WSTĘP Toczące się od kilku lat prace i dyskusje na temat reformy

W STĘP
T oczące się od kilku lat prace i dyskusje n a tem at reform y u stro ju
adm inistracyjnego państw a, a co za tym idzie zm ian jego przestrzennej
stru k tu ry adm inistracyjnej, w zbudzają wiele kontrow ersji. P ow odzenie tych
dyskusji, zakończone w sposób najbardziej odczuw alny d la m ieszkańca
refo rm ą podziału adm inistracyjnego kraju , jest uzależnione od osiągnięcia
politycznego i społecznego konsensusu w zakresie następujących problem ów :
1) liczby poziom ów organizacyjnych ad m inistracji państw ow ej i sam o ­
rządow ej (dw a lub trzy);
2) kom petencji tej adm inistracji, czyli jej siły kreacyjnej i rów nocześnie
ponoszonej odpow iedzialności;
3) określenia zasięgu terytorialnego adm inistrow anych jed n o stek prze­
strzennych.
K onsekw encje zm ian podziału adm inistracyjnego m ają nie tylko w ym iar
społeczny i polityczny, ale przede w szystkim gospodarczy. Zły, z p u n k tu
w idzenia ekonom icznego i społecznego, pod ział stanow i isto tn ą barierę
rozw oju k raju , której pokonyw anie przez następne kilkanaście lat w ym aga
p o n o sze n ia przez społeczeństw o stałych kosztów . K o sz ty te od stro n y
m etodycznej są bardzo tru d n e do oszacow ania i jedynie intuicyjnie zdajem y
sobie spraw ę z ich ogrom u. Nie wiemy, ile kosztow ała nas ad a p ta cja
system u społeczno-gospodarczego kraju d o now ego uk ład u terytorialnego,
ja k i p o w stał po 1975 r. W iem y n ato m iast, n a podstaw ie wielu b adań
em pirycznych o raz prak ty k i adm inistracyjnej (rejony), że w p ro w ad zo n a po
1945 r. reg io n aln a i lokalna stru k tu ra gospodarcza przetrw ała d o d nia
dzisiejszego n a wielu poziom ach organizacji życia społeczno-gospodarczego.
Z dajem y sobie rów nież spraw ę, że aktualnie istniejący podział, nie przystając
do współczesności z wielu względów, w ym aga zm iany. Z m ian a ta, uw zględ­
niając racje społeczne, gospodarcze i ekonom iczne, p o w in n a naw iązać do
trw ale funkcjonujących układów przestrzennych, likw idując gorset adm inis­
tracyjny sztucznie nałożony n a Polskę w 1975 r.
W ym ienione problem y, od których rozw iązania zależy kształt praw ny
i przestrzenny przyszłej reform y ustroju adm inistracyjnego pań stw a, m ają
w fazie dyskusji i konsultacji różne płaszczyzny społecznego odniesienia.
0 ile d w a pierw sze zag ad n ien ia należy przede w szystkim ro z p atry w a ć
w w ym iarze państw ow ym , o tyle trzeci żyw otnie dotyczy społeczności
lokalnej i regionalnej. N a tym bowiem poziom ie terytorialno-adm inistracyjnym
odbyw a się m asow a konsum pcja d ó b r, oferow anych przez ja k najszerzej
rozum iane usługi, w znaczący sposób w ynikająca ze stru k tu ry podziału
adm inistracyjnego.
H ierarchia adm inistracyjna osadnictw a o raz zasięg terytorialny jednostek
pow inny być zatem określane w wyniku konsultacji z m ieszkańcam i i w ła­
dzam i terenow ym i szczebli lokalnego (gm innego) i regionalnego (w ojew ódz­
kiego). W ym aga to prow adzenia pracochłonnych i żm udnych b ad a ń in situ,
niezależnych od wszelkiego typu nacisków adm inistracyjnych i politycznych.
W ażne jest tak że w ykorzystanie dotychczasow ego d o ro b k u nau k o w eg o
w zakresie problem u funkcjonow ania regionalnych i lokalnych system ów
terytorialno-społecznych. L iteratu ra nau k o w a z tego zakresu, k tó ra p o ­
w stała w o statn ich latach, jest bardzo b o g ata i ze swojej n atu ry w olna od
w pływów politycznych.
Z ap rezentow ane tu wyniki, poza treściam i istotnym i z naukow ego o raz
poznaw czego p u n k tu widzenia, m ają w alor utylitarny i pow inny stać się
w ażkim argum entem w dyskusjach nad:
1) istnieniem lub nieistnieniem dużego regionu łódzkiego;
2) terytorialnym kształtem tego regionu, zw łaszcza w obszarach, k tóre
b ud zą uzasadnione wątpliwości;
3) w ew nętrznym podziałem funkcji adm inistracyjnych m iędzy niektórym i
m iastam i (ich hierarchią), szczególnie w strefach nakładających się wpływów
różnych ośrodków subregionalnych.
Niniejszy zeszyt otw ierają dw a artykuły ogólniejsze, stanow iące efekt
szerszych b ad ań i przem yśleń ich autorów , ukazujące problem podziału
tery to rialn eg o P olski n a tle s tru k tu r ad m inistracyjnych innych k rajó w
euro p ejsk ich (a u to rstw a M . K o te ra ) o ra z zag ad n ien ie znaczenia Ł odzi
w regionalnym i krajow ym systemie osadniczym (autorstw a S. Liszewskiego).
O b a artykuły, dając szerszy zakres m erytoryczny om aw ianej problem atyki,
stanow ią bard zo d o b re w prow adzenie dla dziewięciu następnych o p racow ań,
k tó re p rezentują wyniki b adań em pirycznych. P oniew aż w szystkie m ateriały
terenow e zebrane zostały i opracow ane w swojej podstaw ow ej form ie wedle
w spólnych założeń koncepcyjnych i m etodycznych, tę część pracy p o p rzedza
jeszcze arty k u ł m etodologiczny w yjaśniający cele, zakres i m eto d ę b ad ań
(au to rstw a A. Suliborskiego).
Z aprezentow ane szczegółowe studia o charakterze geograficzno-społecznym
nad zasięgiem po tencjalnego regionu łódzkiego są efektem zbiorow ego
wysiłku pracow ników i d o k to ran tó w In sty tu tu G eografii E konom icznej
1 Organizacji Przestrzeni U niw ersytetu Łódzkiego, studentów II roku geografii
stu d ió w dziennych i zaocznych o raz III ro k u specjalizacji z geografii
regionalnej społeczno-ekonom icznej. M ateriały em piryczne zeb ran o w trakcie
ćwiczeń terenow ych, k tó re odbyły się w lipcu i sierpniu 1995 r. W tym
miejscu składam podziękow ania całemu zespołowi kierującem u tymi badaniam i
o raz studentom za ich rzetelną pracę.
N ie sposób jest też pom inąć inicjatora tych b ad a ń - nieżyjącego już
P rezydenta Ł odzi i zarazem Przew odniczącego Unii M etro p o lii Polskich
- G rzegorza Palkę.
Słow a wdzięczności kieruję przede wszystkim do późniejszych władz
województwa i m iasta Łodzi - za zrozumienie potrzeby empirycznej weryfikacji
koncepcji reform y adm inistracyjnej państw a w regionie łódzkim o ra z sfinan­
sow anie studiów . Należy m ocno podkreślić, że bez tej pom ocy cały p rojekt
badaw czy, w tak szerokiej skali, nie m ogłyby zostać zrealizow any.
W yrazy uzn an ia i podziękow ania kieruję także d o osób w spom agających
nas od stro n y technicznej, do pań: m gr A. A raszkiew icz, d r I. Jażdżew skiej
i A nny G alan t. Szczególne uznanie i podziękow anie należy się pani m gr
A. W osiak za obsługę techniczną, a także m erytoryczną całego projektu
kartograficznego. W yniki jej pracy w idoczne są w postaci kilkudziesięciu
kolorow ych m ap opublikow anych w opracow aniu: M . K o t e r , S. L i s z e w ­
s k i , A. S u l i b o r s k i , 1996, D elimitacja potencjalnego obszaru województwa
łódzkiego.
Niniejszy tom został złożony w W ydaw nictw ie U niw ersytetu Łódzkiego
w g ru dniu 1997 r.
A ndrzej Suliborski