PIERWIOSNKOWATE (Primulaceae)

PAROLISTOWATE (Zygophyllaceae)
WYSTĘPOWANIE: obszary tropikalne i subtropikalne, często suche i zasolone, w niewielkim
stopniu również krainy o klimacie umiarkowanym.
Rodzina liczy blisko 30 rodzajów i ponad 250
gatunków. We florze polskiej jedynie parolist
wschodni (Zygophyllum fabago) występował zdziczały na murach w Sandomierzu od wieków, obecnie najprawdopodobniej wyginął.
MORFOLOGIA: głównie krzewy i półkrzewy.
Liście najczęściej naprzeciwlegle ułożone i pierzastozłożone (wyjątkowo pojedyncze albo dwulistkowe).
KWIATY: przeważnie obupłciowe (1-płciowe,
a rośliny 2-pienne w rodzaju Neoleuderitzia)
i promieniste. Stoją pojedynczo, parami albo
zebrane są w wierzchotki. Okwiat podwójny, 5- lub
4-krotny, wolnodziałkowy. Pręciki umieszczone
w dwóch okółkach, jest ich więc 2 razy więcej niż
płatków korony; nitki pręcików są często rozsze-
rzone i spłaszczone. Słupek górny, o zalążni podzielonej na komory. Często wykształcony jest krążek
miodnikowy.
OWOCE: torebka.
UŻYTKOWANIE: gwajakowiec lekarski
(Guaiacum officinale) dostarcza leczniczej żywicy,
cennego, najtwardszego drewna i pachnącego
olejku. Ozdobnie wykorzystywane są gatunki
z rodzaju parolist (Zygophyllum). Ciekawi biologicznie są przedstawiciele rodzaju Parlieria, których
liście dają wyrazisty obraz reakcji na zmiany wilgotności i oświetlenia. Z poganka stepowego
(Peganum harmala) sporządza się wyciąg owadobójczy (na mszyce).
JK
PIERWIOSNKOWATE (Primulaceae)
WYSTĘPOWANIE: gł. w Eurazji i w Arktyce.
Najliczniejszy rodzaj, pierwiosnek (Primula) – ponad
500 gat., ma centrum występowania w Himalajach
oraz w górach pd.-zach. Chin i Azji Środk.; na półkuli
pd. rosną tylko 4 gat.: 1 na Jawie i 3 w pd. części
Ameryki Pd. W Polsce: 11 rodzajów i 26 gatunków.
MORFOLOGIA: przeważnie wieloletnie rośliny
zielne, często z rozetą liści i bezlistnym kwiatostanem. Nieliczne jednoroczne i krzewy. Rodzaj cyklamen (Cyklamen) ma bulwy do 10 cm średnicy
pochodzenia podliścieniowego. Liście zwykle całe,
bardzo rzadko pierzaste, bez przylistków, często
omączone.
KWIATY: obupłciowe, promieniste, najczęściej
5-krotne, zebrane zwykle w kwiatostany. Okwiat
zrosłodziałkowy. Kielich pozostaje przy owocach.
Pręcików 5, przyrośniętych nitkami do korony.
Słupek 5-krotny, 1-komorowy, o zalążni górnej;
heterostylia.
heterostylia
czyli
różnosłupkowość
OWOCE: torebki. Nasiona z obfitym bielmem.
UŻYTKOWANIE: gł. jako rośliny ozdobne.
Najczęściej spotyka się: pierwiosnek wyniosły
(Primula elatior), p. bezłodygowy (P. vulgaris), p. lekarski (P. veris), p. ząbkowany (P. denticulata), a w
mieszkaniach: pierwiosnek kubkowy (P. obconica)
i p. chiński (P. sinensis); cyklamen perski (C. persicum). Niektóre gatunki wykorzystywane są
w medycynie. Liście pewnych gatunków pierwiosnków zawierają dużo wit. C i mogą być
spożywane jako sałatka.
CHRONIONE W POLSCE: pierwiosnek
omączony (Primula farinosa), mlecznik nadmorski
(Glaux maritima).
JK
– 48 –