docjag gjorde bara det ett lejon ska göra - med Jonas
download 
Reklamacja Transkrypt
jag gjorde bara det ett lejon ska göra - med Jonas
� �≗���������� Polonia Suecia ������������ tidskriften för kultur och information Trzy wywiady Tre intervjuer | kwartalnik kulturalno-informacyjny ! med Kjell Albin Abrahamson na złość pesymistom z Kjellem Albinem Abrahamsonem jag gjorde bara det ett lejon ska göra med Jonas Gardell jak gazela, jak lew z Jonasem Gardellem varför finns det så mycket sten i er diktning med Monica och Tomas Tranströmer skąd tyle kamienia w tej poezji z Monicą i Tomasem Tranströmerami pris: , SEK ������� ����� �������� ����������������� �������� ���������� ��� ������������������� �������������������������� ������������������� �������������������������� ����������� ������������������������� ������������������������������� �������������������������������������� ����������������������������������������� my – a ł a ł k i w o p To co historiraozwikłać t till a l s s ę a i r s t y r m a a h r sta rien o t s i h m o s t De ut a d e r i v r e k försö Poprosiliśmy o pomoc trzech szwedzkich pisarzy tak różnych jak pisarze mogą różnić się między sobą ozmawiamy z nimi o nich i o ich twórczości która ma nieraz związki z olską ale przy okazji pytamy o sprawy luźniej związane z literaturą tóż niewiele da się rozwikłać – twierdzi jell lbin brahamson – różnice narodowych doświadczeń historycznych które odcisnęły się w mentalności są zbyt wielkie aby zwedzi i olacy mogli się nawzajem zrozumieć to słyszymy od człowieka który sam o sobie mówi erzenpole – olak w sercu omas i onica ranströmerowie którzy stronią od od politycznej doraźności nie wyciągają tak daleko idących wniosków ale również podkreślają zasadniczą odmienność historycznych doświadczeń onas ardell widzi w dzisiejszej olsce erupcję antysemityzmu i ciemnoty olacy mogą się na to zżymać ale tak nas nieraz widzą nie jest to koniecznie stereotyp czy przesąd innym miejscu w tym numerze eo antor stwierdza z przekonaniem że nie ma w dzisiejszej uropie kraju bardziej przyjaznego zraelowi i ydom niż olska antor ocenia też kąśliwie małe jego zda niem zaangażowanie zwedów w ratowanie ydów w czasie olocaustu innym miejscu w tym numerze czytelnik dowie się jednak że to dzięki odwadze grupy zwedów świat po raz pierwszy usłyszał o olocauście tej wiedzy nie skorzystał ale to inna sprawa i szwedzcy dyplomaci ryzykowali nie zniweczeniem zawodowej kariery ale wolnością i życiem łaśnie ukazała się po szwedzku – stanowiąca plon ponad lat badań – książka ózefa ewandowskiego Węzeł sztokholmskiopisująca jeden z najmniej chyba znanych wątków drugiej wojny światowej współpracę szwedzkich dyplomatów z polskim ruchem oporu użo jest też w tym numerze uropy którą oglądamy okiem dyplomaty i politologa druga część eseju dama otfelda oraz poety aja venssona atastroficzny poemat venssona dedykowany damowi agajewskiemu nawiązuje charakterem i nastrojem do katastroficznego nurtu w polskiej poezji lat tych ubiegłego wieku amy nadzieję że nie zwiastuje on dzisiaj wydarzeń podobnych do tych jakie miały miejsce w uropie – w latach tych i później ybierając się w letnią podróż po jednoczącej się uropie weźcie ze sobą nie tylko przewodnik ichelina ale i poetycki przewodnik aja venssona okazujący jak mogłaby wyglądać uropa gdyby poszła inną drogą niż ta którą idzie Vi bad tre svenska författare – helt olika varandra – om hjälp i talade med dem om dem själva och om deras författarskap som ibland har en koppling till olen en vi talade även om saker som bara har en lös koppling till litteratur et är inte mycket som går att reda ut hävdar jell lbin brahamsson skillnaderna i de his toriska erfarenheter som har präglat mentaliteten är för stora för att svenskar och polacker ska kunna förstå varandra ch det säger en människa som kallas sig själv erzenpole – polack i hjärtat omas och onica ranströmer som undviker flyktig politik drar inte så långtgående slutsatser men även de framhåller den grundläggande skillnaden i de historiska erfarenheterna onas ardell ser antisemitism och okunnighet i dagen olen et må uppröra polacker men det är så vi ibland uppfattas ch det handlar inte nödvändigtvis om stereotyper och fördomar å annan plats i detta nummer hävdar eo antor med stor överty gelse att det inte finns något annat land i dagens uropa som är mer vänskapligt sinnat mot srael och judar än olen antor ut talar även sin mening om svenskarnas enligt hans mening ringa engagemang för att rädda judar under örintelsen en på annan plats i detta nummer får läsaren veta att det var tack vare en liten grupps svenskars mod som världen för första gången fick höra om örintelsen tt den sedan inte gjorde något åt den vetskapen är en annan sak essa svenska diplomater riskerade inte att spoilera sin karriär de riskerade sin frihet och sina liv ózef ewandowskis nyligen utkomna bok ”Knutpunkt Stockholm” frukten av drygt trettio års forskning skildrar ett av de förmodligen minst kända inslagen i andra världskriget svenska dipolmaters samarbete med den polska motståndsrörelsen detta nummer handlar mycket om uropa betraktat med dip lomatens och statsvetarens öga andra delen av dam otfelds essä samt med poetens aj vensson venssons katastrofistiska dikt tillägnad dam agajewski knyter till karaktär och stäm ning an till den katastrofistiska strömningen i polsk poesi på talet i får hoppas att den inte förebådar händelser liknande de som inträffade i uropa på och talet är ni beger er ut på sommarresa i det enade uropa ta då inte bara med er ichelingui den utan även aj venssons poetiska guide en visar hur uropa skulle ha kunnat se ut om vi tagit en annan väg Kitesh Stad i Ryssland i Nizjegorods län, vid sjön Svetlojar. Osynlig sedan . Försvann framför ögonen på Batyj Khans tatarer när de gjorde sig redo att gå till attack. I en annan version av legenden sjönk staden ner i sjön; ibland kommer ljudet av ringande klockor därifrån. Se sid. Kiteż Miasto w Rosji w Okręgu Niżgorodskim nad jeziorem Swietłyj Jar. Od roku niewidzialne. Zniknęło z oczu szykującym się do ataku Tatarom chana Batyja. W innej wersji legendy pogrążyło się w jeziorze; niekiedy dochodzi stamtąd bicie dzwonów. Zobacz str. Suecia Polonia Innehåll / Spis treści att jäklas med pessimisterna - med Kjell Albin Abrahamson na złość pesymistom - z Kjellem Albinem Abrahamsonem } jag gjorde bara det ett lejon ska göra - med Jonas Gardell jak gazela, jak lew - z Jonasem Gardellem varför finns det så mycket sten i er diktning - med Monica och Tomas Tranströmer skąd tyle kamienia w tej poezji - z Monicą i Tomasem Tranströmerami Evropa dör | Kaj Svensson Umiera Europa | Kaj Svensson Polen – både i Unionen och med USA | Adam Daniel Rotfeld Polska w Unii z Ameryką | Adam Daniel Rotfeld Vardag & kulturevenemang Życie codzienne i artystyczne Tre intervjuer Trzy wywiady Festiwal filmowy Żydowskie Motywy, Judiska motiv – filmfestivalen, Transatlantyk dla Bodegårda, Transatlantyk – priset till Bodegård, Ubywa Polaków, Allt färre polacker i Polen, Lem, Węzeł sztokholmski, Knutpunkt Stockholm, Przedstawicielstwo Regionu Sztokholmskiego w Warszawie, Stockholmsregionens kontor i Warszawa, Polska Riviera, Polens Riviera Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande numren av Suecia Polonia så sätt in SEK på plusgiro -. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne numery Suecii Polonii wpłać SEK na plusgiro -. Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu. Foto: Anna Bidakowska Wywiad z Kjellem Albinem Abrahamsonem, korespondentem zagranicznym i pisarzem, który lubi robić na złość pesymistom Intervju med Kjell Albin Abrahamson, utrikeskorrespondenten och författaren som tycker om att jäklas med pessimisterna Zbigniew Bidakowski: Dlaczego jest Pan takim optymistą? Prawie jak Francis Fukuyama, który wróżył koniec historii: wszystko idzie w dobrym kierunku, wyzwalają się nowe kraje, liberalizm i demokracja wszędzie triumfują itd. Kjell Albin Abrahamson: zasami jestem optymistą tylko żeby Zbigniew Bidakowski: Varför är Du en så stor optimist? Nästan som Francis Fukuyama som siade om historiens slut: allt går i rätt riktning, nya länder uppstår, liberalismen och demokrati vinner överallt osv. Kjell Albin Abrahamson: bland är jag optimist bara för att jäklas ZB: Bo ... KAA: bo my optymiści jesteśmy lepszymi naprawiaczami świata ZB: Eftersom? KAA: ftersom vi optimister är skickligare världsförbättrare och grać na nerwach pesymistom o pesymista ma zapewne rację – cały świat pójdzie w diabły któregoś pięknego dnia ale do tego czasu wolę być optymistą i nasze życie jest bogatsze iadomo np że ludzie którzy leżeli dłuższy czas przysypani po trzęsieniu ziemi – ci którzy przeżyli – byli optymistami z natury ie stali się optymistami leżąc pod zwałami ziemi lecz mieli optymistyczne nastawienie przez całe swoje życie a bym nawet powiedział że optymista jest lepszym człowiekiem ponieważ nie rozsiewa defetyzmu i niewiary moim zawodzie żyje się przecież z nieszczęść katastrof konfliktów i bardzo łatwo jest zapaść na chorobę zawodową gorszą niż nikotynizm i alkoholizm razem wzięte – cynizm med pessimisterna ör pessimisten har troligtvis rätt – hela världen kommer nog att gå åt helvete en vacker dag men fram till dess så vill jag vara optimist eftersom vi lever ett rikare liv an vet t ex att människor som har blivit liggande länge under rasmassorna efter jordbävningar – de som överlevde var optimistiska till sin natur e blev inte optimis tiska där under rasmassorna utan de hade den optimistiska inställ ningen i hela sitt liv ag vill till och med hävda att en optimist är en bättre människa eftersom man inte sprider defaitism och misstro mitt yrke lever man ju på olyckor katastrofer konflikter och det är väldigt lätt att man får en yrkessjukdom som är värre än både nikotinism och alkoholism – cynism yniska människor är känslokalla människor och känslokal la människor kan inte känna någon empati tt inte vara cynisk är något jag har pratat mycket om med min vän yszard apuscinski ynikern och pessimisten är nära släkt ynicy są zimnymi ludźmi a zimni ludzie nigdy nie odczuwają żadnej empatii ak nie być cynikiem to coś o czym wiele rozmawiałem z moim przyjacielem yszardem apuścińskim ynik i pesymista to bliscy krewni ZB: I motsats till Kapuscinski påstår du att det går bättre och bättre inte bara för Polen eller för EU men nästan för hela världen utom Afrika. KAA: frika är det stora problembarnet v världens fattigaste ZB: W przeciwieństwie do Kapuścińskiego utrzymuje Pan, że idzie coraz lepiej nie tylko dla Polski albo UE, ale dla prawie całego świata oprócz Afryki. KAA: fryka to wielki problem najbiedniejszych krajów na ZB: Men det är inte politiskt korrekt att vara optimist ... KAA: iktigt för om man är optimist så är man naiv då har man ZB Ale być optymistą nie jest poprawne politycznie ... KAA: łusznie bo kiedy jest się optymistą to jest się naiwnym i nie länder ligger i frika och detta fast det är en rik kontinent – olja diamanter ädelmetaller frikas problem är det stora demokratiun derskottet från addafi i norr till ugabe i söder et är viktigt att frika demokratiseras frikas korrupta ledare har alltför länge arbetat med enkla förklaringar att eländet beror på kolonialismen nternationella valutafonden och ärldsbanken ill och med ofi nnan själv har sagt att afrikanerna inte ska skylla på någon annan än sig själva ch det är en viktig läxa även för central och östeuropéer som inte hur länge som helst kan skylla på kommunisterna – någon gång i framtiden måste ett streck dras ett tjockt streck apuscinski romantiserar frika ag anser att han ser för pes simistiskt på vissa saker han hänger upp sig på att världens rikaste personer har en förmögenhet som är större än mer än jordens halva befolkning en problemet är inte de personerna pro blemet är de fattiga et påstås också att klyftan mellan rika och fattiga länder växer men det är inte sant klyftan ökar så länge det finns regioner som inte accepterar tillväxt och framsteg så länge det finns regimer i omalia udan osv som vill tvinga tillbaka befolk ningen till stenåldern när samtidigt övriga ekonomier utvecklas ja då är det tydligt som en fluga i mjölken att klyftan mellan fattiga och rika länder ökar en det är inte någon intressant måttstock ntressantare måttstockar är spädbarnsdödlighet livslängd skol gång och då ser vi att utvecklingen går framåt med stormsteg essutom har det aldrig varit så få krig som för närvarande så få diktaturer och så många demokratier et finns all anledning att vara optimistisk inte fattat någonting et är gnällvänstern som avgör vad som är politiskt korrekt och det strider mot deras fundament att världen blir bättre och bättre ZB: Vem är Du? Är det jämtlänningen i dig eller skåningen, eller svensken eller polacken i dig som formar din inställning till Europa? KAA: em jag är frågar jag mig varje dag jag tror alla människor gör det in uppfattning är att vi har flera identiteter som vi plockar fram vid olika tillfällen ibland plockar vi fram vår utrikesidenti tet ibland vår föräldraidentitet och ibland vår regionala identitet ag brukar kalla mig själv för ämtlänning – svensk – östeuropé et är viktigt att understryka de här lagren eftersom människor inte minst i verige har lite svårt att förstå att man kan ha olika identiteter svenskarnas motstånd går ju bland annat ut på att de vägrar att inse att det finns fyra politiska instanser den lokala regionala nationella och europeiska lla svenskar är för kommun fullmäktige landstingfullmäktige riksdagen men inte den ärde instansen – det europeiska parlamentet ZB: Nu är du en berömd journalist med flera priser och utmärkelser, en person känd för utmanande analyser och bedömningar świecie są w fryce omimo że to bogaty kontynent – ropa diamenty metale szlachetne roblemem fryki jest niedostatek demokracji od adafiego na północy do ugabe na południu fryka musi się zdemokratyzować korumpowani przywódcy afry kańscy zbyt długo posługiwali się prostymi wyjaśnieniami że całemu nieszczęściu winne są kolonializm iędzynarodowy undusz alutowy i ank wiatowy awet ofi nnan powie dział niedawno że frykanie nie powinni obwiniać nikogo poza samymi sobą o jest też ważna lekcja dla środkowo i wschodnioeuropejczyków którzy nie mogą bez końca obwiniać o wszystko komunistów – kiedyś trzeba postawić kreskę grubą kreskę apuściński romantyzuje frykę ważam że jest zbytnim pesy mistą w pewnych sprawach podkreśla że najbogatszych osób na świecie ma majątek większy niż połowy ludności świata le problemem nie jest te osób problemem są biedni wierdzi się również że rośnie przepaść między bogatymi a biednymi krajami ale to nie jest prawda przepaść rośnie dopóki są regiony które nie akceptują wzrostu i postępu dopóki są reżimy jak w omalii udanie itd pragnące wepchnąć ludzi z powrotem w epokę kamie nia łupanego a kiedy w tym samym czasie inne gospodarki rozwijają się to tak w takich sytuacjach przepaść między bogatymi a biednymi rośnie le to nie jest w ogóle interesujący wskaźnik ardziej interesujące wskaźniki to śmiertelność niemowląt długość życia stopień skolaryzacji i tutaj widzimy radykalną poprawę oza tym nigdy nie było tak mało wojen jak dzisiaj tak mało dyktatur i tak wiele demokracji ą wszelkie powody aby być optymistą ma pojęcia o niczym o zrzędząca lewica decyduje co jest poprawne a jej fundament ulega naruszeniu gdy świat staje się lepszy ZB: Kim Pan jest? Czy to mieszkaniec Jemtlandii czy Skanii, Szwed czy Polak w Panu kształtuje Pański stosunek do Europy? KAA: ytanie kim jestem zadaję sobie codziennie myślę że wszy scy ludzie to robią oim zdaniem mamy wiele tożsamości które eksponujemy w zależności od sytuacji az będzie to tożsamość cudzoziemca czasem – naszych rodziców a czasem nasza tożsa mość regionalna iebie zwykłem nazywać emntlandczyk – zwed – schodnioeuropejczyk ażne jest podkreślenie tych poziomów identyfikacji ponieważ ludzie również w zwecji mają trudności ze zrozumieniem że mamy identyfikacji kilka zwedzki sprzeciw wobec bierze się między innymi stąd że zwedzi nie chcą uznać iż istnieją cztery polityczne instancje władzy lokalna regionalna narodowa i europejska szyscy zwedzi uznają radę gminy sejmik wojewódzki parlament ale zapominają o jeszcze jednym – parlamencie europejskim ZB: Jest Pan znanym dziennikarzem, laureatem wielu nagród i wyróżnień, znanym z wnikliwych analiz i odważnych ocen. Jak Pan trafił do dziennikarstwa? KAA: cześnie rzeszedłem całą drogę a zacząłem jako rozno siciel gazet kiedy miałem - lat w moim rodzinnym mieście – stersund jako - latek pisywałem krótkie artykuły i notki i dostarczałem je redakcjom lokalnych organizacjach skautach zaginionych kotach był to ten typ dziennikarstwa który dzisiaj prawie zniknął otem przyszedł wielki zawód próbowałem dostać się na studia dziennikarskie trzy lub cztery razy – bez powodzenia ostanowiłem więc zostać dziennikarzem na swój sposób być zupełnie niezależnym nigdy nie być członkiem żad nego stowarzyszenia ani organizacji nigdy nie być w związku zawodowym ani partii politycznej ie należeć do żadnego kółka wzajemnej adoracji to nieraz dużo kosztuje – ale jest warte każdej ceny ZB: Jak znalazł się Pan w Polsce? KAA: ak wszystkie ważne życiowe decyzje było to przypadkiem racowałem w kościele szwedzkim i otrzymałem trzy propozycje pracy za granicą w arviku e avre albo w zczecinie ybrałem zczecin ył maj r yłem asystentem pastora w szwedzkim kościele marynarzy przez prawie dwa lata olska wpłynęła na mnie bardzo silnie msze katolickie sprawiły że nasze luterańskie nabożeństwa stały się dla mnie jałowe i nudne astanawiałem się nawet czy nie przejść na katolicyzm ale w końcu opuściłem kościół w ogóle dalszym ciągu interesuję się bardzo kwestiami teologicznymi ale mój stosunek do oga jest skomplikowany łuchacze i koledzy oskarżają mnie nieraz że jestem katolikiem co jest zabawne bo nie jestem nawet wierzący estem agnostykiem teistą nigdy nie będę ponieważ ateizm jest rodzajem religijnego fanatyzmu wiarą na odwrót fundamentalizmem ak jak funda mentalistyczny feminizm albo islamizm estem agnostykiem chociaż czasami wydaje mi się że to my agnostycy jesteśmy naj silniej wierzącymi ZB: Nie wiedział Pan zbyt wiele o Polsce, kiedy Pan tam pojechał pierwszy raz... KAA: oja wiedza o olsce była bardzo skromna eraz wiem więcej yślę że zwedom i olakom wyjątkowo trudno naw zajem się zrozumieć ponieważ zwecja jako państwo nigdy nie znaj dowała się w sytuacji wymuszonej podległości gdy tymczasem olska prawie ciągle znajdowała się w takiej sytuacji orwegom i uńczykom z ich doświadczeniami z drugiej wojny światowej łatwiej zrozumieć olaków iedy mówię o jako projekcie pokojowym zwedzi zaczynają ziewać słyszeli to już tyle razy i uważają to za nieskończenie nudne le w olsce to rzeczywistość oże an pójść do jakiejkolwiek rodziny tutaj w arszawie i wszędzie gdzieś na półce będzie stała fotografia dziadka który zginął na wojnie albo babci którą zesłano na yberię itd zegoś takiego nie znajdzie się w zwecji usimy więc cały czas przypominać o tragicznym losie olski ługo szukałem zdania mogącego opisać historię olski albo polską mentalność i znalazłem je u pisarza którego skądinąd tak bardzo nie cenię mianowicie u rnesta emingwaya powieści tary człowiek i morze stary rybak mówi man is not made for defeat – człowiek nie jest stworzony do klęski i dodaje: a man can be destroyed but not defeated – człowieka można unicestwić, ale nie zwyciężyć. ważam że to jest wielkim wkładem olski w uropę zaszczepienie przeświadczenia że nawet kiedy wszystko wygląda bardzo ponuro i beznadziejnie to opłaca się walczyć bo to w końcu daje rezultat ielu na zachodzie wie że olska nie istniała przez lata ale musimy również spróbować wyobrazić sobie ludzi którzy przez te lata mówili do rodaków czy nie spróbujemy jednak men jag vill veta hur Du började med journalistiken? KAA: et gjorde jag tidigt ag gick den långa vägen och började som tidningsbud när jag var - år et var hemma i stersund ch redan som - åring skrev jag korta artiklar och notiser som man gjorde på den tiden och lämnade till tidningarna m föreningsliv om scouterna om bortsprungna katter alltså den typ av journalistik som mestadels försvunnit edan kom det stora besvikelse jag sökte in på journalisthögskolan tre eller fyra gånger utan att komma in å bestämde jag mig för att bli journalist på mitt sätt att vara fullständigt oberoende aldrig vara med i någon förening eller organisation aldrig vara fackligt ansluten eller något politiskt parti tt inte tillhöra någon ryggkliarförening är ett högt pris – men värt varje öre ZB: Hur kom Du i Polen? KAA: om alla stora beslut i livet var det ganska slumpmässigt ag arbetade inom kyrkan och fick tre erbjudanden att antingen börja i arvik e avre eller i zczecin å valde jag zczecin et var i maj ag var pastorsassistent på venska sjömanskyrkan i nästan två år olen påverkade mig starkt de katolska gudstjäns terna gjorde våra lutheranska gudstjänster så andefattiga så trista tt tag funderade jag på att konvertera till katolicismen men valde i stället att lämna kyrkan ag är fortfarande mycket intresserad av teologiska spörsmål men har personligen ett svårartat förhållande till ud fta anklagar lyssnare och kolleger mig att vara katolik vilket är lite roligt eftersom jag inte ens är troende utan agnosti ker teist kan jag aldrig vara eftersom ateism är en sorts religiös fanatism en bakvänd tro en fundamentalism om tokfeminism eller tokislamism ag är agnostiker fast ibland tror jag att det är vi agnostiker som är de starkast troende ZB: Du visste inte mycket om Polen när du kom dit i början ... KAA: ej mina polska kunskaper var ett ganska lätt bagage u vet jag mer ag tror att svenskar och polacker har extra svårt att förstå varandra eftersom verige som nation aldrig befunnit sig i underläge som underdog medan olen nästan jämt befunnit sig i underläge orrmän och danskar med sina erfarenheter av andra världskriget har nog lättare att förstå polacker är jag pratar om som ett fredsprojekt så börjar svenskarna att gäspa de har hört det förut och tycker att det är oändligt tråkigt en i olen är det en realitet u kan gå till vilken familj som helst här i arszawa och de har på någon hylla fotografier av farfar som dog i kriget eller morfar som skickades till ibirien osv et hittar się uwolnić róby kończyły się krwawą rzezią albo yberią – ale w końcu olacy wygrali eśli ta heroiczna walka jest jednym darem olski dla uropy to drugim jest solidarność iedeń – cesarz austriacki ucieka i przychodzi an obieski i ratuje uropę od urków roku kiedy konna armia udionnego zaatakowała olskę i enin powiedział że jej konie zostaną napojone w ekwanie tzn że komuniści zawładną całą uropą olacy zatrzymali ich w bitwie nad isłą olacy walczyli na wszystkich frontach drugiej wojny światowej i w ramach podziękowań nie zostali zaproszeni na pa radę zwycięstwa w ubiegłym roku w oskwie gdy jednocześnie prezydent utin zaprosił iemca chrödera o wywołuje gorycz olaków i trzeba w i w zwecji mówić ludziom dlaczego Foto: Anna Bidakowska man inte i verige i måste ständigt påminna om olens tragiska öde ag sökte länge länge efter en mening som kunde beskriva olens historia eller den polska mentaliteten och hittade den hos en författare som jag egentligen inte är så förtjust i nämligen rnest emingway hans bok en gamle och havet säger den gamle fiskaren man is not made for defeat – människa är inte gjord för nederlag och tillägger: A man can be destroyed but not defeated - människan kan tillintetgöras men inte besegras. et tycker jag är olens stora bidrag till uropa att även när det ser väldigt mörkt ut så lönar det sig att kämpa för det ger resultat ånga människor vet att olen inte existerade under år men vi måste också försöka föreställa oss när någon människa på den tiden kom och sa ka vi ändå inte försöka göra oss fria et slutade med blodbad eller det slutade i ibirien – men till slut vann polackerna m den heroiska kampen är polackernas ena gåva är solidariteten det andra stora bidraget till uropa r ien – den öster rikiske kejsaren flydde och så kom an obieski och räddade uropa från turkarna r när udjonnyjs ryttararmé anföll olen och enin sa att hästarna skulle få dricka sig otörstiga i eines vatten alltså kommunisterna ska lägga under sig hela uropa då stoppade polackerna dem med slaget vid isla olackerna kämpar på alla fronter under andra världskriget och får som tack inte ens vara med vid segerparaden i ol i oskva medan president utin bjöd in tysken chröder å är det bittert och då måste folkupplys ningsarbete bedrivas ZB: Varför har man svårt att acceptera att Polen kom tillbaka till Europa? KAA: ppenbart är år efter kommunismens fall eller år efter medlemskapet inte en tillräckligt lång tid för att vänja sig vid olen i uropa roblemen ligger kanske inte i att vi skiljer oss his toriskt att olen är ett katolskt land et handlar om den mentala skillnaden en svensk ska hela tiden betona sin proletära bakgrund – min pappa var minsann verkstadsarbetare – medan polacker hela tiden ska betona sina adliga rötter lla polacker kommer från raków och arszawa ingen är någonsin från owa uta eller ytom framför allt inte när de är utomlands venskar däremot betonar gärna att de kommer från små hopplösa orter där det bara fanns en lessen korvkiosk och inte ens en bensinmack et är något i mentaliteten emellan oss som inte stämmer i svenskar ställde oss utanför kampen mot både nazismen och mot kommunismen i inbillar oss att vi var smarta som valde åskådarplatsen men i själva verket förlorade vi en historisk erfaren ZB: Dlaczego tak trudno zaakceptować, że Polska wróciła do Europy? KAA: lat od upadku komunizmu i lata od wejścia do to nie jest wystarczająco długi czas żeby przyzwyczaić się do olski w uropie roblem nie polega jednak na różnicach historycznych że olska jest krajem katolickim itd hodzi raczej o różnicę men talną zwed cały czas będzie podkreślał swoje proletariackie pochodzenie – mój ojciec był robotnikiem – podczas gdy olacy cały czas będą podkreślali swoje szlacheckie korzenie szyscy olacy pochodzą z rakowa albo z arszawy nikt nie pochodzi z owej uty albo z ytomia w każdym razie nie wtedy gdy są za granicą zwedzi natomiast chętnie opowiadają że pochodzą z małej beznadziejnej dziury gdzie była tylko skromna budka z kiełbaskami i nie było nawet stacji benzynowej oś w naszych mentalnościach się nie zgadza y zwedzi nie wzięliśmy udziału w walce przeciwko nazizmowi i komunizmowi mawiamy sobie że byliśmy tacy sprytni usta wiając się w pozycji obserwatora ale w istocie straciliśmy histo ryczne doświadczenie i wspólnotę interesów które jednoczą wię kszą część uropy estem przekonany że musimy więcej pracować abyśmy o tych sprawach wiedzieli więcej i mieli więcej pokory ZB: Jest Pan nie tylko dziennikarzem, ale również pisarzem. Jak rozwijało się Pańskie pisarstwo? Czy identyfikuje się Pan z amerykańskim „nowym dziennikarstwem”, czyli reportażem wykorzystującym chwyty i sposoby narracji wypracowane przez literaturę piękną? Jakby Pan sam zdefiniował gatunek, który Pan uprawia? KAA: eśli pójdzie an do biblioteki to znajdzie an moje ksią żki w różnych miejscach iektóre stoją w dziale historii inne – humoru jeszcze inne – literatury podróżniczej itd ział w którym ja bym je najchętniej widział to literatura piękna ale tam ich nie ma albo są rzadko ie tylko moja próżność na tym cierpi ale jest też problem gdy moje książki mają być recenzowane – nie mieszczę się w żadnej szufladce – a więc kiedy piszę o ałkanach wysyłają moją książkę do eksperta od ałkanów piszę o olsce – wysyłają do specjalisty od olski itd ie ma recenzenta albo redaktora który przeczytał wszystkie moje książki i widzi mój rozwój jako pisarza o co piszę nazywam faion nie fiion tylko faion oje książki zbudowane są na faktach ale używam wszystkich środków literatury pięknej ramaturgia wzbudza zainteresowanie i sprawia że czytelnik czyta nie tylko pierwszą stronę ale całą książkę zęsto zwodzę czytelnika opowiadając na początek coś osobistego i nagle rzucam się jak arzan między lianami na inny temat pewnym sensie wmuszam czytelnikowi tematy które są ważne le zaręczam pisać lekko i zrozumiale jest ciężko ZB: Tylko grafomanom pisze się łatwo, ale tego się nie da czytać. ... KAA: rzyjemnie jest chociaż raz otrzymać pytanie o moje pisar stwo ie żebym się skarżył awsze mam dobre recenzje wielu czytelników i dość wysokie nakłady imo to mam poczucie że uprawiam gatunek który nie jest w pełni akceptowany ZB: Słowo kultura ma w Szwecji i w Polsce trochę inne znaczenie. W jednym numerze tego pisma np. mieliśmy wywiad z architektem, artykuł o energetyce jądrowej i recenzję z wystawy. Gdybym w Polsce przyszedł z artykułem o energetyce jądrowej do redakcji kulturalnej powiedzieli by, że zwariowałem. Dlaczego w Szwecji pojęcie kultura jest szersze? KAA: ozumiem ludzi którzy uważają że kultura to są sztuki piękne teatr muzyka malarstwo literatura zwecji w latach tych rozszerzono pojęcie kultury co doprowadziło zresztą do jego rozwodnienia – wszystko stało się właściwie w pewnym sensie kulturą zbieranie borówek śpiewanie naprawianie wychodka o był w istocie atak na kulturę wysoką ale ten atak przyniósł i dobre rzeczy klimat społeczny – i pisma kulturalne – skorzystały na rozszerzeniu pojęcia kultury het och en intressegemenskap som förenar större delen av uropa ag tror verkligen att vi måste jobba lite mer på detta vi måste vara kunnigare vi måste vara duktigare och ödmjukare ZB: Du är inta bara journalist utan även författare. Hur uppstod ditt författarskap? Identifierar du dig med den amerikanska ”nya journalistiken” det vill säga reportage som utnyttjar grepp och berättarmönster som utvecklats av skönlitteraturen? Eller hur skulle du själv definiera vad är det för litterär genre du odlar? KAA: m du går in på ett bibliotek och söker efter mina böcker så finns de på flera olika ställen n del står på avdelningen historia en del på humor en del på reselitteratur ochsåvidare en avdel ning som jag vilja att de skulle stå på är c alltså skönlitteratur men där står de inte eller bara ibland et är inte bara min fåfänga som skadas av detta utan det är också ett problem när mina böcker ska recenseras – jag ryms inte i någon mall och skriver jag om alkan så skickas min bok till alkanexperten skriver jag om olen skickas det till olenexperten osv och det finns ingen recensent el ler kulturredaktör som har läst alla mina böcker som kan se mina utvecklingslinjer som författare ag kallar mig själv som faionförfattare inte fiion utan fac tion ina böcker bygger på fakta men jag använder mig av skön litteraturens alla knep ramaturgi skapar intresse och får läsaren att inte bara läsa första sidan utan hela boken fta brukar jag lura läsaren genom att berätta något personlig i början och plötslig kastar jag mig som en arzan mellan de olika lianerna ag liksom lurar på läsaren ämnen som är viktiga en jag intygar att skriva lätt och begriplig är svårt ZB: Det är bara grafomaner som skriver lätt men det går inte att läsa ... KAA: et var trevlig att för en gångs skull få en fråga om mitt författarskap et är inte så att jag beklagar mig ag får alltid bra recensioner har många läsare och mina böcker trycks i rätt stora upplagor ndå tror jag att jag skriver i en genre som inte är helt accepterat ZB: Ordet kultur betyder i Sverige och Polen lite annorlunda saker. T ex i SP hade vi en intervju med en arkitekt och en artikel om kärnkraft och en recension från en utställning. Om jag i Polen skrev en artikel om kärnkraft och gick med den till kulturredaktionen skulle redaktören fråga: är du inte riktigt klok? Varför är begreppet kultur i Sverige bredare? KAA: ag kan förstå personer som tycker att kultur är de sköna konsterna teater musik konst och litteratur men i verige skedde på talet en breddning av kulturbegreppet som också ledde till urvattning allting var egentligen kultur tt plocka lingon att sjunga att reparera utedasset – allt var i någon form kultur et var ett stormande mot finkulturen men det goda som stormen förde med sig är att samhällsklimatet – och kulturtidskrifterna – mår bra av breddningen Dziękuję za rozmowę. v Tack för samtalet. v Foto: Ignacy Skwarcan jag gjorde bara det ett lejon ska göra intervju med Jonas Gardell jak gazela, jak lew wywiad z Jonasem Gardellem Zbigniew Bidakowski: Uważa się Pan za pisarza religijnego? Jonas Gardell: isarza religijnego usiałbym wówczas uważać się w ogóle za pisarza identyfikować się samemu jako pisarz mieć wobec życia postawę pisarza – a tak nie jest yć komikiem – to jest moja postawa wobec życia isarz to tylko ktoś kto nauczył się pisać a to potrafi prawie każdy isarz to nic otrzeba tylko papieru i pióra i już możesz pisać o nie to samo co tancerz aktor filmowiec isarzami zostają ci którzy nie są dostatecznie utalentowani utalentowani do czegoś innego ZB: Każdy może być też komikiem ... JG: ie komikiem nie może być każdy usisz się taki urodzić i później dbać by komik w tobie nie zniknął a zresztą jestem komikiem w taki sam sposób jak sztuki zechowa są komediami omedia to nie jest po prostu śmieszny spektakl yślę że każdy komizm jest w pewnym sensie religijny estem zdecydowanie religijnym człowiekiem eligijnym komikiem ZB: Pańska ostatnia powieść „Jenny” to właściwie historia biblijna: Jezus i Maria Magdalena, Judasz i Piotr, który wyrzekł się Jezusa trzy razy ... JG: tudenci teologii czytają moje książki szystkie moje powieści opowiadają starotestamentowe ale również i nowotestamentowe historie o pierwsze ponieważ sam wyrosłem w religijnym środo wisku mój język jest religijny moje metafory są religijne ie mogę oddychać żebym nie oddychał językiem biblijnym biblijnymi trawestacjami o co mówi an o „Jenny” to święta prawda ale to nie było zamierzone ie myślę o tym kiedy piszę istoria w „Jenny” Zbigniew Bidakowski: Uppfattar du dig själv som en religiös författare? Jonas Gardell: eligiös författare et förutsätter att jag uppfattar mig som en författare vilket jag inte gör det vill säga författare som en identitet som en attityd gentemot livet tt vara komiker är för mig en attityd n författare är bara nå gon som lärt sig skriva och det kan nästan alla å en författare är ingenting et behövs bara papper och penna så kan du skriva et är inte detsamma som dansare skådespelare filmare örfattare blir de som inte är tillräckligt begåvade begåvade på något annat ZB: Alla kan vara komiker också ... JG: ej komiker kan inte alla vara et måste du vara född till och sedan akta på så att komikern i dig inte går förlorad ag är för övrigt komiker på samma sätt som tex jechovs pjäser är komedier n komedi är inte bara ett lustigt spektakel ag tror att all komik är religiös i någon bemärkelse ag är absolut en religiös människa n religiös komiker ZB: Din sista roman är egentligen en biblisk historia: Jesus och Maria Magdalena, Judas och Petrus som förnekade Jesus tre gånger JG: eologistudenter på universitetet brukar läsa mina böcker lla mina romaner berättar gammaltestamentliga historier men också nytestamentliga ör det första för att jag själv växte upp i en religiös miljö mitt språk är religiöst mina metaforer är religiösa ag kan inte andas utan att andas ibelns språk eller ibelns travestier et du säger om ”Jenny” är absolut sant men det var inte avsiktligt ag tänker inte på det när jag skriver istorien i ”Jenny” är arketypisk jest archetypiczna ezioro z książki jest wieczne noc jest wieczna i wszystko co się tam dzieje nie dzieje się pierwszy raz wydarzyło się już wcześniej i będzie się powtarzać bez końca est niejedna enny jest wielu oyów la mnie „Jenny” jest arche typiczną opowieścią która przypomina nieco historie opowiadane przez patriarchów albo mity greckie estem z pewnością jednym z niewielu pisarzy mojej generacji który ma tego typu wykształcenie zwecji ten typ wykształcenia zanika iętnastolatki które czytają moje książki nie mają pojęcia że cytuję iblię że trawestuję że nawiązuję do biblijnych postaci ównież niewielu recenzentów ma wiedzę biblijną jön som finns i boken är evig natten är evig och allt som händer händer inte för första gången det har redan hänt tidigare och det kommer att upprepa sig i evighet et finns så många enny det finns så många oy ör mig är ”Jenny” en arketypisk berättelse som påminner lite om de historier som berättades om patriarkerna eller de grekiska myterna ag är nog en av få författare i min generation som har den typen av bild ning verige håller den typen av bildning på att försvinna em tonåringar som läser mina böcker har inte den blekaste aning om att jag citerar ibeln att jag travesterar att jag knyter an till bibliska gestalter nte ens många recensenter har biblisk kunskap ZB: Czy Juha też pochodzi z religijnej rodziny? JG: a tak – ale nie książkowy uha iedyś bardzo podkreślałem ZB: Kommer också Juha från en religiös familj? JG: ag gör det – men inte böckernas uha idigare var jag noga ZB: Czy dzieciństwo rzeczywiście jest takim piekłem na ziemi? JG: orośli muszą przestać emocjonować się dzieciństwem roman ZB: Är barndomen verkligen ett sådant helvete på jorden? JG: uxna måste sluta med att bli så rörda över barndomen att ZB: Powiedział Pan kiedyś w wywiadzie, że jeśli zapraszają Pana gdzieś do obcych krajów, to wybiera Pan zawsze te kraje, do których nigdy nie pojechał by Pan jako turysta. W ubiegłym roku wybrał Pan Polskę i Rumunię. Dlaczego? JG: latego że jeśli chcę jechać do słońca na wakacje – wybieram ZB: Du har sagt i en intervju att om du blir inbjuden till ett land väljer du sådana länder du aldrig skulle ha åkt till som turist. I ol valde du Polen och Rumänien. Varför? JG: ärför att om jag vill åka till solen då åker jag hellre till ai że ja nie jestem uhą óźniej przestałem – czytelnik niech czyta moje powieści jak chce iedy ludzie czytają moje książki traktują je jako opis czegoś co się rzeczywiście wydarzyło ie mam prawa tego krytykować tyzować dzieciństwo zieciństwo jest piekłem dla tych którym to przeznaczono le czy może być inaczej ak i nie ikt nie jest bez winy ie można wszystkiego zwalać na naturę byłem tylko ofiarą byłam tylko gazelą a ja byłem lwem i robiłem tylko to co robi lew yślę że tak było w historii olski olska kochała przyjmować rolę ofiary onieważ kraj był ofiarą to był zarodek wszystkich nieszczęść które przychodziły eśli występujesz w roli ofiary – będziesz ofiarą rzeba odmawiać bycia ofiarą godzić się że winę za to co zaszło ponoszę sam raczej ajlandię rzykro mi ale to jest takie proste med att betona att jag inte är uha enare har jag ändrat uppfatt ning – läsaren få ju läsa som han eller hon själv vill är folk läser mina böcker uppfattar de dem som en skildring av något som verk ligen har hänt ch det har jag inte rätt att ha åsikter om romantisera barndomen arndomen är ett helvete för dem den är ett helvete för en skulle det ha kunnat vara annorlunda a och nej et gives ingen oskyldig an kan inte skylla på naturen jag var bara ett offer jag var bara en gasell och jag var ett lejon och jag gjorde bara det ett lejon ska göra ag tror att det är så det har varit i olens historia olen har historiskt sett älskat att ikläda sig rollen som offer ftersom landet har varit ett offer ch det har varit embryot till alla de olyckor som följde m du uppträder i rollen som offer blir du ett offer an måste vägra vara offer cceptera sin skuld till det som skett land ag är ledsen men det är så enkelt ZB: Pierwszy raz był Pan w Polsce w ubiegłym roku. Jak Pan widzi Polskę jako sąsiada, jako kraj kultury? JG: ważam że jest niesłyczanie ważne żeby w olsce przestano ZB: Du var för första gången i Polen förra året. Hur är din syn på Polen som grannland, som kulturland? JG: ag tycker att det är oerhört viktigt att man i olen slutar bete sig ZB: Czy twórczość artystyczna ma płeć? JG: ie ZB: To znaczy, nie ma żadnej literatury kobiecej albo homoseksualnej? JG: yłem trochę zaskoczony że tyle się w olsce mówi o homo ZB: Har konstnärligt skapande något kön? JG: ej ZB: Alltså finns det ingen kvinnolitteratur, eller homosexuell litteratur? JG: ag blev lite förvånad över att man talar så mycket om homosex Dziękuję za rozmowę. v Tack för samtalet v zachowywać się jak ofiary i składano winę zawsze na kogoś innego bez refleksji co się właściwie stało oza tym nie podoba mi się stosunek do kobiet w olsce stosunek do homoseksualistów i do dzieci olscy politycy publicznie ogłaszają że bicie to dobra metoda w wychowaniu dzieci olska jest dzisiaj odstraszająco antysemicka homofobiczna antyfeministyczna i wroga obcym ym co również uderzyło mnie w olsce to konserwatywny kościół i jego rola w społeczeństwie la mnie to symbol władzy mężczyzn którą chcą oni zachować czywiście zdaję sobie sprawę że to właśnie kościół był tą siłą która wzięła na siebie odpowiedzialność za naród w czasie komunistycznego zniewolenia kościół stał się więźniem własnej tradycji seksualizmie o nie ma żadnego znaczenia gdy mówimy o twór czości dobrego dzieła nie da się odgadnąć płci som offer och försöka lägga skulden på någon utan att ta reda på vad som har hänt essutom är jag kritisk till synen på kvinnan i olen till synen på homosexuella och på barn olska politiker uttalar sig offentligt om att aga är ett tillåtet sätt att uppfostra barn olen är idag skrämmande antisemitiskt homofobiskt kvinnofientligt onch främlingsfientligt et som också slog mig i olen var den konservativa kyrkan och dess roll i samhällslivet ör mig är det en symbol för mäns makt som de vill behålla ag har naturligtvis full förståelse för det var just kyrkan som var den kraften som tog ansvar under perioden av kommunistisk fångenskap ch kyrkan har blivit fånge under sin egen tradition ualitet i olen et har ingen betydelse när handlar om skapande an kan inte avläsa kön ur ett bra verk Foto: Anna Bidakowska varför finns det så mycket sten i er diktning ett samtal med Monica och Tomas Tranströmer skąd tyle kamienia w tej poezji rozmowa z Monicą i Tomasem Tranströmerami Trzy osoby uczestniczą w rozmowie. Tomas rysuje, pisze, gestykuluje – nie mówi jednak prawie nic. Monica opowiada o Tomasie i jego wierszach w trzeciej osobie a czasami zwraca się bezpośrednio do niego, żeby potwierdził coś gestem lub mimiką. Tre personer deltar i detta samtal. Tomas ritar, skriver, gestikulerar – han säger dock nästan ingenting. Monica berättar om Tomas och hans dikter i tredje person och ibland vänder hon sig direkt mot honom för att få bekräftelse i form av en gest eller av mimik. Zbigniew Bidakowski: Czy jest w Pańskiej poezji polityka? Monica Tranströmer: co an ma na myśli mówiąc poezja Zbigniew Bidakowski: Finns det politik i din poesi? MonicaTranströmer: et beror på vad du menar med politisk poesi polityczna latach tych i tych omas był krytykowany za to że jego wiersze nie niosą żadnego wyraźnego politycznego przesłania eraz z perspektywy czasu widać że było to nieu zasadnione roku öran reider wydał antologię szwedzkiej poezji politycznej ybrał do niej jeden wiersz omasa z począt ku lat tych pod tytułem Do przyjaciół z drugiej strony granicy o jest wiersz który omas napisał po wizycie w ydze w r iniesej reidera towarzyszący wierszowi nosi tytuł Mniej odpowiedni poeta dla politycznej atmosfery czasu la radykalnych krytyków z tamtych czasów jego wiersz był napisany z niewłaściwych politycznych pozycji iedy czyta się listy które omas pisał do oberta ly na po czątku lat tych zostały opublikowane w r widać że omas był wyraźnie zirytowany tą krytyką ako psycholog pra cujący w eksperymentalnym więzieniu dla młodzieży uważał å - och talet blev ju omas kritiserad för att hans dikt inte hade något tydligt politiskt budskap u retroaktivt kan man naturligtvis se att det stämmer inte helt r gav öran reider ut en antologi med svensk politisk dikt an valde då en dikt av omas som kom ut i början av talet och som heter Till vänner bakom en gräns” et är en dikt som omas skrev efter ett besök i iga ubriken till reiders miniessä som följde dikten var ”En mindre passande dikt” ör dåtidens radikala kritiker var det en felvinklad politisk dikt är man läser de brev omas skrev till obert ly i början av talet och som publicerades märks att omas var rätt irriterad över kritiken om heltidsarbetande psykolog på ett progressivt ung domsfängelse tyckte han att han gjorde sitt för ett bättre samhälle en senare på talet tycks omas ha tyckt att det motstånd han tidigare fått var ganska bra et gav inga impulser att skriva politisk dikt men kanske att bli strängare mot sig själv że dał wkład w budowę lepszego społeczeństwa ednak później w latach tych omas doszedł do wniosku że ten opór jaki napotykał był właściwie pożyteczny ie dawał impulsów do pisania wierszy politycznych ale zmuszał do większych wymagań wobec siebie ZB: W Polsce obecnie poezja nie musi, a nawet nie powinna, pochodzić z lewej strony, ale często prezentuje punkt widzenia robotniczy, z tym że robotnik nie musi być komunistą, może być katolikiem. MT: no właśnie poezja polityczna realizuje się w różny sposób w różnych częściach świata krajach które doświadczają prześladowań poezja ma duże znaczenie i może nawet wpływać na politykę zwecja żyje w wolności od długiego czasu i polityczna poezja pows tająca w ostatnich dziesięcioleciach – pisana jest z perspektywy lewi cowej ZB: Muzyka odgrywa wielką rolę w życiu Tomasa, również obecnie, kiedy może grać na fortepianie tylko lewą ręką. Czy do utworów Tomasa była komponowana muzyka? MT: czywiście jest bardzo wiele szwedzkich kompozycji do wierszy omasa dużo utworów chóralnych ZB: Jaki był Państwa pierwszy kontakt z polską kulturą? MT: awdzięczamy go właśnie muzyce ajpierw był z pewnością arol zymanowski to musiały być wczesne lata te óźniej odkrył omas zesława iłosza który bardzo wcześnie został przełożony na szwedzki Zniewolony umysł wyszedł po szwedzku już w latach tych i wywarł duże wrażenie omas zawsze bardzo podziwiał iłosza óźniej w latach tych doszedł bigniew erbert i adeusz óżewicz a jeszcze później isława zymborska i dam agajewski omas spotykał iłosza wiele razy a festiwalach poetyckich gdy iłosz był jeszcze emigrantem następnie w rakowie i ostatni Naturen är en viktigt inslag i svensk poesi. Vid ett av våra polska besök träffade vi en litteraturvetare som sa – att ni skriver om naturen är ganska självklart. Det kan vi göra i Polen också. Men vi skriver inte om stenar som ni gör. Varför finns det så mycker sten i er diktning, herr Tranströmer? W szwedzkiej poezji ważnym składnikiem jest natura. W czasie jednej z naszych wizyt w Polsce spotkaliśmy pewnego literaturoznawcę, który powiedział: że piszecie o naturze, to dość oczywiste. W Polsce też to potrafimy. Ale my nie piszemy tyle o kamieniach – jak wy. Dlaczego jest tyle kamienia w Pańskiej poezji, panie Tranströmer? ZB: I Polen behöver poesi inte och, till och med, får inte komma från vänster numera men den är ofta ur arbetar synpunkt och en arbetare behöver inte vara kommunist, den kan vara troende katolik. MT: å politisk dikt uttrycktes naturligtvis på olika sätt i olika delar av världen länder som lever under förtryck får dikten en stor betydelse och kan kanske också påverka den politiska utveck lingen verige har levt i frihet under lång tid och den politiska dikt som skrivits och skrivs under senare decennier har skrivits ur ett vänsterperspektiv ZB: Blev Tomas dikter tonsatta? MT: a det finns många svenska tonsättningar av omas dikter ånga körverk ZB: Hur knöt ni kontakter med polsk kultur? MT: omas första kontakt med polsk kultur skedde genom musik örst kom nog arol zymanowski och det måste ha varit tidigt tal ch sedan upptäckte omas zeslaw ilosz som var mycket tidigt översatt till svenska ”Själar i fångenskap” fanns på svenska redan på talet och gjorde ett starkt intryck omas beundran för ilosz har alltid varit stor edan på talet kom bigniew erbert och adeusz ozewicz och bra mycket senare islawa zymborska och dam agajewski ilosz hann omas träffa flera gånger nder ilosz exiltid på poesifestivaler senare i rakow och senast i vårt hem här i tock holm et var år då han hade bejublade framträdanden här i tockholm bigniew erbert träffade vi i talien an var mycket beundrad i yskland och jag tror att han var den första som fick etrarcapri set omas fick priset flera år senare och det var vid en sådan sam mankomst vi mötte honom an var som sagt mycket beundrad i den här kretsen an var lite tomteaktig örde sig mycket fritt i gruppen av beundrare itet som en katt ckså islawa zymborska som vi är mycket förtjusta i har vi haft regelbunden kontakt med genom gemensamma vänner omas har varit i olen vid flera tillfällen örsta gången måste ha varit i startade i arszawa för att senare åka till rakow och universitetet där innena från arszawa var mycket gripande et här var i november vid alla helgons dag och arszawa var mycket slitet et var mörkt och kallt men staden lystes upp av alla levande ljus Foto: Anna Bidakowska rakow och också dansk har vi besökt flera gånger ötet med studenterna på rakows universitet har alltid varit väldigt stimule rande ch aldrig har vi blivit bjudna på så eleganta middagar som av det lilla polska förlaget i rakow tt annat starkt minne är från en poesifestival i rakow där det var uppemot åhörare et är vi inte vana vid i verige enast var vi hösten i arszawa där omas deltog i en bigniew erbert festival raz w naszym domu tu w ztokholmie o było w roku kiedy iłosz był bardzo uroczyście w ztokholmie przyjmowany bigniewa erberta spotkaliśmy we łoszech ył bardzo podzi wiany w iemczech zdaje mi się że był pierwszym który otrzymał nagrodę etrarki omas też otrzymał tę nagrodę wiele lat później i przy takiej właśnie okazji spotkaliśmy erberta rzypominał trochę kobolda achowywał się bardzo swobodnie między wielbi cielami ały jak kot ównież z isławą zymborską którą jesteśmy zachwyceni mieliśmy regularne kontakty przez wspólnych przyjaciół omas był w olsce wiele razy ierwszy raz w roku aczęliśmy od arszawy potem pojechaliśmy do rakowa i na tamtejszy uniwersytet spomnienia z arszawy mamy bardzo wzruszające o był listopad szystkich więtych arszawa było podniszczona yło ciemno i zimno ale miasto świeciło tymi wszystkimi zniczami raków i dańsk odwiedziliśmy wiele razy potkania ze studen tami niwersytetu agiellońskiego zawsze były bardzo stymu lujące nigdy nie byliśmy zapraszani na tak eleganckie kolacje na jakie zapraszało nas małe wydawniwo w rakowie nnym wzruszającym wspomnieniem jest festiwal poezji w rakowie na którym było słuchaczy o tego nie byliśmy przyzyczajeni w zwecji statnia nasza wizyta była jesienią r w arszawie gdzie omas uczestniczył w festiwalu im bigniewa erberta ZB: Vad är det för skillnad mellan polsk och svensk diktning, finns det nationella särdrag? MT: et finns säkert nationella särdrag som en litteraturvetare ZB: Jaka jest różnica między polską a szwedzką poezją, czy widać jakieś narodowe cechy? MT: a pewno są narodowe specyficzne właściwości które znawca ZB: I Polen är man antingen en religiös poet eller inte. Är man religiös så skriver man om Gud, om relationer mellan Gud och människan osv. Är man inte religös så skriver man om något annat. Punkt slut. I Sverige däremot upptäcker vi religiösitet överallt, den är gömd under ytan på sätt och vis. Jag undrar om Tomas upfattar sig själv som en poet som fäster vikt till relationer mellan människan och Gud? MT: et är säkert en riktig iakttagelse att den svenska religiösiteten ZB: W polsce jest się poetą religijnym lub nie. Kto jest religijny pisze o Bogu, o stosunku Boga do człowieka itd. Kto nie jest religijny – pisze o czym innym. W Szwecji natomiast odkrywamy religijność wszędzie, jest tylko – w pewnym sensie – ukryta pod powierzchnią. Czy Tomas jest poetą, który przywiązuje wagę do stosunków między człowiekiem a Bogiem? MT: pewnością jest słusznym spostrzeżeniem że szwedzka reli Foto: Anna Bidakowska skulle kunna plocka fram ag tror man hittar mycket mer humor i den polska diktningen och en ironi som inte är lika självklar i den moderna svenska diktningen aturen är en viktigt inslag i svensk poesi id ett av våra polska besök träffade vi en litteraturvetare som sa – att ni skriver om naturen är ganska självklart et kan vi göra i olen också en vi skriver inte om stenar som ni gör arför finns det så mycker sten i er diktning herr ranströmer – när den finns – ligger dold under ytan en frågar du omas om han är religiös så svarar han nog tveklöst ja ch visst märks det också i omas diktning et svenska intellektuella miljö har varit en av de hårdast seku lariserade et har kanske mjukats upp något en tidigare var vägen till religionen i vanlig mening spärrad och då sökte sig de religiösa behoven dit där de var godtagna vissa perioder har det varit till vänster ideologi en också hos icke religiösa finns det trosbehov behov av en kelhet och fasta normer en värld som är i ständig rörelse finns ett behov av en fast tankestruktur sortering och värdering av all informationen är kan språket användas som en liturgi för att ge kraft att känna starkt i en riktning Tack för samtalet v literatury mógłby usystematyzować yślę że w polskiej poezji można znaleźć dużo więcej humoru oraz ironii która nie jest wcale równie oczywista w nowoczesnej szwedzkiej poezji szwedzkiej poezji ważnym składnikiem jest natura czasie jednej z naszych wizyt w olsce spotkaliśmy pewnego literaturoznawcę który powiedział że piszecie o naturze to dość oczywiste olsce też to potrafimy le my nie piszemy tyle o kamieniach – jak wy laczego jest tyle kamienia w ańskiej poezji panie ranströmer gijność – kiedy jest – leży ukryta pod powierzchnią eśli jednak zapytać omasa czy jest religijny odpowie z pewnością bez waha nia że tak na pewno widać to w jego poezji zwedzkie środowisko intelektualne było jednym z najbardziej zsekularyzowanych eraz może trochę to złagodniało iedyś jednak droga do religii była w powszechnym odczuciu zamknięta i wtedy potrzeby religijne realizowało się w tych dziedzinach w któ rych były akceptowane pewnych okresach była to ideologia lewicowa le również ludzie areligijni mają swoją potrzebę wiary potrzebę prostoty i stałych zasad świecie będącym w ciągłym ruchu chcą wiedzieć jak należy myśleć chcą dostawać informacje posegre gowane i ocenione utaj można używać języka w charakterze liturgii – aby wzmocnić siłę przekonań w pożądanym przez nada wcę kierunku Dziękuję za rozmowę. v Kaj Svensson Umiera Europa Evropa dör Adamowi Zagajewskiemu Till Adam Zagajewski I. pi uropa historii rdza przeżera dzień i noc – izbona parasoli i tramwajów żeglarzy miasto wyśnione zapada się w powolnej powtórce roku ale nie ma pod ręką żadnego oltera żeby zrobił z tego literaturę I vropa sover historiens rost fräter dag och natt – isboa paraplyernas och spårvagnarnas sjöfartens fördrömda stad sjunker i en långsam repris av år men ingen oltaire till hands att skriva litteratur av detta arszawa woich i moich zmarłych miasto płonie na nowo zym aryż adryt rukselę połyka moczy ogień zamroczona demencja która najpierw wypłynęła przy otsdamer latz tka mapę tę przestrzeń którą świat teraz zamieszka arszawa dina och mina dödars stad brinner på nytt om aris adrid ryssel slukas av rakens eld en allt fördunklande demens som först runnit upp vid otsdamer latz väver den karta det rum världen nu skall bebo II zliśmy ciemni samotną nocą przez miasto czasem oświetleni łuną pożarów ratuszowy dzwon przestał bić stracił dźwięk grzmot czasu w głębi swego mechanizmu luzje były jak powietrze ciężka depresja odrażająca pociemniałość fotografii pomieszane wspomnienia miłość przyszła i poszła niewidzialne szaleństwo rosło jak opuchlizna wszystko wyglądało na starannie wymyślone – leżała wyrzucona obsydianowa kula geometria boskiego rozsądku II i gick mörka i den ensamma natten genom staden ibland belysta av ljuset från raseriets bränder rådhusklockan slutade slå förlorade klangen tidens dån i djupet av sin mekanik llusionerna var en livsluft skovet tungt fotografiernas klärobskyr motbjudande hågkomsterna sammanblandade kärleken kom och gick ett osynligt vansinne växte likt en svulst allt tycktes sällsamt uttänkt – ch där låg utkastad slagskuggan obsidiansfären det gudomliga förnuftets geometri i anioł spadł przez granicę z oblodzonymi skrzydłami och en ängel föll över gränsen med nedisade vingar III iedy już nikt nie chce oglądać obrazka z tego albumu błysk w oku nnego nadchodzi koniec szczękając złomem tysięcy beczek III är ingen längre vill se bilden som bläddras fram glansen i den ndres ögon kommer slutet skramlande som tusen tunnor skrot vropa dör ger upp andan ett slaktoffer inte en kontinent – uropa umiera oddaje ducha ofiara rzezi nie kontynent – IV n dimmig sovande aprilmorgon tung av virus och kyla dränkt i gammalt möglat ljus när ukarest och irana svälter och ten dårstirrar åt erusalems håll i ett slags koncentrerad agrypni ut över deliriska vatten där delfiner gråter och storkar promenerar på den döde gudens ben har merico redan vaknat med barnets förundran betraktat denna förödelse från iverpool till iev från stambul till tockholm ett dekadansens avgrundsdjup ett skördetidens slaktarmörker IV mglistym śpiącym poranku kwietniowym ciężkim wirusami i chłodem zatopionym w starym spleśniałym świetle kiedy ukareszt i irana głodują a teny oczy wlepiają w erozolimę w skoncentrowanej igłofobii nad deliryczna wodą gdzie delfiny płaczą a bociany spacerują po nodze umarłego boga merico już się obudził z dziecinną ciekawością popatrzył na zniszczenie od iverpolu do ijowa od stambułu do ztokholmu przepaść dekadencji czas żniw rzeziomroku ortom ral spänner ipan feberhungrigt inoljade steroidsvällande muskler a ralem hinonia napina gorączkowo naoliwione steroidowe muskuły hopins orgemarsch spelas på gammal repad luta av en bergsskogarnas ssian – arsz żałobny hopina grany na starej podrapanej lutni przez sjana z gór – n grön stjärna skall lysa över en havererad teknologis grammatik ielona gwiazda rozbłyśnie nad zepsutą technologii gramatyką staden itesh skall aldrig mer träda fram – miasto iteż nigdy już się nie ukaże – V å de kämpar merico och ipan betraktade av edinas lystna ögon i ett surrealistiskt töcken där ja och nej har lika värde bland ännu rykande rester av de ödmjukas de godas förlorade drömmar hopp om de sista levande tonerna från skogarnas och bergens luta V o więc walczą merico i hinonia pod pożądliwym spojrzeniem ediny w surrealistycznej mgle gdzie tak i nie mają tę samą wartość wśród jeszcze dymiących resztek tych pokornych tych dobrych straconych marzeń nadziei o ostatnie żyjące tony lutni lasów i gór VI – dam du måste undra där vid hivas sjunde sten omfluten av minnen VI – damie pewnie się dziwisz tam przy siódmym czakramie ziwy osnuty widmami tatarskich hord i czerwonych żołnierzy i śpiewnego marszu dzieci do krematorium cóż to za osobliwe pozdrowienie z zimnej jałowej apatycznej ółnocy pokrytej martwymi liśćmi i igliwiem którą napadł zimowy sen av tatarhopar och röda soldater och barnens sjungande marsch till krematoriet vad detta är för slags egendomlig hälsning från den kalla karga apatiska ord täckt av döda löv och barr som snösömnen överfallit dpowiadam bo co zresztą innego mogę odpowiedzieć gdy czas już nigdzie się nie zgadza zamarzniętymi usty majestatycznie grawitującymi w popiele tego smutku tej ludzkiej rozpaczy głosem któż nie chce dziecinnie jak drobinka w oku przebić kiedyś czarnowidztwa poety zwłaszcza że piekielne płomienie już nie zaćmiewają niczyjej śmierci – ag svarar för vad annat kan jag väl svara när tiden inte längre stämmer någonstans ur den frusna munnen majestätiskt graviterande i askan av denna sorg denna mänskliga förtvivlans röst vem vill inte barnsligt som smolk i ögat övertrumfa poeters svartsyn någon gång särskilt som helvetets flammor inte längre förmörkar någons död – VII ak gdzieś tutaj gdy zapada zmrok wszystko zaczyna wietrzeć i w zwolnionym tempie rozsypywać VII a här någonstans när mörkret faller börjar allting vittra i slowmotion pulveriseras – ędrowcze przychodzisz tam i czekasz mówisz do siebie coraz głośniej lecz słowa błądzą w nowego czasu labiryncie – – andrare du går där och väntar talar för dig själv allt högre men orden går vilse i nytidens labyrint – przypominasz sobie jednak mgliście kilka linijek które możeś kiedy napisał i recytujesz je teraz głośno w hamletycznej pozie prosto w pustą noc erinrar dig dock vagt några rader du en gång kanske skrev och läser dem nu högt i hamletsk pose rakt ut i den övergivna natten ak szmer w powietrzu trzepoczące prześcieradło w oddali które opada w tej chwili i przynosi ulgę przynosi pocieszenie jak wiatr jak ręka matki na rozpalonym czole rozpadający się świat om bara ett brus ur luften en fladdrande duk långtifrån som faller in i denna stund och skänker svalka skänker tröst som vind som moderns hand åt brännande hud sönderfallande värld Foto: Tomasz Gapiński översättning/tłumaczenie: Zbigniew Bidakowski Kaj Svensson, född , bosatt i Helsingborg, poet, komvuxlärare och kulturskribent. Debuterade med diktsamlingen „mellan snö och mäne” och utgav under -talet ett antal diktböcker, bl a „Phaneron” () och „Utsatt” (). Två gavs ut i ol: „Som det pågår ...” (Occident förlag) och „Blytung äril” (Litteraturtjänst/ Lindfors). Kaj Svensson, urodzony , mieszka w Helsingborgu, poeta, nauczyciel i publicysta. Debiutował w zbiorem ”mellan snö och mäne” i wydał w latach dziewięćdziesiątych kilka zbiorów wierszy, m. in. „Phaneron” () i „Utsatt”. W ubiegłym roku wyszły „Som det pågår ...” (Occident förlag) i ”Blytung äril” (Litteraturtjänst/ Lindfors). ������������� ����������� �� ��� ������������� ���������� � �������� ������������������ ���������� � ��������� � �������� ���������������������������������������������������� ����������� ���� Adam Daniel Rotfeld Polen – både i Unionen och med USA Polska w Unii i z Ameryką Proces integracji europejskiej, a także globalizacji – wbrew temu, co niektórzy mówią – nie jest zjawiskiem nowym. Historia globalizacji jest tak długa, jak długa jest historia cywilizacji. Czym był starożytny Rzym, jeśli nie swego rodzaju globalizacją, od Sycylii po Wyspy Brytyjskie? Gdy mowa o nowoczesnej integracji, z którą mamy do czynienia od zakończenia II wojny światowej, słyszymy o Schumanie, Monnecie, de Gasperim, Spaaku, wielu politykach francuskich, niemieckich i włoskich. Rzadko wspomina się w tym kontekście nazwisko Karla Deutscha, który sformułował holistyczną koncepcję podejścia kooperatywnego, opierającą się na założeniu, iż bezpieczeństwa nie da się zagwarantować dzięki armii, ale można je zapewnić dzięki integracji. Proces integracji, który był zapoczątkowany w latach czterdziestych i pięćdziesiątych, miał na celu stworzenie sytuacji, która w sposób strukturalny, instytucjonalny uniemożliwi powstanie jakiejś nowej formy despotii czy totalitaryzmu. Proces integracji jest więc wielkim sukcesem myślicieli, którzy chcieli zapobiec starym i nowym totalitaryzmom. Den europeiska integrationsprocessen är liksom globaliseringen – tvärtemot vad vissa brukar hävda – ingen ny företeelse. Globaliseringen är lika gammal som den mänskliga civilisationen. Var inte Romarriket ett slags globalisering som omfattade allt ifrån Sicilien till Brittiska öarna? När vi talar om den samtida integrationen, den som vi har att göra med sedan andra världskrigets slut, hör vi namn som Schuman, Monnet, de Gasperi, Spaak och många franska, tyska och italienska politiker. Det är inte ofta man nämner Karl Deutsch i det sammanhanget fastän det var han som formulerade en holistisk idé om en kooperativt synsätt som byggde på övertygelsen om att säkerhet inte gick att garantera på militär väg, men gick att trygga genom integration. Integrationsprocessen som inleddes på fyrtio- och femtiotalet hade som mål att skapa ett system där strukturer och institutioner omöjliggjorde uppkomsten av nya diktaturer och totalitära system. Integrationsprocessen kan man därför se som en framgång för alla de som motsatt sig gamla och nya totalitära hot. Grupa Wyszehradzka rupa yszehradzka składająca się z olski zech łowacji i ęgier powstała po zakończeniu zimnej wojny est to twór który mimo nie najlepszego startu okazał się czymś o wiele trwalszym niż początkowo sądzono rzej pozostali partnerzy w rupie yszeh radzkiej patrzyli nieraz na olskę podejrzliwie ą po temu obiek tywne przyczyny o prostu jesteśmy państwem największym odczuciu naszych partnerów już z tego względu mamy tendencję do dominowania nad pozostałymi członkami grupy Visegradgruppen isegradgruppen som består av olen jeckien lovakien och ngern uppstod vid kalla krigets slut et är en struktur som trots sin något vacklande start har visat sig beständigare än man först hade kunnat ana e tre mindre länderna var till en början mycket reserverade i sin inställning till olen et fanns förklarliga anled ningar till det eftersom landet var så mycket större än de andra e mindre samarbetsparterna kände att bara storleken fick olen att ta för stor plats i gruppen wielu powodów wzajemne sympatie olaków i ęgrów są silne ęgrzy mieli i mają jednak historycznie zakodowane przekonanie że ich państwo jest na wyższym poziomie cywilizacyjnym oraz że bliskie kontakty z olską mogą negatywnie oddziaływać na ich pozycję w nii uropejskiej ęgrzy podobnie jak zesi zabiegali v flera skäl brukar polacker och ungrare hysa stor sympati för varandra en ngrarna har en historiskt grundad känsla av att vara ett mer utvecklat samhälle och att alltför nära band till olen kan skada deras position inom iksom tjeckerna ville de att med lemsförhandlingarna med nionen skulle föras med varje land för sig e ville undvika att bli hopbuntade med grannländerna i ett block en sortens farhågor hade inte slovakerna som ansåg att ett samarbete med olen i förhandlingarna kunde ge dem fördelar e gamla medlemsländerna försökte förklara för ngern och jeckien att det inte var frågan om något individuellt race och att den sortens rivalisering var olämplig änderna hade tagits med i samti digt och borde inse att de ofta betraktas som ett block juni blev det häftiga debatter mot bakgrund av att förslaget till ett nytt gemensamt fördrag röstades ner av medborgarna i rankrike och ederländerna och kring bristen på samsyn på framtidens gemensamma finanspolitik torbritannien som höll på att ta över ordförandeskapet från uxemburg förespråkade en begränsning av nionens budget och reformer av den gemen samma jordbrukspolitiken e fick stöd av verige ederländerna inland och till viss del panien e brittiska argumenten var rent ekonomiska en polska ståndpunkten presenterades av olens dåvarande premiärminister arek elka m huvudtvisten rör finanser kan vårt land tänka sig att avstå från en del av bidragen men vi skulle vilja veta vilka belopp vi talar omvisten rörde , miljarder euro elka sade sig vara redo att avstå från den sum man itauen följde det polska exemplet och sade att man kunde avstå en lika stor del edan anslöt sig åtta andra länder ed ens började olen betraktas som ett ansvarstagande och konstruktivt medlemsland åde acques hirac erhard chröder och ony lair uttryckte sådana åsikter ågra veckor senare mötte jag avier olanas som menade att vår position i nionen var avsevärt starkare efter den nattens samtal i hade nämligen visat att vi inte alls var så instängda och självbelåtna som det hade sagts – vi var snarare mycket europeiska hirac hävdade att de stora medlemsländerna borde skämmas Utvidgningen – bot eller hot? lla länder i vår del av uropa strävar efter en ökad integration med nionen et gäller allt ifrån roatien till urkiet början var det en liten och homogen grupp länder som inledde samarbetet et rörde sig om högt utvecklade välmående och burgna länder agens länder är mycket olika och medborgarna är inte nödvän digtvis några experter som förstår förutsättningarna för en fortsatt integration amhällena i väst genomgår en stagna Rozszerzenie tion och en kris i de nästan hundraåriga välfärdssys Unii Europejskiej temen ånga söker efter nastąpiło po to, aby en förklaring till dagens motgångar som råkar sam stworzyć większą manfalla med utvidgning wspólnotę, większą en av ärför börjar przestrzeń wspólnych något som snarast är ett zasad i wartości, większy botemedel mot dagens kris att ses som ett hot istället rynek, aby dzięki efekroblemen hade funnits där towi skali Europa mogła oavsett utvidgningen men konkurować ze Stanami det är inte ofta detta sägs Zjednoczonymi, aby rätt ut tvidgningen hade som mål att skapa en större gemenskap ett större om råde av gemensamma regler och värderingar en större marknad som kunde stå stała się potęgą i mogła sprostać wyzwaniom związanym z powstaniem takich nowych potęg jak Chiny i Indie. o to aby w negocjacjach o członkostwo w nii uropejskiej trak tować ich państwa indywidualnie a nie łącznie – w ramach grupy akich obaw nie mieli łowacy którzy uważali że w sojuszu z olską zyskają więcej niż prowadząc rokowania indywidualnie achodni partnerzy przekonywali ęgrów i zechów że nie będzie żad nego indywidualnego wyścigu i rywalizacja nie jest wskazana asze państwa zabiegały wcześniej o integrację ze strukturami euroatlantyckimi i powinny były zdać sobie sprawę że – chcą tego czy nie – są postrzegane jako grupa czasie ady uropejskiej w czerwcu roku doszło do poważ nego sporu na tle odrzucenia raktatu onstytucyjnego w referendum przez społeczeństwa rancji i olandii a także z powodu braku zgody na ową erspektywę inansową ak wiadomo ielka rytania która przejmowała wówczas prezydencję od uksem burga opowiadała się za ograniczeniem budżetu nii uropejskiej oraz reformą wspólnej polityki rolnej ielką rytanię poparła zwecja olandia inlandia i w pewnym stopniu iszpania rgu mentacja brytyjska była natury finansowej tanowisko olski przed stawił premier arek elka eśli sprawa rozbija się o finanse to nasz kraj rozważy rezygnację z części dotacji chcielibyśmy jednak wiedzieć o jaką sumę chodzi pór toczył się o , miliarda euro remier elka zadeklarował rezygnację z części tej kwoty ślad za premierem olski szef rządu itwy oświadczył że jego kraj zachowa się tak jak olska potem osiem innych państw zadeklarowało to samo agle okazało się że rola olski jest postrzegana bardzo korzystnie jako państwa odpowiedzialnego i konstruktywnego rzyznali to publicznie prezydent acques hirac kanclerz erhard chröder i premier ony lair kilka tygodni później spotkałem się z avierem olaną który orzekł że po tej nocy nasza pozycja jest nieporównanie mocniejsza okazaliśmy bowiem zdolność do myślenia które cechuje nie parafiańszczyzna czy zaściankowość – jak to o nas opowiadano – lecz europejskość rezydent hirac powiedział że europejskie potęgi powinny być zawstydzone Rozszerzenie Unii: lekarstwo czy trucizna szystkie państwa w naszej części uropy bardzo pragną włączyć się do procesu integracji dąży do tego horwacja zabiega o to urcja ilkadziesiąt lat temu w integracji uczestniczyła wąska grupa towarzystwo homogeniczne złożone z wysoko rozwi niętych bogatych demokratycznych mieszczańskich państw eraz w tym procesie biorą udział państwa bardzo zróżnicowane połeczeństwa nie składają się z samych profesjonalistów którzy te nowe uwarunkowania rozumieją połeczeństwa europejskie przeżywają teraz okres recesji i załamania się trwającego blisko lat systemu opieki socjalnej udzie w uropie poszukują przyczyn dzisiejszych kłopotów biega się to z momentem rozszerzenia nii uropejskiej ten sposób to co jest lekarstwem na kłopoty nii – czyli rozszerzenie zaczyna być postrzegane jako przyczyna kłopotów nia uropejska bez rozszerzenia napotkałaby te same problemy jakkolwiek rzadko się o tym wspomina ozszerzenie nii uropejskiej nastąpiło po to aby stworzyć większą wspólnotę większą przestrzeń wspólnych zasad i wartości większy rynek aby dzięki efektowi skali uropa mogła konkurować ze tanami jednoczonymi aby stała się potęgą i mogła sprostać wyzwaniom związanym z powstaniem takich nowych potęg jak hiny i ndie ez rozszerzania się uropa – zamknięta w klatkach małych państw – byłaby niezdolna do stawienia czoła tym wszystkim wyzwaniom przed którymi stoimy roblemy uropy achodniej są autentyczne ale nie mają nic wspólnego z rozszerzeniem mają zaś wiele wspólnego z innymi wyzwaniami których zwykli ludzie nie rozumieją System Bismarcka wymaga naprawy ystem bezpieczeństwa socjalnego w uropie – który zapocząt kował w iemczech kanclerz tto von ismarck – świetnie funk cjonował przez lat ostał jednak pomyślany w czasach kiedy ludzie żyli jeszcze średnio pięć lat po przejściu na emeryturę o co starczało na pięć lat z trudem starcza na dziesięć a już na pewno nie na dwadzieścia lat odel socjalny musi być więc dostosowany do nowych realnych potrzeb ostosowanie to polega min na tym że każdy wydatek wymaga wypracowania odpowiednich środków olska jako państwo nigdy nie mogła sobie pozwolić na szwedzki model państwa socjalnego bo byliśmy biedni adal jesteśmy porównywalni z recją bądź ortugalią ednak z zew nątrz postrzegana jest jako kraj cywilizacyjnego sukcesu ubiegłym roku obchodziliśmy rocznicę powstania olidar ności ednym z powodów dla których olidarność powstała było załamanie się koncepcji rozwoju olski pod rządami komu nistów w latach tych oncepcja ta była próbą modernizacji opartej na zaciąganiu dużych kredytów i podtrzymywaniu istnie jącego wówczas systemu rezultacie zadłużenie rosło i było balastem ciężarem który w istocie unaocznił niewydolność tam tego systemu z jego księżycową ekonomią by uświadomić sobie jak długą przebyliśmy drogę od tamtego czasu warto przypomnieć prosty fakt w roku premier polskiego rządu arek elka zabiegał o to aby polscy wierzyciele na achodzie zgodzili się przyjąć spłatę naszego zadłużenia zaciągniętego w okresie ierka – o siedem lat wcześniej dyby lat temu ktoś powiedział że nastąpi taki moment że polski premier będzie zabiegał o możliwość wcześniejszej spłaty polskiego zadłużenia uznano by taką prognozę za nieprawdopodobną est to wyraz fundamentalnej zmiany której społeczeństwo polskie często zresztą nie dostrzega Stany Zjednoczone Europy – daleka droga nia uropejska jest obecnie u progu nowego etapu rozwoju ie ma to nic wspólnego z załamaniem się koncepcji integracji iestety z powodu demagogicznych i populistycznych skłonności wielu polityków czasami taka percepcja dominuje w prasie ówi się na przykład że polski hydraulik odbiera miejsca pracy miejsco wym hydraulikom yłoby oczywistą nieprawdą gdybym twierdził że rozszerzenie nii nie skutkuje rzeczywistymi napięciami że nie powoduje perturbacji roces podejmowania decyzji bez wątpienia przebiega łatwiej gdy toczy się w mniejszym gronie nowym raktacie nii uropejskiej który błędnie nazwano onstytucją dla uropy znalazła się propozycja usprawnienia procesu podejmowania de cyzji ednak społeczeństwa europejskie projekt tego raktatu odrzuciły idocznie uropa jeszcze nie dojrzała do tego aby powstanie wspólnej nowej globalnej potęgi zostało uznane za wspólny cel uropa nie jest i nie będzie w dającej się przewidzieć przyszłości czymś na kształt tanów jednoczonych uropy o raz pierwszy z prognozami że to nie uropa ale region acyfiku będzie konkurował z meryką zetknąłem się już lat temu isali o tym i bigniew rzeziński i amuel untington adal problem ten podnoszą nowe pokolenia badaczy ak dotąd tego typu prognozy się nie potwierdzają o nie znaczy że badacze ci i emot konkurrensen från och nya starka aktörer som ina och ndien tan utvidgningen hade ett mindre och instängt uropa haft svårare att möta framtidens utmaningar ästländernas pro blem är högst verkliga men de har inget med utvidgningen att göra e är kopplade till andra omständigheter som kan vara svåra att förstå om man inte är insatt Bismarcks system kräver förnyelse e europeiska välfärdssystemen har drygt hundra välfungerande år på nacken yskland började det att byggas av tto von ismarck å det skapades levde medborgarna i genomsnitt fem år längre än pensionsåldern dag har man svårt att få det som en gång räckte till fem år att räcka till tio eller rent av tjugo år ärför tvingas man an passa den sociala modellen till dagens förutsättningar et handlar till exempel om att hitta ett sätt att finansiera dagens utgifter olen som stat har aldrig haft råd att ha ett lika utvecklat välfärdssystem som till exempel verige i är snarast att jämföra med rekland och ortugal en utifrån betraktas vi ofta som ett framgångsland örra året har vi firat årsjubileet av olidaritetsrörelsens upp komst n av orsakerna till olidaritets uppkomst var att man sedan talet hade slutat att tro på att olen kunde utvecklas under ett kommunistiskt styre nder det decenniet försökte man rädda det rådande systemet med stora utlandslån kulderna växte och tyngde det allt mer ineffektiva samhällsstyret och den absurda ekonomin ör att förstå hur långt vi har kommit i dag kan man nämna den dåvarande premiärministern arek elka som under frågade fordringsägarna i väst om de kunde tänka sig att få alla amorteringar på lånen som tagits på talet sju år tidigare än planerat m någon hade påstått något sådant för år sedan hade han eller hon betraktats som en förvirrad stackare etta är ett ut tryck för den långtgående utveckling som polackerna själva i vissa fall har svårt att se Europas Förenta Stater – en avlägsen vision uropeiska nionen står på tröskeln till en ny fas i sin utveckling en har inget att göra med den nuvarande krisen i integrationsar betet yvärr finns det politiker som av olika mer eller mindre popu listiska skäl försöker påskina det i debatten an påstår till exempel att det den polska rör mokaren hotar andra rörmokares anställning Uprawianie polityki nie może się opierać na reagowaniu na zdarzenia. Potrzebne jest przemyślane i dalekowzroczne wytyczenie linii postępowania, która nie zawsze musi zyskiwać poklask w środkach masowego przekazu. et vore självklart fel att påstå att utvidgning en inte orsakar verkliga spänningar och tvister et är ju onekligen enk lare att komma överens ju färre man är det nya nionsfördraget – som felaktigt kallats för en uropeisk konstitution – ingick en översyn av beslutsprocessen en uropas medborgare har motsatt sig fördraget et verkar som om uropa inte är moget att sätta upp en gemensam konkurrenskraftig union som ett ut talat mål uropa är inte och kommer under överskådlig framtid inte att vara ett uropas örenta tater tt det är tilla avsområdet som kommer att konkurrera med snarare än uropa var något jag hörde sägas redan för år sedan åde bigniew rzezinski och amuel untington skrev om det erspektivet lyfts allt jämt fram av nya forskar generationer ittills har prognoserna inte infriats et betyder inte att forskarna har fel e pekade nämligen på en möjlig utveckling och varnade för vad som kunde hända om uro pa och inte började samarbete för att mot verka detta arningen har gett resultat dag är uropa långt betydelsefullare än det var för år sedan och är en supermakt som saknar motstycke i historien Politik kan inte handla om kortsiktiga reaktioner på rådande händelser. Det krävs en eftertänksamhet och en långsiktighet som inte alltid leder till beundran i massmedia. Anti-amerikansk politik är en återvändsgränd n analytiker funderade nyligen på om verkligen skulle klara av att styra världen själv nligt min mening är amerikanernas su permakt unik i den bemärkelsen att de inte verkar vara beredda på att leda ett imperium n sådan roll hade krävt en annan självbild et finns en rad stormakter i världen som är långt mer förberedda att axla den rollen m man vill vara världens ledare krävs det en långsiktighet snarare än ständiga kursändringar så fort det kommer in en ny administration i ita huset et amerikanska systemet innebär att presidenten brukar rätta till sin egen politik under den andra mandatperioden et rör sig om grundläggande kursomläggningar en nuvarande adminis trationen var djupt distanserad till uropa under sin första man datperiod ellan åren och ansåg man i ashington att kunde lösa allt på egen hand unilateralt utan att ta hänsyn till någon annan talet som inledde den andra mandatperioden sade eorge ush att behöver uropa ag är övertygad om att den insikten sakta får allt fler anhängare i s ledarskikt edande politiker och intellektuella inser att amerikanerna behöver sina europeiska allierade är uropas viktigaste strategiska partner och olen spelar en allt viktigare roll i amerikanernas syn på vår kontinent merikanerna vill ha nära vänner i uropa och olen i sin tur strävar efter ett nära och vänskapligt partnerskap etta synsätt delas av en stor majoritet av polackerna och inte bara landets eliter ympatin för är mycket utbredd ärför kommer landet att fortsätta sitt nära samarbete med amerikanerna oavsett vem som har regeringsmakten i landet ursen delas av de flesta politiska partier et faktum att en majoritet av partierna i det polska parlamentet förespråkar en proamerikansk politik gör att ser på olen som en särskilt nära allierad etta kan ibland ge en skev bild av vår roll analitycy nie mieli racji ygnalizowali oni pewne zjawisko ale była to prognoza samoobalająca się pierała się bowiem na założeniu że jeżeli tany jednoczone i uropa nie podejmą wspólnie jakichś działań to zostaną zmarginalizowane yło to ostrzeżenie które zostało przez elity amerykańskie i europejskie wzięte pod uwagę ziś uropa jest obszarem znacznie ważniejszym niż było to lat temu a tany jednoczone są mocarstwem bez precedensu w historii świata Antyamerykanizm to ślepa uliczka eden z analityków opublikował niedawno pracę w której roz ważał czy tany jednoczone są zdolne samotnie przewodzić światu moim przekonaniu są specyficznym światowym mocarstwem które nie jest przygotowane do funkcji imperialnych aka funkcja wymagałaby adekwatnego dostosowania systemu wewnętrznego świecie jest kilka mocarstw nieporównanie lepiej przygotowanych wewnętrznie do takiej roli rzywództwo globalne wymaga długiego trwania a nie zmian polityki zgodnie z czteroletnią kadencją amerykańskich prezydentów – od wyborów do wyborów systemie amerykańskim ten sam prezydent w trakcie drugiej kadencji dokonuje często fundamentalnej korekty swej polityki okresie pierwszej kadencji obecnej administracji polityka amery kańska odnosiła się do uropy z dużym dystansem aszyng tonie panowało w latach – przeświadczenie że tany jednoczone mogą sobie poradzić ze wszystkimi problemami samodzielnie unilateralnie bez oglądania się na kogokolwiek wystąpieniu otwierającym drugą kadencję prezydenta eorgea usha padło zdanie że tany jednoczone potrzebują uropy estem przekonany że świadomość ta powoli dociera do różnych elit amerykańskich ajwybitniejsi politycy i intelektualiści zdają sobie sprawę że bardzo potrzebują europejskich sojuszników tany jednoczone są dla uropy najważniejszym strategicznym sojusznikiem a olska z kolei zajmuje coraz ważniejsze miejsce w myśleniu o uropie merykanie chcą mieć w uropie bliskich przyjaciół olska zaś jest państwem które pragnie aby relacje ze tanami jednoczo nymi miały charakter partnerski bliski przyjacielski ragną tego nie tylko polskie elity polityczne lecz także – co najważniejsze – dominująca część polskiego społeczeństwa okłady sympatii do są w olsce ogromne iezależnie od tego jaka koalicja rządowa jest w olsce – z pewnością dążyć ona będzie do rozwijania jak najlepszych stosunków ze tanami jednoczonymi a linia polityki ma w olsce szerokie ponadpartyjne poparcie roamerykańską politykę zagraniczną akceptują główne partie polityczne w parlamencie prawia to że w tanach jednoczonych olska postrzegana jest w sposób szczególny odnosi to naszą rangę a nasze notowania są niekiedy przeszacowane merykanie jak się zdaje uważają że odgrywamy i powinniśmy odgrywać w uropie rolę jaką odgrywają na przykład iemcy łochy czy ielka rytania le tak nie jest est to ocena na wyrost nie mamy takiego potencjału nasze możliwości są bardziej ograniczone ednak fakt że merykanie tak nas postrzegają sprawia że mamy w uropie wysokie notowania dybyśmy nie mieli tak dobrych stosunków z merykanami nasza pozycja byłaby odpowiednio niższa inte resie olski jest więc utrzymywanie bardzo bliskich stosunków ze tanami jednoczonymi i wpływanie – na miarę naszych moż liwości – na ich politykę dnieśliśmy w skromnym zakresie w naszej polityce wobec tanów jednoczonych pewien sukces asze zaangażowanie po stronie amerykańskiej w raku było od ważne i skuteczne zięki temu zyskaliśmy silną legitymację aby z merykanami o polityce wobec raku i w innych sprawach dyskutować po partnersku yskaliśmy na wiarygodności merykanie słuchają nas z uwagą i wyciągają często wnioski zbliżone do naszego stanowiska faktu że byliśmy zaangażowani i gotowi do ponoszenia ofiar merykanie wyciągnęli wniosek że mamy prawo do własnego formułowania krytycznych opinii w sprawach dla tanów jednoczonych kluczowych stotnie mamy własne spojrzenie na rozwój wielu wydarzeń ieliśmy i mamy też pewien wpływ na stanowisko innych państw członkowskich i nii uropejskiej esteśmy coraz częściej pytani i konsultowani w wielu ważnych sprawach oraz częściej głównym politykom achodu zależy na poznaniu naszych opinii gdyż uważają że jesteśmy odpowiedzialnym partnerem europejskim a także że mamy wiarygodność i odpowiednie kom petencje aby wypowiadać się w sprawie relacji – su mie nasza polityka okazała się trafna potrafiliśmy też w różnych sprawach zachować umiar i przyjąć odpowiedzialność co pod nosiło prestiż olski w strukturach euroatlantyckich prawianie polityki nie może się opierać na reagowaniu na zdarzenia otrzebne jest przemyślane i dalekowzroczne wytyczenie linii postępowania która nie zawsze musi zyskiwać poklask w środkach masowego przekazu aka polityka umiarkowania jest mało spektakularna i nie jest medialna am jednak głębokie przekonanie że postawa odpowiedzialności leży w dobrze pojętym interesie narodu i państwa ie wolno ulegać naciskowi chwili bo cena którą trzeba za to płacić jest z reguły bardzo wysoka a olskę były wywierane naciski aby zmienić linię naszej polityki żebyśmy stali się państwem wzorującym się na postępowaniu kilku innych państw europejskich aby nasza polityka była – mówiąc wprost – antyamerykańska ie zrobiliśmy tego zmocniło to naszą pozycję w świecie v (tytuł i śródtytuły od redakcji) i uropa merikanerna verkar vilja att vi ska spela en liknande roll i uropa som yskland talien eller torbritannien gör en så kan det givetvis inte vara etta är ett mål att sträva mot men i dag saknas den sortens resurser möjligheterna är mycket begränsade en utan de nära banden till hade landets position varit ännu svagare et ligger alltså i olens intresse att behålla så nära band som möjligt till och att försöka påverka deras politik så långt det är möjligt ittills har vi haft framgångar i vår amerikapolitik år medverkan i rak var orädd och framgångsrik et gav oss en position där vi kunde föra ett jämlikt samtal om raks framtid et ökade vår trovärdighet merikanerna lyssnar uppmärksamt på oss och drar ofta snarlika slutsatser årt engagemang och våra egna uppoffringar har gett oss rätten att uttrycka vår egen kritiska syn på nyckelfrågor i den amerikanska politiken Utvidgningen hade som mål att skapa en större gemenskap, ett större område av gemensamma regler och värderingar, en större marknad som kunde stå emot konkurrensen från USA och nya starka aktörer som Kina och Indien. många frågor har vi också en egen ståndpunkt i har ett visst inflytande på de beslut som fattas inom och i är råd frågade i allt fler viktiga frågor ånga ledare i ästeuropa ser oss som en trovärdig och kompetent partner i samtalen mellan och uropa et visar att vår politiska kurs har varit riktig och att vi har lyckats behålla en återhållsamhet och ett ansvar i det euro atlantiska samarbetet och det har stärkt vår roll olitik kan inte handla om kortsiktiga reaktioner på rådande händelser et krävs en eftertänksamhet och en långsiktighet som inte alltid leder till beundran i massmedia en sortens återhållna politik är lågmäld och skapar inga rubriker men jag är djupt över tygad om att en ansvarsfull hållning ligger i den polska statens och nationens intresse et lönar sig inte att ge efter för tillfälliga påtryckningar eftersom priset i efterhand ofta är alltför högt olen utsattes för starka påtryckningar att ändra vår utrikespolitik och anpassa den till andra europeiska länders dåvarande hållning et vill säga rakt uttryckt – att inta en antiamerikansk hållning i gav inte efter och det stärkte vår betydelse i världen v Foto: Ignacy Skwarcan (rubrik och mellanrubriker är satta av redaktionen) Adam Daniel Rotfeld professor, under år direktör av SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute), f d utrikesminister i Polen Adam Daniel Rotfeld profesor, wieloletni dyrektor SIPRI (Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem), były Minister Spraw Zagranicznych RP versättning tefan ngvarsson życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Lem Lem marca r. zmarł Stanisław Lem. Filozof, wizjoner, znawca kosmologii i wszystkich innych dziedzin współczesnej fizyki, surowy krytyk współczesności oraz literatury SF, mędrzec. Ale, przede wszystkim, pisarz. Twórca – w różnych konwencjach – powieści SF i realistycznych, i głębokich filozoficznych esejów (np. „Summa technologiae” ), i recenzji nieistniejących książek ( „Doskonała próżnia” ). Niedoceniany we wszystkim, co robił. Brzmi to jak paradoks skoro już za życia wydawano o nim książki, tworzono poświęcone mu strony internetowe, organizowano konferencje naukowe na temat jego twórczości literackiej i filozoficzno-naukowej. Den mars i år avled Stanisław Lem. En vis man – filosof, visionär, expert på kosmologi och andra områden inom modern fysik, sträng kritiker av samtiden och science fiction-litteratur. Men framför allt författare. Upphovsman – inom olika konventioner – till sf-romaner och djupt filosofiska essäer (t.ex. ”Summa technologiae” ), och recensioner av ickeexisterande böcker (”Det perfekta tomrummet” ). Inte tillräckligt uppskattad i något han företog sig. Det kan verka som en paradox, eftersom det gavs ut böcker om honom redan under hans livstid, sidor om honom uppstod på internet och det organiserades vetenskapliga konferenser om hans litterära, filosofiska och vetenskapliga författarskap. Żaden inny polski pisarz nie zrobił takiej międzynarodowej kariery, jak Lem: przekłady na kilkadziesiąt języków, masowe nakłady, również na tych najtrudniejszych rynkach – anglosaskich. Znany i popularny i w Szwecji: „Solaris” (ostatnio był na jej podstawie film z Georgem Clooneyem – komercyjny, trzydzieści lat wcześniej film Andrieja Tarkowskiego – elitarny) wyszła w Szwecji już w roku. W r. ukazał się „Kongres futurologiczny” w przekładzie Svena Christera Swahna z języka ... niemieckiego. Ale już „Pamiętnik znaleziony w wannie”, „Cyberiada” i „Pokój na ziemi” zostały przełożone z polskiego – genialnie – przez Martina von Zweigbergka ( „Pokój na ziemi”) ukazał się w Szwecji wcześniej niż w Polsce). To są chyba najważniejsze książki Lema (brakuje jeszcze, nieprzełożonej dotąd na szwedzki, „Wizji lokalnej” ) z dziedziny literatury pięknej. Zgłaszany był do Nobla wiele razy. Odrzucano go, podobno, z uzasadnieniem, że jest to twórczość udająca tylko literaturę piękną, a w istocie publicystyczna, dyskursywna. Lem niewątpliwie jest – obok Jorge Luisa Borghesa – największym odrzuconym i zlekceważonym światowym pisarzem, który Nobla nie dostał, choć powinien. No i już za późno. W ostatnich latach popularność Lema w Szwecji mogła trochę przygasnąć, bo Lem zamilkł. Jako pisarz, chociaż nie jako autor gazetowych felietonów, w których wykazywał niezbicie, że wszystkie nieszczęścia, o jakich czytamy codziennie w gazetach, dawno już przewidział (prawda!) i martwił się, że jest zapoznany ze szkodą dla ludzkości. Do Stanisława Lema wrócimy w kolejnym numerze. ☛ życie codzienne i artystyczne Y ☛ Ingen annan polsk författare har gjort en sådan internationell karriär som Lem; hans böcker finns översatta till ett -tal språk och ges ut i massupplagor, även på de svåraste marknader – de anglosaxiska. Känd och populär i Sverige för ”Solaris” (för några år sedan baserades en kommersiell film med George Clooney på boken, trettio år tidigare kom Andrej Tarkovskijs filmversion för en smalare publik). gavs ”Den stora framtidskongressen” ut på svenska i Sven Christer Swahns översättning från – tyska. Men sedan kom ”Memoarer funna i ett badkar”, ”Cyberiaden” och ”Fred på jorden” i Martin von Zweigbergks kongeniala översättning från polska. (”Fred på jorden” kom ut tidigare i Sverige än i Polen). Dessa är nog Lems viktigaste skönlitterära verk (saknas gör dock ”Wizja lokalna” som ännu inte finns översatt till svenska). Lem var flera gånger Nobelpriskandidat men fick aldrig priset. Det sägs att motiveringen var att hans författarskap bara utgav sig för att vara skönlitterärt, men i själva verket var publicistisk, diskursiv. Lem är – vid sidan av Jorge Luis Borges – tveklöst störst av de ratade, ringaktade författare av världsklass som inte fått Nobelpriset, trots att han borde ha fått det. Och nu är det för sent. Under de senaste åren kan Lems popularitet i Sverige ha mattats något, för han tystnade. Som författare, men inte som tidningskrönikör. I sina krönikor påvisade han obestridligt att han redan för länge sedan förutsett alla olyckor som vi dagligen kan läsa om i tidningarna (sant!) och han var bekymrad över att han var så pass obemärkt till förfång för mänskligheten. Till Stanisław Lem återkommer vi i nästa nummer. Y vardag & kulturevenemang Węzeł Motyw udziału Szwedów w walce z faszyzmem pojawia się w tym numerze SP w kilku miejscach. Tutaj odnotowujemy książkę, która w całości jest tej sprawie poświęcona. „Węzeł sztokholmski” Józefa Lewandowskiego, emerytowanego profesora Uniwersytetu Uppsalskiego, to rzecz o udziale szwedzkich biznesmenów oraz dyplomatów w walce polskiego podziemia z nazistowskim okupantem, o udziale Szwedów w ujawnieniu zagłady Żydów, o mitach i kłamstwach, które, nawet wskazane palcem, będą żyły wiecznie. Książka ukazała się kilka lat temu w Polsce w mikroskopijnym nakładzie, miejmy nadzieję, że wkrótce wyjdzie po raz drugi. Teraz jednak wychodzi po szwedzku (przełożona przez Rikarda Wennerholma), pięknie wydana przez Atlantis, z obszerną przedmową Petera Englunda. Przedmowa nie dotyczy w zasadzie problematyki książki. Dotyczy losów autora. I to jest dopiero węzeł, nie gordyjski, tylko gorszy – wchodnioeuropejski. Węzeł tak skomplikowany, że nawet wytrawny pisarz i historyk Peter Englund potrafi zgubić się w jego splotach. Nie jest dlań na przykład jasne, do jakiego wojska wstąpił Józef Lewandowski, Polak-Żyd, po ucieczce przed Niemcami z okupowanej Polski do Związku Sowieckiego. Czy wstąpił do sowieckiej Armii Czerwonej, czy do polskiej, przynajmniej nominalnie, armii tworzonej w Związku Sowieckim z Polaków – wypuszczonych wlaśnie w tym celu z łagrów. Czy zatem przybył do Polski w sowieckim mundurze, z czerwoną gwiazdą na czapce, czy w mundurze polskim – z orzełkiem. Z punktu widzenia szwedzkiego różnica właściwie nieistotna. I to armia, i to armia. Obie były po to, by walczyć z Niemcami, wypchnąć ich spod Moskwy do Berlina przez leżącą po drodze Polskę. Ale dla Polaków różnica zasadnicza: czerwoną gwiazdę nosili wyzwoliciele od nazistów, ale jednocześnie nowi okupanci. „Węzeł sztokholmski” zasługuje na znacznie więcej niż te kilka uwag. Wrócimy do niego wkrótce. SP drukowała w numerze -/ artykuł Józefa Lewandowskiego na podobny temat. Y Knutpunt Svenskarnas medverkan i kampen mot fascismen är ett tema som återkommer på flera ställen i detta nummer av SP. Här uppmärksammar vi en bok som helt och hållet ägnas åt detta tema. ”Knutpunkt Stockholm” av Józef Lewandowski, professor emeritus från Uppsala universitet, behandlar svenska affärsmäns och diplomaters medverkan i den polska underjordiska kampen mot nazistockupanterna, svenskarnas medverkan i avslöjandet av Förintelsen, myter och lögner som, även om man lyfter fram dem i dagsljuset, kommer att leva för evigt. Boken kom ut i en mikroskopisk upplaga i Polen för några år sedan. Låt oss hoppas att den inom kort ges ut i en andra upplaga. Nu kommer den dock ut på svenska, i en vacker utgåva på Atlantis (i översättning av Rikard Wennerholm) och med ett omfattande förord av Peter Englund. Förordet berör huvudsakligen inte den problemställnings som tas upp i boken. Det handlar istället om författarens życie codzienne i artystyczne Y öde. Och det är minsann en knut, inte gordisk utan värre – östeuropeisk. En så komplicerad knut att till och med en så skicklig författare och historiker som Peter Englund går vilse. Det står till exempel inte klart för honom till vilken armé Józef Lewandowski, polsk jude, anslöt sig efter att ha flytt från det av tyskarna ockuperade Polen till Sovjetunionen. Om han anslöt sig till Röda armén eller till den, åtminstone till namnet, polska armén som skapades i Sovjetunionen av polacker som just i det syftet släpptes från fånglägren. Om han sedan återvände till Polen i sovjetisk vardag & kulturevenemang uniform, med den röda stjärnan på mössan, eller i en polsk uniform – med örnen. Ur svensk synvinkel är skillnaden oväsentlig. Armé som armé. Både uppstod för att kämpa mot tyskarna, tränga bort dem från Moskva tillbaka till Berlin, genom Polen som låg på vägen. Men för polacker är skillnaden avgörande: röd stjärna bar de som befriade Polen från nazisterna, men samtidigt var de nya ockupanterna. publicerat en artikel av Józef Lewandowski på samma tema i nummer –/. Józef Lewandowski ”Knutpunkt Stockholm”, övers. Rikard Wennerholm, Atlantis, Y ”Knutpunkt Stockholm” förtjänar betydligt mer utrymme än dessa få kommentarer. Vi återkommer till boken senare. SP har ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Instytut Książki zaprosił do Krakowa, już po raz drugi, wydawców zagranicznych. W dniach – czerwca wydawców z USA, Francji, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Szwecji i Włoch wzięło udział w seminarium o literaturze polskiej i zapoznało się z najnowszymi propozycjami polskiego rynku wydawniczego. W czasie zjazdu została, również po raz drugi, wręczona nagroda Instytutu Książki, przyznana przez jury pod przewodnictwem dyrektora Instytutu dr Magdalenę Ślusarską, dla najwybitniejszego popularyzatora literatury polskiej za granicą – pod nazwą TRANSATLANTYK. Nagrodę otrzymał Anders Bodegård. Nagrodę stanowi euro oraz statuetka autorstwa Łukasza Kieferlinga. Laureatami TRANSATLANTYKU mogą zostać tłumacze, wydawcy, krytycy, animatorzy życia kulturalnego – tylko obywatele innych państw. W tym roku, do drugiej edycji nagrody Transatlantyk zgłoszono kandydatów z państw. Większość kandydatów pochodziło z Europy, ale nadesłano też zgłoszenia z Brazylii, Kanady, USA, Wietnamu, Mongolii, Iranu, Chin, Kuby. Niektórzy twierdzą, że bez Andersa Bodegårda nie byłoby polskich literackich nagród Nobla w drugiej połowie XX wieku. Od lat osiemdziesiątych Anders Bodegård zajmuje się z wielkim powodzeniem tłumaczeniem literatury polskiej. Przełożył „Dzienniki” i kilka innych dzieł Witolda Gombrowicza. Zasługą jego świetnych tłumaczeń jest również popularność w Szwecji twórczości Wisławy Szymborskiej. Mieszkaniec bogatej i ustabilizowanej Szwecji, po raz pierwszy przyjechał do Polski na początku września roku i znalazł się w centrum potężnej burzy społecznej. Po powrocie do Sztokholmu, współpracował z redakcją ”Hotel Örnsköld” a także organizował pomoc dla prześladowanych i potrzebujących Polaków. Podczas wielokrotnych podróży do Polski w latach osiemdziesiątych pełnił rolę kuriera nielegalnych wydawnictw i przesyłek dla swych krakowskich przyjaciół. Foto: Daniel Malak TRANSATLANTYK dla Bodegårda Anders Bodegård ”Niezdrowe i romantyczne” misje stanowią nader chwalebny rozdział jego biografii. To on spopularyzował w Skandynawii prozę Witolda Gombrowicza, Ryszarda Kapuścińskiego, Pawła Huellego, Antoniego Libery oraz poezję Ewy Lipskiej i Zbigniewa Herberta. Dzięki jego przekładom uznanie zyskał Adam Zagajewski. Najgłośniejszym dokonaniem Bodegårda okazało się chyba przełożenie na szwedzki dwóch tomików Wisławy Szymborskiej. Członkowie szacownej Akademii Szwedzkiej nie musieli opierać się wyłącznie na opiniach, rekomendacjach i przekładach angielskojęzycznych. Lektura dzieł zagranicznej autorki w ich mowie ojczystej mogła mieć wpływ na przyznanie Wisławie Szymborskiej literackiej Nagrody Nobla. Halina Godecka W następnym numerze opublikujemy wywiad z laureatem. Y Transatlantyk-priset till Bodegård Polska Instytut Książki (Bokinstitutet) har i år bjudit utländska förläggare till Kraków. Den – juni deltog förläggare från USA, Frankrike, Storbritannien, Spanien, Holland, Tyskland, Sverige och Italien i ett seminarium om polsk litteratur, och bekantade sig med det senaste utbudet på den polska bokmarknaden. Under kongressen delade Instytut Książki ut Transatlantyk-priset för andra gången. Priset tilldelas av en jury under ledning av direktören för Instytut Książki Magdalena Ślusarska, och går till personer som mest förtjänstfullt har verkat för att sprida polsk litteratur utomlands. I år gick priset till översättaren Anders Bodegård. Priset består av euro samt en staty av Łukasz Kieferling. Pristagare kan vara översättare, förläggare, kritiker eller andra som brinner för polsk kultur – endast ickepolska medborgare. I år, när Transatlantyk skulle delas ut för andra gången, hade det kommit in förslag på kandidater från länder. De flesta från Europa, men det kom även in förslag på kandidater från Brasilien, Kanada, USA, Vietnam, Mongoliet, Iran, Kina och Kuba. En del hävdar att det inte skulle finnas några polska Nobelpris under andra halvan av -talet utan Anders Bodegård. Han ägnar sig sedan -talet med stor framgång åt att översätta polsk litteratur och har bl a översatt flera av Gombrowicz verk. Det är också tack vare hans utmärkta översättningar som Wisława Szymborskas verk är så populära i Sverige. Denna invånare i det rika och stabila Sverige kom till Polen i början av september och hamnade i centrum av en kraftig samhällelig storm. Efter återkomsten till Stockholm ingick han i redaktionen för tidskriften ”Hotel Örnsköld” och organiserat hjälp åt förföljda och behövande polacker. Under många resor till Polen under åttiotalet agerade han kurir åt illegala förlag och tog med paket till sina vänner i Kraków. Denna ”ohälsosamma och romantiska” mission utgör ett synnerligen ärofullt kapitel i hans biografi. Det är han som har gjord prosa av Witold Gombrowicz, Ryszard Kapuściński, Paweł Huelle och Antoni Libera känd i Skandinavien, liksom poesi av Ewa Lipska och Zbigniew Herbert. Tack vare hans översättningar har Adam Zagajewski nått internationellt erkännande. Bodegårds mest välkända prestation är nog att han har översatt två poesivolymer av Wisława Szymborska. Medlemmarna i den aktade Svenska Akademien behövde inte stödja sig på andras utlåtanden, rekommendationer och engelskspråkiga översättningar. Att de kunde läsa den utländska författarinnan życie codzienne i artystyczne Y på sitt modersmål kan ha haft inflytande på deras beslut att tilldela Wisława Szymborska Nobelpriset. Halina Godecka Intervju med pristagare publicerar vi i nästa nummer av SP. Y Ubywa Polaków Polonia i Polacy za granicą w badaniach polonijnych w Polsce Z inicjatywy Wyższej Szkoły Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku odbyła się w dniu maja r. konferencja naukowa z udziałem naukowców uniwersytetów: Jagiellońskiego, Opolskiego, Wrocławskiego i Rzeszowskiego oraz przedstawicieli m. in. kancelarii Prezesa Rady Ministrów, poświęcona problemom Polaków zamieszkujących w państwach Unii Europejskiej. Dyskusja objęła także doświadczenia Polaków w Stanach Zjednoczonych. Przedmiotem zażartej dyskusji między naukowcami a administracją publiczną stały się najnowsze fale emigracji, wynikające przede wszystkim z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Wystąpienie dr Magdaleny Paluszkiewicz – Misiaczek i dr Katarzyny Spiechlanin (Uniwersytet Jagielloński) na temat „Drenaż mózgów. Emigracja zarobkowa obywateli polskich do krajów Unii Europejskiej” wykazało, że Polska traci swych najlepiej wykształconych obywateli na rzecz państw, które pierwsze zdecydowały się otworzyć dla Polaków swoje rynki pracy w roku. Wyniki badań obu autorek są alarmujące i nie pozostawiają żadnych złudzeń: exodus Polaków, którzy już w okresie studiów deklarują chęć, a nawet konieczność poszukania szans życiowych za granicą – nasila się. Wyniki te dowodzą ignorancji i braku wyobraźni władz polskich, które nie wypracowały strategii przeciwdziałającej masowym wyjazdom wzbogacającym rynki vardag & kulturevenemang pracy krajów unijnych i zubożającym polski rynek pracy. Problemem są zarówno wyjazdy wykwalifikowanych pracowaników jak i specjalistów po studiach np. lekarzy, informatyków, naukowców różnych specjalności. W ostatnich dwóch latach w Wielkiej Brytanii osiedliło się tys. obywateli polskich a w Irlandii – tys. W Szwecji, która również otworzyła swój rynek pracy od dnia rozszerzenia UE jest to mniejsza liczba – kilkanaście tysięcy osób. Niektórzy autorzy podają, że w ostatnich dwóch latach wyjechało z Polski do krajów UE i USA mln osób w przytłaczającej większości wykwalifikowanych i wykształconych. Większość tych osób deklaruje chęć powrotu, ale doświadczenie uczy, że plany podejmowane w chwili wyjazdu, po kilku latach ulegają zmianie. Funkcjonowanie wybranych polskich grup etnicznych na obczyźnie przedstawione zostało w wystąpieniu prof. Wiesławy Piątkowskiej–Stepaniak i mgr Barbary Curyło (Uniwersytet Opolski) pt. „Polonijny Nowy Jork – Polonijny Sztokholm”, podczas którego autorki podjęły próbę nakreślenia różnic między Polonią w Stanach Zjednoczonych i Szwecji, jak również ogólnej charakterystyki społeczności po obu stronach Atlantyku. Podkreślono kreatywności, wysoki poziom intelektualny, bogactwo życia kulturalnego i łatwość asymilacyjną polskich społeczności: nowojorskiej i sztokholmskiej. Autorki analizowały również różnice w samookreślaniu się poszczególnych fal emigracyjnych, zmieniającą się rolę polskiego Kościoła katolickiego i organizacji polonijnych, wzrastającą pozycję mediów i nowych form organizowania się Polaków za granicą. Finalną dyskusję zdominowały rozważania o przyszłym charakterze i jakości emigracji. Wyniki badań przytoczonych podczas sesji wykazały, że, w porównaniu do historycznych fal emigracyjnych, współczesne ruchy emigracyjne – m.in. emigracja czy raczej „turystyka” zarobkowa, skierowanie fal emigracyjnych w większym stopniu do państw europejskich niż do Stanów Zjednoczonych, „przejściowość” emigracji i niechęć do osiedlania się na stałe w jednym miejscu, luźny stosunek do tradycyjnych form integracji etnicznej – cechuje elastyczność i mała przewidywalność, co stanowi wyzwanie dla dalszych badań. Barbara Curyło pracownik naukowy Zakładu Europeistyki Instytutu Politologii Uniwersytetu Opolskiego, sekretarz redakcji pisma The International Affairs Review Y Andrzej Stelmachowski ordförande i ”Wspólnota Polska” prezes „Wspólnoty Polskiej” Allt färre polacker i Polen Polsk forskning kring utlandspolacker På initiativ från Humanistiska högskolan i Pułtusk ägde den maj en vetenskapskonferens rum som ägnades åt polacker bosatta i andra EU-länder. Deltog gjorde forskare från Jagiellonska universitetet, universiteten i Opole, Wrocław och Rzeszów samt företrädare från bl.a. regeringskansliet. Konferensen tog även upp polackers erfarenheter i USA. Den senaste emigrationsvågen, som framför allt följt på Polens inträde i EU, blev föremål för en hetsig diskussion mellan forskare och den allmänna administrationen. Ett anförande av dr Magdalena Paluszkiewicz-Misiaczek och dr Katarzyna Spiechlanin (Jagiellonska universitetet) på temat ”Hjärndränering. Polska medborgares arbetsemigration till andra EU-länder” gav vid handen att Polen håller på att förlora sina mest välutbildade medborgare till de länder som år var först med att öppna sina arbetsmarknader för polacker. Resultaten från bägge forskarnas studier är alarmerande och lämnar inte utrymme för några illusioner: den exodus som har inletts av polacker, som redan under ☛ życie codzienne i artystyczne ☛ Y studierna förklarar sig villiga och rent av ser sig nödgade att söka bättre möjligheter utomlands, bara tilltar. Resultaten visar på okunnighet och brist på föreställningsförmåga hos de polska myndigheterna, som inte utarbetat strategier för att motverka denna massutvandring som berikar EU-ländernas arbetsmarknader och utarmar den polska. Såväl utvandringen av kvalificerad arbetskraft som färdigutbildade specialister, t.ex. läkare, dataspecialister och olika typer av forskare är ett problem. Under de senaste två åren har polska medborgare bosatt sig i Storbritannien och i Irland. I Sverige, som också öppnade sin arbetsmarknad i och med EU-utvidgningen, rör det sig om en mindre siffra – ca personer. En del forskare uppger att miljoner människor – varav en överväldigande majoritet är kvalificerade och utbildade – har lämnat Polen för ett annat EU-land eller USA under de senaste två åren. De flesta av dessa personer uppger att de vill återvända men erfarenheter visar att de planer som finns vid avresan förändras efter några år. Hur olika polska etniska grupper verkar i främmande land beskrevs i ett anförande av prof. Wiesława Piątkowska-Stepaniak och pol. mag. Barbara Curyło (universitetet i Opole) med titeln ”Polacker i New York – polacker i Stockholm”. Författarna redogjorde i grova drag för skillnaderna mellan dessa etniska grupper i USA och Sverige, och vad som är karateristisk för kolonierna på båda sidor av Atlanten. Kreativitet, hög intellektuell nivå och rikt kulturliv framhölls, liksom den lätthet varmed den polska gruppen i New York och dess motsvarighet i Stockholm assimilerades. Författarna analyserade även skillnaderna i de sätt på vilket enskilda grupper av emigranter vid olika tidpunkter definierar sig själva, katolska kyrkans och utlandspolska organisationers förändrade roll, och den allt starkare position som innehas av medier och nya organisationsformer. Den avslutande diskussionen dominerades av reflexioner beträffande emigrationens framtida karaktär och egenskaper. De forskningsresultat som anfördes under konferensen påvisade att den nutida emigrationen (i jämförelse med tidigare vardag & kulturevenemang emigrationsvågor), dvs. arbetsemigration eller snarare ”arbetsturism”, emigration till de europeiska länderna i större grad än till USA, ”tillfällig” emigration och ovilja att bosätta sig för gott på en plats och ett fritt förhållande till traditionella former av etnisk integration, kännetecknas av elasticitet och oförutsägbarhet, vilket utgör en utmaning för framtida forskning. Barbara Curyło Barbara Curyło, forskare på institutionen för Europastudier, statsvetenskapliga institutet vid universitetet i Opole, redaktionssekreterare på tidskriften ”The International Affairs Review”. Y Żydowskie motywy Trzeci Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Żydowskie Motywy” odbył się w Warszawie w maju. Festiwal, którego szefem jest Mirosław Chojecki, stał się już imprezą europejską. Polska, chociaż niewielu w niej Żydów, staje sie znowu centrum kultury żydowskiej w Europie. Warszawski festiwal filmowy nie jest jedynym. W Krakowie od kilku lat odbywa się w pierwszej połowie lipca Festiwal Kultury Żydowskiej cieszący się ogromnym powodzeniem. Pierwszy dzień festiwalu – francuski – przyniósł prawdziwą atrakcję komercyjną, czyli najnowszy film Claude Leloucha „Odwaga miłości”. Na spotkanie z widzami przybył sam twórca, dość już sędziwy, ale – co film udowodnił – o wciąż lekkiej ręce. Leo Kantor szef sztokholmskiego Międzynarodowego Forum Kultury i dyrektor festiwalu „Człowiek w świecie” zaskoczył Leloucha a pewnie i część widzów pytaniem, czy we Francji mogłaby się odbyć podobna żydowska impreza – bez asysty policji, kontroli tożsamości, bramek antyterrorystycznych itp. Reżyser odpowiedział niepewnie, że chyba tak, ale nie przekonało to Kantora, który w wywiadzie dla Polskiego Radia rozwinął swą myśl: „w Lyonie, Paryżu lub Sztokholmie nie byłoby możliwe zorganizowanie żydowskiego festiwalu bez ochrony policji. Antysemityzm w wielu krajach Europy jest obecnie znacznie groźniejszym zjawiskiem, niż w Polsce. Mimo tego, co czasem powie warszawski taksówkarz, albo przedstawiciel Młodzieży Wszechpolskiej (młodzieżowa organizacja nacjonalistyczna), jednak w Polsce nie ma antysemityzmu bandyckiego, chuligańskiego, który jest we Francji, Niemczech, czy Austrii. Polska jest obecnie jednym z krajów najbardziej życzliwych Żydom i Izraelowi.” Leo Kantor uważa, że zarzuty antysemityzmu wobec Polski spowodowane są tym, że Europa Zachodnia sama ma nieczyste sumienie z powodu swej postawy w czasie wojny. Przypomniał, że tylko w Polsce za pomaganie Żydom w czasie wojny groziła śmierć. Mimo to Polacy, tacy jak Irena Sendler, uratowali tysiące istnień. Według Leo Kantora „Szwedzi, którzy zarzucają Polakom antysemityzm uratowali zaledwie dzieci żydowskich, resztę wydając na pewną śmierć. A Francuzi wydawali swoich Żydów okupantowi faszystowskiemu”. Wróćmy na festiwal, którego każdy dzień miał inny narodowy patronat. Po pierwszym dniu – francuskim – mieliśmy dzień amerykański, czeski, rosyjski, izraelski i kanadyjski każdy sponsorowany przez odnośną ambasadę. Wśród dokumentów zwykłych i fabularyzowanych najwięcej było filmów opisujących dzień dzisiejszy Izraela. Moją uwagę zwróciło „Echo Jerycha: Punk rock w Ziemi świętej” (prod. USA/Izrael, reż. Liz Nord). Film niezwykły bo opisujący niezwykłą społeczność, mianowicie punkowców w Izraelu – muzyków i środowisko towarzyszące. Są oni anarchistyczni, jak punkowcy wszędzie indziej, ale jest to anarchizm i kontestacja w kraju, który, z powodu stałego zagrożenia zewnętrznego i wewnętrznego jest warownym obozem na pustyni, prawie każdy z nich (również dziewczyny) ma za sobą długą – trzyletnią – służbę wojskową, podczas której nie tylko strzelał(a), ale i pracował(a) np. w sierocińcu. To daje całemu środowisku pewien rys – jakby to paradoksalnie nie brzmiało – odpowiedzialności, chociaż powodów do utraty złudzeń ma ono może więcej niż wszystkie inne punki na świecie. życie codzienne i artystyczne Y Główną nagrodę festiwalu zdobył polski film dokumentalny „Portrecista” (reż. Irek Dobrowolski, prod. Grupa Filmowa Rekontrplan). Wilhelm Brasse – z zawodu fotograf, Polak z niemieckimi korzeniami, ktory odmówił w czasie wojny podpisania tzw. folkslisty, czyli przyłączenia się do narodu niemieckiego i trafił do Oświęcimia – opowiada, jak pracował tam przez kilka lat jako fotograf więźniów, również tych poddawanych eksperymentom pseudomedycznym, ale również kapo i esesmanów. Podczas ewakuacji obozu w roku Brasse, z narażeniem życia, nie wykonał rozkazu zniszczenia archiwum fotograficznego, dzięki czemu to, co on widział możemy zobaczyć również i my. Werdykt jury został przyjęty z aplauzem również przez liczną delegację polsko–żydowskiej społeczności ze Sztokholmu. Wilhelm Brasse, który mieszka w Żywcu w południowej Polsce zaproszony jest wraz z reżyserem do Sztokholmu na Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych „Człowiek w świecie” w marcu . Kilka dni później „Portrecista” otrzymał również nagrodę „Srebrnego Lajkonika” na prestiżowym, odbywającym się od czterdziestu pięciu lat, Festiwalu Filmów Dokumentalnych i Krótkometrażowych w Krakowie. Nagrodę przyznało jury pod przewodnictwem Jana Jakuba Kolskiego. Zanim do tego doszło krytycy kwalifikujący filmy na festiwal „Portrecistę” odrzucili. Jeden z nich powiedział o filmie: „gadająca głowa przecinana zdjęciami archiwalnymi”. Nazwisko litościwie przemilczymy. Film trafił na festiwal dopiero na skutek protestu środowiska filmowego. Zbigniew Bidakowski Foto: I. Skwarcan Claude Lelouch framför „Muranów” biografen Claude Lelouch przed kinem Muranów vardag & kulturevenemang Judiska motiv Tredje Internationella judiska filmfestivalen gick av stapeln i Warszawa i maj. Festivalen, vars chef är Mirosław Chojecki, har redan blivit ett europeiskt evenemang. Polen, trots att där inte finns många judar, håller åter på att bli centrum för judisk kultur i Europa. Filmfestivalen i Warszawa är inte den enda festivalen. I Kraków äger varje år en mycket populär judisk kulturfestival rum första halvan av juli. Den första – franska – festivaldagen bjöd på ett riktigt kommersiellt dragplåster, det vill säga Claude Lelouchs senaste film, ”Courage d´Aimer”. Regissören själv, en till åren kommen man men – vilket filmen bevisade – alltjämt lätt på handen, var på plats för att möta publiken. Leo Kantor, ordförande för Internationellt Kulturforum i Stockholm och organisatör av dokumentärfilmfestivalen ”Människan i världen”, överrumplade Lelouch och säkert en del av publiken med att fråga om ett liknande judiskt evenemang skulle kunna äga rum i Frankrike – utan polisassistans, identitetskontroller, avspärrningar osv. Regissören svarade osäkert att det nog var det, vilket inte övertygade Kantor som i en intervju för polska radion utvecklade sin tankegång: ”Utan polisskydd skulle det inte gå att genomföra en judisk festival i Lyon, Paris eller Stockholm. Antisemitism är ett betydligt större hot i flera andra europeiska länder än i Polen. Trots det en taxichaufför i Warszawa eller en företrädare för Młodzież Wszechpolska (Allpolsk ungdom – en nationalistisk organisation) ibland kan häva ur sig finns det i Polen ingen skurkaktig, ligistantisemitism av det slag som finns i Frankrike, Tyskland och Österrike. Polen är för närvarande ett av de länder som är mest välvilligt inställda gentemot judar och Israel.” Leo Kantor anser att anklagelserna mot Polen för antisemitism beror på att Västeuropa inte har rent samvete på grund av sin hållning under andra världskriget. Han påminde att det var bara i Polen som det var belagt med dödsstraff att hjälpa judar. Trots det räddade polacker som Irena Sendler tusentals liv. ”Svenskarna som anklagar polacker för att vara antisemiter, räddade knappt judiska barn och resten gick mot en säker död. Och fransmännen lämnade ut sina judar till de nazistiska ockupanterna” – sa Kantor. Låt oss återgå till festivalen som varje dag vigdes åt ett nytt land. Efter den första dagen, som var fransk, kom en amerikansk, en tjeckisk, en rysk, en israelisk och en kanadensisk dag, alla finansierade av vederbörande ambassad. Bland vanliga dokumentärer och spelfilmsdokumentärer beskrev de flesta filmer dagens Israel. Jag fastnade för ”Jericho´s Echo: Punk Rock in the Holy Land” (USA/Israel, regi Liz Nord). En säregen film som beskriver en säregen miljö: punkare i Israel – musiker och deras kretsar. De är anarkister som punkare överallt annars, men det är anarki och revolt i ett land som på grund av ett ständigt inre och yttre hot är ett befäst läger i öknen. Nästan alla av dem (även tjejerna) har lång – treårig – militärtjänst bakom sig, under vilken de inte bara sköt utan även arbetade, bl.a. på barnhem. Det ger hela gruppen ett drag av – även om det låter paradoxalt – ansvar, trots att de kanske har fler skäl att förlora sina illusioner än alla andra punkare i världen. Festivalens främsta pris gick till en polsk dokumentärfilm, ”Portrecista” (Porträttfotografen) (regi Irek Dobrowolski, prod. Grupa Filmowa Rekontrplan). Wilhelm Brasse – till yrket fotograf, en polack med tyska rötter som under andra världskriget vägrar att skriva under en s.k. volklist, dvs. ansluta sig till det tyska folket, och hamnar i Auschwitz – berättar hur han under några år arbetade där med att fotografera fångar, bl a sådana som underkastades pseudomedicinska experiment och kapo (koncentrationslägerfånge som tjänstgjorde som uppsyningsman) och SS-män. Under evakueringen av lägret utförde inte Brasse, med risk för sitt eget liv, ordern han fick att förstöra det fotografiska arkivet, tack vare vilket även vi kan få se det han såg. Juryns beslut mottogs av applåder, även av den talrika polsk-judiska delegationen från Stockholm. Wilhelm Brasse, som bor i Żywiec i södra Polen, är tillsammans med regissören inbjuden till V Internationella dokumentärfilmfestivalen ”Människan i världen” i mars i Stockholm. Några dagar senare fick ”Porträttfotografen” även pris (”Srebrny Lajkonik”) på den prestigefyllda ☛ Y ☛ Dokumentär- och kortfilmsfestivalen i Kraków. Priset delades ut av en jury under ledning av Jan Jakub Kolski. Dessförinnan hade juryn som bedömde filmer till festivalen förkastat ”Porträttfotografen”. En av dem sade följande om filmen: ”Ett snackande huvud saxat med arkivbilder”. Av barmhärtighet nämner vi inga namn. Filmen kom med på festivalen efter protester från filmkretsar. Zbigniew Bidakowski Y Region Sztokholmski otworzył swoje przedstawicielstwo w Warszawie W maju b. r. otwarto przedstawicielstwo Komisji Europejskiej Regionu Sztokholmskiego (SEU) w Warszawie. W ceremonii otwarcia, która odbyła się maja w Królikarni wzięło udział sto osób ze Szwecji i z Polski. Okolicznościowe przemówienia wygłosili: Catharina Tarras-Wallberg, przewodnicząca zarządu regionu sztokholmskiego, Adam Struzik, marszałek województwa mazowieckiego, Tomas Bertelman, ambasador Szwecji w Polsce, Conny Andersson, przewodniczący sejmiku województwa sztokholmskiego oraz Michał Borowski – wykształcony w Szwecji architekt, który od roku mieszkał i pracował w Szwecji, a od r. jest naczelnym architektem Warszawy, wygłosił po szwedzku kilka słów w imieniu p. o. prezydenta Warszawy Mirosława Kochalskiego, który nie mógł przybyć na uroczystość. Sale Królikarni wypełnili przedstawiciele szwedzkich władz samorządowych, które biorą udział w warszawskim przedsięwzięciu: miasta Sztokholm, województwa sztokholmskiego i województw sąsiadujących oraz sztokholmskich gmin. Obecni byli również przedstawiciele szwedzkich vardag & kulturevenemang koncernów działających w Polsce m. in.: Skanska, Vattenfall, Nordea, SAS i IKEA. Warszawskie biuro – czwarte z kolei – jest fragmentem dużego przedsięwzięcia mającego wzmocnić pozycję Regionu sztokholmskiego w Europie. Podobne biura istnieją już w Sztokholmie, Petersburgu i Brukseli. Każde z nich ma swoje specyficzne zadania. Celem przedstawicielstwa w Warszawie jest wspieranie i ułatwiania długofalowych i wzajemnie korzystnych kontaktów między miastem Sztokholm, województwem, Związkiem Gmin Sztokholmskich a ich polskimi odpowiednikami. Podstawą przedsięwzięcia jest wizja ściślejszych relacji między regionami sztokholmskim i warszawskim. Nie idzie tu jednak tylko o współpracę pomiędzy samorządami, ale różne inne wspólne projekty na poziomie lokalnym i regionalnym – powiedziała Catharina Tarras-Wahlberg na konferencji prasowej po ceremonii. Ważnym zadaniem biura warszawskiego będzie praktyczna pomoc i informacja dla drobnych przedsiębiorców szwedzkich, na przykład mniejszych firm z branży IT pragnących wejść na polski rynek. Przedstawicielstwo będzie również działać jako pośrednik i koordynator w projektach szwedzko-polskich. Będzie organizowało seminaria, konferencje i warsztaty, będzie oferowało zwiedzanie Warszawy i innych części Polski. Możemy wiele się od siebie nauczyć. Ta wymiana wspomoże rozwój obu regionów – stwierdziała Catharina Tarras-Wahlberg. Warszawskie biuro ma swoją siedzibę przy Placu Bankowym i zatrudnia obecnie dwie osoby. Szefem jest Mikael Olsson, który przez wiele lat pracował w Komisji Europejskiej. Joanna Szyfter Y Foto: I. Skwarcan życie codzienne i artystyczne Tommy Karlsson, Współpraca międzyregionalna, woj. sztokholmskie, Tommy Karlsson, Interregionalt samarbete, Stockholm läns landsting Stockholmsregionens Europakommitté öppnar kontor i Warszawa I maj i år öppnade Stockholmsregionens Europakommittés (SEU) representation i Warszawa. Vid invigningsceremonin som ägde rum den maj på Królikarnia museum i Warszawa deltog ett hundratal personer från både Sverige och Polen. Öppningstal hölls av Catharina Tarras-Wahlberg, ordförande i Stockholmsregionens styrelse, Adam Struzik, marskalk i Mazowieckieregionen, Tomas Bertelman, Sveriges ambassadör i Polen, samt Conny Andersson, ordförande för Stockholm läns landsting. Miroslaw Kochalski, tillförordnad borgmästare i Warszawa stad kunde inte närvara och på hans vägnar Michal Borowski, svenskutbildad arkitekt som sedan bott och arbetat i Sverige men som sedan är anställd som Warszawas stadsarkitekt, sade några ord på svenska utifrån sina egna erfarenheter. Królikarnias salar fylldes snabbt med en rad representanter för de delar av den svenska offentliga sektorn som deltar i Warszawasatsningen, bland annat fanns där personer som representerade Stockholms stad, Stockholms läns landsting, Uppsala län samt företrädare för några av Stockholms kommuner. Även delar av svenskt näringsliv i Polen fanns på plats życie codzienne i artystyczne Y genom representanter för bland annat Skanska, Vattenfall, Nordea, SAS och IKEA. Warszawakontoret är det ärde i raden att öppna och del i Stockholmsregionens större Europasatsning som ska stärka Stockholmsregionens ställning i Europa. Tidigare kontor finns redan i Stockholm, St Petersburg och Bryssel, varje kontor med egna specifika uppgifter. Syftet med representationen i Warszawa är att främja och underlätta långtgående och ömsesidigt fördelaktiga kontakter mellan SEU: s huvudmän som utgörs av Stockholms stad, Stockholms läns landsting, Kommunförbundet Stockholms län samt deras servicepartners och de polska motparterna, uppges det på SEU: s hemsida. – I grunden ligger en vision om en starkare relation mellan Stockholmsregionen och Warszawas region. Det rör sig dock inte endast om samarbete mellan offentlig sektor utan olika typer av projekt, både på lokal och regional nivå, sade Catharina Tarras-Wahlberg på presskonferensen som följde efter invigningen. En viktig arbetsuppgift för representationen i Warszawa blir bistånd med praktisk hjälp och information för svenska småföretagare, exempelvis för mindre företag inom IT-sektorn som vill komma in på den polska marknaden. Representationen ska fungera som samordnande länk och stöd för svensk-polska projekt. Seminarier, konferenser och workshops ska anordnas, även möjligheter att besöka Warszawa och andra delar av Polen kommer att erbjudas. – Vi har mycket att lära av varandra. Detta utbyte kan leda till en positiv utveckling för regionerna, sade Catharina TarrasWahlberg. SEU: s Warszawakontor är centralt beläget på Plac Bankowy och har för närvarande två anställda. Mikael Olsson, som i flera år arbetat med information för Europeiska kommissionen och sedan hösten är anställd på SEU, stationeras nu i Warszawa. vardag & kulturevenemang Polska Riviera Komu znudziły się malownicze i nastrojowe, ale zimne, szkiery i skały – po drugiej stronie Bałtyku znajdzie kilometrową rivierę. Od Świnoujścia na zachodzie do Krynicy Morskiej na wschodzie jest tylko nagrzany słońcem drobny piasek. A więc nie okrągłe kamienie, po których nie da się chodzić bez obuwia ochronnego, jak w Nicei i nie czarny żwir, który nadaje plaży w Monte Carlo wygląd wybrzeża po katastrofie tankowca z ropą – tylko złota, szeroka plaża. Polska Organizacja Turystyczna poleca na polskiej rivierze: Wolin – największa wyspa w Polsce z fantastycznym Parkiem Narodowym, w którym mieszkają żubry i rzadkie gatunki ptaków. www.wolinpn.pl �������������������������� ������������� ���� ������������������������� ������������ �������������� �������������������������������� ����������� ������ �������������������������� ����������� �������� ���������������������������� ����������� ������������ ��������� �������������������������������������� �������������������� Joanna Szyfter Y ������������ ��������������� życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Suecia Polonia nr 2(16)/2006 Świnoujście i Międzyzdroje – popularne uzdrowiska, świetne hotele, gwiazdy filmowe. www.swinoujscie.pl i www.miedzyzdroje.pl Kołobrzeg – jedno z najsławniejszych polskich uzdrowisk, ponad hoteli i sanatoriów. www.kolobrzeg.turystyka.pl Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia i Sopot) – stare miasto, nowoczesne zakupy, kąpiele i życie kulturalne. www.gdansk.pl www.gdynia.pl, www.sopot.pl Słowiński Park Narodowy – wielkie wędrujące wydmy. Wspinając się na nie czujesz się jak na Saharze. Ze szczytu zapierający dech w piersiach widok na jezioro Łebskie i Bałtyk. W Europie nie ma niczego podobnego. Trzeba zobaczyć. Mieszkać można w pobliskiej Łebie – na każdą kieszeń. www.slowinskipn.pl. Półwysep Helski – bardzo popularny, awłaszcza wśród windsurferów. Uzdrowiska Jurata, Jastarnia, Własysławowo, Hel oferują rozrywkę i zakwaterowanie od luksusowych hoteli do kempingów. www.wladyslawowo.com.pl. Mierzeja Wiślana i Krynica Morska – porośnięte lasem wydmy, szerokie plaże, cudowna natura, największe siedlisko kormoranów w Europie, dziko, cisza. Nie przegap imprez kulturalnych w Trójmieście. Heineken Openers Festival w lipcu, jeden z najlepszych festiwali muzycznych, będzie w tym roku gościł m. in. Placebo, Franz Ferdinand, The Streets, Manu Chao. Jarmark Św. Dominika ma swoje początki w XIII w. Towarzyszą mu koncerty i inne imprezy. Od lipca do sierpnia. Baltic Sail – międzynarodowa impreza żeglarska odbywająca się m. in. w Goeteborgu, Norrköping i w Gdańsku. Festiwal szantów (piosenek żeglarskich), regaty, wystawy. Y Polens Riviera För den som har tröttnat på pittoreska och stämningsfulla, men ack så kalla skär och klippor finns en kilometer lång Riviera på andra sidan Östersjön. Från Świnoujście i väster till Krynica Morska i öster finns bara finkornig, solvarm sand. Inga runda stenar som man inte kan gå på utan skyddsskor, som i Nice, eller svart grus, som gör att stranden i Monte Carlo liknar kusten efter en katastrof med en oljetanker – bara en gul och bred strand. Polska Statens Turistbyrå rekommenderar på Polens Riviera: Wolin – Polens största ö med en fantastisk nationalpark där det finns visenter och ovanliga fågelarter. www.wolinpn.pl Świnoujście och Międzyzdroje – populära kurorter, utmärkta hotell, filmstjärnor. www.swinoujscie.pl och www.miedzyzdroje.pl Kołobrzeg – en av de mest berömda kurorterna, över hotell och sanatorier. www.kolobrzeg.turystyka.pl Trójmiasto (Gdańsk, Gdynia, Sopot) – Gamla stan, modern shopping, bad och kulturellt liv. www.gdansk.pl, www.gdynia.pl, www.sopot.pl Słowiński Nationalpark – stora dyner som förflyttar sig. När du klättrar upp på dem känner du sig som i Sahara. Från toppen har du en hisnande utsikt över Łebasjön och Östersjön. Saknar motstycke i hela Europa. Måste ses. Bo kan man göra i närbelägna Łeba – där finns något för alla plånböcker. www.wladyslawowo.com.pl Halvön Hel – mycket populär, i synnerhet bland windsurfare. Kurorterna Jurata, Jastarnia, Władysławowo och Hel erbjuder förströelser och inkvartering, från lyxhotell till camping, Mierzeja Wiślana och Krynica Morska – skogsklädda dyner, breda stränder, underbar natur, Europas största hemvist för skarvar, vilt och tyst. Missa inte de kulturella evenemangen i Trójmiasto. Heineken Openers Festival i juli, en av de bästa musikfestivalerna, gästas i år av bl.a. Placebo, Franz Ferdinand, The Streets och Manu Chao. Dominicusmarknaden har funnits sedan -talet och åtföljs av konserter och andra evenemang. Från juli till augusti. Baltic Sail – internationell seglarfestival som äger rum i bl.a. Göteborg, Norrköping och Gdańsk. Festival med seglarvisor, regatter och utställningar. ”Suecia Polonia” utges av Föreningen Forum Suecia-Polonia/„Suecia Polonia” jest pismem wydawanym przez Stowarzyszenie Forum Suecia-Polonia Ansvarig utgivare/ Wydawca odpowiedzialny: Zbigniew Bidakowski Redaktör/Redaktor: Zbigniew Bidakowski Översättning/Tłumaczenia: Stefan Ingvarsson, Lisa Mendoza Åsberg, Grafisk form/Opracowanie graficzne: Anna Bidakowska. Foto: Anna Bidakowska, Tomasz Gapiński, Daniel Malak, Ignacy Skwarcan, Adress/Adres:”Suecia Polonia”, Himlabacken , Solna Tel/fax:+-()- , +-() e-mail: [email protected] Alla inbetalningar till Postgiro/ Wszystkie wpłaty na Postgiro: 194 626-8 Föreningen Forum Suecia-Polonia Redaktionen tar inget ansvar för innehåll i annonser, återsänder inte obeställd materiall och har inga möjligheter att svara på alla insända brev. Vi förbehåller oss rätter att förkorta och redigera texter samt ändra rubriker/ Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń, nie zwraca materiałów nie zamówionych i nie ma możliwości odpowiadania na wszystkie nadsyłane listy. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów. ISSN 1651-0658 ◆ / : /: , , / , /: , , , / , , , . / , , , / „” , , / , . , / � � � �� �� �� ��� � ������������������������������� ������������������� �������������������� BILJETTPRISER - ENKEL RESA 7/1 - 18/12 2005 A B C D E F ������������������������������������������ Bil + 5 Max 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång 805 1 285 890 1 450 965 1 530 Max��������������������������������������������������������������������������� 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång 605 965 680 1 085 725 1 130 Bil + 1 ���������������������������������������������������������������������������� Husbil + 5 Maxlängd 10 m. 1 285 1 995 1 410 2 330 1 530 2 450 ����������������������������������������������������������������� Maxlängd 10 m. 885 1 410 965 1 605 1 045 1 690 Husbil +1 Släp Max�������������������� 2 m hög, 4 m långt 360 560 405 645 440 680 ��� Maxlängd 10 m. 885 1 410 965 1 605 1 045 1��690 Husvagn / Släp ����� ������ Motorcykel +1 405 645 445 725 485 765 ��� � � � � ����������������������������������������������� Vuxen 305 485 335 545 370�� 580 �� ������������������������������������������������������ r 240 390 260 435 290 460 Barn 4 - 14 år, student, pensionä ����� � ��������������������������������������������������������� � ���������������������������������������������� � ����������������������������������������������������������������������������� �BILJETTPRISER ���������������������������������������������������������� - T/R 7/1 - 18/12 2005 A B C D 1 210 1 930 1 335 2 175 Bil + 5 SPECIALPAKETET 2) Max�2 ������������������������������������������������ m hög (inkl. taklast), 6 m lång 1 420 2 260 1 565 2 550 � ������������������������������������������������������ SEAPEX 1) Maxlängd 10 m. 1 930 2 990 2 115 3 495 Husbil + 5 Husbil + 5 SPECIALPAKETET 2) � ��������������������������������������������������������� Maxlängd 10 m. 2260 3510 2480 4100 Begränsat antal platser / Alternativ = Biljettpriser enkel resa Bil + 5 SEAPEX 1) Max�������� 2 m hög (inkl. taklast), 6 m lång E 1 450 1 700 2 295 2695 F 2 295 2 690 3 675 4315 ����������������������������������������������������� � ������������������������ 1) Betalas direkt i samband med bokning, ordinarie avbokningsregler, ordinarie återbetalningsregler Ombokningsbar fram till dagen������������������������������������������� före avresa i mån av plats. Begränsat antal platser. Vid utresa och hemresa i olika���������������������������������������������� perioder räknas halva t/r-priset i respektive period. �������������������� 2) Ordinarie betalningsregler, ordinarie avbokningsregler, ordinarie återbetalningsregler. ������������������������������������������������������������������������ Ombokningsbar fram till dagen före avresa i mån av plats. Begränsat antal platser. ������������������� Vid utresa och hemresa i olika perioder räknas halva t/r-priset i respektive period. Cykel/Moped fritt - ordinarie personbiljettspris. Stena Balticas turlista. ����� ����� ����� � ����� ���������� ����� ����� � Priset avser hela hytten Lyxhytt, 2-bäddshytt Business Class, 2-bäddshytt Comfort Class, 4-bäddshytt 4-bäddshytt 2-bäddshytt* 1-bäddshytt 4-bäddshytt** 4-bäddshytt* 2-bäddshytt* Vilstol Club Class, 4 bäddshytt 4-bäddshytt 2-bäddshytt 4-bäddshytt 2-bäddshytt* 2-bäddshytt** Vilstol ����� ������ ������� ��� ���� ������� ������� ��� ����� ����� � ����� ����� � ����� �� ����� � ��� ��� ������� ������� ������� ����� �� ������� � ������� � ������� � ������� � ����� � ����� HYTTPRISER 2005 ������������������� ���� ��������������� � ������� � ������ � ������ ��� fall är Bil = Husbil Cykel på bil fritt om de ej transporteras på������ biltaket - I dessa ��� ��� ����� ������� � ������� � ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� � ������� � ������� � ������������������ ������� � ������� � HYTTPRISER STENA STENA CHALLENGER 7/2 - 25/4 2005 Däck �������������������������������������������������������������������������������������������� s 9 utsides 9 1090 545 4-bäddshytt utsides 5,7,9 utsides 9 1120 560 2-bäddshytt utsides 4 ���������������� � ������ 7&8 960 480 utsides 7,9 4-bäddshytt insides utsides 4-7 880 440 2-bäddshytt* insides 9 ��� ������ ��� ��� ��� ���� ��� ��� ��� utsides 6 500 ����� 250 2-bäddshytt, ej dusch** insides 4 8 800 400 insides 7 ����� 0 ����� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� 8 insides �����4 - 7 insides ���������� 660 330 � ����� gratis ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� 4 & 5 ����� ����� ������ k insides 4 ����� ����� ������� ������� ����� � ����� ������� 560 ������� 1120 ������� ������� Nattsegling Dagsegling 1600 800 1120 560 960 480 880 440 720 360 620 310 200 gratis 100 gratis ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ������� ** Handikapphytt. nattsegling) ��������������������������������������������������������������������������������������������������� med begränsat utbud. För mer information ������������������������������������������������������������������������������������������������ ���������������������������������������������������������������� insides 5 720 360 Stena Baltica läggs på varv i perioden 7/2 - 25/4 insides 4 720 360 I perioden 7/2 – 25/4 kommer Stena Baltica att ligga på varv för ombyggnad och renovering. 100 gratis Stena Challenger ersätter Stena Baltica i perioden 7/2 - 25/4 och kommer att trafikera enligt ����������� Stena Balticas turlista. �������������������������� � ������������������� ���������������������������������������������������� ��������������������������������� ������������������� ���������� ������������ ���������� ���������� ������������ ������������������������������� �� ����� ��� � � ��� �� ����� ���
Okładka: Linoryt Doroty Krakowskiej
