LITURGIA UOBECNIENIEM ZWYCIĘ- STWA BOGA NAD MOCAMI Z

LITURGIA UOBECNIENIEM ZWYCIÊSTWA BOGA NAD MOCAMI Z£A
Ks. Ryszard Rubinkiewicz
Wojciech Popielewski OMI, Alleluja! Liturgia godów Baranka eschatologicznym zwyciêstwem Boga, Kielce, Instytut Teologii Biblijnej Verbum 2001 s. 321.
Rozprawa doktorska ks. Wojciecha Popielewskiego
dotyczy tekstu Ap 19,1-8, w którym mowa jest o triumfie
Boga i Baranka nad mocami Z³a. Obszerny wstêp (s. 4464) sk³ada siê z dwóch czêœci. Autor przedstawia najpierw
rys historyczny zainteresowañ apokaliptyk¹ i Apokalips¹
œw. Jana (35–42), jej uwarunkowaniami historycznymi (Sitz
im Leben), w których szczególn¹ rolê odgrywa³y praktyki
religii imperialnej oraz ukazuje najnowsze badania nad
doksologiami zawartymi w Apokalipsie. Nastêpnie przechodzi do tekstu Ap 19,1-8 stanowi¹cego przedmiot jego
badañ. Faktycznie do tej pory nie by³o odrêbnego i wyczerpuj¹cego studium tej perykopy. Dotychczasowa literatura na ten temat ma rzeczywiœcie charakter przyczynkowy
i nie daje pe³nego obrazu treœci teologicznej w nim zawartej. Autor stwierdza, ¿e „w hymnie mowa jest o przelanej
krwi s³ug Boga (19,2). Jakiej historycznej sytuacji odpowiadaj¹ te s³owa? Kim jest wielka Nierz¹dnica, odpowiedzialna za przelanie owej krwi? Do czego nawi¹zuj¹ s³owa
doksologii mówi¹ce o s¹dzie Boga, jaki j¹ dotkn¹³? Jakie
ma znaczenie og³oszone w kontekœcie s¹du nad Nierz¹dnic¹ królowanie Boga (19,6)? Jaki jest zwi¹zek owego królowania z proklamowanym nadejœciem godów Baranka?
Kim jest Jego Ma³¿onka i jaka jest jej relacja do postaci
Wielkiej Nierz¹dnicy?” (s. 62). Te pytania wymagaj¹ dog³êbnej odpowiedzi. Autor postanowi³ daæ na nie odpowiedŸ
w szeœciu rozdzia³ach.
Rozdzia³ pierwszy (s. 65–83) pt. Wielka doksologia
w œwietle krytyki historyczno-literackiej obejmuje trzy za296
sadnicze zagadnienia: doksologia jako gatunek literacki,
krytyka tekstu Ap 19,1-8, struktura wielkiej doksologii. Jest
to bardzo dobrze napisany rozdzia³, spójny w swoich analizach i wa¿ny dla dalszych rozwa¿añ.
Rozdzia³ drugi (s. 84-131) nosi tytu³ Liturgia Apokalipsy a zagadnienie imperialnego kultu. Wiadomo, ¿e apokaliptyka ¿ydowska zrodzi³a siê w okresie nasilonych
przeœladowañ religijnych ze strony w³adców pogañskich
i ¿e czasy, do których nawi¹zuje, by³y czasami ucisku. St¹d
te¿ Autor omawianej rozprawy ukazuje zwi¹zek imperialnej religii rzymskiej z czasami ucisku bêd¹cym Sitz im Leben Apokalipsy. Szkoda tylko, ¿e nie mia³ dostêpu do
jednego z wa¿niejszych dzie³ dotycz¹cych tego okresu,
a mianowicie ksi¹¿ki Ronalda Mellora pt. Qea Rwmh. The
Worship of the Goddess Roma in the Greek World. Göttingen 1975. Bogini Roma uosabia³a panowanie Rzymu na
terenie podbitych narodów. Jej kult mia³ charakter polityczny. Przypomina³ wszystkim poddanym cesarstwa o tym, kto
na tym terenie rz¹dzi. W drugim paragrafie tego rozdzia³u
Autor ukazuje liturgiczny charakter Ksiêgi Apokalipsy
i po wielu wnikliwych analizach dowodzi, ¿e „Ksiêga Apokalipsy przedstawia wspólnotê, która cierpi i modli siê.
Kiedy zbiera siê na modlitwie, nie czyni tego, by zamanifestowaæ swój sprzeciw wobec praktyk religii pañstwowej,
ale by prze¿ywaæ w pe³ni swoje powo³anie i na nie odpowiedzieæ. Koœció³ zosta³ wezwany, by adorowaæ prawdziwego Boga i Baranka” (s. 131).
Nastêpne trzy rozdzia³y rozprawy poœwiêcone s¹ analizie egzegetycznej poszczególnych czêœci Wielkiej Doksologii, a wiêc liturgii zwyciêstwa Boga (Ap 19,1-3), aktowi
adoracji i wezwania do uwielbienia Boga (Ap 19,4-5) oraz
liturgii godów Baranka (Ap 19,6-8). Jest to bardzo dog³êbne i wszechstronne studium egzegetyczne, chocia¿ przy
omawianiu tekstu Ap 19,4 (s. 212-223), w którym mowa
jest o czterech Istotach ¯yj¹cych (ta. te,ssera zw//|a) Autor
móg³ siêgn¹æ do materia³u porównawczego, jaki znajduje
siê w Apokalipsie Abrahama 18,5, w której owe zwierzêta
wymienione s¹ w identycznym porz¹dku, co w Ap 4,7: „lew,
cz³owiek, wó³, orze³”, gdy tymczasem w Ez 1,10 mamy
297
„cz³owiek, lew, wó³, orze³”. Warto te¿ by³o zajrzeæ do targumu Ez 1,6, w którym zosta³y dodane ciekawe szczegó³y
ich wygl¹du. Mianowicie mowa tam jest, ¿e ka¿da Istota
¯yj¹ca mia³a „cztery twarze, a te z kolei mia³y cztery oblicza tak ¿e ka¿da Istota ¯yj¹ca mia³a szesnaœcie twarzy. St¹d
liczba twarzy czterech Istot ¯yj¹cych wynosi³a szeœædziesi¹t cztery”. Ponadto na uwagê zas³uguje fakt, ¿e wed³ug
ApAbr 18,6, ka¿da z Istot ¯yj¹cych mia³a „szeœæ skrzyde³”, a wiêc tyle samo, co Serafini z Iz 6,2. Mielibyœmy
tutaj zatem kombinacjê dwóch obrazów z Ez 1 i Iz 6. Wed³ug Talmudu babiloñskiego, traktat Hiagigah 13a-13b opis
tronu Bo¿ego u Iz 6,1–3 i Ez 1,5n jest identyczny. Jedyna
ró¿nica polega na tym, ¿e Istoty ¯yj¹ce maj¹ cztery skrzyd³a, a Serafini szeœæ. Jednak wed³ug rabinów nie ma tutaj
sprzecznoœci, gdy¿ Istoty ¯yj¹ce straci³y dwa skrzyd³a po
zburzeniu Œwi¹tyni (cf. Talmud b. Hiagigah 13b i zob. komentarz œw. Hieronima na temat Ez 1,1. PL. XXV, 25).
Szczegó³ow¹ analizê tych obrazów przeprowadzi³ J. Michl, Die Engelvorstellungen in der Apokalypse des hl. Johannes. München 1937, s. 63n. Szkoda, ¿e Autor rozprawy
nie mia³ do tego opracowania dostêpu. Ciekawe by³oby te¿
przeanalizowanie, dlaczego zarówno autor Apokalipsy
Abrahama, jak równie¿ autor Apokalipsy kanonicznej zachowali liczbê szeœciu skrzyde³, mimo ¿e oba utwory powsta³y ju¿ po zburzeniu Drugiej Œwi¹tyni.
Ostatni rozdzia³ poœwiêcony zosta³ teologii historii wielkiej doksologii (s. 292-311). Paragraf pierwszy dotyczy
„proroczego spojrzenia na historiê”, drugi „dzia³ania Boga
– Stworzyciela i Zbawiciela w historii”, trzeci zaœ „obecnoœci Baranka na arenie dziejów”. Konkluzje s¹ jednoznaczne. Panem historii jest Bóg i Chrystus Pan uobecniony
w postaci Baranka. Ciekawe by³oby zestawienie tej wizji
historii z wizj¹ innych apokaliptyków ¿ydowskich tego
okresu. Ka¿dy z nich mia³ w³asne spojrzenie na teologiê
historii swego czasu. Inaczej to robi³ autor II Ksiêgi Barucha, inaczej autor IV Ezdrasza, inaczej Apokalipsy Abrahama. Gdy chodzi o tê ostatni¹ to uda³o mi siê kiedyœ napisaæ
artyku³ na temat: La vision de l’historie dans l’Apocalpyse
d’Abraham. W: Aufstieg und Niedergang der römischen
298
Welt,19.1 (Berlin 1979), s. 137-151. Porównanie chrzeœcijañskiej wizji historii œwiata z analogicznymi pogl¹dami
ówczesnego œwiata ¿ydowskiego by³oby niew¹tpliwie niezwykle interesuj¹ce. Chodzi bowiem o to, by tekst biblijny
osadziæ jak najg³êbiej w realiach kulturowych jego okresu.
Wiadomo, ¿e nie wszystko zosta³o wymyœlone przez autorów biblijnych. Pisz¹c swoje dzie³a opierali siê zarówno na
Starym Testamencie, jak równie¿ bogatej tradycji egzegetycznej, która wówczas obowi¹zywa³a. Te wszystkie jednak
uwagi mog¹ stanowiæ kanwê do dalszych rozwa¿añ zwi¹zanych tekstem wielkiej doksologii zawartej w Ap19,1-8.
Trzeba podkreœliæ, ¿e rozprawa ks. Wojciecha Popielewskiego zosta³a napisana znakomicie. Pracê czyta siê
z wielkim zainteresowaniem. Autor zebra³ bogat¹ literaturê przedmiotu, któr¹ rzeczywiœcie wykorzysta³. Zdarza siê
bowiem, ¿e spis bibliografii jest czasem obfity, ale potem
nie znajduje echa w samym opracowaniu. Do wniosków
dochodzi zupe³nie samodzielnie. Nale¿y mieæ nadziejê, ¿e
tak œwietnie rozpoczêta kariera naukowa zaowocuje nastêpnymi rozprawami naukowymi, które ubogac¹ polsk¹ literaturê biblijn¹ i nie tylko.
KLUCZ DO SAMODZIELNEJ LEKTURY
CZWARTEJ EWANGELII
Ks. Henryk Witczyk
Ks. Antoni Paciorek, Ewangelia Umi³owanego
Ucznia, RW KUL Lublin 2000, s. 422.
Od czasu ukazania siê obszernego komentarza do Ewangelii œw. Jana (1975) autorstwa ks. L. Stachowiaka, wieloletniego profesora KUL pojawi³o siê w Polsce sporo bardziej
lub mniej obszernych rozpraw z zakresu egzegezy Janowej
299
(zob. polska bibliografia do Ewangelii Jana – bp. S. G¹decki, Wstêp do pism Janowych, Gniezno 19962, s. 225-239).
Bez w¹tpienia jednym z najpe³niejszych i najobszerniejszych publikacji w tym obszarze jest ksi¹¿ka ks. Antoniego
Paciorka, profesora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego pt. Ewangelia Umi³owanego Ucznia.
Uzasadnienie dla tytu³u ksi¹¿ki: „Ewangelia Umi³owanego Ucznia” znajdujemy w tzw. s³owie wstêpnym. Czytamy tam: „Autor publikacji prezentuje pogl¹d, ¿e pod tym
zagadkowym okreœleniem: „Uczeñ, którego Jezus mi³owa³”
ukrywa siê Jan Aposto³. Tytu³ ten nie pochodzi od Aposto³a,
ale zosta³ nadany Aposto³owi przez g³ównego redaktora
i teologa IV Ewangelii, najprawdopodobniej Jana Prezbitera. Nazywaj¹c w ten sposób swego nauczyciela, Jan Prezbiter nie tylko oddawa³ ho³d aposto³owi, swemu nauczycielowi
i przewodnikowi, ale tak¿e upatrywa³ w nim model ucznia
Jezusowego na ka¿dy czas. Ka¿dy uczeñ Chrystusa jest Jego
umi³owanym uczniem! Ka¿dy chrzeœcijanin jest umi³owanym uczniem Chrystusa! Z tego te¿ powodu tytu³: «Ewangelia Umi³owanego Ucznia» ma podwójne znaczenie. Po
pierwsze – jest przypomnieniem, ¿e IV Ewangelia zawdziêcza swe istnienie tradycji katechetycznej wywodz¹cej siê
od Jana, syna Zebedeusza. Po wtóre – jest wskazaniem, ¿e
IV Ewangelia w jakiœ szczególny sposób jest ewangeli¹
ka¿dego chrzeœcijanina, ka¿dego z nas, jest po prostu ewangeli¹ umi³owanego ucznia.” (s.16-17).
Sama ksi¹¿ka sk³ada siê z trzech czêœci poprzedzonych
wspomnianym ju¿ s³owem wstêpnym (ss. 15-17). Czêœæ
pierwsza obejmuje zagadnienia historyczno-literackie (ss. 21154), druga – wa¿niejsze tematy teologiczne (ss. 155-279),
trzecia natomiast jest zwiêz³ym komentarzem ewangelii (ss.
281-393). Ca³oœæ zamyka wykaz skrótów (ss. 395-397) bibliografia (ss. 399-417) oraz wykaz osobowy (ss. 419-422).
Czêœæ pierwsza, obejmuj¹ca problematykê historyczno-literack¹ Ewangelii, rozpoczyna siê omówieniem jednoœci literackiej dzie³a i procesu powstawania (ss. 21-34).
We wspó³czesnych opracowaniach spotykamy siê z dwoma kierunkami objaœniaj¹cymi powstanie ewangelii. Jest
to teoria Ÿróde³ oraz teoria wielokrotnych wydañ. Ukazaw300