Szekspirze i teatrze jego czasów. - Wiedza o kulturze

William Shakespeare i teatr elżbietański
Popularność i znaczenie
13 pełnych zbiorowych wydań po angielsku w XX wieku (Mickiewicz ma 3)
5 czasopism o zasięgu światowym poświęconych wyłącznie Szekspirowi (Waszyngton,
Cambridge, Nowy Jork, Niemcy, Tokio)
Bibliografia




Jan Kott: Szekspir współczesny
Henryk Zbierski: William Shakespeare
Przemysław Mroczkowski: Szekspir elżbietański i żywy
Jacek Fabiszak, Marta Gibińska, Marta Kapera: Szekspir. Leksykon
Biografia
1564 (23 lub 26 kwietnia) – Szekspir urodził się w Stratfordzie
1582 – ślub z Anną Hathaway
1583 – urodziny córki
1585 – urodziny bliźniąt
1585 – 1592 – „lata stracone” (nie wiadomo, co się z nim działo; ukrywał się jako katolik?
został ukarany jako kłusownik? został nauczycielem?) podróżował?
1592 – Szekspir mieszka już w Londynie (sam)
1593 – „Wenus i Adonis” (pierwszy drukowany poemat)
ok. 1595 – członek Trupy Lorda Szambelana
1596 – uzyskuje tytuł szlachecki
ok. 1599 – udziałowiec teatru The Globe (udział w wysokości 10 %, czyli spory)
1597-1601 – kupuje w Stratfordzie dom (z 10 kominkami!) i ziemię
1603 – członek Trupy Jego Królewskiej Mości (Jakuba I – następcy Elzbiety I)
ok. 1604 – dalsze inwestycje i drobne sprawy sądowe w Stratfordzie
1604 – prawdopodobny powrót do Stratfordu, choć jeszcze pisze dla teatru
1616 (w dzień 53 rocznicy urodzin, 23 kwietnia) – Szekspir umiera
1623 – ukazuje się drukiem tzw. Pierwsze Folio (pierwsze wydanie zbiorowe dramatów
przygotowane przez przyjaciół z teatru The Globe)
Informacje do biografii – m.in. dokumenty podatkowe!!!
Kim był Szekspir? (czyli hipotezy „antystratfordczyków”)
Kłopoty z biografią Szekspira sprawiły, że pojawiały się mniej lub bardziej fantastyczne
przypuszczenia na temat tego, że historyczny W. Shakespeare ze Stratfordu jedynie użyczył
nazwiska komuś, kto napisał jego sztuki, ale z jakichś względów wolał się nie ujawniać.
Oto najczęściej wymieniani kandydaci na „prawdziwego Szekspira” (ich biografie można
sprawdzić w Wikipedii):
 Francis Bacon
 Edward de Vere, książę Oksfordu – arystokrata o wysokiej kulturze; poważny
kandydat na „prawdziwego Szekspira”
 Sir Walter Raleigh
Christopher Marlowe – dramaturg, a także tajny agent; niektórzy podejrzewają, że
jego śmierć w bójce w karczmie w Deptford była sfingowana, a w następnych latach
Marlowe podpisywał swoje sztuki nazwiskiem Szekspira; rzeczywiście od chwili
śmierci Marlowe'a Szekspir zaczyna pisać arcydzieła
 Królowa Elżbieta – to jej osoba jako autorki ma wyjaśniać znajomość realiów dworu
królewskiego i problematyki władzy, którą widać w wielu utworach Szekspira
Większość szekspirologów odrzuca te przypuszczenia jako nieudokumentowane.

Utwory W. Shakespeare’a
(tytuły wyróżnione pogrubieniem wypada znać)
Podział na tragedie, komedie i kroniki pochodzi z Pierwszego Folio z 1623 roku –
dokonanego już po śmierci poety wydania większej części jego dorobku.
Komedie
Komedia omyłek
Poskromienie złośnicy
Dwaj panowie z Werony
Stracone zachody miłości
Sen nocy letniej
Kupiec wenecki
Wesołe kumoszki z Windsoru
Wiele hałasu o nic
Jak wam się podoba
Wieczór Trzech Króli
Miarka za miarkę
Wszystko dobre, co się dobrze kończy
Kroniki dramatyczne
Henryk VI
Ryszard III
Król Jan
Ryszard II
Henryk IV
Henryk V
Henryk VIII
Tragedie
Tytus Andronikus
Romeo i Julia
Juliusz Cezar
Hamlet
Otello
Tymon Ateńczyk
Król Lear
Makbet
Antoniusz i Kleopatra
Troilus i Kresyda
Koriolan
Sztuki ostatnie
Perykles
Cymbelin
Opowieść zimowa
Burza
Utwory poetyckie
Wenus i Adonis
Lukrecja
Namiętny pielgrzym
Feniks i gołąb
Sonety
Polscy tłumacze Szekspira (m. in.)
Maciej Słomczyński – pierwszy człowiek na świecie, który przetłumaczył i wydał cały
dorobek Szekspira (choć jego przekłady były wielokrotnie krytykowane)
Stanisław Barańczak – tłumacz wybitny, przekładający komedie Szekspira tak, że śmieszą
czytelnika współczesnego, a tragedie tak, że go wzruszają
Wojciech Bogusławski
Zygmunt Kubiak
Roman Brandstaetter
Czesław Miłosz
Stanisław Dygat
Józef Paszkowski
Konstanty Ildefons Gałczyński
Jerzy S. Sito
Marian Hemar
Władysław Tarnawski
Jarosław Iwaszkiewicz
Leon Ulrich
Jan Kasprowicz
Franciszek Zabłocki
(czyli elita polskich pisarzy od XVIII do XXI wieku)
Teatr elżbietański









Nazwa pochodzi od panowania królowej Elżbiety I (ale teatr ten istnieje za panowania
trojga kolejnych władców Anglii:Elżbiety I, Jakuba I i Karola I)
Teatry budowano poza miastem, bo władze Londynu nie życzyły sobie takich
widowisk w mieście; teatr The Globe zbudowano z drewna odzyskanego z
rozebranego na żądanie władz pierwszego zbudowanego teatru stałego, który nazywał
się po prostu The Theatre
W okresie największego rozkwitu w Londynie (a właściwie wokół Londynu) działało
jednocześnie 9 teatrów
Budynek teatralny wznoszono na planie owalnym lub kwadratowym (naśladowano
zajazdy, w których wcześniej występowały wędrowne trupy aktorskie)
Aktorzy należeli do sług jakiegoś arystokraty (ze względu na prawo przeciwko
włóczęgostwu)
Scena wykorzystywała wiele poziomów (zob. rys.)
Przedstawienia odbywały się w dzień; o tym, że przedstawienie się odbędzie,
informowała wywieszona flaga
Nie było kurtyny, a dekoracje bardzo umowne, podobnie jak rekwizyty
Stroje aktorów za to bardzo efektowne





Trupa aktorska liczyła 8-12 członków (role kobiece też grali mężczyźni)
Autorzy sztuk często pisali je z myślą o konkretnych wykonawcach z własnego
zespołu, wykorzystując ich cechy fizyczne i temperament
Publiczność stała przed sceną (ci biedniejsi) lub siedziała na galerii (bogatsi) i
reagowała bardzo żywiołowo
Publiczność składała się z przedstawicieli różnych warstw społecznych – stawiało to
poważne zadania przed dramaturgiem, bo i gawiedź, i elity musiały być zadowolone –
teatr był przedsięwzięciem nastawionym na zysk i zależało mu na widzach
Dramat szekspirowski







Opiera się na sile słowa poetyckiego i liczy na wyobraźnię widza
Miesza komizm z tragizmem, patos z rubasznością itd.
Proponuje nowy typ bohatera – postaci Szekspira zmieniają się w toku akcji
Wykorzystuje monologi i wypowiedzi „na stronie” do prezentowania przeżyć
bohaterów (publiczność doskonale rozumiała tę konwencję i wierzyła w szczerość
postaci)
Ukazuje często sceny gwałtowne i drastyczne (śmierć)
Korzysta z możliwości zwrócenia się wprost do publiczności (czasami czyni to Chór,
a niekiedy sami bohaterowie)
Zrywa z klasyczną zasadą trzech jedności (czasu, miejsca i akcji)
Sławne cytaty szekspirowski
Z dramatów Szekspira pochodzi wiele cytatów, które jako „skrzydlate słowa” przeszły do
języka codziennego. Oto kilka z nich:

„Być albo nie być – oto jest pytanie!” (Hamlet)

„Słowa, słowa, słowa...” (Hamlet)

„Źle się dzieje w państwie duńskim.” (Hamlet)

„Dania jest więzieniem.” (Hamlet)

„Reszta jest milczeniem.” (Hamlet)

„[Ofelio,] idź do klasztoru.” (Hamlet)

„Świat jest teatrem, aktorami ludzie.” (Jak wam się podoba)

„Co się raz stało, już się nie odstanie.” (Makbet)

„Romeo! Czemuż ty jesteś Romeo!” (Romeo i Julia)

„Chcesz już iść? Jeszcze ranek nie tak bliski!” (Romeo i Julia)

„Konia! Konia! Królestwo za konia!” (Ryszard III)
A oto fragment z „Hamleta”, który jest często powtarzany po polsku, choć nigdy nie był
specjalnie popularny w ojczyźnie Szekspira:

„Niech ryczy z bólu ranny łoś,
Zwierz zdrów przebiega knieje.
Ktoś nie śpi, aby spać mógł ktoś,
To są zwyczajne dzieje.”
(przekład Józefa Paszkowskiego)