Ekologiczna uprawa roślin oleistych

Karpaty Przyjazne Ludziom
2011–2013
Lokalna inicjatywa partnerska na rzecz zrównoważonego użytkowania
i ochrony górskich obszarów województwa podkarpackiego
Projekt „Karpaty Przyjazne Ludziom” współfinansowany przez Szwajcarię w ramach
szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej
www.cfoundation.org
EKOLOGICZNA UPRAWA ROŚLIN
OLESTYCH
Zakres tematyczny:
• Ekologiczne uprawa roślin oleistych
www.cfoundation.org
ROŚLINY OLEISTE
grupa gatunków roślin przemysłowych, uprawianych ze względu na
wysoką zawartość tłuszczu. Tłuszcze (w 90% są to kwasy tłuszczowe)
stanowią u roślin użytkowanych jako oleiste ponad 15% suchej masy
nasion i owoców. Surowiec pozyskany z roślin przed dalszą obróbką
określany jest mianem tłuszczu naturalnego surowego. Tłuszcze roślinne
po obróbce mogą mieć konsystencję stałą lub płynną i zwane są olejami
roślinnymi. Wykorzystywane są w gospodarstwach domowych oraz w
przemyśle cukierniczym i piekarniczym, konserwowym i rybnym, a także
do produkcji farb i lakierów, kosmetyków, leków, środków ochrony roślin
produkcji gum, smarowania silników.
www.cfoundation.org
ROŚLINY OLEISTE
W Europie Środkowej uprawiane są głównie następujące rośliny oleiste:
• rzepak, kapusta właściwa olejowa (rzepik), gorczyca biała,
gorczyca czarna – dające olej rzepakowy
• słonecznik zwyczajny – dający olej słonecznikowy
• len zwyczajny – dający olej lniany
• modrak abisyński (katran abisyński)
• krokosz barwierski
• rącznik pospolity dający olej rycynowy
• soja warzywna
• mak lekarski
• rzodkiew oleista
• dynia oleista
• lnicznik siewny
www.cfoundation.org
ROŚLINY OLEISTE
Rośliny, których nasiona lub owoce mają 20% - 70% tłuszczu oraz są surowcem do
otrzymywania olejów roślinnych. Oleje roślinne - w szerszym znaczeniu są to wszystkie
substancje o konsystencji oleistej, pozyskiwane z dowolnej rośliny. Oleje roślinne są
pozyskiwane z różnych części roślin, np. nasion, owoców, pestek itp., a także z kiełków
roślinnych. Pozyskiwane są nie tylko z roślin tradycyjnie uważanych za rośliny oleiste, ale
także bardzo wielu innych. Rośliny, z których pozyskuje się na świecie najwięcej oleju, to:
kukurydza, oliwka, rzepak, słonecznik, soja.
W przeważającej większości oleje roślinne wykorzystywane są jako
tłuszcze jadalne, ale także jako składniki kosmetyków, a niektóre z nich
jako środki lecznicze (np. olej z wiesiołka). Bywają także
wykorzystywane jako surowce do produkcji materiałów lakierniczych,
malarskich i impregnacyjnych (np. olej lniany). Coraz większe znaczenie
ma także wykorzystanie olejów roślinnych jako paliw i do ich produkcji.
www.cfoundation.org
RZEPAK
uprawiany w strefie klimatu umiarkowanego i podzwrotnikowego jako roślina
oleista i lecznicza a także na paszę. Słoma rzepakowa stanowi biomasę, która
może być wykorzystana jako opał w kotłach parowych.
www.cfoundation.org
KUKURYDZA
jest zbożem i rośliną oleistą, w Polsce pojawiła się najprawdopodobniej w XVII lub
na początku XVIII wieku. Dotarła do nas z Rumunii lub Węgier, za czym przemawia
polska nazwa "kukurydza" pochodząca od węgierskiego kukuruc. Kukurydza jest
istotnym składnikiem pożywienia ludzi na całym świecie. Jest również doskonałym
elementem paszy dla zwierząt. Z kukurydzy pozyskuje się olej kukurydziany.
www.cfoundation.org
SOJA
jest najważniejszą na świecie rośliną oleistą. Ma bardzo
duże wymagania, potrzebuje dobrych, żyznych gleb i
dużego nasłonecznienia. Nasiona soi są bardzo ważnym
surowcem do produkcji pasz i stanowią też cenny
pokarm dla człowieka. Produkty spożywcze wytwarzane
z soi są szczególnie chętnie włączane do diety przez
wegetarian. Na bazie nasion soi wytwarza się takie
produkty, jak: olej sojowy, mączka sojowa, kasza sojowa,
mleko sojowe, tofu, lecytyna.
www.cfoundation.org
SŁONECZNIK
należy do roślin oleistych ze względu na dużą zawartość tłuszczu w ziarnach. Olej
słonecznikowy jest ceniony w kuchni, to bogate źródło nienasyconych kwasów
tłuszczowych. Roślina pochodzi z kontynentu amerykańskiego, obejmuje około 70
gatunków. Jest również piękną rośliną ozdobną.
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Produkcja rolna w ekologicznym gospodarstwie rolnym jest prowadzona zgodnie z
zasadą zrównoważonego rozwoju, aktywizuje przyrodnicze mechanizmy produkcji
rolnej poprzez stosowanie naturalnych środków produkcji oraz zapewnia trwałą
żyzność gleby, zdrowotność roślin i zwierząt.
W ekologicznym gospodarstwie rolnym zabrania się uprawiać odmiany roślin
zmodyfikowanych genetycznie (GMO)
Zmianowanie roślin w gospodarstwie wielokierunkowym, jest
najważniejszym
elementem
funkcjonowania
gospodarstwa
ekologicznego, wpływa na: wzrost żyzności gleby przez dobór roślin
zwiększających zasób próchnicy i poprawiających strukturę oraz
bilans azotu
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Płodozmian w ekologicznym gospodarstwie
Płodozmian
www.cfoundation.org
=>
Biologiczna aktywność
gleby
Zawartość substancji
organicznej
=> Plonowanie roślin
i składników
rolniczych
pokarmowych
w glebie
Właściwości fizyczne
gleby
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Uprawa roli w płodozmianie
Podstawowym celem uprawy roli w płodozmianie jest przede
wszystkim stworzenie optymalnych warunków dla wzrostu i
rozwoju roślin oraz zapewnienie im optymalnego układu
składowych roli (części mineralne, substancja organiczna i
koloidy organiczno-mineralne, woda i powietrze).
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Nawożenie naturalne, organiczne i mineralne
w ekologicznym gospodarstwie rolnym
Żyzność i aktywność biologiczną gleby należy podtrzymywać lub
podwyższać poprzez stosowanie następujących zabiegów i nawozów:
uprawę roślin motylkowatych, nawozów zielonych i roślin głęboko
korzeniących się w odpowiednim płodozmianie oraz stosowanie nawozów
naturalnych i organicznych, w formie surowej lub przekompostowanych,
wytworzonych we własnym gospodarstwie lub pochodzących z innych
gospodarstw ekologicznych.
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Ochrona roślin w płodozmianie
Choroby i szkodniki należy ograniczać poprzez właściwy
płodozmian, dobór odpowiednich dla danego gospodarstwa
gatunków i odmian roślin uprawnych, zabiegi mechaniczne
oraz ochronę naturalnych wrogów szkodników roślin
uprawnych.
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Regulacja zachwaszczenia w płodozmianie
Do podstawowych zabiegów profilaktycznych ograniczających zachwaszczenie w
gospodarstwie ekologicznym uważa się:
• prawidłowo ułożony płodozmian (przemienna uprawa roślin
pastewnych (motylkowych drobnonasiennych z trawami),
okopowych, zbożowych jarych i ozimych; uprawa międzyplonów),
• dobór odmian roślin szybko rosnących i dobrze zacieniających
glebę (termin i technika siewu; optymalna ilość wysiewu; uprawa
odmian zbóż o długiej słomie),
• odpowiednie i terminowo przeprowadzone zespoły uprawek,
zwłaszcza zespół uprawek pielęgnacyjnych,
• zbilansowany program nawozowy,
• kompostowanie materiałów organicznych.
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Ogólne zasady ochrony agroekosystemów
przed degradacją
• Ochrona krajobrazu i bioróżnorodności
• Organizmy transgeniczne (GMO)
• Ochrona gleby i wody
• Ogólne zasady uprawy roślin w rolnictwie ekologicznym
• Różnorodność biologiczna w uprawie roślin
• Żyzność gleby i gospodarka nawozowa
• Zwalczanie chorób, szkodników i chwastów
• Przetwórstwo
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Rolnictwo ekologiczne w PROW 2014-2020
Dotychczas rolnictwo ekologiczne stanowiło jeden
z pakietów Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego,
ale w nowej perspektywie budżetowej będzie odrębnym
działaniem, a nie elementem programu
rolnośrodowiskowo - klimatycznego.
Wdrażanie programu Rolnictwo ekologiczne w ramach
PROW 2014-2020 rozpocznie się w marcu 2015 roku.
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Rolnictwo ekologiczne w PROW 2014-2020
W działaniu „Rolnictwo ekologiczne” zmniejszono liczbę
dostępnych dla beneficjentów pakietów i są to obecnie:
Pakiet 1. Uprawy rolnicze (w okresie konwersji i po jego
zakończeniu),
Pakiet 2. Uprawy warzywne (w okresie konwersji i po nim),
Pakiet 3. Uprawy zielarskie (w okresie konwersji i po nim),
Pakiet 4. Uprawy sadownicze + jagodowe (w okresie konwersji i po
nim),
Wariant 4.1. Uprawy sadownicze i jagodowe
Wariant 4.2. Ekstensywne uprawy sadownicze i jagodowe
Pakiet 5. Uprawy paszowe (w okresie konwersji i po nim).
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Rolnictwo ekologiczne w PROW 2014-2020
Wymogi wspólne dla wszystkich pakietów:
• prowadzenie produkcji rolnej, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o rolnictwie ekologicznym i
rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007;
• uzyskiwanie wsparcia pod warunkiem przestawienia całego gospodarstwa i/lub prowadzenia w całym
gospodarstwie produkcji metodami ekologicznymi;
• uprawa roślin przy zachowaniu należytej dbałości o stan fitosanitarny roślin i ochron ę gleby;
• obowiązek posiadania i odpowiedniego przeznaczenia plonu (m. in. do przetwórstwa, sprzedaży,
przekazania do innych gospodarstw).
• wszystkie uprawy deklarowane w poszczególnych pakietach do wsparcia finansowego w ramach
działania Rolnictwo ekologiczne podlegają kontroli upoważnionych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi
jednostek certyfikujących zgodnie z zasadami ustalonymi w rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007 z dnia
28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych (Dz. U. L. 189 z
20.07.2007 r., z późn.zm.).
• Kontrola prowadzona przez jednostki certyfikujące obejmuje wszystkie gospodarstwa w okresie
konwersji lub po okresie konwersji.
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Możliwości uprawy soi w Polsce
W naszych warunkach klimatycznych i geograficznych mogą być uprawiane
tylko odmiany soi wyhodowane lub przebadane w Polsce pod względem
przydatności do uprawy. Soja jest rośliną dnia krótkiego o dużych
wymaganiach termicznych, dlatego większość odmian zagranicznych w Polsce
nie dojrzewa.
•Wymagania glebowe
•Agrotechnika
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Możliwości uprawy słonecznika
Uprawa słonecznika oleistego wymaga mniejszych nakładów na
nawożenie i ochronę chemiczną niż uprawa rzepaku. Jego wadą są duże
straty nasion powodowane przez ptaki i kłopoty ze zbiorem.
- wymagania
- przedplon, uprawa
- nawożenie
- siew
- ochrona
- zbiór
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Zasady proekologicznej uprawy gorczycy białej
na nasiona
Gorczyca biała jest wartościową rośliną uprawianą na nasiona, które
zawierają około 30%tłuszczu, znaczne ilości białka (27-35%) o bardzo
korzystnym składzie aminokwasowym oraz sole mineralne. Jako roślina
oleista posiada wiele cech łączących ją z rzepakiem, ale w odróżnieniu nie
wymaga tak dobrych warunków glebowo-klimatycznych i wysokich
nakładów na uprawę i ochronę, a jednocześnie nie jest podatna na
osypywanie nasion.
• Materiał siewny i dobór odmian
• Wymagania klimatyczne i glebowe
www.cfoundation.org
PRODUKCJA ROŚLINNA W EKOLOGCZNYM
GOSPODARSTWIE ROLNYM
Perspektywy uprawy rzepaku
Do końca dekady zapotrzebowanie krajowego i europejskiego rynku na olej
rzepakowy będzie systematycznie wzrastać. Głównym kreatorem wzrostu
popytu na olej rzepakowy będzie sektor biopaliw. Zapotrzebowanie rynku
krajowego na olej rzepakowy zużywany na cele spożywcze będzie wolno
wzrastało, z uwagi na wysokie nasycenie rynku tłuszczami roślinnymi.
Dynamicznie rosnące spożycie tłuszczów roślinnych w gospodarstwach
domowych na początku transformacji, od połowy lat 90.
XX wieku ustabilizowało się na poziomie 12 kg na 1 osobę, a w ostatnich
latach obniżyło się nawet do 11 kg. Wzrasta natomiast nadal zużycie
tłuszczów roślinnych w przetwórstwie wtórnym - w przemyśle
spożywczym i gastronomii.
www.cfoundation.org
Dziękujemy bardzo za uwagę
Fundacja Karpacka – Polska
Centrum Obsługi Zielonych Inwestycji
Kontakt:
telefon: 13 46 38 857, 534 884 194/195
e-mail: [email protected]
e-mail: [email protected]
e-mail: [email protected]
www.cfoundation.org
PARTNERZY PROJEKTU
Bieszczadzki Park
Narodowy
Ustrzyki Górne
www.bdpn.pl
www.cfoundation.org
Bieszczadzka Grupa GOPR
Sanok
www.gopr.bieszczady.pl
Fundacja Partnerstwo
dla Środowiska
Kraków
www.fdps.pl