Obawy dzieci przed pójściem do szkoły

Dla rodziców
Obawy dzieci przed pójściem
do szkoły
Przeżywanie niepokoju, strachu czy lęku jest znane każdemu. Uczucia te są nieodłącznym elementem
życia. Każdy człowiek w trakcie rozwoju musi przejść przez pewne naturalne fazy stanów lękowych,
które po jakimś czasie same znikają. To, jak przeżywamy lęk, zależy między innymi od naszej wrażliwości.
Lęk przed szkołą
Lęk przed szkołą, występujący w momencie przekraczania progu klasy pierwszej u dzieci sześcio-,
siedmioletnich, jest jednym z najbardziej naturalnych i najczęstszych lęków. Podjęcie nauki w szkole
to ważny etap w procesie stopniowego uniezależniania się dziecka od rodziców i usamodzielniania
się. Dziecko, co prawda, jest gotowe do nowej sytuacji, ale ma obawy przed nieznanym. Musi przecież
przebywać wiele godzin w nowym miejscu, z dala od rodziców, wśród obcych dzieci, pod kierunkiem
nieznanej osoby dorosłej, w nowej dla niego sytuacji: konieczności uczenia się. To, z czym spotka się
dziecko w szkole, powinno odegrać pozytywną rolę w przezwyciężaniu jego lęku szkolnego. Jeżeli
jednak ta początkowa obawa przed szkołą nie zmniejszy się, możemy mieć do czynienia ze lękiem
szkodliwym, który nazywamy fobią szkolną.
Charakterystyczne dla dziecka w wieku 6–7 lat, oprócz obaw przed szkołą i ocenianiem, jest także przeżywanie wielu innych „strachów”, np. związanych z otoczeniem (ciemność, piwnica), z wyobrażonymi postaciami, np. duchami, wiedźmami, czy lęk przed złymi ludźmi – włamywaczami, osobami ukrytymi pod łóżkiem.
Lęk jest procesem wewnętrznym, wywoływanym wyobrażeniem lub oczekiwaniem zagrożenia.
U dzieci może mieć źródło w niezaspokojonych potrzebach, szczególnie potrzebie bezpieczeństwa,
miłości, bliskości. Fizjologicznie objawia się przyspieszonym oddechem, suchością w jamie ustnej,
ślinieniem się, wzmożoną potliwością, problemami z perystaltyką jelit, napięciem mięśniowym, bólem
brzucha, głowy. W sferze poznawczej pojawiają się trudności w koncentracji, luki w pamięci, chaos
myśli, w sferze emocjonalnej – złość, drażliwość, płaczliwość, w sferze behawioralnej – nadruchliwość,
drżenie rąk, problemy z wymową, czynności nawykowe (np. obgryzanie paznokci).
Źródła i przyczyny lęku
Istotnymi źródłami lęku w okresie szkolnym są przeżywane konflikty wewnętrzne dziecka, czyli zderzenie się jego chęci oraz możliwości z wymaganiami otoczenia. Często przyczynami lęku są wymagania przekraczające możliwości dziecka, niedostosowany do jego rozwoju program nauczania,
nierespektowanie jego potrzeb, niestosowanie przez nauczycieli i rodziców zasady indywidualizacji.
Najlepszym środkiem zapobiegawczym przeciwko dziecięcym lękom jest bezpieczne i szczęśliwe dzieciństwo, czyli opieka dorosłych, którzy dodają swojej córce lub synowi odwagi i wprowadzają
w życie bez wpajania lęku. Kontakty uczuciowe z rodzicami są podstawowym źródłem zaspokojenia potrzeb psychicznych dziecka. Nadmierna koncentracja na nim może jednak spowodować bezradność i lęk
przed każdym zadaniem. Natomiast brak uczuć czy częste stosowanie kar mogą być przyczynami zaburzeń rozwoju społecznego, niezdolności do wyrażania uczuć. Dominacja rodzica nad dzieckiem prowadzi
jedynie do tłumienia problemów, a nie ich rozwiązywania – wyzwala bierność lub agresję.
Dzieci potrafią ukrywać swoje lęki przed otoczeniem. Robią to w różny sposób. Do typowych
reakcji należą: hałaśliwe zachowanie i popisywanie się, skrępowanie, którego wyrazem są np. zaburzenia mowy, odruchy nerwowe (tiki, jąkanie), unikanie pewnych sytuacji – życie w świecie fikcji, fantazji,
1
Dla rodziców
• Obawy dzieci przed pójściem do szkoły
zachowanie nieadekwatne do sytuacji (np. wybuchy gniewu po drobnej uwadze lub złośliwe ataki
przyjęte ze spokojem), nadużywanie mechanizmów obronnych (np. przerzucanie winy na innych,
objadanie się, stan znudzenia, który utrudnia zainteresowanie się czymkolwiek na dłuższy czas).
U dzieci lękliwych mamy często do czynienia z infantylizmem emocjonalnym, który przejawia się
nadwrażliwością. Dzieci nadwrażliwe boją się nieco głośniejszej uwagi, płaczą nawet wtedy, gdy wypowiedź nie była skierowana do nich, a gdy rodzic znika z zasięgu ich wzroku, często wpadają w histerię.
Przezwyciężanie lęku i niepokoju
Jeżeli dziecko się boi, ważne jest odnalezienie źródeł jego niepokoju. Warto je przeanalizować i wyeliminować. Niektóre z nich to: telewizja (niestety, wiele bajek nie nadaje się do oglądania przez
dzieci), gry komputerowe, straszenie dziecka przez rodzeństwo czy dziadków, gdy inne metody
nie przynoszą skutku. Błędne jest jednak myślenie, że największym wrogiem przerażonego dziecka jest jego własna wyobraźnia. Jeśli dziecko ma bujną wyobraźnię, to jest to powód do radości,
to oznaka jego inwencji twórczej.
Dziecko w tym wieku również często ulega sugestiom. Im młodsze dzieci, tym bardziej są łatwowierne
i gotowe uwierzyć we wszystko, co powie tata, mama, rodzeństwo, ktokolwiek z otoczenia czy nawet bohaterowie bajki w telewizji. Konieczne są wówczas rozmowy z dzieckiem. Jeżeli dziecko boi się ciemności, to
stwierdzeniem: „Idź spać, nie ma się czego bać, jesteś już duży” nie zmniejszymy jego lęku. Otrzyma ono zaś
sygnał, że to, co czuje, zostało zlekceważone. Gdy przestraszone dziecko płacze, krzyczy czy odmawia
wykonania jakiejś czynności z powodu odczuwanego lęku, najważniejsze jest uspokojenie go, próba zajęcia
jego uwagi czymś innym. Po tym, jak dziecko się wyciszy, dobrze jest okazać zrozumienie dla jego odczuć
i jednocześnie przedstawić, jak my postrzegamy tę sytuację. Można np. powiedzieć: „Widzę, że jesteś
przestraszony, ale spójrz – twój pokój jest bezpiecznym miejscem, nic ci tu nie grozi, jestem w pokoju
obok, zawsze mogę do ciebie zajrzeć, mogę też zostawić ci zapaloną lampkę”. Warto także dowiedzieć się, czego tak naprawdę boi się dziecko. Może się bowiem okazać, że nie boi się samej ciemności, tylko wyobrażonego w niej potwora, który ma dwie głowy i siedzi na półce. W rzeczywistości zaś
w ciemności sterta jego zabawek i rzucone ubrania przypominają mu potwora.
Zrozumienie przyczyn stanów lękowych oznacza skuteczniejsze radzenie sobie z nimi.
Lęki można minimalizować przez: pochwały, podkreślanie mocnych stron dziecka,
nagradzanie pozytywnego zachowania, przez konsekwentne i sprawiedliwe postępowanie,
okazywanie dużo większej cierpliwości w rozmowach podczas rozwiązywania problemów,
przez włączanie do współdziałania z rówieśnikami, a także rozwijanie samodzielności
dziecka przy jednoczesnym ukierunkowywaniu jego działań.
Ciekawe spojrzenie na lęk przed szkołą znajdziecie Państwo w artykule: Pierwsze kroki w szkole
i znaczenie pierwszych spotkań. Dlaczego Korczak miał rację?
LITERATURA:
• Bochwic T.M., Lęk u dziecka, PZWL, Warszawa 1985.
• Hurlock E.B., Rozwój dziecka, t. 1, tłum. B. Hornowski, PWN, Warszawa 1985.
• Kmita A., Lęk w szkole, „Życie Szkoły” 1991, nr 5.
• Obuchowska I., Dynamika nerwic: psychologiczne aspekty zaburzeń nerwicowych u dzieci
i młodzieży, PWN, Warszawa 1983.
2