrażone w pieniądzach kryterium określania linii ubóstwa.
Wyznacza linię ubóstwa.
•
Wartość koszyka wyrażona w pieniądzach, których suma wyznacza poziom wydatków
standardowych wyznacza linię ubóstwa bezwzględnego.
•
Jeśli koszyk zawiera także dobra i usługi pozwalające jedynie na egzystencję fizyczną (wydatki na
żywność, mieszkanie, na odzież, leki i higienę wyznacza minimum egzystencji.
•
Jeśli koszyk zawiera ponadto dobra i usługi pozwalające także na uczestniczenie w życiu
społecznym - na najniższym poziomie) – to kwota pieniędzy na ten cel określa minimum socjalne.
Ten poziom wydatków umożliwia zakup żywności i ubrania oraz opłacenie mieszkania, jak
również posiadanie i wychowanie dzieci oraz utrzymanie więzi społecznych czyli skutecznie
przeciwdziała wykluczeniu społecznemu.
•
Relatywna linia ubóstwa – ubogim jest ten, kto posiada lub wydaje znacznie mniej, niż ci, których
dochody lub wydatki są na średnim poziomie.
•
Subiektywne linie ubóstwa – na podstawie opinii członków gospodarstwa domowego i ich
subiektywnych odczuć. Odnosi się je zazwyczaj do gospodarstw domowych.
Nowe ubóstwo
Nowe ubóstwo zamyka się we własnych czterech ścianach i mimo, że fakt
ten ma charakter jawnego skandalu, nie wiadomo – co jest gorsze – zostać
odkrytym czy pozostać w ukryciu, być zmuszonym do przyjmowania
pomocy, czy dalej znosić biedę. nie ukrywane. Mamy tylko liczby. Nie
wiemy jednak, kim są kryjący się za nimi ludzie. Mamy jedynie ślady, jak
wyłączony telefon, niespodziewane wystąpienie z klubu. Ale one wskazują
tylko na obwarowania tego, co pozornie jest przejściowe, którymi nowe
ubóstwo otacza się także wtedy, kiedy już stało się faktem ostatecznym.
U. Beck
Teorie ubóstwa
(B.R. Schiller)
•
Teoria skażonych charakterów
To, że jedni są bogaci a inni biedni jest rezultatem skażonych charakterów.
Ubóstwo jest naturalnym następstwem indywidualnych defektów. Każdy, kto chce
zwiększyć swoje dochody może to uczynić. Kto jest biedny – ten nie włożył
należytego wysiłku. Słabości biednych wynikają z braku motywacji do nauki w
szkole. Kto nie pracował ciężko w szkole – ten przegrywa na rynku racy.
•
Teoria ograniczonych możliwości
Ubożenie społeczeństwa jest rezultatem działania sił znajdujących się poza
kontrolą jednostki. Biedni są biedni dlatego, że nie mają równego dostępu do
szkół, do pracy. Również przywileje i subwencje są niesprawiedliwe.
•
Teoria Wielkiego Brata
Wina za występowanie ubóstwa leży po stronie rządu, który niszczy bodźce do
niezależności ekonomicznej rodziny. Wysokie podatki i nieskuteczne liczne
programy pomocowe prowadzą do uzależnienia od pomocy i pogłębiają
niesamodzielność.
Źródła ubóstwa w warunkach kapitalizmu
(G. Gilder)
•
Praca
Ubodzy pracują mniej i z mniejszym zaangażowaniem niż inni. Sprzyjają temu nadmiernie
rozbudowane systemy pomocowe, które powodują u ubogich akceptacje zapomogi jako
trwałego sposobu na życie.
•
Rodzina
Rozkład tradycyjnego monogamicznego małżeństwa i osłabienie roli mężczyzny jako głowy
rodziny prowadzi do ubóstwa. Mężczyzna nie posiadający rodziny nie ponosi za nią
odpowiedzialności, żyje z dnia na dzień, nie myśląc o przyszłości. Prowadzi to do spadku
dochodów, skłonności do picia alkoholu, sięgania po narkotyki, do popełniania przestępstw.
•
Wiara
Wiara w człowieka, w przyszłość, w Opatrzność Boską –mają zasadnicze znaczenie dla
kapitalizmu. Ich brak powoduje spadek ducha pracy i przedsiębiorczości, niepowodzenia,
frustracje i konsekwencji prowadzą do ubóstwa.
•
Wnioski
Wszystkie programy uzależniające pomoc społeczną od sytuacji majątkowo – dochodowej
nadają wartość „bycia ubogim” i tym samym utrwalają i zapewniają kontynuacje ubóstwa.
•
Zasiłki dla bezrobotnych – utrwalają bezrobocie, zasiłki dla rodzin – stymulują wzrost liczby
rodzin zależnych i niepełnych.
Natura ubóstwa w Polsce wynika ze splotu
indywidualnych sytuacji życiowych, z których
zasadnicze znaczenie mają:
•
•
•
•
•
•
Brak pracy
Występowanie alkoholizmu w rodzinie
Wielodzietność
Przeludnienie mieszkań lub wynajmowanie ich na rynku
Podeszły wiek
Pozostawanie w kręgu subkultury ludzi ubogich
Wyznaczniki ubóstwa w Polsce:
- Niedożywienie
- Dezorganizacja życia rodziny
- Zaniedbanie dzieci
- Zaniedbania dotyczące warunków mieszkaniowych
- Zaniedbanie zdrowia
- Alkoholizm – jako przyczyna i skutek
Dylematy zawiązane ze zwalczaniem biedy
•
Nierówności i ich ocena (dla jednych negatywna – bo nierówności z natury są złe i
niesprawiedliwe, dla innych - pozytywna – jeżeli tylko ludzie usytuowani najniżej żyli
godnie, a ich bieda zmniejsza się wraz ze wzrostem krajowego bogactwa).
•
Diagnoza źródeł biedy (dla jednych tkwią w jednostce – upośledzenia, choroby,
postawy, alkoholizm, niechęć do pracy; dla innych – wynikają z systemu społecznego
oraz z procesów socjalizacji umacniających kulturę biedy).
•
Kto powinien prowadzić działania pomocowe – centralne agendy administracji
państwowej czy samorządy lokalne i organizacje pozarządowe.
Niezależnie od powyższego podstawowy dylemat brzmi:
W jaki sposób udzielać pomocy ludziom potrzebującym, aby uniezależnić ich od niej, aby
umożliwiać im, a przynajmniej ich dzieciom, zerwanie z biedą i opuszczenie
marginesu społecznego, jeżeli już się na nim znaleźli.
Zbieżność biografii biednych
Charakterystyczną cechą polskiej biedy jest jej głębokie zróżnicowanie. Nie ma
„uogólnionego biednego”, czy też „biednego w sensie ogólnym”.
Cechy wspólne biografii:
1.
Ubóstwo ekonomiczne pociąga za sobą ubóstwo biograficzne (nierwielka liczba
zmian, przeżyć, niewielkie zróżnicowanie doświadczeń, z przewagą doświadczeń
traumatycznych głównie z obszaru życia rodzinnego).
Jest to na ogół „zła” biografia, opowieść o złym losie: bezbronność w dzieciństwie,
brak szeroko rozumianego wyposażenia (ekonomicznego, edukacyjnego, niekiedy
emocjonalnego) przy wkraczaniu w dorosłość, rozliczne przeszkody w realizowaniu
celów życiowych.
2.
3.
Zewnątrzsterowność, zależność, niesamowystarczalność ich bohaterów. Brak
wpływu na własne życie, uzależnienie od sieci pomocy rodzinnej i społecznej.
Skrócenie do minimum dziecięcej i młodzieńczej fazy życia w wymiarze rodzinnym
(wczesne małżeństwo, rodzicielstwo), edukacyjnym (krótki pobyt w szkole),
zarobkowym (wczesne podjęcie pracy zawodowej). Jest to biografia skrócona
„trafiłam „z pieluch w pieluchy”.
H. Palska
Dziękuję…