byli... było... - Centrum im. Ludwika Zamenhofa

Białostocki Ośrodek Kultury
byli... było...
/Wiesław Szumiński: malarstwo – ceramika – fotografia
wernisaż 12.08.2016 (piątek), w godz. 18.00-20.00
wystawa czynna do 16.10.2016
…Dzień był ciepły, bo to lato było. A ludzie już raniej wiedzieli, że coś tam będzie (…) I tak gdzie od
godziny dziewiątej słyszę, że, aha już pulomioty pracują. Ja stał, ot tak jak i teraz, i patrzył w tamtą
stronę gdzie strzelają. Patrzę ja, a tu oderwało się jakich może dziesięć, może piętnaście ludzi, znaczy
się Żydów i leci przez łąkę, ot tam w stronę lasu. (…) wyskakuje od strony kościoła jeden na motocyklu.
Podjeżdża i naczynajet strieliat. Puści serię z pulomiota i jeden albo dwóch pada. I tak dalsze i dalsze.
Do lasu dobrało z nich się może jakich dwóch, albo trzech, nie więcej. (…) Stoję jak zamurowany i
ruszyć się nie mogę. Dziecko jeszcze wtedy był. Stoję tak i widzę jak na tej łące wiatr unosi białą
sukienkę dziewczyny, która jedna z pierwszych upadła…
Wiesław Szumiński, Zapiski białoruskie, fragment opowieści Franciszka.
Obrazowa opowieść świadka jednego z tysięcy mordów na Żydach, jakie rozegrały się na Kresach w latach 40. XX
wieku, stała się dla Wiesława Szumińskiego impulsem do tworzenia. A jednocześnie – można odnieść takie wrażenie –
nabrała znamion swoistego zobowiązania wobec przeszłości. Sztuka miała dać świadectwo i w pewien sposób
zapobiec ostatecznemu unicestwieniu pamięci o tych, po których właściwie nie pozostał żaden ślad. Tak powstał cykl
malarskich abstrakcji „kadisz dla dziewczyny w białej sukience” – studium odchodzenia, zanikania, zacierania się
pamięci.
Podobnie cykl malarski „była biblioteka...” oraz instalacja „gliniane księgi” są hołdem złożonym żydowskiej bibliotece
w Tykocinie. Księgozbiór przetrwał wojnę, lecz obecnie jest już tylko wspomnieniem: w latach 70. XX w. został
doszczętnie zniszczony przez pożar. Tragedia wojny położyła kres życiu większości żydowskich mieszkańców Tykocina.
Kilka dekad później pożar dokończył dzieła „wymazywania”.
Tryptyk o kruchości pamięci zamyka cykl fotografii, wykonanych w Tykocinie w latach 80 XX w. Artysta skorzystał z
ostatniego bodaj momentu na uchwycenie ciągle jeszcze zachowanej formy przedwojennego miasteczka, krajobrazu
miejskiego, pełnego świadectw po nieobecnych żydowskich mieszkańcach. Zdjęcia te są również zapisem
ambiwalencji samego procesu – odradzające się na gruzach dawnego świata życie jednocześnie unicestwia ostatnie
ślady przeszłości.
Bardzo różne formalnie i tematycznie wypowiedzi artystyczne Wiesława Szumińskiego tworzą harmonijną całość
sensu. W kontakcie z nimi w naturalny sposób wchodzimy w sferę wielowątkowej refleksji o kruchości, a jednocześnie
doniosłości pamięci – zarówno tej indywidualnej, jak i zbiorowej. Punktem dojścia może być konstatacja o
niejednorodnym ładunku emocjonalnym: tak wiele straciliśmy bezpowrotnie, tak wiele możemy ciągle ocalić. Tym,
którzy byli oraz temu, co było nie możemy zwrócić życia, czasu przeszłego zamienić na teraźniejszy. Jednak możemy
pozwolić na nowo zaistnieć – w kręgu sztuki. I w nas samych.
Wystawa została przygotowana w ramach obchodów 73. rocznicy wybuchu powstania w białostockim
getcie. Od września 2016 r. będą towarzyszyć jej warsztaty edukacyjne dla młodzieży szkolnej.
Wiesław Szumiński
urodził się w 1958 r. w Suwałkach. Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie im. A Mickiewicza i w poznańskiej
Akademii Sztuk Pięknych powrócił do Suwałk, gdzie mieszka i pracuje od dwudziestu lat. Związany jest z Ośrodkiem
„Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach. W suwalskim szpitalu psychiatrycznym od 1993 do 2014 r.
realizował program arteterapii dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Tam też prowadził „Galerię bez klamek”. Jest
autorem około trzydziestu indywidualnych wystaw malarstwa, rzeźb ceramicznych, grafiki i ilustracji książkowej w
Polsce (Sejny, Suwałki, Łomża, Kraków, Poznań, Wigry, Krokowa) i za granicą (Ukraina – Kijów, Niemcy – Lipsk nad
Odrą, Guterloch, Litwa – Wilno, Bośnia i Hercegowina – Mostar, Sarajewo, Włochy – Triest, Norwegia – Notoddem,
1
Białostocki Ośrodek Kultury
Serbia – Belgrad). Brał również udział w wielu wystawach zbiorowych.
2