Pozytywizm versus antypozytywizm

Pozytywizm
versus
antypozytywizm
Jaki problem?
Antropocentryzm - wyjątkowość człowieka w oczach Kościoła (człowiek jako jedyny
posiada nieśmiertelną duszę) → narodziny pojęcia „osoba” (odgrodzenie się od świata
zwierząt) → zakaz „profanacji” ludzkiego ciała (zakaz sekcji zwłok i operacji); los
człowieka jest w rękach Boga.
Claudius Galenus z Pergamonu (ok. 130-200 CE) - uczeń arystotelika Eudemusa.
Lekarz gladiatorów oraz Marka Aureliusza. Jako pierwszy stosował wiwisekcję na
zwierzętach, a wyniki przeniósł do opisu ludzkiej anatomii. Jego błędne wnioski zostały
ugruntowane mocą jego autorytetu na piętnaście wieków.
Andreas Vesalius - w swojej pracy „De humani corporis fabrica” (1543) poprawia
dwieście błędów Galena i dowodzi, że nie wykonał on żadnej sekcji zwłok człowieka.
Zostaje potępiony przez Kościół za tezę, że mężczyzna ma tyle samo żeber co kobieta.
Jeremy Bentham - po śmierci w 1832 przekazuje swoje ciało do sekcji; trzeba było
zmienić ustawę o anatomii (pozwalała używać jedynie ciał straconych morderców).
Jaki problem?
Bolesław Prus - „Antek” (1880)
„[...] pewnego razu ośmioletnia wówczas siostra jego, Rozalia, strasznie zaniemogła. […]
Matka wytarła ją gorącym octem, a na drugi dzień napoiła wódką z piołunem. Wszystko na
nic, a nawet gorzej, bo po wódce wystąpiły na dziewuchę sine plamy. […] Wezwała na ratunek
Grzegorzową, wielką znachorkę. Mądra baba obejrzała chorą uważnie, opluła koło niej
podłogę jak należy, posmarowała ją nawet sadłem, ale - i to nie pomogło. Wtedy rzekła do
matki: - Napalcie, kumo, w piecu do chleba. Trza dziewczynie zadać na dobre poty, to ją
odejdzie. […] No, teraz - rzekła znachorka - położyć dziewuchę na sosnowej desce i wsadzić ją
w piec na trzy zdrowaśki. Ozdrowieje wnet, jakby kto ręką odjął!
[…] Dziewczyna, gdy ją gorąco owiało, ocknęła się. - Matulu, co wy ze mną robicie? A dyć wy
mnie spalicie, matulu!…
- Cicho, głupia, to ci przecie wyjdzie na zdrowie.
[…] W głębi pieca leżał trup ze skórą czerwoną, gdzieniegdzie oblazłą. - Jezu! - krzyknęła
matka ujrzawszy dziewczynę niepodobną do ludzi. - Oj, Grzegorzowa!… A cóż wyście
najlepszego zrobili!…
- Et!… Cicho byście lepiej byli… Wy może myślicie, że dziewuszysko od gorąca tak
sczerwieniało? To tak z niej choroba wylazła, ino że trochę za prędko, więc i umorzyła
niebogę. To wszystko przecie z mocy boskiej.
We wsi nikt nie wiedział o przyczynie śmierci Rozalii. Umarła dziewucha - to trudno. Widać, że
już tak było przeznaczone. Alboż to jedno dziecko co rok we wsi umiera, a przecie zawsze ich
jest pełno. Wzgórza z lasem szumiącym i te, na których krzaki rosły, zostały tam, gdzie były.
Pastusi jak dawniej grali na fujarkach w dolinie i życie szło, wciąż szło swoją koleją, choć we
wsi nie stało jednej dziewuchy”.
„Papieżyca Joanna”
„Papieżyca Joanna”
August Comte (1798-1857)
●
1822 - „Plan badań naukowych niezbędnych do reorganizacji społeczeństwa”
●
1830-1842 - „Kurs filozofii pozytywnej” (6 tomów); utworzenie terminów
(artykuł);
„pozytywizm” oraz „socjologia”;
Trzy fazy rozwoju wiedzy ludzkiej:
- faza teologiczna / fikcyjna (fetyszyzm, politeizm, monoteizm);
- faza metafizyczna / abstrakcyjna;
- faza pozytywna / naukowa (odrzucenie psychologii, logiki, epistemologii, religii);
podział na uniwersytety i politechniki (powstaje nauka sensu stricto);
Filozofia pozytywna:
- zajmuje się wyłącznie przedmiotami rzeczywistymi i ścisłymi;
- służy polepszeniu życia (utylitaryzm, kumulatywizm);
- oparta jest o eksperymenty (weryfikacja);
- przewiduje fakty;
August Comte (1798-1857)
1851-1854 - „Plan badań naukowych niezbędnych do
reorganizacji społeczeństwa”.
Odejście od pierwotnych ideałów:
●
utylitaryzm totalitarny (palenie niepożytecznych książek);
●
kult „Wielkiej Istoty” (człowieka) oraz „Wielkich Ludzi”,
mianowanie się „Najwyższym Kapłanem Religii Ludzkości”
(temat podejmuje August Cieszkowski);
●
uczniowie zakładają „Świątynię Ludzkości” w Rio de Janeiro →
scjentyzm;
●
współcześnie: „Najważniejsi są ludzie” (LG), „Ponieważ jesteś
tego warta” (L'Oreal), „Człowiek jest najważniejszy” (PSL);
Obowiązek szkolny
Pierwsze pomysły (podtekst religijny)
1598 - obowiązkowa nauka czytania w Strasburgu (aby każdy mógł czytać Biblię);
1619 - nieudana próba wprowadzenia w Księstwie Weimarskim;
1633 - każda parafia w Szkocji powinna mieć szkołę;
1647 - wprowadzenie obowiązku szkolnego przez purytan w kolonii Massachusetts;
1683 - obowiązek nauki w Księstwie Oleśnickim (obejmował dzieci w wieku 6-9 lat);
Próby nieskuteczne (z powodów finansowo-organizacyjnych)
1717 - król pruski Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern wprowadza powszechną
edukację wszystkich dzieci w wieku 5-13 lat (rachunki, pisanie, czytanie) w celu
sprawniejszego zarządza w przyszłości wojskiem i chłopami;
1774 - Maria Teresa Habsburg wprowadza obowiązek edukacji podstawowej w
swoim cesarstwie;
Próby bardziej udane (po Wielkiej Rewolucji Francuskiej w 1789)
1810 - Prusy wprowadzają certyfikację nauczycieli;
1819 - Prusy (w zaborze polskim w 1825);
1869 - Austria (w zaborze polskim w 1873);
1880 - Zjednoczone Królestwo (od 5 do 10 roku życia);
1882 - Francja;
1900 - Holandia;
1919 - Polska (od 7 roku życia do 14);
1930 - ZSRR;
Émile Durkheim (1858-1917)
●
Społeczeństwo to nie tylko zbiór jednostek, jest ono nową
jakością (metafora brązu → powstaje z połączenia miękkich
metali).
●
Fakty społeczne należy traktować jak rzeczy (socjologia
pretenduje do miana nauki ścisłej).
●
Społeczeństwo daje jednostce funkcję i świadomość moralną,
więc jednostka uzyskuje wartość tylko w społeczeństwie.
Jeremy Bentham (1748-1832)
Zasada etyczna:
Jak największe szczęście dla jak największej liczby ludzi.
Utylitaryzm a pragmatyzm
Utylitaryzm → cel działania to dobro ludzi.
Pragmatyzm → co jest użyteczne, jest też prawdziwe;
podejmowanie jedynie takich działań, które gwarantują
skuteczność (bez względu na środki).
Pragmatyzm
Charles Peirce - „Jeśli ktoś zdoła dokładnie ustalić wszystkie
zjawiska, które mogą pojawić się w doświadczeniu na skutek
przyjęcia lub odrzucenia jakiegoś pojęcia, to uzyska tym samym
pełną definicję pojęcia”.
(H. Buczyńska, Peirce, Wiedza Powszechna, Warszawa 1965, s. 154.)
William James - prawdziwe jest to, co się sprawdza w praktyce,
co jest skuteczne w działaniu (nowa definicja prawdy). Prawda nie
jest własnością rzeczy, ale naszych o nich przekonań.
John Dewey - postulował wprowadzenie „zawodówek”, gdyż
synowie klasy robotniczej mają inne predyspozycje niż synowie
kapitalistów.
Rudolf Carnap (1891-1970)
„Jeżeli
przez
weryfikację
rozumieć
ostateczne,
definitywne
ustalenie prawdziwości, wówczas żadnych w ogóle zdań nie można
by uznać za weryfikowalne. Możemy jedynie coraz bardziej je
potwierdzać. Dlatego też będziemy mówili raczej o potwierdzaniu
zdania niż o jego weryfikacji”*.
Zdanie jest potwierdzalne, jeśli wiemy pod jakimi warunkami da się
je potwierdzić.
* Rudolf Carnap, „Sprawdzalność i znaczenie”, [w:] „Filozofia jako analiza języka nauki”, PWN, Warszawa 1969, ss. 68-69.
Karl Popper
1934 - „Logika odkrycia naukowego” („Logik der Forschung”).
Falsyfikacja zamiast weryfikacji
(analogia z advocatus diaboli → Piotr Skarga)
Teoria jest naukowa, gdy:
- jest wystarczająco upubliczniona i spopularyzowana (dostępna);
- zawiera przewidywania;
- wyjaśnia sukcesy teorii poprzednich;
- zawiera przykład testów falsyfikujących;
Przykład teorii naukowej: „Księżyc jest zbudowany z sera”.
Przykład teorii nienaukowej: „Naszym życiem rządzą gwiazdy”.
A co z teorią rozszerzającego się Wszechświata?
Karl Popper
Homeopatia w obliczu weryfikacji i falsyfikacji...
Karl Popper
Czym jest „debata popperowska” i jaki jest jej cel?
Kwietyzm
Od łac. „quietus” (spokojny, bezgranicznie oddany, bezczynny). Kwietysta nie
pokłada nadziei na zbawienie we własnych staraniach, lecz ufa woli i zamysłowi
Boga, który czuwa nad losem ludzi jak ojciec czuwa nad losem swoich dzieci.
Wszystko na świecie dzieje się za sprawą Boga, a to co zsyła Bóg nie może być
przecież złe. On wie najlepiej, co dla nas dobre. Więc zaufaj mu!
„Gdziekolwiek spojrzę, widzę boże kwiatki!” (oparte na weryfikacji):
- gdy wygrywam miliony w loterii;
- gdy spotykam drugą połowę duszy;
- gdy w wyniku modlitwy pozbywam się „Parkinsona”;
- gdy nie zdaję matury;
- gdy wysyłam swoje CV;
- gdy umiera mi dziecko;
- gdy mam nowotwór.
Jaka sytuacja mogłaby przekonać kwietystę, że ma fałszywą wizję świata?
Typowa przedstawicielka: piękna Madame Guyon (1648-1717).
Kwietyzm został potępiony przez papieży Innocentego XI i Innocentego XII.
My life
may not be going the way
I planned it,
but it is going
EXACTLY
the way
GOD
planned it.
Voltaire, „Kandyd, czyli optymizm”
→ jako komentarz m.in. do kwietyzmu.
Thomas Kuhn
1962 - „The Structure of Scientific Revolutions”: paradygmaty
naukowe są niewspółmierne wobec siebie; nauka rozwija się
poprzez „paradigm shift” i ma charakter rewolucyjny (a nie
kumulatywny, linearny i ewolucyjny); dochodzi do tego, gdy nauka
napotyka na anomalie, których nie tłumaczy obecny paradygmat.
Nowy paradygmat wygrywa gdy:
●
jest potwierdzalny eksperymentalnie;
●
jest spójny wewnętrznie oraz zewnętrznie (z innymi teoriami);
●
wyjaśnia więcej niż stary paradygmat i więcej niż początkowo
zakładano;
●
jest owocny;
●
jest prosty (piękny, klarowny);
Thomas Kuhn
Przykłady „paradigm shift”:
●
przejście od kosmologii Ptolemeusza (geocentryzmu) do kosmologii
Kopernika (heliocentryzmu);
●
przejście od teorii grawitacji Newtona do teorii grawitacji Einsteina;
●
przejście od mechaniki klasycznej do mechaniki kwantowej;
●
przejście
od
medycyny
średniowiecznej
(demony)
do
medycyny
współczesnej (bakterie, wirusy, toksyny, DNA);
●
przejście od judaizmu („oko za oko”) do chrześcijaństwa („miłuj
nieprzyjaciół”);
●
przejście od katolicyzmu do protestantyzmu (koncepcja łaski);
●
przejście od gospodarki liberalnej do gospodarki centralnej (teoria Johna
Keynesa jako reakcja na wielki kryzys ekonomiczny lat '30 → bezrobocie
to efekt niedostatecznego popytu);
●
przejście od antropocentryzmu do ekologii;
Paul Feyerabend
1975 - „Przeciw metodzie”.
- teorie są niewspółmierne → „Ważniejsze odkrycia nie przypominają
odkrycia Ameryki, gdzie ogólna natura rzeczy odkrywanej jest już znana.
Przypominają raczej uświadomienie sobie, że śniliśmy”;
- sam kryzys w nauce nie wystarcza do „paradigm shift”, musi istnieć
jeszcze teoria alternatywna;
- anything goes → każda metoda z biegiem czasu zaczyna hamować
rozwój nauki; każdy pomysł może przyczynić się do rozwoju nauki
(wzorzec: dr House) → pochwała różnomyślności;
- teoria zawsze poprzedza doświadczenie; każdy język jest hipotetyczny,
w tym język obserwacyjny / potoczny / naturalny; („Hej, człowieku...”,
„wieprzowina”, „cztery strony świata”); nauka może obejść się bez
doświadczeń;
- wygrywa teoria prostsza i piękniejsza, a nie mająca pokrycie w
obserwacjach (wczesne stanowisko); wygrywa teoria lepiej promowana
(nauka jako supermarket);
- naukę należy oddzielić od państwa.
Pozytywizm
Antypozytywizm
Weryfikacja
Falsyfikacja (Karl Popper)
Kumulacja i ewolucja nauki
Rewolucja nauki (Thomas Kuhn)
Racjonalna metoda
Anything goes (Paul Feyerabend)
Język obserwacyjny
Język hipotetyczny
eksperymenty, logicyzm i formalizm matematyczny
(Koło Wiedeńskie → Moritz Schlick, Rudolf Carnap, Kurt Gödel,
Ludwig Wittgenstein; Koło Lwowsko-Warszawskie)
Czysty formalizm nie istnieje, teoria zawsze poprzedza formę
(Paul Feyerabend). W logice występują antynomie.
Narodziny nauki (nauki szczegółowe)
Utylitaryzm (Jeremy Bentham, James Mill),
pragmatyzm (Charles Peirce, William James, John
Dewey)
Antropocentryzm
Emancypacja kobiet, dzieci, zwierząt
(John
Stuart Mill → „The Subjection of Women”)
Ewolucjonizm i organicyzm
(Karol Darwin,
Émile Durkheim, Herbert Spencer → społeczeństwo podobne do
organizmu żywego)