Archiwa osobiste - problemy gromadzenia i opracowania

ARCHIWA I KOLEKCJE PRYWATNE - DZIEDZICTWO ARCHIWALNE, DZIEDZICTWO KULTURY
Alicja Kulecka, Instytut Historyczny Uniwersytet Warszawski
ARCHIWA OSOBISTE – PROBLEMY GROMADZENIA I OPRACOWANIA.
Archiwa osobiste definiowane jako zespoły archiwalne stanowiące świadectwo życia i
działalności poszczególnych członków społeczności, ich osobowości i twórczości, stanowiły
wiele razy przedmiot refleksji archiwistycznej i historycznej. Zawarte w nich archiwalia były
wielokrotnie wykorzystywane do rekonstrukcji dziejów ważnych wydarzeń, zjawisk,
procesów. Przedmiotem prowadzonych rozważań były granice zespołu, zasady gromadzenia
oraz metody opracowania. Tego typu archiwalia stanowią bardzo często zespoły rozproszone,
przechowywane w różnych miejscach. Ze względu na wartość nagromadzonych w nich
materiałów traktowane są jako cenny nabytek zarówno przez archiwa jak biblioteki czy
muzea. Tendencje do rozpraszania tego typu zespołów sprawiają, że pożyteczne byłyby
aktualnie dwa kierunki działań. Pierwszym z nich powinien być program edukacji społecznej
dotyczący archiwów domowych, osobistych. Drugim natomiast konieczność współpracy
wymienionych instytucji w wymianie informacji o tych zespołach a przede wszystkim forum
służące ogólnopolskiej integracji tych wiadomości choćby w postaci bazy danych.
Kolejną kwestią ważną, z punktu widzenia tego typu zespołów archiwalnych, stanowią
problemy wartościowania tworzących je materiałów. Analiza prac historiograficznych
umożliwia wskazanie na grupy archiwaliów wykorzystywanych najczęściej jako źródła
historyczne. Wskazać tu można na różne odmiany literatury pamiętnikarskiej ( pamiętnik,
dziennik, relacje w formie różnych przekazów, papierowej, audialnej, audiowizualnej,
korespondencję, prace niepublikowane, fotografie i inne formy ikonografii, dokumenty
dotyczące życia osobistego, edukacji, działalności zawodowej i społecznej, w tym
politycznej. Stanowią one najczęściej unikatowe formy zapisu informacji. Wyodrębnić można
także grupy archiwaliów bardzo pożytecznych, choć jednocześnie takich, które można
spotkać w innych miejscach. Należą do nich przede wszystkim wycinki prasowe czy zbiory
nadbitek prac naukowych. Rozważania dotyczące problemów wartościowania służyć mogą
kształtowaniu wrażliwości archiwistów praktyków i adeptów tego zawodu.
Opracowanie tego typu zespołów archiwalnych nastręcza bardzo wiele trudności.
Pierwszym ich powodem jest brak istnienia systemu kancelaryjnego w procesie tworzenia
tego typu zespołów. Organiczny związek tworzony jest więc poprzez życie i działalność
określonej osoby. W tej sytuacji najlepszym rozwiązaniem wydaje się wybór metody
schematyczno-rzeczowej. Archiwista staje się zatem kreatorem układu wewnętrznego
zespołu. Konsekwencją tej metody i wobec faktu, że zespoły te najczęściej tworzą akta luźne,
ARCHIWA I KOLEKCJE PRYWATNE - DZIEDZICTWO ARCHIWALNE, DZIEDZICTWO KULTURY
archiwista staje się także odpowiedzialny za formowanie jednostek archiwalnych. Proces ten
następuje dopiero w archiwum stanowiącym miejsce przechowywania. Otwartym
zagadnieniem pozostaje w dalszym ciągu problem schematu zgodnie z którym powinny być
porządkowane tego typu archiwalia. Zróżnicowanie zawartości tego typu zespołów sprawia,
ze konieczne wydaje się wyodrębnienie kilka rodzajów tego typu zespołów.
W społeczeństwach demokratycznych i liberalnych zagadnienie archiwów osobistych
stanowi jeden z ważnych problemów dokumentowania działalności poszczególnych osób i
ochrony pamięci oraz dziedzictwa kulturowego.
Strona | 2